ආචාර්ය එස්.එන්.හේවගේ

03.පරිච්ඡේදය සංජානනය : ඉන්ද්රීසය ඥානය 3.1.දැනුම ගොඩනැ‍ඟෙන පිළිවෙල දැනුම ගොඩනැ‍ඟෙනුයේ තමාට අනන්යල මානසික හැඩතලයට අනුරූපවය. මේ නිසා දැනුම ගොඩනැ‍ඟෙන පිළිවෙල පුද්ගලානුබද්ධව වෙනස් මුහුණුවරක් ගනියි.දැනුම යනු සංඥා යම් කිසි පිළිවෙළකට අනුව මනස තුළම සංවිධානයවීමකි. එමඟින් මොළයේ නව ස්නායු ව්යුමහයන්හි දත්ත තැන්පත්වනුයේ නිශ්චිත රටාවකට අනුවය. යම්කිසි දත්ත සමුදායක් මොළයේ ගබඩා වී ඇත්තේ සංවිධානාත්මක ස්වරූපයකිනි. මේ සංවිධානාත්මක ස්වරූපය නිසා මොළයේ සංකීර්ණ ව්යුාහ ගොඩනැ‍ඟේ. මේ නව ව්යුයහ ගොඩනැඟීමෙන් ඒවා අතර නව අන්තර් සබඳතා ඇතිවීම සංශ්ලේෂණ ක්රමමවේදයක් අනුව සිදුවේ. සංශ්ලේෂණ ක්රගමවේදය යනු පවතින දෙය අනුසාරයෙන් ඇති වන විවිධ දැනුම් ක්ෂේත්රු ගොඩනැඟීමයි.එවිට අභිනව ක්ෂේත්රව අර්ථකථනයවනුයේද පවතින ක්ෂේත්රව වලට සමානුපාතිකවය. මේ ක්රශමයේ ප්ර්බල ස්ථාන මෙන්ම දුබල ස්ථානද තිබේ. මෙහි ප්ර‍බල ස්ථාන නම් නිරතුරුව පවතින දැනුම ආශ්රටයෙන් නව දැනුම ගොඩනැගෙන නිසා දැනුම තහවුරු වීමට වැඩි ඉඩකඩක් සැලසිය හැකි බවයි. එසේම පවතින දැනුම ඔස්සේ නව දැනුම විචාර පූර්වකව සලකා බැලීමට මෙහිදී වැඩි ඉඩක් හිමි වේ. එසේම පවතින දැනුම සංස්කරණය කිරීම් වලට ලක්වේ.ඇතැම්විට පවතින දැනුම පිළිබඳව වැඩිදුර ව්යිතිරේක කරුණු පවා එක්රැස් කර ගැනීමට මෙකී ක්රතමවේදය ඔස්සේ වැඩි ඉඩක් හිමිවේ. එබැවින් මෙබඳු අවස්ථාවන්හි පවතින මූලික දැනුම තව තවත් තහවුරුවීමට අවකාශ සැලසේ. සංශ්ලේෂණ ක්රසමවේදයේ දක්නට ලබෙන දුබලතාවය නම් පවතින දැනුමට වෙනස් දේ සංජානනය වීමේදී පවතින දැනුම ප්රතතික්ෂේපවීමකට ලක්විය හැකි බවයි. සාරධර්ම ලෙස කලක සිට පිළිගැනී පැවතුනු දෙයක් තවත් අවස්ථාවකදී සාරධර්ම නොවන ලෙස වැටහිය හැකිය. ඒකී හේතුව නිසා මුලින් සාරධර්ම ලෙස සැලකූ දේවල් අත්හැර දැමීමට පවා ඉඩ තිබේ. පොල්තෙල් ආහාරයට ගැනීම නිසා රුධිරයේ අන්තර්ගත මේද ප්රමමාණය වැඩිවෙතැයි යන දැනුම ලබයි.පසු අවස්ථාවකදී පොල්තෙල් ආහාරයට ගැනීම එතරම් අයෝග්යේ නොවන බවක්ද දැනගනියි. පොල් තෙල් ආහාරයට ගැනීම නොව සත්ව මේදය ආහාරයට ගැනීම අදාළ රෝගී තත්වයට හේතුව බව නිසැක ලෙස දැන ගනියි.මේ සමඟම පොල්තෙල් ශරීර සෞඛ්යයයට අහිතකර යන දැනුම ප්‍රතික්ෂේිප වේ. මේ නිසා යම් කිසි දෙයක් පිළිබඳ ඇති පිලිගැනීම වඩාත් තහවුරුවීම මෙන්ම ප්රනතික්ෂේපවීම යන ප්රයතික්රි්යා දෙකම සංශ්ලේෂණ ක්රිමවේදයතුළ විද්යතමානබව පැහැදිලිවේ. දැනුම ගොඩනැඟීමේදී භාවිතාවන අනෙක් ආකාරය නම් විශ්ලේෂණ ක්රකමවේදයයි. මෙහිදී දැනුම ගොඩනැ‍ඟෙනුයේ විග්රෂහයතුළිනි. විශ්ලේෂණ ක්රදමවේදයේ ප්රපබල බව නම් මෙහිදී උපයෝගී කරගන්නා දත්ත ගැඹුරින් විශ්ලේෂණය කිරීමට ඇති හැකියාවයි. මෙහිදී තාර්කික ස්වරූපය භාවිතා කරන අවස්ථාද ඇතිවේ.යමක මතුපිට ස්ථරයේ සිට ඊට පහතින් පිහිටි යට ස්ථර කරා අනුක්රකමිකව ගැඹුරට පිවිසෙමින් සිදුකරන විග්රපහයන් මීට ඇතුළත්ය.නිදසුනක් ලෙස යම් විශාල සංඛ්යාරවක් තව ඊට වඩා කුඩා සංඛාවකින් බෙදූවිට අවසානයේදී ලැබෙන දුරටත් නොබෙදිය හැකි සංඛ්යාඅත්මක වූ පිළිතුර දැක්විය හැකිය.එසේම විසඳීමට දුෂ්කර ගැටළුවක පියවර ගණනාවකින් පසුව විසඳුම වෙත ළඟාවීමද නිදසුනකි.එසේම එක්වරම වටහාගැනීමට අසීරු යමක් ක්ර්මික පියවර ගණනාවකට බෙදා ඉන් අනතුරුව වටහාගැනීමට වෑයම් කිරීමද විශ්ලේෂණ ක්ර්මවේදයයි. විශ්ලේෂණ යන්න තුළ විග්රීහ කිරීම අන්තර්ගතය.යමක් වටහාගැනීමට නම් ඒ පිලිබඳ විග්රරහයක යෙදීම අවශ්යනවනුයේ ‍මේනිසාය. මෙහිදී දැනුම ගොඩනැ‍ඟෙනුයේ පියවර ක්රහමයට අනුවය. ඒ අනුව මුලින් ඇති වූ දත්ත සංඥා වලටම පසුව ලැබෙන දත්ත සංඥා එක්වීම නිසා මූලික හැඩයේ සංකීර්ණත්වයක් විද්යවමානවේ. එවිට මූලික හැඩයද පවා වෙනස්වී යන අවස්ථා තිබේ. නිතරම දත්ත සංඥා විශ්ලේෂණයේදී පියවරවල සමාන බව මෙන්ම ක්ර මික බවද තිබිය යුතුය. මෙහිදී ‍මොළයේ ස්නායු ව්යුැහ ගොඩනැඟෙනුයේ මුලික ව්යුනහ සියල්ල සම්බන්ධ කරගෙන නොවේ. එහිදී සම්බන්ධ වනුයේ අවසාන පියවරට ආසන්නතම පියවර වේ.මේ අනුව පියවර රාශියකින් සමන්විත ස්නායු ව්යු්හයක එක් එක් පියවර පාසා ක්රපමික සම්බන්ධ වීමක් ආසන්නතම පියවර තුළ ඇත. එසේම මුල්පියවර සමඟ අවසානපියවර සෘජුව අසම්බන්ධිතය. අවසාන පියවරේ සිට මුල් පියවරට යාහැකිවනුයේ ඊළඟ ආසන්නතම පියවර ඔස්සේ වීමද මෙහිදී විද්යනමාන එක් සුවිශේෂීත්වයකි.මේක්රේමයට අනුව දැනුම ජාලගතව සම්බන්ධවන බැවින් අවශ්යිවන අවස්ථාවන්හි විචාරපූර්වකව විකල්ප අවස්ථා කරා පහසුවෙන් ළඟාවිය හැකිය.මේ ක්රදමයේදී මුලික දැනුම දෙවනුවට ලබාගන්නා දැනුම මඟින් ප්රුතික්ෂේප නොවේ.එසේම දැනුම අනවශ්යා පරිදි යළිඳු වාරයක් තහවුරුවීමක්ද නොවේ.මේ නිසා කිසිදු අධානග්රාකහී බවක් නොමැතිව මධ්ය ස්ථව විචාරශීලී අයුරින් කටයුතු කළ හැකිවීම මේ ක්රිමවේදයේ විද්යාවමාන වාසි සහගත තත්වයකි. දැනුම ව්‍යුහාත්මකව ගොඩනැ‍ඟෙන්නක්ය යන මනෝවිද්යාීඥයින්ගේ පිළිගැනීම නූතන පර්යේෂණ නිසා ඇතැම්විට අභියෝගයට ලක්වී තිබේ. මේ පර්යේෂණ නූතන මනෝ විද්යාණත්මක හැඩතලයේ සුවිශාල පෙරලියක් ඇතිකිරීමට සමත්වී ඇත. මන්ද අදාළ ව්යුයහයන්ගෙන් පරිබාහිරව පවා දැනුම ගොඩනැඟිය හැකිබව පැහැදිලිවී ඇති බැවිනි. මෙය මනසේ රසායනික ද්රනව්යහවල සංකීර්ණ වූ ප්රැතික්රිදයාවක් නිසා ඇතිවන්නක් බවට නුතන මනෝවිද්යානඥයින් විසින් අර්ථදක්වනු ලැබේ. මතකය, දැනුම හා ආවර්ජනය යන ක්රිකයාවළි සිදුවනුයේ සීඝ්රන රසායනික ප්ර තික්රිියාවන් මඟින් බව මේ පිළිබඳව පර්යේෂණවලදී සොයාගෙන තිබේ. දැනුම නිරතුරුව ලැබීම නිසා මනස තුළ සංකීර්ණ ව්යුයහ ‍ගොඩ නැ‍ඟෙතැයි මුලින් විශ්වාස කරන ලදී. මොළය විශාල පරිපථයක් ලෙස සැලකූ විට ඒ තුළ තව ක්ෂ්ර‍ද්රළ පරිපථ ඇතිවීම දැනුම ගබඩාවීමේදී සිදුවේ.සැබවින්ම මොළයෙන් කුඩා විද්යු ත් ධාරාවක් නිකුත්ව එය සෙසු ප්රැදේශ කරා ව්යාේප්තවී යයි. අවදියෙන් සිටීමේදී නිද්රාාවට පත්වීමේදී නිද්රාතවේ විවිධ අවස්ථා වලදී, සිත සමාධිගතව පවතිද්දී මොළයෙන් නිකුත් වන මෙකී විද්යුේත් ධාරාවේ තරංග ආයාමය ඊට අනුරූප වන පරිදි සුසර කිරීමකට ලක් වේ. මේ අනුව මොළයෙහි ක්රියයාකාරීත්වය මැන ගැනීම සඳහා මෙකී තරංග ආයාමය සුපරීක්ෂණයට ලක් කිරීම බොහෝවිට නූතන වෛද්යය විද්යාට පර්යේෂණවලදී සිදුවේ. මොළයතුළ හා ඉන් පිටතට විහිද යන මෙකී විද්යු ත් ධාරාව මොළයේ විවිධ ස්ථාන උත්තේජනය කිරීමට උපකාරී වේ. මොළයේ ක්රිෙයාකාරීත්වය නිරෝගීව පවත්වා ගැනීමට මෙකී විද්යුනත් ධාරාව මොළය තුළ ව්යා.ප්තවීම අවශ්යිය. එසේ නොමැති වුවහොත් මොළයෙහි හා ස්නායු ක්රියයාකාරීත්වයෙහි කටයුතු අකර්මණ්යඩය විය හැකිය.ඒ නිසා නිරතුරුවම ‍මොළයෙන් නිකුත්වන මෙකී විද්යුකත් ධාරා‍ව එය නී‍රෝගීව පවතින අවස්ථාවලදී කිසියම් නියත මට්ටමකින් පැවතිය යුතුය. එහි නියත අගය අඩු වැඩි වීම මොළය නිසි ආකාරයෙන් ක්රියයා නොකරන බවට සාධකයකි. එසේම මොළයේ මෙකී විද්යුඩත් ක්රිායාකාරීත්වය මොළයතුළ ඇති ස්නායු සම්ප්රේයෂණ සංඥා දත්ත ගබඩාවීම හා යළි අවශ්යමවූ විට ඒවා සිහි කැඳවීම ආදී ‍බොහෝදේ සමඟ සම්බන්ධය. මේ විද්යු ත් ධාරාව සමඟ මොළය ක්රිසයාත්මක වීමේදී මොළයේ ව්යුබහවල රසායනික ප්රතතික්රිළයා ලෙස ගබඩාවී තිබෙන දැනුමද මොළයට අවශ්ය අවස්ථාවලදී විටින් විට කැඳවාගැනීමද සිදුවේ. දැනුම ගොඩනැඟීමේ ක්රිරයාවළිය සිදුවන්නේ මෙසේ ආපසු මතක ගබඩා වලින් කැඳවනු ලැබූ මතක දත්ත හා ‍මොළය වෙත අලුතින් සම්ප්රේෙෂණය වූ සංඥා දත්ත අතර සමායෝජනය නිසාය.මොළයේ ඇති සංකීර්ණ ක්රියයාවළිය නම් මෙකී සමායෝජනයයි. අපට ලෝකයේ ජීවත්වීමේදී අවශ්ය කරන්නා වූ සෑම දැනුමක්ම ලැබෙන්නේ මේ සංකීර්ණ සමායෝජන ක්රි යාවළිය හරහාය.ඉගෙනීම,දැනුම ලැබීම පුරුදු පුහුණුව ලෙස සාමාන්යර ව්යරවහාරය අනුව හදුන්වනු ලබන්නේ ඉතා සංකීර්ණව මොළය තුළදී සිදුවන මේ සමායෝජන කාර්යභාරයටය. මේ සමායෝජන කාර්යභාරය සරළ බවේ සිට සංකීර්ණ බව දක්වා විවිධ පරාසවලින් යුක්තය.යම්කිසි දත්ත සම්ප්රේ ෂණයක් මොළයට ලැබීමේදී මොළය ඒ පිලිබඳව අදහසක් ඇති කරගන්නේ මීට පෙර අවස්ථාවකදී අදාළ සංඥාවට හෝ ඊට සමාන දත්ත සංඥාවන් මොළය වෙත ලැබී එය මතකයේ ගබඩාකර තිබුණහොත් පමණි.එවිට මොළය ඒපිළිබඳ සුපරීක්ෂා කර අදාළ මතකය තැන්පත්ව ඇතිනම් යළිආපසු කැඳවාගැනීම සිදුකරයි. මෙසේ ආපසු කැඳවා ගනු ලැබූ මතකය ආගන්තුක දත්ත සංඥාව හා මනා සේ සසඳා බැලීමකට ලක් කරයි.මෙහිදී ආගන්තුක දත්ත සංඥා මෙසේ ආපසු කැඳවාගනුලැබූ මතක දත්තවලට සමාන නම් මොළය විසින් අදාළ ආගන්තුක දත්ත සංඥා හඳුනාගැනීමකට ලක්කෙරේ.අනතුරුව දත්ත වර්ගීකරණයද කෙරේ. මොළයේ තැන්පත්වූ දත්ත යළි සිහිකැඳවීම හා සැසඳීම වැනි ක්රිකයාවළි මඟින් යමක් පිළිබඳ හඳුනාගැනීමට අවශ්යක මූලික පුහුණුවක් ඇතිවේ. හඳුනාගැනීම පිළිබඳ ඇතිවන මේ මුලික පුහුණුව ඉතා සංකීර්ණ ඉගෙනුමක ප්රා ථමික හැඩතලයයි. පුහුණුව නිසා ඉගෙනීමද, ඉගෙනීම නිසා පුහුණුවද ලැබේ. පුහුණුව ඉගෙනීමේම කොටසකි. චර්යාවේ ඇතිවන වෙනස්වීම ඉගෙනීමකි. මෙය සිදුවනුයේ පුහුණුව නිසාය. මේ අනුව එම පුහුණුව ඕනෑම ආකාරයක දෙයක් විය හැකිය. ආකල්ප පිළිබඳ ඇති කළ පුහුණුවක් විය හැකිය.එවිට එය ආකල්ප ඉගෙනීමකි.එසේම ආවේදනය හා චර්යාව පිළිබඳව ද මීට සමාන පුහුණුවක් ඇති කළ හැකිය.එවිට එබඳු පුහුණුකිරීම ආවේදන ඉගෙනීමක් හා චර්යා ඉගෙනීමක් බවට පත්වේ.යමෙකු යම්දෙයක් ඉගෙනීම නිසා ලැබෙන පුහුණුව එපරිදි විවිධ හැඩතල වලට අයත්වේ. ඕනෑම පුහුණුවක් ආකල්ප, ආවේදන හා චර්යා යන තෙකොටසකට බෙදේ. පළමුව දත්ත සංඥා නිසා මනසේ ඇතිවනුයේ ආකල්පයි.මෙය සූක්ෂමය. තේරුම් ගැනීම තරමක් අපහසුය. මේ සඳහා ජීවිවිද්යාුත්මක වර්ධනයක් ලබා තිබිය යුතුය. ළමාවියේදී ආකල්ප පුහුණුව තරමක් දුරට දුෂ්කරය.මන්ද දරුවාගේ මොළය ඊට සරිලන ලෙස ජීව විද්යාආත්මක වර්ධනය වී නැති බැවිනි. වයසින් වැඩෙත්ම ආකල්ප පුහුණුවට දරුවෙකු යොමුකළ හැකිය. ආවේදන පැතිකඩ අප‍ගේ චිත්තවේග හා සම්බන්ධය.හැඟීම් දැනීම්වලට සම්බන්ධකර ප්රේතිචාර ඇති වනුයේ මේ අංශයන්ගෙන් සිදුවන දැනුම සංසරණය මඟිනි.නිදසුනක් ලෙස මිත්රාශීලී ආකල්පමය දැනුම ලැබීම නිසා සිතට ප්රීනතියක් ඇතිවේ. තමාට සිදුවූ පාඩුවක් පිළිබඳ දැනුමකදී සිතට දුකක් ඇති වේ. තමා දරා සිටින අදහසක් අනුන් විසින් විවේචනය කරනු ඇසූ විට තරහව, දොම්නස හෝ කළකිරීම ඇති විය හැකිය. මේවා හැඟීම් ආවේග වැනි සිතේ භාවාත්මක පැතිකඩ හා සම්බන්ධ දැනුමකි.එම නිසා මේවා හැඟීම් ඉගෙනීම යනුවෙන් ද හැඳින්වේ. විශේෂයෙන්ම කුඩාදරුවන්ගේ ආකල්ප පිළිබඳ වටහා දීම අසීරුය.එබැවින් ඔවුන්හට ඉගැන්විය යුතු වන්නේද ඉගැන්වීමට වඩාත් පහසු වන්නේද ආවේදන පැතිකඩ මඟිනි.මෙහිදී ඇති වන ගැටළුවක් නම් කුඩා දරුවන්ගේ මනස සංකල්ප, ආකල්ප වැනි වියුක්ත අදහස් තේරුම්ගැනීමට තරම් මෝරා වැඩී නොතිබීමයි. වියුක්ත සංකල්ප යනු බාහිර ලෝකයේ විද්යකමාන සම්මුති, ප්රඩඥප්ති ආදියට සෘජුව සම්බන්ධ නොවන අදහස්ය.එනම් කාලය, දුර, ගුණිතය වැනි සංකල්පයි.මේවා වුවද වැඩිහිටියන්ට එතරම් ගැඹුරු දේ නොවේ.නමුදු නිවන බඳු දෙයක් වැඩිහිටියෙකුට පවා තේරුම්ගත නොහැකිය. මන්ද එය තේරුම්ගැනීමට තණ්හා, දෘෂ්ටි, මාන ආදියෙන් කිළිටිවූ සාමාන්යත පෘථග්ජන මනසකට නොහැකි බැවිනි. ඊට සුවිශේෂී සංජානන කුසලතා ක්ර මානූකූලව වර්ධනය කරගත යුතුය. විදර්ශනා භාවනාවේදී සිදුකරනුයේ මෙකී සංජානන කුසලතා ක්රධමානූකූලව වර්ධනය කිරීමකි.එහිදී දැනුම ලබාදෙනුයේ අභ්ය්න්තර කුසලතා අවධි කර ගැනීම සඳහාය. පොත්පත්වල ඇති දේ ධාරණය කර ගැනීමද දැනුමකි.ඇසීමද දැනුමකි. නමුදු මෙබඳු දැනුම මඟින් සිදුවනුයේ විෂය කරුණු රැසකින් මනස පුරවා දැමීම පමණකි. ත්රි.පිටක සූත්ර දේශනාද අයෙකුට මෙබඳු දැනුම ලැබීම සඳහා භාවිතා කළ හැකිය. එවිට සිදුවනුයේද එසේ ලැබෙන දැනුම නිසා මනස විෂය කරුණු වලින් පිරවීයාම පමණකි. ඊට අමතරව අධ්යාිපන සහතික ගොන්නට තවත් සහතික එකතුවීම පමණි. නමුදු අවශ්යි නම් අයෙකු හට ත්රිඅපිටක සූත්ර දේශනා අභ්යනන්තර කුසලතා අවධිකරන දැනුම ලැබීම පිණිසද භාවිතා කළ හැකිය. ළදරු පාසැල්වල දරුවන්ට එක්වරම අකුරු ඉලක්කම් නූගැන්විය යුත්තේ ඔවුන් ඉක්මනින් එබඳු ඉගැන්වීම් වලින් වෙහෙසට පත්වන නිසාය. එසේ කිරීම ඵලදායකද නැත. ඉගැන්වීම සමබරව යා යුතුවන්නේ ඔවුන්ගේ ජීවවිද්යාපත්මක වර්ධනයට අනුකූලවය. එසේ නොවුවහොත් පසු කාලීනව එය ඔවුන්ගේ මනසට හානිකර ලෙස බලපෑ හැකිය. කුඩාදරුවෙකු තුළ බිළිඳු වියේදී වර්ධනය වීමට පටන් ගනුයේ ආවේදන පැතිකඩ වන නිසාය.කුඩාදරුවෙකු සිය අවශ්යිතා වැඩිහිටි සමාජය වෙතට සන්නිවේදනය කරනුයේ හැඬීම මඟිනි. දුක, වේදනාව, නොරිස්සීම, මානසික කායික අපහසුතා බඳු අවශ්යුතා සිය මවට සන්නිවේදනය කිරීම සඳහා කුඩාදරුවෝ හැඬීම එක්තරා මාධ්යායක් කරගනිති. හැඩීම නම් චිත්තාවේග සම්බන්ධ ජීවවිද්යා ත්මක ශාරීරික ක්රිහයාවළියකි.මේ නිසා කුඩා දරුවන්ගේ මුල්ම පුහුණුව හැඬීමයි. එය මනුෂ්ය් ළඳරුවා ජන්මයෙන්ම ලබන දායාදයක් වැනිය. මන්ද කිසිවෙකු හැඬීම ළඳරුවන්ට පුහුණු නොකරවන බැවිනි. නමුදු ජන්මයෙන් ලද හැඬීම සිය අවශ්යහතා ප්රටකාශයට පත්කිරීම පිණිස මාධ්යවයක් කරගැනීමට හුරුවීමත් සමඟ ළඳරුවන් එය පුහුණු වන බව පෙනේ. මෙය ළඳරුවන්ගේ මුල්ම ඉගෙනීමයි. මේ හේතුව නිසා කුඩාදරුවන්ට පුහුණු කරවීම පහසු චිත්තවේගික වූ කරුණු බව පැහැදිලිය. ඔවුන්ගේ මොළයේ චිත්තවේගාත්මක කොටස වඩාත් වේගවත්ව වර්ධනය වේ.එසේම කුඩාදරුවන් චලනය සම්බන්ධ ක්රිවයාකාරකම් පහසුවෙන් පුහුණුවේ.මොළයේ චලනයට සම්බන්ධ ප්ර දේශ වර්ධනයවීම ආරම්භවනුයේ දරුවෙකුගේ කුඩා කාලයේදීමය. අත්පාවලින් යම්කිසි දෙයක් අල්ලා බලමින් චාලක කුසලතා වර්ධනය කර ගැනීමට කුඩාදරුවෝ දැඩි උනන්දුවක් ගනිති. චර්යා පැතිකඩ හඳුන්වනු ලබන්නේ මනෝචාලක අංශය වශයෙනි. අතහුරු කුසලතාවය වශයෙන්ද මෙය හැඳින්වේ. මොළයේ යාන්ත්රි ක හැකියාවට සම්බන්ධ කොටසේ සිදුවන වර්ධනය ඇති වනුයේ මනෝචාලක අංශය නිසාය. මෙය බොහෝවිට චර්යාවට සම්බන්ධය.විශේෂයෙන්ම කාර්මික හැකියාව වැඩි අය තුළ මේ අංශය ප්රටබලව වර්ධනය වී තිබේ.කුඩා දරුවෙකුගේ මොළය වැඩීමේදී පළමුව වර්ධනයවන එක් කුසලතාවයක් නම් මනෝචාලක අංශයයි. මේ නිසා දරුවෙකුට වැඩීමේදී ක්රමමානූකූලව සිය ඇඟිලි හුරුකර ගැනීම සඳහා කතුරෙන් කැපීම, වැලි පීලි මත ලිවීම, ඇඟිල්ලෙන් ඇඳීම ආදී ක්රිනයාකාරකම් පවරා දෙනු ලැබේ.ලමුන් මෙහිදී මනෝචාලක අංශය දැඩිව වර්ධනය කර ගනිති. සාමූහික ක්රිමයාකාරකම්, කණ්ඩායම් හැසිරීම් මඟින් ලබන දැනුම අයත් වන්නේ මෙකී මනෝචාලක අංශයටය.මෙමඟින් ලබන දැනුම වඩාත් තහවුරුවනුයේ ශාරීරික ක්රිියාකාරීත්වය සමඟ මනස එක් වී ක්රිමයාත්මකවීම තුළින් මෙම දැනුම ලබන බැවිනි. මනෝචාළක අවධියතුළ දරුවෙකුගේ වර්ධනය වඩාත් අධික අවදියයි.මේ අවදියේ අදාළ මනෝ චාළක හැකියාව වැඩිදියුණු කර විය හැකි පුහුණුවක් ලබාදීම ඉතා වැදගත්ය. මන්ද දරුවාතුළ සැඟව ඇති නිර්මාණශීලී කුසලතාව මතුවනුයේ නිසිලෙස එබඳු පුහුණුවක් ලබාදුනහොත් පමණක් බැවිනි. පසුකාලයකදී නීරෝගීමත් සමබර පෞරුෂයකින් සමන්විත දරුවෙකු බිහිවීමට දරුවෙකුගේ මනෝචාළක කුසලතාව නිසි අයුරු පුබුදු කළයුතුය.එය වෙනස් කිරීමට හෝ යටපත් කිරීමට වෑයම් කිරීම නිසා අහිතකර ලක්ෂණ දරුවා වැඩීමේදී මතුවිය හැකිය. එබැවින් ළඳරු පාසැල් වලදී දරුවන්ට අකුරු, ඉලක්කම් ඉගැන්වීමට ඉක්මන් නොවී මූලිකව අවශ්ය. මනෝචාළක කුසලතාවය පමණක් ලබා දෙන ලෙස උපදෙස් සපයනු ලැබේ. යම් දරුවෙකු ක්රුමානූකූලව වැඩීමේදී අදාළ එක්එක් වයස් පියවරෙහිදී ඒ වැඩීමට අදාළ පුහුණුව පමණක් ලබාදීම ඉතා වැදගත්ය.මන්ද මානසික සෞඛ්යා සම්පන්න නීරෝගී දරුවෙකු බිහිකරගත හැක්කේ එලෙසට ක්රිායාකිරීම මඟින් පමණක් වන හෙයිනි.දරුවෙකුගේ වයස් මට්ටම අනුව බුද්ධි හැකියාව වර්ධනය වන බැවින් එය නොතකා කරන ඉගෙනීම හෝ පුහුණුව ඵලදායී නොවේ.බුද්ධිය,නිර්මාණශිලීබව, මතකය,දැනුම ගොඩ නැඟීමේ පිළිවෙල ආදී අංශ එක්එක් වයසට අනුකූලව තීරණයවී තිබේ.මෙය නොතකා වයසට වඩා බලයෙන් දැනුම පැටවීමටයාම නිසා දරුවාගේ නිර්මාණශීලීහැකියාව මොට වී දරුවා ඵලදායී නොවන පුද්ගලයෙකු බවට පත්විය හැකිබව අවබෝධ කරගත යුතුය. දැනුම ගොඩනැ‍ඟෙන පිළිවෙළ අවබෝධ කරගැනීමේදී උපයෝගී වන මෙම ලක්ෂණ සියල්ලම සැලකිල්ලට ගැනීම අවශ්යෙය.දැනුම නිතරම යාවත්කාලීන වේ.එසේම යථාවත් කිරීමෙන් තහවුරු කරගත යුතුය.කෙනෙකු උපන් මොහොතේ සිට මියයන තුරුම මෙම ක්රිමයාවළිය අඛණ්ඩව සිදුවේ.මේ අනුව දැනුම ගොඩනැඟීම සරළ රේඛීයව සිදුවන්නක් නොවන බව අවබෝධ කරගත යුතුය. මොළයේ දත්ත තැන්පත් වන්නේ නිශ්චිත රටාවකටය.එයද මනසේ ඊට අදාළ ව්යුුහ ගොඩ නැඟී ඇති අන්දමටය.සංජානනය පිළිබඳ මූලධර්ම දැනට ගොඩනැඟීමේ පිලිවෙලට බලපානුලබන බව දැක්විය යුතුය.දැනුම මොළයේ අදාළ ව්යුිහතුළ ගබඩාවීමේදී එය තැන්පත්ව ඇති පිළිවෙළතුළ ගැබ්වන කිසියම් නිශ්චිත පොදු රටාවක් පිළිබඳ අවධානය යොමුකළ හැකිය.මේ පොදුරටාව තුළ අදාළ සංජානන දත්ත වලින් නොහැඟවෙන තවත් ලක්ෂණ පිළිබඳවද ඉගෙනීමට ලැබේ.එසේම මෙම පොදු සමානකම පවතිද්දී ඊට වෙනස්වන ස්ථානද හමුවේ.එහිදී ඒ පොදු සමානකමට පිටින් වෙනස්වන අවස්ථා පිළිබඳ විකල්ප අවස්ථාවන්හි ලබන දැනුම ලෙස හැඳින් වේ.මෙය යම් දැනුමක් ගොඩනැඟීමේදී දැනුමට සාපේක්ෂකව මෙන්ම නිරපේක්ෂකව ඇති වන දැනුමකට පවාද හේතුවේ. නිදසුනක් ලෙස 1 යන සංඛ්යාෂව තව 1 සංඛ්යා්වකට එකතුකළ විට පිළිතුර ලෙස 2 ලැබේ(1+1=2). මෙය සාපේක්ෂ ලෙස ලබන දැනුමකි.මීට වෙනස් අවස්ථා ආකාර වලින්ද මේ දැනුම ප්රිකාශ කළ හැකිය.එනම් 1 සංඛ්යානවට 1 සංඛ්යාඅව එකතුකළ විට 11 ලැබීමද (1+1=11), 1 ක් තව 1 කට එකතු කළවිට 1 ගොඩක් ලැබීමද(1+1=1) විකල්ප දැනුම ඇතිවීමේ අවස්ථා ලෙස දැක්විය හැකිය.මෙහිදී පළමු ඉගෙනීම හැරෙන්නට සෙසු සියළු ඉගෙනීම් ක්රථම ගණිතයේ මූලික මූලධර්මවලට විරෝධීබව කෙනෙකුට පෙනී යා හැකිය. නමුදු ඒවාද දැනුම ලැබීමේ නව විකල්ප හා නිරපේක්ෂ අවස්ථා පෙන්නුම් කරනබව වටහාගත යුතුය. පළමුක්රබමය නිවැරදි යැයි සලකනුයේ සමාජ සම්මතය අනුව එය නිවැරදිබවට පොදුපිළිගැනීමක් අති බැවිනි. දෙවැනි විකල්ප ක්රසමදෙකම පොදු සම්මතයෙන් බැහැර නිර්මාණශීලි ඉගෙනුම් වේ.මින් අදහස් වනුයේ ඉගෙනීමේදී දැනුම ලැබීමේ පිළිවෙළ ගොඩ නැඟී ඇත්තේ හුදෙක් සම්මත රටාවට අනුව පමණක්ම නොවන බවයි. විවිධ පුද්ගලයින් සතුව විවිධ මට්ටම්වල නිර්මාණශීලී ආකල්ප පවතිනුයේ ඔවුන්තුළ ඇති මෙබඳු ස්වභාවයට අනුකූලවය. සාරධර්ම සම්බන්ධයෙන්ද මීට සමාන රටාවක් ක්රිතයාත්මකවේ. මිනිස් මනස හැඩගැසී ඇත්තේ කිසියම් බාධකයක් පැනනැඟුණු විටකදී ඊට පරිබාහිරව ඇති විකල්ප අවස්ථා පිළිබඳව සොයා බැලීමටය.අදාළ සංඛ්යාකව එක් එක් පුද්ගලයා සංජානන කර ගනුලබන ස්වරූපය හා අර්ථකථනවල වෙනස්බව අනුව විසඳුම විවිධාකාර ස්වරූප ගන්නාබව පැහැදිලිවේ. නිර්මාණශීලී පුහුණුව නම් මෙයයි.එකම හැඩයේ හෝ එකම අච්චුවක ඉගැන්වීමක් හෝ පුහුණුවක් නිසා නිර්මාණශීලිබවක්ද ඇති නොවේ.නිර්මාණශීලීබව වර්ධනය කළහැක්කේ එක්එක් පුද්ගලයාගේ විභව ශක්තීන් හඳුනා ගෙන ඊට අනුගතව ලබාදෙන විධිමත් ශික්ෂණයකිනි.සියළු දෙනාටම එකම අච්චුවේ ඉගැන්වීමක් කර නිර්මාණාත්මක කුසලතා වර්ධනය කළ නොහැකිය. සත්යන අවබෝධයේදී දැනුම ලබන පිළිවෙළද පුද්ගල භේදයෙන් විවිධ වියහැකිය.විදර්ශනා භාවනාවේ අර්ථය පුද්ගලයාතුළ ඇතිවන සංජානන ක්රිරයාවළිය නිවැරදිව තේරුම්ගැනීමට උත්සාහ ගැනීමයි.එසේ තේරුම්ගැනීමට වෑයම් කිරීම මඟින් වැරදි අවබෝධයෙන් මිඳීමට හැකියාව ලැබේ. මේ වැරදි අවබෝධය නිසා සිතු තුළ ඇතිවන කෙළෙස් නමින් හැඳින්වෙන සෘණාත්මක මානසික තත්වයන්ගෙන් මනස අපිරිසිදුවේ.එය යළි පිරිපහදු කළ හැක්කේ විදර්ශනා භාවනාව වැඩීමෙනි. මේ සෘණාත්මක මානසික ආකල්ප කෙළෙස්, පංච නීවරණ, දශ සංයෝජන ආදී විවිධ නම්වලින්ද අවස්ථානෝචිතව මේවා හැඳින්වේ.මේවායේ විද්යකමාන ඉතා සියුම් වෙනස්කම්ද තිබේ.නමුදු පොදු වශයෙන් සැලකූ විට මේවා සෘණාත්මක මානසික ලක්ෂණ ලෙස සැලකිය හැකිය.සාමාන්යබයෙන් එක්එක් මාර්ගඵලමට්ටම් පිළිබඳ නිශ්චිතව දැක්වීමේදී ප්ර හාණය කරන සංයෝජන ධර්ම ‍කුමක්දැයි සඳහන්වන බැවින් වැඩි අවධානයක් දශසංයෝජන ධර්ම කෙරෙහි ‍‍ජනයොමුකර ඇතිබව සැලකිල්ලට ගැනීම මෙහිදී වැදගත්ය.මෙමඟින් අදාළ මාර්ගඵල මට්ටම්වලදී සිතේ කෙබඳු පිරිසිදු බවක් ඇතිවී දැයි දැනගත හැකිය.එමෙන්ම සිතේ පිරිසිදුවීම මඟින් කුමන මාර්ගඵල මට්ටමක පසුවේදැයි ඉතාම පහසුවෙන් වටහාගත හැකිය. විදර්ශනා භාවනාවේදී සප්ත විශුද්ධිය නාමයෙන් ගැනෙන අවස්ථා සතක් පසුකරයි.මෙහිදී සීල, දිට්ඨි, චිත්ත, කංඛාවිතරණ, මග්ගාමග්ගඤාණදස්සන, පටිපදාඤාණදස්සන, ඤාණදස්සන ආදී විශුද්ධි සතක් ආදී ලෙස අවස්ථා 7ක් අනුව අනුපිළිවෙළින් ගමන්කර සංජානන හැකියාව විශෝධ කරණයකට ලක්කරනු ලැබේ.භාවනානුයෝගියාට විදර්ශනා භාවනාවේදී භාවිතාවන තාක්ෂණවිධි ක්රාමය පිළිබඳව මෙහිදී සෘජු වැටහීමක් ලබානොදේ.ඒ වෙනුවට ලබාදෙනුයේ අදාළ ක්ර්මවේදය නිසි ලෙස භාවිතා කිරීමට අවශ්යව පුහුණුවකි.මුල්කාලීනව ඒ අව‍බෝධය ලබාදුන් අතර පසුකාලීනව සිටි ශ්රාෘවක පිරිස් ධර්මාවබෝධය සඳහා මුල් ශ්රා.වක පිරිස් පමණට දැඩි වෑයමක් නොදැරූ බැවින් එසේ අවබෝධය ඇතිකරවීම එතරම් ප්රලතිඵලදායී නොවූවා විය හැකිය.ඒ වෙනුවට සෘජුව භාවනාක්රතමයේ අන්තර්ගත තාක්ෂණික විධික්රවමය වටහාදීමට වෑයම් නොකර අදාළ ක්ර්ම වේදය පුහුණුකිරීම සඳහාම පුද්ගලයා යොමුකර ඇති ආකාරය මෙහිදී පැහැදිලිව පෙනී යයි. නමුදු ප්රධථම ශ්රාණවක පිරිසට අයත්වූ උපතිස්ස,කෝලිත පරිව්රාපජක දෙපළට, පසුවග මහණුන්ට, යසකුල පුත්රපයා ඇතුළු ඔහුගේ යහළුවන් 54 දෙනා ආදී පිරිස්වලට බුදුරදුන් හුදෙක් විදර්ශනා භාවනා ක්රහමවේදය පුහුණු කරවීම වෙනුවට එහි අන්තර්ගත තාක්ෂණික ක්රසමවේදය වැටහීමට සලස්වා එතුළින් නිවන් අවබෝධය ලබාදීමට වෑයම් කර ඇති ආකාරය ත්රිණපිටක දේශනාතුළ විද්යටමානය. විදර්ශනා භාවනා තාක්ෂණික ක්රමමවේදය කුමක් දැයි වටහාදීම හා ඒ අවබෝධයතුළින් නිවන් දැකීමට සැලැස්වීම එක් ක්රරමයකි.විදර්ශනා භාවනාවේ තාක්ෂණික ක්රනමවේදය කුමක්දැයි වටහා දීමට වෑයම් ‍නොකර අදාළ ක්රයමවේදය පුහුණූකරවීමතුළින් නිවන් අවබෝධයට මඟ සලසා දීම අනෙක් ක්රමමයයි.බොහෝවිට මුල්කාලීන ශ්රාාවක පිරිසට පළමුව දැක්වූ ක්රමමයටද, පසුකාලීන ශ්රාහවක පිරිසට දෙවනුව දැක්වූ ක්රබමයටද නිවන් අවබෝධය පිණිස මඟ සලස්වා තිබේ. මෙහිදී දැක්විය යුත්තේ විදර්ශනා භාවනාවේදී භාවිතාවන තාක්ෂණය පිළිබඳ දැනුම නැතිව වුවද, අදාළ නිෂ්ඨාව වෙත ළඟාවිය හැකිබවයි.මෙහිදී විදර්ශනාව භාවනා ක්රිමයක් අන්දමට වර්ධනය කළ යුතුය.නිශ්චිත කාලවේලාවක්තුළ නියමිත පිලිවෙත් අනුගමනයකර නිශ්චල අයුරින් එක් තැනකටවී සිදුකරන භාවනාවක් ලෙස මෙහිදී විදර්ශනා භාවනාව සිදුවේ.භාවනායෝගියාටද භාවනා තාක්ෂණය පිලිබඳ දැනගැනීමේ වුවමනාවක් ඇතිනොවේ.එසේම මෙහි ඵලදායීතාව අඩුය. භාවනා කරන්නන්ට තමාගේ භාවනාව මනා සුදුසුකම් සහිත ගුරුවරයෙකු සෙවනේ සිටම කළයුතු වේ.එසේම භාවනාවේදී සිදුවිය හැකි අත්වැරදීම් සංඛ්යාතවද අධිකය.ඒවා නිවැරදි කරගනිමින් මුලික පුහුණුව ගුරු සේවනතුළින්ම ලැබිය යුතුය.තමාගේ භාවනාව නිවැරදි මාර්ගයේ ගමන්ගන්නේදැයි දැන ගැනීම සඳහා ගුරුවරයාගේ උපදේශනය නිරතුරු ලැබීම මේ තත්වය තුළ අවශ්යනම වේ.ධර්මය ඇසීමතුළින් නිවන් අඅවබෝධයට පත්වීමේ හැකියාව මේක්රවමවේදයතුළ මියයාමට සලස්වා ඇත . බුදුන් ධරමාන කාලයේදී එනම් මුල්බුදු සමයතුළ භාවිතයට ගනුලැබු ක්රතමවේදය මීට වඩා ප්රානයෝගිකය.එහිදී මෙසේ එක්තැන්ව නිශ්චලව භාවනා වැඩීමෙන් සත්යේය අවබෝධ කිරීමට වඩා කෙනෙකුගේ අවබෝධය පුළුල්කිරී‍ම මඟින් නිරායාසව විදර්ශනාව ගොඩනැඟීම අරමුණුවී තිබිණ. මෙහිදී ඇස, කණ, නාසය, දිව, සම යන පසිඳුරන්ගෙන් හා මනසින් ලබාගන්නා ඉන්ද්රිපය ඥානයෙහි පවිත්රවතාවය සලකා තිබේ.මෙහිදී මනස මනෝ ඉන්ද්රි යට හා මනස හැර සෙසු පංචේන්ද්රිියන් කායික ඉන්ද්රිෙයන් ලෙසටත් සලකා ඇත.එවිට ඉන්ද්රිමය සයකි.මේ ෂඩ් ඉන්ද්රි්යන්ගෙන් ලබන අරමුණු දැනීම නිසා ඇතිවන ෂඩ්විධ සංජානන මමත්වයෙන් දූෂිතවීමට ඉඩනොදී ත්රි්ලක්ෂණ අනුව සලකා බැලීම තුළින් සෘජුව සංජානන විශුද්ධියක් ඇතිකර ගත හැකිය. මෙහිදී සප්ත විශුද්ධියේදී මෙන් සවිස්තරව උපායමාර්ගිකව සංජානන විශෝධන ක්රියයාවළියකට භාජනය නොවී සෘජුව සිත පිරිසිදු කරගැනීමට ලැබේ.මෙම ක්රාමවේදය බුදුරදුන් බාහියදාරුචිරිය තෙරුන්ට දේශනා කර ඇති අයුරු දක්නට ලැබේ. උන්වහන්සේ මේ ගාථාව අසා ඒ ක්ෂණයෙන් සියළු කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදී අර්හත්වයට පත් වූ බව සඳහන්ය. ඉන් පැහැදිලි වනුයේ හුදෙක් එක් තැනකට වී විදසුන් වඩා සිත සමාධිගත කරමින්ම නිවන් අවබෝධය ලැබීමට අවශ්ය නොවනබවයි.මෙහිදී සප්ත විශුද්ධිය වැඩීම සිදුවුවද ක්ෂණකව එය සම්පූර්ණවේ.සප්ත විශුද්ධිය වැඩීම තුළින් සිදුවන දෙයම ප්රැඥාව මෙහෙයවා ගැඹුරු නුවණින් විමසීම තුළින්ද සිදුවන බවයි.නමුදු මෙබඳු ක්රුමවේදයක් භාවිතා කළ හැක්කේ අධික ප්රවඥාවක් හිමි බුද්ධිමතුන්ට බවද අමතක නොකළ යුතුය. මෙහි තව විධික්රදම බොහොමයක්ම ඇත.බුදුන්වහන්සේ චූලපන්ථකතෙරුන්ට වදාළ කර්ම ස්ථානයද එබඳු එක් ක්රමමවේදයකි.එනම් සංජානනය අපවිත්රථවන ආකාරය රෙදි කඩක් උපයෝගීකර ගනිමින් උන්වහන්සේටම වැටහෙන්නට සැලැස්වූ ‍සේක."රජෝ හරණං" ‍යන පාඨයද උච්චාරණය කරමින් එය සුදුරෙදි කඩේ තැවරෙන ගතරැඳී දහදිය තෙල් කුණු ආදී අපවිත්රචදෑ මඟින් එය අපිරිසිදුවූ අයුරු නිරීක්ෂණයකරන මෙන් දේශනාකර වදාලේ උන්වහන්සේගේ වැසී තිබූ ප්ර ඥාව අවධිකිරීමේ අරමුණිනි.මෙහිදී දුවිලි පිස දමමි යනුවෙන් සංජානනය මමත්වයෙන් වරදවා ගැනීමතුළින් සුදුරෙදි කඩ අපවිත්රි වනබව චූලපන්ථක හිමියන් නිරීක්ෂණය කළහ.මමත්වයෙන් සැලකීම නිසා සිය සිතද අපවිත්රනවන බව උන්වහන්සේට කල්පනා විය.මෙහිදී සුදුරෙදි කඩ මඟින් ප්රතභාෂ්වර සිත සංකේතවත් කර ති‍බේ.නිසර්ගයෙන්ම තිබිය යුතු පිරිසිදු සංජානනය ප්රරභාෂ්වර සිතයි.ආගන්තුක කෙ‍ළෙස් නිසා ප්රේභාෂ්වර සිත කිළුටුවීම යනුවෙන් අදහස්වනුයේ සාවද්ය සංජානනය නිසා ප්රනකෘති පිරිසිදු මානසික පසුබිම අඳුරුවී යාමයි.මෙය සිදුවනුයේ සංජානනයේදී මමත්වය බලපෑම නිසාය.මෙය අපූරු ලෙස සුදුරෙදි කඩ හා එය සිරුරේ දහදිය තෙල් කුණු නිසා අපවිත්රවවීම මඟින් නිරූපණය කරතිබීම මෙහිදී දක්නට ලැබෙන සුවිශේෂීත්වය ලෙස දැක්විය හැකිය.චූලපන්ථක හිමියන් සසරෙ සිදුකළ පින් ඇති අයෙකි.නමුදු කුඩා අකුසල කර්මයක බලපෑමට හසුවීම නිසා එම පුණ්ය් ශක්තිය වැසී තිබිණ.මෙකී සුළු කර්මස්ථානය මඟින් එම පාප ශක්තියේ අඳුරු වැස්ම ඉවත්කර ඒතුළ වැසී පැවති සසර පුණ්යී ශක්තිය මතුකරගැනීමට හැකිවිය. තමන්ටවත් අවබෝධ ‍නොවුණු දෙයක් වෙන අයෙකුට පහදාදිය නොහැකිය.ඒ නිසා තමා පළමුව හොඳින් ධර්මාවබෝධය ලැබීම වැදගත්ය.ධර්මය ඉතා සියුම්ය.අති සූක්ෂමය.වචන වලින්ම ධර්මය නිවැරදිව තේරුම්කරදිය නොහැකි තරම‍ට භාෂාවේවචනවල අර්ථය ගොරෝසුය.ලෞකික සීමාවලින් සීමිතවී තිබේ.ඒ නිසා ඉතා සියුම් සූක්ෂම ගැඹුරු ධර්මය තවත් අයෙකුගේ අවබෝධය පුබුදු කළ හැකි අයුරින් සන්නිවේදනය කිරීම ඉතා අපහසු කටයුත්තකි. බුදුරදුන් බුද්ධත්වයට පත්වූ විගස, තමන්වහන්සේ අවබෝධ කරගන්නා ලද සූක්ෂම ගම්භීර ධර්මය අනුන්ට ‍දේශනාකළ නමුදු ඔවුන් එය මැනවින් අවබෝධ කර නොගන්නා නිසා එබඳු දෙයක නිරතවීම සිය වෙහෙස පිණිසම පවතින්නේ යැයි සිතා දුර්මුඛවූ බව සඳහන්ය. එයට හේතුව මේ ධර්මය නිසි අයුරින් වටහාගැනීමට තරම් නිරවුල් මනසක් ඇති සියුම් සිතක් ඇති සංවේදී මිනිසුන් සමාජයේ අති දුර්ලභ බැවිනි.යම්කිසි හෙයකින් එබඳු අය සිටියහොත් එබඳු අය ගිහිසමාජයට වඩා පැවිදි සමාජයතුළ ගණනින් අධිකවිය හැකිය.මන්ද ගිහිසමාජයේ සමාජ ප්රිතිමානවලට වඩා පැවිදි සමාජයේ සමාජප්ර තිමාන සියුම් ධර්මතා වටහාගැනීමට රුකුලක් වන බැවිනි.පැවිදි සමාජ පසුබිම සකස්ව ඇත්තේද මේ අවබෝධය මත රැඳී සිට ක්රිකයාකිරීම අනුවය.එසේම පැවිදි සමාජ ප්රතතිමානවල අරමුණ පවා මේ අවබෝධය ලැබීම පිණිස පැවිදි සමාජයට ප්රීවේශවන්නන්ට සුදුසු මනෝකායික පසුබිමක් සකස්කර දීම බව පෙනී යයි. 3.2.දැනුම ලබා ගන්නා ශිල්ප ක්රවමවේද දැනුම ලබා ගැනීම සඳහා ෂඩ් ඉන්ද්රි්යන් භාවිතා කිරී‍මේදී ඇතිවන සංජානනයේ වෙනස්බව මත එහි ශිල්ප ක්රෂමවේද ගොඩනැඟී තිබේ.ඇසින් රූප බැලීමේදී ඇස,රූප,ස්පර්ශය,රූප විඤ්ඤාණ යන අවස්ථා තුළද, කණින් ශබ්ද ඇසීමේදී කණ,ශබ්ද,ස්පර්ශය, ශබ්ද විඤ්ඤාණ යන අවස්ථා තුළද, නාසයෙන් ආඝ්රාදණය දැනීමේදී නාසය, ආඝ්රාබණ, ස්පර්ශය, ආඝ්රාඤණ විඤ්ඤාණ යන අවස්ථා තුළද, දිවට රස දැනීමේදී දිව, රස, ස්පර්ශය, රස විඤ්ඤාණය යන අවස්ථා තුළද, සමට ස්පර්ශ දැනීමේදී සම, වේදනා, ස්පර්ශය, වේදනා විඤ්ඤාණය යන අවස්ථාතුළද සංජානනය ගොඩනැ‍ඟේ. මේ පංච ඉන්ද්රි යන් කායික පැතිකඩ හා සම්බන්ධය.ජීවියෙකුට කායික පැතිකඩ සේම මානසික පැතිකඩක්ද ති‍බේ. එනම් මනෝඉන්ද්රිනයයි.මනෝඉන්ද්රි යටද සෘජුව සෙසු ඉන්ද්රි‍යන්ගෙන් බාහිරව අරමුණු දැනීම් ඇත.මනෝඉන්ද්රිකයට අරමුණු පැමිණීමේදී මනස,ධම්ම,ස්පර්ශය, මනෝවිඤ්ඤාණ යන අවස්ථාතුළ සංජානනය ගොඩනැ‍ඟේ.මේ අනුව ෂඩ් ඉන්ද්රි්යන්හි ක්රි්යාකාරීත්වය එක හා සමානබව පැහැදිලිය.මේ ඉන්ද්රේයන්ගෙන් අරමුණු ලබාගැනීම යනු දැනීම ලබාගැනීමයි.දැනුම ලබා ගැනීමේදී භාවිතාවන ශිල්පක්රුමවේද යනුවෙන් අදහස්වනුයේ උපතින් උරුමව ඇති ජීවවිද්යාහත්මක පැතිකඩ ඔස්සේ නව දත්ත මානව මොළය කරා සම්ප්රේවෂණවීමේ ක්රිතයාවළියේ ගැබ්වන සුවිශේෂීවූ හැඩතල අධ්යඩයනයයි. මෙකී අධ්යපයනය මඟින් කිසියම් ඉන්ද්රියයක් වෙතින් ලබාගන්නා දැනුම හෙවත් දත්ත සම්ප්රේසෂණය මඟින් මොළයතුළ ඇතිවන සංජානන ව්යු හයන් පිළිබඳව පැහැදිලි අවබෝධයක් ලබාගත හැකිය. ඉන්ද්රි යන් මඟින් දැනුම ලැබීමේදී මොළයතුළ එම දැනුම දත්ත අයුරින් සංවිධානාත්මක අනුපිළිවෙලකට තැන්පත්වේ.මේ අනුපිලිවෙල අනුව දත්ත අතර සම්බන්ධතා ගොඩනැ‍ඟේ.මෙම සම්බන්ධතා රටා හඳුනාගැනීම මඟින් අවබෝධය ඇතිවේ.එසේම හඳුනාගත් සම්බන්ධතා රටා නව සම්බන්ධතා පෙළගැස්වීමටද උපකාරීවේ.පවතින දැනුම ආශ්රිඳතකොටගෙන නව දැනුම නිර්මාණය කර ගැනීමට මෙය ආධාරයකි.දැනුම ලැබීමේදී මොළය ආශ්රිටතව ගොඩනැඟී පවතින දැනුම ඔස්සේ නව දැනුම එක්රැස්වේ. පවතින දැනුමට නව දැනුම එකතුවේ.එසේම පවතින දැනුමට සමාන බවක් ගන්නා දැනුම නිසා පවතින දැනුම වඩාත් පෝෂණයවේ.දැනුම අතීත,වර්තමාන හා අනාගත ලෙස වර්ගවී පවතී.මනසට ලැබී තැන්පත්ව ඇති දැනුම අතීත දැනුමයි.ඒ ආශ්රිඅතව නව දැනුම එක් රැස්වීම වර්තමාන දැනුමයි.එක්රැස්වී ඇති අතීත දැනුම,ලැබෙන වර්තමාන දැනුම යන දැනුම් වර්ග දෙකට සාපේක්ෂකව නව දැනුම උත්පාදනය හෝ එසේ උත්පාදනයවීමේ පිලිවෙළ අනාගත දැනුමයි. මේ අයුරින් දැනුම ලැබීමේ හා එය ක්රඑමවත්ව සංවිධානගතවීමේ ක්රනමවේද දක්නට තිබේ. ෂඩ් ඉන්ද්රි්යන්ට වර්තමාන දැනුම සංජානනය නොවුවද අතීතයේදී ලැබූ දැනුම පිලිබඳ සංවිධානාත්මක සටහන් මතු විය හැකිය.එසේ මතුවීමේදී එය මතුවනුයේ සත්යන දැනුමක් ලෙස නොව ඡායාමාත්ර්යක් ලෙසය.මේ අයුරින් ‍මනෝඉන්ද්රිඑයට ගෝචරවන දැනුම පිලිබඳ සෑම අයෙකුටම හොඳ අවබෝධයක් ඇත.එනම් සාමාන්යර ව්යගවහාරය අනුව කල්පනා කිරීම යනුවෙන් හඳුන්වන ක්රිතයවළිය සම්පූර්ණයෙන් මනසේ ක්රි්යාවළියකි.එහිදී මානව මනසතුළ තැන්පත්ව ඇති අතීත මතකගොනු පිරික්සා බැලීමේදී ඇතිවන සටහන් පෙළක් මනසට අරමුණුවේ.මේතුළ කෙනෙකුට සැබවින්ම ජීවත්විය හැකිය.එම පුද්ගලයා එවිට ජීවත්වනුයේ අතීතයතුළය.මේ අයුරින්ම අතීතය හා වර්තමාන දැනුම පාදක කරගෙන ඕනෑම අයෙකුහට අනාගතය පිලිබඳ දළ සටහනක් මනසතුළ ගොඩනඟා ගතහැකිය. අනාගත සැලසුම්ගත ඉදිරි ඉලක්ක පිලිබඳ සිහින මැවිය හැකිය.එහිදී ඒ පුද්ගලයා ජීවත්වනුයේ අනාගතයෙහිය.නමුදු ඒ ක්රිියාවළියතුළ පුද්ගලයා අත්දකිනුයේ සැබෑව නොව පරිකල්පනයයි.පරිකල්පනය හා සැබෑව අතර ඇත්තේ පරතරයකි. ඇතැම් අවස්ථාවකදී මේ පරතරය අඩුවැඩි වියහැකිය.නමුදු පරතරය එසේ අඩු වැඩි වුවද පරිකල්පනය කිසිවිටෙක සැබෑවක් නොවේ.පරිකල්පනය සැබෑවක් කරගැනීමට ඕනෑම අයෙකු වෙහෙසන බව සත්යවයකි.නමුදු පරිකල්පනය යන අදහසතුළම ගැබ්වනුයේ තවම සැබෑවක් බවට පත්නොවූ යන අදහසමය.ඒ නිසා පරිකල්පිත දැනුම කිසිවිටක සෑබෑයැයි සැලකීම සාවද්යවය. පුද්ගලයෙකුගේ මනස තුළ ඇති දැනුම අඩුවැඩි ලෙසට අතීතය, වර්තමානය හා අනාගතය යන කාලත්ර ය සමඟ සබඳතා දක්වයි.මෙහිදී අප සැලකිලිමත් විය යුත්තේ එම දැනුම අතරින් කුමක් සැබෑද යන කරුණ පිලිබඳවය.එහිදී අතීත දැනුම යනු තව දුරටත් සජීව ලෙස නොපවතින දැනුමක් බව පැහැදිලිය.එසේම අනාගතයද උදානොවූ පරිකල්පනයකි.එම නිසා එයද අජීවීය.වර්තමානයේ ඇතිවන දැනුම නම් සජීවීය.එබැවින් කාලත්ර ය තුළදී සජීවීව පවතින එකම දැනුම වර්තමාන දැනුම බව පැහැදිලි විය යුතුය.සජීවීබව නිවැරදි බව සමඟද සම්බන්ධවේ.එසේම ප්රාවයෝගිකබවත් සමඟද සම්බන්ධ වේ. යමක් සජීවීව පවතිනුයේ එය සැබෑලෝකය හා සමීපවසම්බන්ධවන විටදීය. මේ අනුව ඕනෑම දැනුමක් සෑබෑලෝකය හා සම්බන්ධව පවතිද්දී නිවැරදිව උකහාගැනීමට නම් එය පවතින සෑබෑ ස්වරූපයට අනුව ග්රුහණය කරගත යුතුය.එහි වෙනස්කම් සහිතව උකහාගතහොත් එහි සජීවී ස්වරූපය බිඳවැටේ.මේඅනුව ෂඩ් ඉන්ද්රිතයන්ගෙන් ග්රකහණය කරගන්නා දැනුම ලෝකයේ පවතින්නා වූ යථා ස්වරූපයවීම වැදගත්ය.පිටතින් ෂඩ් ඉන්ද්රිියන්ගෙන් ලබාගන්නා දැනුම අභ්යතන්තරය වෙතට පැමිණීමෙන් පසුව යම්කිසි විකෘතිවීමකට,සංස්කරණයකට ලක්වුවහොත් එහි පවතින සජීවීභාවය බිඳවැටේ.එසේම එහිදී නිවැරදි සංජානනයක් ක්රිහයාත්මක නොවේ.එහි පවතිනුයේ සංස්කරණයකළ විකෘතිවීමකට ලක්වූ හැඩතලය.එය ග්රොහණයකරගෙන ඊට අනුගතව බාහිර ලොව පිලිබඳ නිවැරදිවූ විග්රවහයකට එළඹිය නොහැකිය.වර්තමාන දැනුම ඒ අයුරින්ම ඉන්ද්රි්යන් ගෙන් ලැබීම නිසා ඇතිවන සංජානනය පවිත්රටය.එය සෘජුව මොළය වෙතට ප්රුවේශවන අතර ගබඩාකිරීම් හා පරිකල්පනයෙන්ද තොරය.නමුදු මෙහිදී පුද්ගල දෘෂ්ටිය වැදගත්ය.මන්ද පුද්ගල දෘෂ්ටිය සංජානනයේදී වැදගත්කාර්ය භාරයක් ඉටුකරන බැවිනි.ඇතැම් අවස්ථාවල සංජානන ක්රිටයාවලියට පුද්ගල දෘෂ්ටිය යම් බලපෑමක් සිදු කරන බව පැහැදිලිවී තිබේ.මෙබඳු අවස්ථාවල සංජානන ක්රිායාවළියේ වෙනස්කම් ඇතිවීමට ඉඩ කඩ තිබේ.එය සංජානන ක්රිියාවළියේ පවිත්ර ත්වයට හානිකරය. සංජානනයේදී දත්ත සම්ප්රේසෂණයට බාධා ඇතිවීම නිසා සංස්කරණයවූ අදාළ දත්ත මඟින් නිවැරදි අ‍වබෝධයක් ලැබීමට අසීරු බැවිනි. මේ සංස්කරණයේදී පුද්ගල අභිලාෂ,සිතුම් පැතුම්, පූර්ව නිගමන ආදිය නිසා දත්ත වලට බලපෑමක්ද ඇතිවිය හැකිය.එබඳු බලපෑමක් සිදුවී සම්ප්රේ ෂණය වන දත්ත මඟින් ලැබෙනුයේ තමාගේ අභිලාෂ අනුව සකස්කරගත් දෙයකි. එවිට බාහිර දැනුම යනුවෙන් ග්රිහණය කර ගනුයේ අභ්යභන්තරයේම ඇති සිය පුර්ව විනිශ්චයන් කීපයක් පමණි. මේ නිසා ලෝකය පිලිබඳ නිසි අවබෝධයක් එබඳු සංජානන ඇසුරෙන් නොලැබෙන බව වටහා ගැනීම වැදගත්ය.මේ නිසා දැනුම ලැබීමේ ශිල්පක්රනමවේදයෙහිදී දත්ත සම්ප්රේ ෂණවලට බාධාකාරී වන ලක්ෂණවලින් වැළකීමට ප්රියත්න දැරිය යුතුය. ඒ සඳහා එයට බාධා ඇතිකරවන පූර්ව නිගමන ආදී තමාගේ පරිකල්පන බැහැරකොට මනස පවිත්රේකරවිය යුතුය. ඒ සඳහා මෙබඳු පූර්ව නිගමන ආදී පරිකල්පන බැහැර කරවන ක්ර මවේද තිබේ.එවැනි ක්රවමවේදයන් භාවිතා කොට දත්ත සම්ප්රේකෂණයට බාධා ඇතිකරවීමේ අවස්ථා හැකිතාක් මඟහරවා ගත යුතුය. පවිත්රී මනසට බාධාකරවීමට සමත්වනුයේ සිතතුළම තැන්පත්ව ඇති ඇතැම් දත්ත සටහන් බව සැලකිල්ලට ගැනීමට වැදගත්ය.එසේම මානසික ක්රි යාවළියට බාධා පමුණුවනුයේ නිවැරදිසේ වටහා නොගැනීම නිසා ඇතිවන සාවද්යඑ මානසික තත්වයන්ය.ෂඩ් ඉන්ද්රිියන් නිසා සංජානනය වන දත්ත සම්ප්රේනෂණ කාර්යය කෙරෙහි පුද්ගලත්වාරෝපණයකොට සැලකීමද සංජානනය නිවැරදිව ග්ර්හණය කරගැනීමට බාධාවකි.එය නිවැරදිව ග්රමහණය කරගැනීමට නම් පුද්ගලත්වාරෝපණයෙන් බැහැරව සැලකිය යුතුය.ෂඩ් ඉන්ද්රිනයන්ගෙන් සිදුවන ලැබෙන දැනුම පුද්ගලත්වාරෝපණය සමඟම යම් විකෘතිවීමකට ලක්වේ.ඉන් ලැබෙනුයේ සාවද්යි සංජානනය.නිදසුනක් ලෙස ඇස,රූප,ස්පර්ශ, රූප විඤ්ඤාණ යන මඟින් ඇතිවන දැනුම එක්තරා ක්රිනයාවළියකි.මේතුළ පුද්ගලත්වාරෝපණයක් නැත.නමුදු සිදුවනු‍යේ නැති පුද්ගලත්වාරෝපණයක් ඇතැයි සැලකීමකි.එහිදී රූප දකින අයෙකුව නිර්මාණය කෙරේ.ඉන්ද්රිතයන්හි සමස්ත ක්රිියාවළිය පුද්ගලයෙකුට පවරාදීමක් මින් සිදුවේ.මේ වැරදි අයුරින් සංජානනය කිරීමකි.එසේම එහිදී ලැබෙන දත්ත සම්ප්රේළෂණය පවා අපවිත්ර්වීමකට ලක්වේ. මේ දත්ත සම්ප්රේමෂණය අපවිත්රීවීම නිසා එහි ප්රපතිවිපාකය පවා අයහපත් ලක්ෂණ ගන්නාබව පෙනී යයි.බොහෝවිට සාමාන්යප ව්යවවහාරය අනුව දශ සංයෝජන නමින් අර්ථදක්වන ලක්ෂණ එලෙසට ඇතිවන අයහපත් ලක්ෂණවේ.දත්ත සංජානනය නිවැරදිවීමට සිදුකළ යුත්තේ එකී දත්ත ආවේගය මමත්වයෙන් ගැනීම වැළකීමයි.ඇස,කණ,නාසය,සම,දිව හා මනස යන කිසිදු ඉන්ද්රිේයක් මම යනාදී පුද්ගලත්වයකින් තොරය.එහි ජීව ස්වභාවයක් ගැබ්වනබව වෙනම කරුණකි.මෙකී ජීව ස්වභාවය වුවද සකස්ව ඇත්තේ හේතුප්රහත්යව ක්රිබයාවළියක බලපෑම නිසාය.ඒ මිසක මේ ජීව ස්වභාවයතුළ වුවද සත්ව,පුද්ගල,ආත්ම යන ස්වභාවයක් නැත.මම වශයෙන් යම් කෙනෙකු සලකනුයේ හේතුප්ර ත්ය ය සමවාය අනුව සකස්වී පවතින මනෝකායික ඉන්ද්රි්ය ස්වභාවයක් පමණි.මේ මනෝකායික ඉන්ද්රිසය ස්වභාවය නිසා බාහිර පරිසරයතුළින් අභ්යාන්තරයට දැනුම සංජානනය වේ.ඒ දැනුම නිරතුරු වැරදි දෘෂ්ටියකින් ආවරණයවී සංජානනයවේ.ඒනිසා හේතුප්රයත්යඒ මඟින් සකස්වූ මනෝකායික ස්වභාවය මම,මාගේ යැයි දැඩිව ග්රාහණය කෙරේ.ඉඳුරන්ගෙන් අරමුණු ගැනීම හා ඒඅනුව ප්රවතික්රිභයාදැක්වීමේදී මම යැයි දැඩිව දෘෂ්ටිග්ර හණය කර තිබීම නිවැරදිව සංජානනය කිරීමට බාධාවකි.‍දෘෂ්ටියෙන් මනස ආවරණයවී පවතිනවිට ඇතිවන දැනුම සංජානනය විකෘතියකි.එවිට සියළු සංජානන මමත්වයෙන් විකෘතිවී තිබේ. දැනුම ඉන්ද්රිනය අනුසාරයෙන් ලබාගැනීමේදී බාහිර ලෝකය සංජානනය කරන ආකාරය වැදගත්ය.මන්ද සැබවින්ම අපගේ ආකල්ප, ආවේදන, හා චර්යා සකස්වීමට බලපාන්නේ බාහිර පරිසරය නොව බාහිර පරිසරය සංජානනය කරගන්නා ආකාරයබව පැහැදිලිව පෙනී යයි.අයෙකු කෙතරම් දුෂ්කර පරිසරයක් මැද වුවද ස්වකීය අභියෝග ජයගැනීමටද,තව අයෙකුට එබඳු පසුබිමක් බාධා, අවහිරතා සේ දැක ඒ කෙරෙහි උකටලීවීමද බලපානු ලබන්නේ එකී පුද්ගලයාගේ සංජානන පැතිකඩයි.අයෙකුට වස තව අයෙකුට රස වන්නා සේ සෑම විටම එකම පරිසර පසුබිම සමානලෙස ප්රයතිඵල ඇතිකරන්නේ නැතිබව වටහාගැනීම වැදගත්ය.ලෝකය විවිධ,විචිත්රසවත්වීමට සා‍පේක්ෂව පුද්ගල සංජානන පැතිකඩද විවිධ හා විචිත්රසවත්වේ.නිර්මාණශීලීත්වය ගොඩනැඟීමට මෙය ඉතාම වැදගත් මෙහෙයක් ඉටුකරන්නකි.මානව සමාජය නානත්ත කා‍යේ නානාත්ත සංඥා වනුයේ මෙකී විවිධ හා විචිත්රනත්වය නිසාය.බාහිර පරිසරය ඇසුරින් දැනුම උකහාගැනීමේදී හා එලෙස ලැබූ දැනුම ව්යිවහාරිකව ක්රිායාත්මක කිරීමේදී සෑම විටකදීම මානවයා ක්රිදයාකරනුයේ සමාන අයුරින් නොවේ. බාහිර පරිසරය විවිධ ලෙස සංජානනය කරගැනීමේදී යම් පුද්ගලයෙකු තුළ උපතින්ම පිහිටා ඇති සංජානන හැකියාව වැදගත් මෙහෙයක් ඉටුකරයි.ඇතැම් පුද්ගලයින්ගේ සංජානන හැකියාව අඩුය. ඇතැම් පුද්ගලයින්ගේ මේ හැකියාව වැඩිය.තවත් කොටසගේ සම තත්වයේ පවතී.පුද්ගල භේදය අනුව සංජානන හැකියාව අඩුවැඩි වියහැකිබව මේ අනුව වටහාගත හැකිය.ඇතැම් අය ඉතා කෙටි කාලයක් තුළදී වෙනත් අයට වඩා වැඩි සංජානනයක් අත්පත් කරගන්නා අතර සමහරු සෙසු අයට වඩා අඩු සංජානනයක් අත්පත් කර ගනිති.පුරාණයේ විසූ එක්විද්වත් පුද්ගලයෙකුට සිය ප්ර දේශයේ විසූ සෑම අයෙකුගේම ජීව දත්ත එක්වරක් ඇසූ පමණින් කටපාඩමින් කිවහැකි දක්ෂතාවක් තිබිණ. මෙය ඒ විද්වතාගේ සංජානන ප්රඇබලතාව නිසා ලැබූ දක්ෂතාවයකි.තව පුද්ගලයෙකුට මහමඟ යද්දී තමා පසුකර යන ජනෙල් කවුළුවකින් දර්ශනයවන වෙළඳ සංකීර්ණයක්තුළ අලෙවියට තබා ඇති සියළුම වෙළද භාණ්ඩ මතකයෙන් පැවසිය හැකි අපූරු හැකියාවක් පිහිටා තිබිණ. ඔහුගේ හැකියාව පිළිබඳ විස්මය පළකළවිට ඒ පිළිබඳ ඔහුගේ අදහසවූයේ එහි කිසිම අපූර්වත්වයක් නොමැති බවයි. එනම් මහමඟ ගමන්කරද්දී තමා පසුකර යන ස්ත්රිමයක් ඇඳ පැළඳ සිටින ආකාරය සංජානනය කරන තවත් ස්ත්රිදයක ඇගේ සියළු තොරතුරු එක බැල්මකින් උකහාගැනීමට වඩා තමාගේ මේ හැකියාව කිසිසේත් අරුම පුදුම දෙයක් නොවනබව මේ පුද්ගලයාගේ අදහසවිය. ස්ත්රි්යකට තව ස්ත්රිතයකගේ ඇඳුම් පැළඳුම් පිළිබඳ සංජානනය කිරීමේ පුදුම හැකියාවක් නිර්සගයෙන්ම පිහිටා ඇත.තමා පසු කර යන ස්ත්රිනය හැඳපැළඳ සිටි ඇඳුම් පැළඳුම්වල සියළු සූක්ෂ්ම ස්වභාවය පවා අපූරුවට සං‍ජානනය කිරීමේ මනා හැකියාවක් තවත් ස්ත්රිඳයකට උපතින්ම ලැබී තිබේ. ඇතැම් අවස්ථාවලදී ඇය ඇඳ සිටි ඇඳුම් පැළඳුම්වල වර්ණය,වර්ගය,නිෂ්පාදිත රට,මිළ ගණන් ආදී සියළු තොරතුරුද, ආභරණයක් නම් එම ආභරණය සකස් කිරීම සඳහා භාවිතාකරන ලද රත්රන් ප්රතමාණය පවා ආසන්න ලෙසින් පැවසීමේ පුදුම හැකියාවක් වෙනත් ස්ත්රිරයකට ඇත. ඇය හැඳ සිටියේ අතින් වියන ලද වස්ත්ර යක්ද නොඑසේ නම් යන්ත්රමයකින් වියනලද්දක්දැයි පැවසීමට තරම් මේ දැනුම සූක්ෂමය.දැඩිව මත්පැන් පානය කරන පිරිමියෙකුට ආඝ්රා්ණය වන මත් පැන් වල ගන්ධය අනුව අදාළ මත්පැන්වල පදම, මිළ, වර්ගය,නිෂ්පාදිත රට,මධ්ය සාර සාන්ද්රනණය, බීමෙන් පසු ඇතිවන මනෝකායික උත්තේජනය,විවිධ සංකූලතා, රෝගාබාධ ආදී විවිධ දේ එක්වර සංජානනය වේ.ධර්මය අසා පළපුරුදු උගත්,බහුසෘත ධර්මධර සිල්වතෙකුට යම් සුළු ගාථා පදයක් හෝ සූත්රළයක් ශ්රධවණයවීමෙන් වුවද සෙසු අයට අවිෂය වන ඉතා ගැඹුරු වැටහීමක් ඒ පිළිබඳ ඇති විය හැකිය.දැනුම සංජානනයවීමේදී පුද්ගල භේදය අනුව සංජානන හැකියාව වෙනස් වන බව මින් මනාව පැහැදිලි වේ. කිසියම් සුවිශේෂි සංජානන හැකියාවක් ප්රැගුණ කිරීම මඟින් සෙසු අයට සාපේක්ෂකව එබඳු දේ වර්ධනය කරගත හැකිබව විවිධ අය විසින් ප්රිගුණකරන ලද සුවිශේෂී සංජානන හැකියා අනුව පැහැදිලිවේ.සංජානනය මඟින් ලබාගන්නා දැනුම විවිධවූ ස්වරූප හා හැඩතල ගනියි. පත පොතින් ලබනදැනුම එකකි.ප්රාායෝගික ව්යූවහාරය අනුව ලබන දැනුම අනෙකකි.යමක් පිළිබඳ යමෙකු කී පමණින් නැතහොත් පතපොතක තිබූ පමණින් පිළිගැනීම විශ්වාසය මත සිදුවේ.නමුදු එම දැනුම තමාගේ කරගැනීම තුළින් එය වඩාත් ප්රාතයෝගික දැනුමක්බවට පත්කරවාගත හැකිය. දැනුම වඩාත් ප්රාගයෝගික වූ විට එය තමා‍ගේම දැනුමක් බවට පත්වේ.මෙම ප්රා.යෝගික දැනුම තමාගේ අවශ්ය තා සඳහා භාවිතා කළහැකිය.තමාගේ අවශ්ය තාවයන් අනුව දැනුම වඩාත් හොඳින් ගලපා ගත හැකිය. නමුදු පතපොතින් ලබන දැනුම ප්රා්යෝගික දැනුමට සාපේක්ෂව වඩාත් අස්ථිරය. අස්ථිර බවකින් යුතු දැනුම කොපමණ තිබුණද එහි ඵලදායීතාවය හීනය.ලෝකය කෙතරම් විශාල දැනුමකින් පිරී ඇතත් සැබවින්ම ඵලදායී වනුයේ තමාගේ කරගන්නා ලද සුළු දැනුම් කොට්ඨාශය පමණි.එම නිසා මේ හේතුව මත හැකිතාක් දැනුම ලබාගැනීමට මෙන්ම දැනුම තමාගේම දැනුමක් සේ තහවුරුකර ගැනීම මෙහිදී ඉතා වැදගත්බව මතක තබාගත යුතුය.ජීවිතයේ බොහෝ ගැටළු හා අභියෝගවලට විසඳුම් සපයාගත හැකිවනුයේ එසේ ප්රානයෝගිකබවට පත් කර ගන්නා ලද දැනුම තුළින්ම පමණකි. දැනුම ලබාගන්නා ශිල්පක්රමමවේද අතර ගැටළුවක් විසඳීමතුළින් ලබන දැනුම වඩාසුවිශේෂී වේ.එහිදී පුද්ගලයාට ලැබෙනුයේද වඩාත් ප්රාියෝගික දැනුමකි.එසේම විසඳීමේදී විකල්ප අවස්ථා නිරීක්ෂණය කිරීමේදී මනසෙහි ව්යුපහාත්මක ක්රිැයාකාරීත්වය දත්ත සුපරීක්ෂකයක (Scanner) ඇති ක්රි යාවළියට සමානය.මොළයේ දත්ත සුපරීක්ෂණයකරමින්(Scanning) අදාළ විසඳුම ප්රා යෝගිකව ලබාගැනීම සඳහා දැනට ඇති දත්තවලින් වඩාත්ම ගැලපෙන දත්ත සමූහය තෝරාගැනීමක් සිදුවේ. අනතුරුව තෝරාගත් දත්ත අවසාන විසඳුම කරා පියවර ගණනක් අනුව ජාලගතව සම්බන්ධකරයි. මේ එක් එක් පියවරතුළදී ලැබෙන අවසාන විසඳුමේ යම්කිසි ප්රුතිශතයක් විසඳීම කරා මෙහෙයවේ. මේ අනුව සමස්ත ගැටළුවේ සිට අවසාන විසඳුම කරා නිශ්චිත පියවර ගණනක් සමන්විත යම්කිසි සාධනීකරණ දත්ත ජාලයක් ලෙස දැනුම මොළය කරා සම්ප්රේිෂණය වේ.ඇතැම්විට මෙහිදී අවශ්යල දත්ත බාහිරින් ලබාගැනීමට සිදුවිය හැකිය.ඇතැම් දත්ත මොළයතුළ ගබඩාවීඇති දත්ත වියහැකිය. කෙසේ හෝ දත්ත පෙළගැස්වීම ඔස්සේ පියවර අනුපිළිවෙළින් අවසාන විසඳුම කරා පුද්ගල මනස මෙහෙයවේ.මේ ක්ර්මවේදය මූලික ගණිත ගැටළු විසඳීමේ සිට සංකීර්ණ ජීවන ගැටළු විසඳීම දක්වා ම එක හා සමානව අදාළ වේ.මේ මඟින් දත්ත සංශ්ලේෂී හා විශ්ලේෂී ක්රසමවේද දෙක අනුවම පෙළ ගැස්වීමට හැකිය.මේ අනුව කෙනෙකු පටිච්ච සමුප්පාදය තේරුම්ගැනීමේදී දැනුම ලැබෙනුයේ මේ සංශ්ලේෂී හා විශ්ලේෂී ක්රිමවේද දෙක අනුවමය.ප්රුත්යැ දෙකක් අතර හේතුප්රැත්යේ සබඳතාව දැකීමේදී සංශ්ලේෂී න්යා්ය අනුවද, හේතුප්රමත්යඅ ඇතිවීමේ ගැඹුරින් විශ්ලේෂණය කිරීම නිසා විශ්ලේෂී න්යාසය අනුවද දැනුම ලැබිය හැකිය.‍‍පටිච්චසමුප්පාද න්යාෙය අනුව ගැඹුරින් විදර්ශනා නුවණ මෙහෙය වීමේදී සංශ්ලේෂී හා විශ්ලේෂී ක්රැමවේද දෙකම එකහා සමානව ක්රිියාත්මක වේ.මෙහි අවසාන ඉලක්කයට පැමිණීමේ වීර්යය සමතාවය,උපාය කෞශල්යක ඥාණය, සතිය, සමාධිය ආදී ගුණධර්ම විදර්ශනාවේදී වර්ධනයවේ.එසේම විචාරපූර්වක කුසලතාවයද වැඩි දියුණු වේ. සතර වැදෑරුම් නාමස්කන්ධය සමඟ එක්වූ අට විසි රූපස්කන්ධය මුළුමනින්ම ඉවත හෙලා සිත නිදහස් කර ගැනීමට ඇති හැකියාවේ අඩු වැඩිකම මත මාර්ගඵල අවබෝධයේ විවිධ මටටම් තීරණය කෙරේ. මුලික දාර්ශනික හැකියාව පළමු ආර්ය මාර්ගඵලය වන සෝතාපත්ති මාර්ගඵලය ලැබීමේදී ඇති කර ගත හැකිය.අර්හත්වය දක්වාම පසුව අනුක්රගමිකව වැඩිදියුණු කරනුයේද මුල්ම පියවර ලෙස ලැබූ මේ ආධ්යාසත්මික පසුබිම මය. නිර්මාණශීලී කාර්යයක නිරතවීම තුළින් දැනුම ලැබීම තවත් එක් ශිල්ප ක්රතමවේදයක් සේ දැක්විය හැකිය.මෙහිදී නිර්මාණශීලී හැකියාව ඇතිවීමට තුඩු දෙන සාධක පිළිබඳව විමසිලිමත්වීමද වැදගත්ය.කෙනෙකුතුළ උපතින්මද නිර්මාණශීලී හැකියාව පිහිටා තිබේ.උපතින් ලැබී ඇති මෙබඳු නිර්මාණශීලී හැකියාවක් සතතාභ්යාිසය නිසා දියුණු තියුණු විය හැකිය.නිර්මාණශීලීව සිතීමට පවා පෙළඹවීම, හුරුවීම ආදිය මඟින්ද නිර්මාණශීලීත්වය ‍රෝපණය කරගත හැකිය.මේ නිර්මාණශීලී හැකියාව කලා, සාහිත්යි කටයුතුවලදී අතිශය වැදගත්ය.එසේම ගණිතය,විද්යා ව ආදී ශුද්ධ විද්යාස ක්ෂේත්රකයන්හිදීද නිර්මාණශීලීත්වය වැදගත්වේ.මෙහිදී ශුද්ධ විද්යාම ක්ෂේත්රවවලදී දත්ත සංශ්ලේෂණ කාර්යයට වඩා උපයෝගීවනුයේ දත්ත විශ්ලේෂීකාර්යයි.කලා, සාහිත්ය වැනි කටයුතුවලදී දත්ත උපයෝගීවනුයේ දත්ත විශ්ලේෂී කාර්යයන්වලට වඩා දත්ත සංශ්ලේෂී කාර්යයන්ය.නමුදු මානව මොළයතුළ මෙබඳු කිසිම කාර්යකදී ශුද්ධ වශයෙන් එකම ක්රිකයාදාමයක් පමණක් ක්රිවයාත්මක වන අවස්ථා ඉතා අවමය.බහුලව සිදුවනුයේ දත්ත සංශ්ලේෂණය ප්ර ධාන කොටගත් කාර්යකදී අප්රමධාන ලෙස දත්ත විශ්ලේෂණයත්, දත්ත විශ්ලේෂණය ප්ර ධාන කොටගත් කාර්යකදී අප්රඅධාන ලෙස දත්ත සංශ්ලේෂණයත් සිදුවීමයි.දත්ත අතර සබඳතාවේ ස්වරූපය විමර්ශනය කරන ආකාරය අනුව දත්ත පිරික්සෙනුයේ සංශ්ලේෂණයවද නොඑසේනම් විශ්ලේෂණයවදැයි යන කරුණ තීරණයවේ.මානව ඉන්ද්රිදයන්ට යම්විෂයගත අරමුණක් අරමුණුවීමේදී එමඟින් ඇතිවන ස්නායු සම්ප්රේරෂණ ස්නායුදිගේ මොළය කරා සම්ප්රාමප්තවේ.ඒවා පැමිණෙනුයේ හුදෙක් නියුරෝන ආවේග වශයෙනි.ආරෝපිතවන අංශු ධාරාවල චලිතය සිහිපත්කරන මේ නියුරෝන ප්රුවාහයට ස්නායු මාධ්යරයක්වේ.එකිනෙක යාවී එක පෙළට බිඳි බිඳී පැමිණෙන විද්යුයත් සංඥා සමූහයක් පරිද්දෙන් මොළය කරා මෙකී දත්ත ගමන් ගනියි.මොළයට මේ දත්ත ලැබුණුවිට ‍මොළය එය අවබෝධ කරගැනීමට ප්ර යත්න දරයි.දත්ත යම් ලෙසකට සංවිධානාත්මකව පෙළගැස්වීම දත්ත අව‍බෝධයට ඉතා වැදගත්ය.මොළයේ අදාළ දත්ත වලට සංවේදී ස්ථාන ස්ථාන වෙනම ඇත.මේ අනුව පෙනීම, ආඝ්රා ණය, ගන්ධය, ස්පර්ශය, කථාව ආදී දේ සඳහාම වෙන්වූ නිශ්චිත ස්ථාන තිබේ. දත්ත ක්ර.මිකව සංවිධානයවී තිබීම ඒවා අතර නවසබඳතා රටා හඳුනාගැනීමට උපකාරයකි. දැනුම ලැබීමේ ශිල්ප ක්ර මවේද ගොඩනැඟී ඇත්තේ මේ දත්ත ගොනැඟීම් හා සංවිධානයවීම් අතර විද්යනමාන රටාවලට අනුරූප වන ලෙසය.පරිකල්පනය යනු සැබෑ ලෝකයේ නොමැති දේ ඇතැයි කිසියම් උපකල්පනයක් ගොඩනඟා ගැනීමකි.නිර්මාණශීලිත්වයද පරිකල්පනයට ‍‍ ඉතාම සමානය. පරිකල්පනය හා නිර්මාණශීලිත්වයේ සියුම් වෙනස්කම්ද තිබේ.පරිකල්පනය මනඃකල්පිත ස්වභාව ඇසුරු කර පවතින්නකි.නිර්මාණශීලිත්වය යනු සැබෑම ලොව ඇසුරින් චිත්තරූප ගොඩනැංවීමය. නිර්මාණශීලිත්වය තුළද පරිකල්පනය ගැබ්විය හැකිය.පරිකල්පනය වඩාත්ම ආකර්ශනීය වනුයේ ඒ තුළ ගැබ්වූ නිර්මාණශීලිත්වය නිසාය.එසේම නිර්මාණශීලිත්වයද ඒ තුළ ගැබ්වන පරිකල්පනය නිසා වඩාත් අපූර්වත්වයක් ගනියි.පරිකල්පනය මනඃකල්පිතය. බොහෝවිට මානව දැනුම පියවර ගණනින් ඉදිරියට තැබෙනුයේ පරිකල්පනය නිසාය.මන්ද නැති දෙයක් ඇති ලෙසට ඉන් මවාපාන බැවිනි.තිබෙන දෙයට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් දෙයක් වුවද මේ අනුව පරිකල්පනය කළ හැකිය. නිර්මාණශීලිත්වය යනු පවතින දැනුම ආශ්රිමතව නව දැනුම නිර්මාණය කිරීමයි.නමුදු පරිකල්පනය එසේ නොවේ.පරිකල්පනය නිශ්චිත සාධක නොමැතිව වුවද හුදු උපකල්පනය මතම සිද්ධි,අවස්ථා ගොඩනඟා ගනිමින් ඉදිරියට ගමන්කළ හැකි දෙයකි.පරිකල්පනය බොහෝවිට පුද්ගල මානසික නිර්මිතයකි.පරිකල්පිත දේවල් සැබෑවන අවස්ථාද තිබේ.පරිකල්පනයට සීමාමායිම් කිසිවක් නැත. පරිකල්පනයේදී ඒ සඳහා අවශ්යසවනුයේ පවතින දත්ත අතර අසංවිධිත සබඳතාවේ.නිර්මාණශීලීබව ගොඩනැ‍ඟෙනුයේ පවතින සංවිධිත දත්ත සබඳතා පදනම් කරගෙනය. නමුදු පරිකල්පනය ගොඩ නැඟී ඇත්තේ පවතින අසංවිධිත දත්ත සබඳතා මඟිනි.අසංවිධිත දත්ත අතර සබඳතා ගොඩනැඟීම සංවිධිත දත්ත අතර සබඳතා ගොඩනැඟීමට වඩා තරමක් අසීරුය.ප්රතවේශම් සහගතව සිදුකළ යුතුවූ කාර්යයකි. මානව පරිකල්පන හැකියාවේ අඩුවැඩිකම්ද පවතී. බොහෝවිට නූතන ලොව කාර්මික ක්ෂේත්රවයේ නව නිපැයුම්වලට වැඩි වශයෙන්ම ඉවහල්වී ඇත්තේ මානව පරිකල්පනික හැකියාවයි. පරිකල්පනය මඟින් මානව මොළය වෙත පැමිණෙන හා එහි ගබඩාවී ඇති තොරතුරු දත්ත අතර සබඳතා ගොඩනංවා ගන්නා අයුරු උගනියි.එය ඉගෙනීම පිළිබඳ පුහුණුවකි.නිර්මාණශීලීත්වයෙන් පරිකල්පනය වෙනස්වනුයේ පරිකල්පනයේ පවතින ව්යාගජ,මායාමය නොසිදුවනස්වරූපය අනුවය. පරිකල්පනයේදී පුද්ගල මනස තුළ මැවෙන මායාව සැබෑවක් බවට පත්කිරීමට නිර්මාණශීලිත්වය උපකාරීවේ.මේනිසා නිර්මාණශීලීත්වය නොමැතිව පරිකල්පනයට හුදකලාව පැවතිය නොහැකිය. බාහිර ලෝකය තුළ ද්ර ව්යාීත්මක ‍දේ සමඟ සබඳතා පරිකල්පනය ගොඩනඟනුයේ නිර්මාණලීත්වය මඟිනි.එක් අංශයකින් නිර්මාණශීලිත්වය ද්රමව්යාේත්මකය.එසේම පරිකල්පනය ආධ්යාාත්මකය.නමුදු මෙහිදී ද්රණව්යාකත්මක හා ආධ්යා්ත්මික යන්න ව්යිවහාර කර ඇත්තේ ලෞකික, ලෝකෝත්තර අරුත අනුව නොවනබවද පැහැදිලිව වටහාගත යුතුය. සමබර මානසික පෞරුෂයක් සඳහා පරිකල්පනය හා නිර්මාණශීලීත්වය යන අංශ දෙකම එක සමානව වැදගත්ය.නිර්මාණශීලිත්වයේ ගැබ්වන සැලසුම් සහගත ස්වරූපය පරිකල්පනය තුළ නැත.පරිකල්පනය තුළ සැලසුම් සහගත ස්වරූපයක් නැත.පරිකල්පනයේ ගැබ්ව ඇත්තේ යම්කිසි කෙනෙකුගේ මනෝව්යුලහයතුළ ජීව විද්යාගත්මකව උරුමකරගෙන පැමිණි ප්රේවේණිගත හැඩතලයයි. මේ හේතුව නිසාම පරිකල්පනික හැකියාව අඩුවැඩි පුද්ගල පෞරුෂත්ව මානව සමාජයතුළ බහුලව දක්නට ලැබේ.සෑම අයෙකුටම කිසියම් සුළු ප්රුමාණයකට හෝ පරිකල්පනික හැකියාව තිබීම ඉතා අවශ්යටය. නමුදු පරිකල්පනික හැකියාව මෙහෙයවා කටයුතු කරන්නන් ඉතා දුර්ලභය.එයට හේතුවී ඇත්තේ නූතන සමාජ රටාව ‍බොහෝවිට පරිකල්පනික හැකියාව වඩවාගැනීමට නොව මොටකර ගැනීමට ආධාරලබා දෙන්නක් වී ඇති බැවිනි. නිදසුනක් ලෙස පතපොත පරිශීලනය පරිකල්පනය වැඩීමට ආධාරයකි.නමුදු රූපවාහිනියට ඇබ්බැහිවීම පරිකල්පනය මොටවීමට හේතුවකි. මන්ද කිසිදු දෙයක් සිතාමතා ගොඩනැඟීමට රූපවාහිනයට ඇබ්බැහිවූවන්ට අවශ්ය නොවන නිසාය. පත පොත පරිශීලනයේදී කියවීමතුළ අදාළ දේ මනසතුළ මායාමය ලෙස ප්රමතිනිර්මාණය කර ගැනීමක් සිදු වේ. නමුදු රූප භාවිතය ඉතා තියුණු හා අධික රූපවාහිනය වැනි මාධ්යපයකදී එබඳු මායා චිත්තජ රූප මැවීමක් සිදු‍නොවන නිසා පරිකල්පනය බිඳ වැටේ.නිදසුනක් ලෙස නවකතාවක් කියවීමේදී එහි මැවෙන චරිත හා සංසිද්ධි පුද්ගලයාට ඔහුගේ මනසතුළ ප්රතතිනිර්මාණය කර රසවිඳීමට සිදුවේ. එවිට ඔහුගේ පරිකල්පන හැකියාව වර්ධනය වේ.නමුදු රූපවාහිනිය නැරඹීමේදී සියළුම දේ ලබා දෙන බැවින් තව දුරටත් පරිකල්පනය කිරීමට දෙයක් ඉතිරි නොවේ.මේ තත්වය පරිකල්පනයට හානිකරය. පරිකල්පනයේදී දුෂ්කරතා, බාධක, ගැටළු, අභි‍යෝග, ආදියට මුහුණපෑමේදී මනසෙහි අසංවිධිත ව්යුේහමය රටා අතර සබඳතා ගොඩ නැඟීම පුද්ගල පෞරුෂ වර්ධනයට හිතකරය. බාධක, දුෂ්කරතා,ගැටළු, අවහිරතා පැමිණීමේදී සිදු වනුයේ මේ ක්රිවයාවලියයි. මේ නිසා ප්ර ශ්න,බාධා නිසා මනස ඒවායින් කළකිරීමට පත්කරවා ගැනීමට වඩා ඒවා අභියෝගසේ සලකා සාර්ථකව මුහුණ දීම ඉතා වැදගත්ය. පුද්ගල පෞරුෂ වර්ධනයට එය විශාල පිටිවහලක්දවේ. පහසුවෙන් නොකැළඹෙන, අකම්පිත, ශාන්ත, ඉවසිලිවන්ත පුද්ගල පෞරුෂ රටා සකස්වීමට මෙසේ ජීවිත ගැටළු, අභියෝග සෑහෙන ප්රිමාණයකට මුහුණපා සිටීම මහත් උපකාරයකි.අසංවිධිත දත්ත අතර සබඳතා අවිධිමත්වූ ඉගෙනීමකදී ද උපකාරීවේ. ජීවිතයේ නොයෙකුත් අවස්ථාවලදී ප්රාතයෝගිකව අවශ්යි වන කටයුතුවල නිරතවීමේදී වඩාත් ගොඩනැ‍ඟෙනුයේ මොළයේ අසංවිධිත දත්ත සබඳතාය.‍ අසංවිධිත දත්ත හඳුනා ගැනීම නිසා ජීවිතයේ කිසිදු විටක මුහුණ නොදුන් දැඩි අභියෝගකාරී අවස්ථාවලට පවා හොඳින්ම මුහුණ පෑමට අවශ්යව මානසික පසුබිම ගොඩනැ‍ඟේ. ඇතැමෙකුට‍ සංවිධිත දත්ත අතර සබඳතාහඳුනා ගැනීමට වඩා අසංවිධිත දත්ත අතර සබඳතා පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකිය. අසංවිධිත දත්ත සබඳතා වුවද විශාල ප්රතමාණයක් හඳුනා ගැනීම තුළින් පසු කාලීනව එම අභියෝගවලට යළි යළි මුහුණ පෑමේදී අවශ්ය‍ අවස්ථාවලදී ඒවා විධිමත් දත්ත අයුරින් භාවිතා කිරීමට අවස්ථාවක්ද ලැබේ.දැනුම ලැබීමට භාවිතාවන ක්රධමවේදය සංවිධිත දත්තමත පදනම්වන අවස්ථාවලදී ලැබෙන අවබෝධය යම් විෂයක මතුපිට සීමාව ඉක්මවා නොයයි. නමුදු එසේ දැනුම ලැබීමට භාවිතාවන ක්රකමවේදය අසංවිධිත දත්ත මත පදනම්වන අවස්ථා වලදී ලැබෙන අවබෝධය විචාර පූර්වක ලක්ෂණ වලින් යුතුය.යමක් පිළිබඳ විචාර පූර්වක නිගමන වලට එළඹීමට සුදුසුම ක්රිමවේදය නම් අසංවිධිත දත්ත මඟින් ලබාගන්නා වූ දැනුම භාවිතා කිරීම බව මේ අනුව පැහැදිලි වේ.මන්ද අධානග්රාාහී,පුර්ව විනිශ්චය මත පිහිටා කටයුතු කිරීම බඳු අහිතකර ලක්ෂණ කිසිවක් මේ ක්රිමවේදය තුළ අන්තර්ගත නොවන බැවිනි. පුද්ගල පෞරුෂයට සම්බන්ධ ඉතා වැදගත් ඉගෙනුම් න්යාවයක් පරිකල්පනය වටා කේන්ද්රප ගතවී තිබේ.පුද්ගල මානසික පැතිකඩ අතර පරිකල්පන හැකියාව ඉතා ප්රවබල ලක්ෂණයක් ලෙස සලකනු ලැබේ.සැබෑව හා මායාව අතර සබඳතා වර්ධනය කිරීමට පරිකල්පනය වැදගත්වේ.ඒ නිසා පරිකල්පනයට ජීවවිද්යාඅත්මක පැතිකඩ ප්රටබලව උපකාරීවන බව මේ ජීවවිද්යා් පැතිකඩට අනුරූපවූ දත්ත ව්යුවහ ‍ගොඩනැංවීම පරිකල්පනයතුළින් සිදුවේ.පරිකල්පනික හැකියාව පුහුණුවතුළින් වඩාත් වර්ධනයවේ.නව සැලසුම්,පර්යේෂණ හැකියාව, පරිකල්පනික හැකියාව නිසා මුවහත්වේ.සැබෑව හා පරිකල්පනික හැකියාව අතර පරතරය සුළු ප්රාමාණවලින් විස්තරකිරීම නිර්මාණශීලීත්වය මඟින් ප්රලකාශයට පත්වේ.නිර්මාණශීලී හැකියාවේ අතිරික්තය පරිකල්පනයයි.යම්කිසි පුද්ගලයෙකු යමක් තේරුම් ගන්නේ සංජානනය ඇසුරින් වුවද ඒතුළ පරිකල්පනික හැකියාවද ගැබ්වී තිබිය හැකිය.ඒ පරිකල්පනය උපතින් ගෙනා දෙයක් විය හැකිය.නැතහොත් පසුව පුහුණුවූවක් වියහැකිය.යම්කිසි දෙයක් පිළිබඳ තමාගේ පූර්ව මතය රැස්කරගනු ලැබූ දේ ඔස්සේ ක්රිලයාත්මකවීමේදීද පරිකල්පනික හැකියාව ඉස්තුමතු විය හැකිය.පරිකල්පනය සංජානනයට අමතරව පුද්ගලයෙකුතුළ විද්යීමානවන හැකියාවකි.සංජානනයේදී අර්ථකථනය කරගනු ලැබූ දේ අදහස් නොවෙතත්,පරිකල්පනයෙහිදී ඒ සියලු දේම ඇතුළත් වියහැකිය.සංජානනයේදී යමක් එලෙසින් ග්රතහණයකරගත්තද,පරිකල්පනයේ දී විසිතුරු කිරීම්ද අන්තර්ගතය.පරිකල්පනය යම්කිසිවක් අර්ථකථනය කරගනු ලබන ආකාරයයි. මෙලොව විද්යුමාන සෑම දෙයක්ම පරිකල්පනය කිරීමේදී සාමාන්ය යෙන් අප හුරුපුරුදුව සිටිනුයේ එය අපගේ සිතිවිලි, මතක, පුරුදු, අත්දැකීම් ආදී අර්ථකථනවලට අනුරූපව ඒවා විසිතුරුකිරීමටය. එකම දෙයක් පිළිබඳ දෙදෙනෙකුගේ පරිකල්පන එක සමාන නොවනුයේ මේ නිසාය.පරිකල්පිතවූ වස්තුව හෝ අරමුණ එකම වුවද ඒ පිළිබඳ දෙදෙනෙකුගේ සිතුම් පැතුම්,හැඟීම් රටා,ආකල්ප ආදිය වෙනස් ස්වරූපයක් දරණ බැවිනි.මේ නිසා පරිකල්පනය පුද්ගල පෞරුෂ ලක්ෂණවලට අදාළවන දෙයක්බව සැලකිය හැකිය.පරිකල්පනයතුළ පුද්ගල ‍අනන්යෂතා ලක්ෂණ ගැබ්වනුයේද මේ නිසාය. එකම දෙයක් පිළිබඳ වුවද එකම පුද්ගලයා අවස්ථා දෙකකදී ලබන පරිකල්පනය වෙනස් හැඩතල ගන්නාබව පෙනී යයි.එකම පුද්ගලයා වුවද ඔහුගේ භෞතික හා මානසික පැතිකඩ වෙනස්වීම මත පරිකල්නය වෙනස්වනබවට මෙය කදිම සාධකයකි.යම් අයෙකු තුරුණුවියේදී යමක් පිළිබඳ දරණ ලද පරිකල්පනයක් මැදිවියේදී වෙනස්වීමද,මහළු වියේදී ඊටත් වඩා වෙනස්වීමද මීට නිදසුනක් සේ දැක්විය හැකිය.සාහිත්යය,කලා නිර්මාණවල පරිකල්පනය බහුලව අන්තර්ගතය.ඒවා පරිශීලනයෙන් පුද්ගලයෙකුතුළ පරිණත ලක්ෂණ බිහිවේ.මීට හේතුව ඒවා පරිශීලනය කරන්නාතුළ පරිකල්පනික හැකියාව වර්ධනය කිරීමට ඒවා ආධාරවන බැවිනි.පරිකල්පනික හැකියාව සංජානනය දියුණුවීමට හේතුවකි. එසේම අහිතකර චිත්තවේග පාලනයකර චර්යා ශික්ෂණය ඇතිකරගැනීමටද ආධාර වේ. දැනුම ලැබීමේ ශිල්ප ක්රකමවේදයක් ලෙස පරිකල්පනයේ ඇති සුවිශේෂී හැකියා සාහිත්යපය හා කලාවතුළ වඩාත් බහුලව අවධාරණයවී තිබේ.ආනන්දයෙන් ප්ර්ඥාවට යන අදහසේ අර්ථය පරිදි චිත්තේවේගික, භාවමය ගතිලක්ෂණවල අන්තර්ගල සුඛනම්ය ගුණය උපයෝගීකර ගනිමින් ඒවා සුදුසු පරිදි බුද්ධිමය කාර්ය පිණිස භාවිතාකිරීම පරිකල්පනයතුළ ගැබ්ව තිබේ.පරිකල්පනය මානව විභවතා සංවර්ධනය කිරීමට උපයෝගී කරගැනේ.අධ්යා්පනය හා පුහුණුව මඟින් ලැබෙන දැනුමට වඩා පරිකල්පනික හැකියාව තුළින් ලැබෙන දැනුම නිර්මාණශීලීය.අධ්යාටපනය හා පුහුණුව තුළින් ලැබෙන දැනුම එක්තරා අයුරකින් භෞතික කරුණුමත රඳා පවතින්නකි.ආධ්යා ත්මික ගතිලක්ෂණ අධ්යාමපනය හා පුහුණුවතුළින්ම ගොඩනැංවිය නොහැකිය.විධිමත් අධ්යා පනය හා පුහුණුව මඟින්ම යමෙකු බුද්ධිමතෙකු හෝ ප්රනඥාවන්ත‍යෙකු කළ නොහැකිය.පරිකල්පනය තුළින් පුද්ගලයෙකු සතු බුද්ධිය හා ප්රඩඥාව අවධිකළ හැකිය.අවිධිමත් අධ්යාළපනය හා පුහුණුව පරිකල්පනයට අයත් එක්තරා පැතිකඩකි.ගැටළුවක් විසඳීම සඳහා ඇති නිශ්චිත සාධක හඳුනාගැනීම හා ඒවා න්යාතයානුකූල ලෙස ක්රිමවත්ව භාවිතා කිරීම විධිමත් අධ්යාසපනයට හා පුහුණුවට අයත්ය.එසේම ගැටළුක් විසඳීම සඳහා ඇති විකල්ප අවස්ථා,සාධක මැනවින් හඳුනාගැනීම හා ඒවා අවස්ථානෝචිතව උපායශිලීව භාවිතා කිරීම අවිධිමත් අධ්යානපනයට හා පුහුණුවට අයත්ය.ජීවත්වීම යනු ප්රාවයෝගික ජීවිතයතුළ ගැටළු හා අභියෝගවලට මුහුණදීමකි.එහිදී ඇතිවන විවිධ ගැටළු විසඳීම සඳහා නිශ්චිත සාධක හඳුනාගැනීම හා ඒවා න්යාදයානූකූල ලෙස විසඳීමට උත්සාහගැනීම පමණක් ප්ර්මාණවත් නොවිය හැකිය.මන්ද ඒ අවස්ථාවලදී උද්ගතවන බොහෝ බාධක,ගැටළු,අභියෝග පහසුවෙන් සම්මත ක්ර්මවේදයක් අනුව විසඳීමට නොහැකි ඒවා වන බැවිනි.මෙහිදී පිහිටට පැමිණෙනුයේ පුද්ගලයා සතුව පවතින විකල්ප අවස්ථා හඳුනාගැනීම හා අවස්ථානෝචිතව උපායශීලීව භාවිතාකිරීම යන අවිධිමත් අධ්යාවපනයට හා පුහුණුවට අදාළ පරිකල්පනික හැකියාවයි.මේ අනුව ප්රාධයෝගික ජීවිතයේදී පුද්ගලයෙකුට වඩා උපකාරීවනුයේ විධිමත් අධ්යාාපනයට වඩා අවිධිමත් අධ්යාාපනයතුළින් ලත් පුහුණුව බව පැහැදිලිය.නොවිධිමත් අධ්යාාපනය මොළයේ නිර්මාණශීලී නව ව්යු හ රටා පවා සකස්වීමට ආධාර වේ.පංති කාමර අධ්යාාපනය නොලැබූ පුද්ගලයෙකු වුවද නිර්මාණශීලී වියහැක්කේ මේ නිසාය.එම නිර්මාණශීලීබව උපතින් උරුම කරගෙන ඇති යම් යම් ජීව විද්යාී සාධක මතද ඇතැම් අවස්ථාවල දී තීරණය කෙරෙන බව දැක ගැනීමට ලැබේ.කෙසේ වුවද පුහුණුව මඟින් නිර්මාණශීළීත්වය ඇති කළ නොහැකිය.මොළයේ බුද්ධිමය හැකියාව මෙන්ම නිර්මාණශීලීත්වයද පුද්ගල ස්වභාවයකි. 3.3.ස්මරණය සම්බන්ධ න්යාගයයන් ස්මරණය යනු මොළයේ තැන්පත්ව ගබඩා වී ඇති මතක දත්ත යළි ආපසු කැඳවීමේ ක්රිණයා වලියයි.මේ ආපසු කැඳවීමේ ක්රිපයාවළියේ හැකියාව අඩුවැඩි අය මානව සමාජයතුළ වෙසෙන බවද පෙනීයයි.මේ හැකියාව අඩුවැඩිවීමට විවිධ හේතු සාධකද ඉවහල්වේ.ජීවවිද්යාේත්මක පැතිකඩ,විවිධ පරිසර පසුබිම තත්ව,ඇබ්බැහිවීම්,වයස,රැකියාවේ ස්වභාවය,දැනඋගත්කම ආදී විවිධ හේතුසාධක නිසා ස්මරණ හැකියා විවිධ පරාස ගන්නාබව පැහැදිලිවී තිබේ.එසේම ක්ලමථය,මානසික ආතතිය වැනි මානසික හේතු නිසා ස්මරණ හැකියාව අඩු‍විය හැකිය.එසේම ධනාත්මක අභිප්රේආරණ,සතුටට පත්වීම,ප්රීැතිමත් ජීවිතය වැනි ‍මානසික හේතු නිසා ස්මරණ හැකියාව වැඩිවිය හැකිය.‍මේ අයුරින්ම මත්පැන්,මත්ද්රරව්යර භාවිතය බඳු කායික හේතු නිසා ස්මරණ හැකියාව අඩුවිය හැකිය.එ‍සේම කායික සුවතාව,නීරෝගීබව,ව්යාුයාම,නිවැරදි චර්යාව වැනි කායික හේතු නිසා ස්මරණ හැකියාව වැඩිවිය හැකිය.එසේම මනෝකායික රෝගබාධ නිසාද ස්මරණ ශක්තියේ බිඳ වැටීම් නිරීක්ෂණය වියහැකි බව දැනගැනීම වැදගත්ය.විශේෂයෙන්ම ස්මරණය මනසට ‍බොහෝදුරට සම්බන්ධවන බැවින් එහි අඩුවීම කිසියම් මානසික දුබලතාවයක හේතුවක් සේ සැලකිය හැකිය.ස්මරණය අතීතය අනාගතය හා වර්තමානය යාකරන පුරුකක් ලෙසද සැලකිය හැකිය.මේ පුරුකේ යම්යම් ස්ථාන බිඳවැටීම් හා කඩතොළුවීම් සිදුවීම නිසා කාලත්රකය අතර සබඳතාව බිඳවැටියහැකිය.බොහෝවිට ජීවවිද්යාහත්මකවූ යම්යම් හේතු නිසාද,රෝගී තත්ව නිසාද,කම්පනය,ආතතිය,පීඩනය වැනි මානසික හේතුද,කායික රෝගී තත්වයන් නිසාද ස්මරණය දුර්වලවී යාහැකිය.එවිට කාලත්රනය පිළිබඳව සබඳතා බිඳවැටීමෙන් පුද්ගලයාට සමාජයේදී නිවැරදි පැවැත්මක් ඇතිකරගැනීමේ හැකියාව අහිමිවිය හැකිය.සමාජයේදී විවිධ මානසිකමට්ටම්වල පුද්ගලයින්ගේ ක්රිීයාකාරීත්වය ඔවුන්ට අනන්යබස්වරූපයකින් ගොඩනැඟී ඇත්තේ මේ නිසාය.පුද්ගල සබඳතා පැවැත්වීමේදී හා සමාජ සබඳතා පැවැත්වීමේදී යම් අවස්ථාවල ගැටළුකාරී තත්වයන්ට මුහුණපෑමට සිදුවනුයේ ස්මරණහැකියා පිළිබඳ ඇති මේවිවිධත්වය නිසාය. මනෝ අභ්යා ස මඟින් පුද්ගලයෙකුගේ ස්මරණහැකියාව ඉහළ මට්ටමකට සංවර්ධනය කළ හැකිය. ස්මරණය යනු යම් තොරතුරක් ග්ර හණය කිරීම, ගබඩා කිරීම හා ආවර්ජනය ලෙස පියවර තුනකින් සමන්විත ක්රිරයාවළියක්බව මනෝවිද්යාිවේ සඳහන්ය.එසේම මෙම ක්රිවයාවළිය වර්ගතුනක් යටතට ගොනුකළ හැකිය.එනම් මුලික මතකය (Sensory Memory), කෙටි කාලීන මතකය(Short Term Memory) හා දිගු කාලීන මතකය (Long Term Memory) ආදී වශයෙනි.සාමාන්යMයෙන් සංවේදී ඉන්ද්රිනයන් විසින් ග්ර හණය කරගන්නා සුළු ශබ්ද, දර්ශන හෝ වෙනත් එබඳු සංවේදන තත්ව වැනි ඉතා කෙටි කාලයක් මතක තබාගත යුතු දේවල් මතකයේ රඳාගැනීමේ කාර්ය මුලික මතකය විසින් ඉටුකරයි.ඊට වඩා වැඩි කාලයක්, බොහෝවිට මිනිත්තු කීපයක් අදාළ තොරතුරු මතක‍යෙහි රඳවා තබාගැනීමේ කාර්යය කෙටිකාලීන මතකය මඟින් ඉටුකරනු ලබයි.නමුදු පාඩම්කටයුතුවලදී උපකාරීවන දෛනික කාර්යයන්හි අපට අවශ්යය වියහැකි බොහෝ තොරතුරු හෝ වෙනත් ඕනෑම කල්පවතින අනෙකුත් සියළුම මතකයන්ට හේතුවනුයේ දිගුකාලීන මතකයයි.මෙහිදී තැන්පත්වන තොරතුරු ස්ථිර වශයෙන්ම ගබඩා වන අතර අවශ්යා විටෙක ආවර්ජනය කළ හැකිය.මොළයතුළම රසායනික ප්රබතික්රිවයා මඟින් දත්ත තැන්පත්කර තැබීම අවශ්යතවනුයේ මෙබඳු ස්මරණ සඳහාය. මිනිස් මොළයේ සංවර්ධිත ස්වරූපය හා හැඩය අනුව සෙසු සත්ව විශේෂයක මොළයකට වඩා ස්මරණ හැකියාව ‍මානව මොළයේ අධිකබව පෙනීයයි.බුද්ධිය,තර්කන හැකියාව,ස්මරණය, නිර්මාණශීලිත්වය බඳු දේ අතින් මානව මොළය බොහෝ සේ ඉදිරියෙන් සිටී.මානව ස්මරණයට බලපාන ගැටළු බොහොමයක් ඇතිවනු‍යේ මිනිසුන්ගේ ආකල්ප,ගැටළු,අදහස් ආදියේ ඇති වෙනස් කම් මතය.එයට ජීවවිද්යා ත්මක හේතුද ඇතැම්විට එක්වේ.සමහර අවස්ථාවලදී රෝගීතත්ව නිසාද ස්මරණ ගැටළු ඇතිවිය හැකිය.මේ රෝගී තත්ව අතර කායික මෙන්ම මානසික රෝගී තත්වයන්ද තිබිය හැකිය.වියපත්වීම සමඟ මොළයේ සෛල ක්රිමිකව මියයාම ඇතැම් අයතුළ විද්යිමාන රෝගී තත්වයකි.මෙය ඇල්ෂයිමර් (Alzheimer’s disease) රෝගය ලෙස හැඳින්වේ.එම රෝගී තත්වයට ලක්වූ අයෙකුගේ ස්මරණ හැකියාව රෝගය වැඩිදියුණුවීම සමඟ ක්රෝමිකව නැතිව යයි.එසේම යම් අයට වැළ‍ඳෙන ඇතැම් මානසික රෝගී තත්වයන් නිසාද ස්මරණ හැකියාව අඩුවී යයි. වෛද්යයවරු අතර ස්මරණ හැකියාව පරීක්ෂා කරන විවිධ ක්රරමවේද පවතී.මේ අනුව රෝග ලක්ෂණ පරීක්ෂාකර කුමන රෝගය වැළඳී ඇතිදැයි නිවැරදි රෝග විනිශ්චයන්ට එළඹීමේ හැකියාව තිබේ.ප්රකවේණිගතව එන ඇතැම් ජාන දුබලතා නිසාද ස්මරණ හැකියාව අඩු දරුවෝ උපදිති. විශේෂ අවධානයක් දැක්විය යුතු විශේෂ අවශ්ය තා ඇති අය ලෙස මෙබඳු දරුවන් හැඳින් වේ. මෙබඳු දරුවන්ට සාමාන්යඑ දරුවන් සමග සමසේ පංතිකාමර අධ්යාිපනය ලැබීමට අපහසුය. මේ නිසා මෙබඳු දරුවන්ට වෙන්වූ විශේෂිත පාසැල් ඇත.මේවායේ මෙබඳු දරුවන්ට ගැලපෙන ඉගෙනුම් ක්රදමවේදයක් ඇත.ඉගෙනීම, පුහුණුව මඟින් බොහෝ දුරට මෙබඳු දරුවන්ගේ ස්මරණ දුබලතා අවමකරගත හැකිය.වෙනත් ඉන්ද්රි යන්හි පවතින දුබලතා නිසාද ඇතැම් දරුවන් තුළ ස්මරණ දුර්වලතා විද්යූමානවේ.ශ්රඇවණ හැකියාව අඩුකම මෙබඳු දුර්වලතා අතරින් ප්රරධානවේ. ඇතැම් දරුවන්තුළ අවධානය අඩුකම,සිත එක අරමුණුක රඳවා ගැනීමේ අපහසුකම ආදී මානසික දුර්වලතා නිසා ස්මරණ හැකියාව අඩුකම විද්යකමානවේ.ක්රිකයාශීලී බව අධික හා එය අවම මට්ටමක ඇති දරුවන්තුළ මෙබඳු මානසික දුබලතා බහුලව දක්නට ලැබේ. ස්මරණයේදී විවිධ අයතුළ පවතින වෙනස්කම් නිසා යමක් නිවැරදිව ස්මරණයවූවා යැයි සෑහීමකට පත්විය ‍‍නොහැකිබව පෙනේ.ස්මරණ ක්රිමයාවළියට නොයෙක් හේතු නිසා බාධා ඇති විය හැකිය.එසේම ස්මරණ ක්රිැයාවළිය වඩාත් තීව්රර කරවන දේ ඇතිවිය හැකිය.යම් ස්මරණයකට වඩා ප්රිබල ප්රමතිවිරෝධී ස්මරණයක් මඟින් මුල් ස්මරණ හැකියාව අඩුවී යාහැකිය.යම් ස්මරණයකට වඩා ප්රරබල සමාන ස්මරණයක් මඟින් මුල් ස්මරණ හැකියාව තීව්රණවී යාහැකිය.ස්මරණ අදාළ පුද්ගලයාට බලපාන ස්වරූපය අනුව ඒවා ප්රයතිජානනාත්මක හෝ ප්රැතිශේධනාත්මක දැයි තීරණය කෙරේ.එහිදී අදාළ පුද්ගලයා කැමති,රුචිකරන ස්මරණ ප්රැතිජානනාත්මක ලෙස තීරණ කෙරේ.එසේම අකමැති, අරුචිකරන ස්මරණ ප්රමතිශේධනනාත්මක ලෙස තීරණය කෙ‍රේ.නිදසුනක් සේ යම් පුද්ගලයෙකුට සිය මවගේ පියාගේ වියෝව වේදනාවකි.එබැවින් එය ප්රීතිශේධනනාත්මක ස්මරණයකැයි කෙරේ. එසේම තමා ඉහළ විභාගයකින් සමත්වීම,ඉහළ තනතුරක් ඇති රැකියාවක් ලැබීම වැනි හේතු සිතට සතුටක් ප්රාමෝදයක් ඇතිවන අවස්ථාය.එබැවින් එබඳු දේ ප්රකතිජානනාත්මක ස්මරණ සේ සැලකේ. මිනිසුන්ට වඩාත් වේදනාකාරී හා ප්රයමෝදය ඇතිවූ අවස්ථා පහසුවෙන් මතකයේ තැන්පත්වේ.එබඳු අවස්ථා ප්රරතිජානාත්මක හෝ ප්ර තිශේධනාත්මක හෝ වියහැකිය.ප්රුතිජානාත්මක ස්මරණ නිසා සිත සතුටින් පිරේ.ප්රහතිශේධනාත්මක ස්මරණ නිසා සිත දුකින් පිරේ.ප්රසතිශේධනාත්මක ස්මරණ මනසට ඇතිවනුයේ පීඩාවකි.ආතතියකි.එබැවින් එබඳු ස්මරණ යළියළි ස්මෘතියට නැඟීම නිසා මානසිකව ඇද වැටියහැකිය.ඇතැම් අවස්ථාවලදී මේ තත්ව වර්ධනයවීම විෂාදය (depression) බඳු මානසික රෝගයන්ටද හේතුවක් විය හැකිය.සතුට වුවද ප්රධමෝදය යන නමින් හඳුන්වන ඉහළ තීව්රය මට්ටමක් දක්වා සිතතුළ හටගැනීම මානසික සෞඛ්යපයට අහිතකරය.හදිසි කම්පනයට පත්වීමෙන් හෘදරෝගී අවස්ථාවලට ලක්වීමට පවා සිදුවියහැකිය.මේ නිසා සතුට හෝ දුක වුවද තීව්රැ ආවේගවලට ලක්වීම නිසා ස්වභාවික ස්මරණ ක්රිවයාවළියට බාධා ඇතිවීම එතරම් යෝග්යත දෙයක් නොවනබව පැහැදිලිය. ස්මරණය වනුයේ ගැටීමක් පිළිබඳ නම් අදාළ ස්මරණයේ තීව්රැතාවේ ප්රවමාණයට ප්රරතිවිරුද්ධ ආකල්පයක් සිතේ ඇති විට අදාළ හැඟීම් ස්මරණයට බාධා ඇතිවන බව නිරීක්ෂණය කළහැකිය. ආවේගශීලී පිරිසක් මැද සිටින විටකදී ඔවුන් කෙරෙන් දිස්වන කළහකාරී ස්වරූපය නිසා ස්මරණය වනුයේ මානසික ආතතියයි.නමුත් ස්වභාවයෙන්ම තැන්පත් පුද්ගලයෙකුගේ මනසට එම ආතති ස්වභාවය ස්මරණයවනුයේ කිසියම් බාධාකාරී බවකට යටත්වය.ඒ නිසා මෙබඳු ශාන්ත තැන්පත් පුද්ගලයෙකුට ආතති පරිසරයක් මැද විසුවද පහසුවෙන් ප්ර කෝපයට පත්කළ නොහැකිය.නිරතුරුව සෘණාත්මක අහිතකර මානසික ආවේගයන් මැඩ පවත්වා වෙසෙන අයෙකුට සිය පැවැත්මට අනුව සෙසු අය කෙතරම් වෑයම් කළද පහසුවෙන් ප්රපකෝප ගැන්වීමට අපහසු පුද්ගලයෙකුබවට පත්වේ. බුදුදහමේ විග්රනහවන අටලෝ දහමෙහි අකම්පිත පුද්ගලයා නිර්මාණයවනුයේ මෙසේ උපේක්ෂාවට මනස හුරු පුරුදුකර ගැනීම මඟිනි.සිතට ඇතිවන අසහනකාරී ස්මරණ මැඩපැවැත්වීම සඳහා සිතට සුවගෙන දෙන සතුටුදායක ස්මරණ මෙනෙහිකරන ලෙස උපදේශනයේදී උපදෙස්දී තිබේ.මනසට දැනෙන අසහනකාරී ස්මරණ කිසි කලෙකත් ස්ථාවර මතකයෙන් ඉවත්කළ නොහැකිය.දෛනික ජීවිතයේදී අප සිදුකරන සියළු කාර්යයන් මනසේ ස්මරණ ලෙස තැන්පත්වේ.මින් යළිත් ස්මරණය කළ හැක්කේ එකී සියළු මතක අතරින් සුළු කොටසක් පමණි.එයද වඩාත් ප්රයබලව මතකයේ ගබඩා වී ඇති ස්මරණවේ.දෛනික ජීවිතයට වඩාත් අවශ්යඩ යම්යම් චාලක කාර්යයන් පුරුදු පුහුණුවීම් සේ ස්ථාවර මතකයතුළ තැන්පත්වේ.ඒවා යළියළිත් අවශ්යයවන බැවින් නිරායාසයෙන්ම ස්මරණය වන පරිදි මානව මතකය හැඩගැසී තිබේ.නිදසුනක් ලෙස රිය පැදවීම පුහුණුවීම ආරම්භයේදී එය වෑයම් කර සිත තබාගැනීම සිදුකළ යුතුය.පසුකාලයේදී රිය පැදවීමේදී අවශ්යආ ස්ථානවලදී අවශ්යි වෙනස් වීම් වලට උචිත පරිදි හසුරවමින් සංඥා ලබාදෙමින් රිය ධාවනය කිරීමට හැකියාව ලැබේ.ඊට අදාළ සියළු ස්මරණ ඇවැසි විට සැනෙකින් ලබා දෙමින් ස්මරණය සිදුකරනුයේ අමිල මෙහෙයකි.පදවනු ලබන රිය තමාගේ සිරුරේම කොටසක් බවට පත්වනතාක් රිය පැදවීමේ ප්රෙවීණයෙකු බවට පත්විය නොහැකිය.එක්තරාඅවස්ථාවකදී නොසිතාම අවශ්ය‍ සියළු චලන සිදුකළ හැකි මට්ටමට පත්වීමේදී රිය පැදවීමේ ප්රනවීණයෙකු බවට පත්වේ.මේසඳහා අඛණ්ඩව අදාළ කාර්යයේ නිරතවෙමින් හොඳින් පුහුණු විය යුතුය.මෙය ස්මරණය හා මොළයේ චාලක හැකියාව අතර සමායෝජන කාර්යට අදාළ පුහුණුවකි. අදාළ කාර්යය උපරීම කාර්යක්ෂමතාවයකින් ඉටුකළ හැකිවීම එහි ප්රුවීණතාව ලැබීමයි. ස්මරණ කාර්යය වඩා හොඳින් ඉටුවීමට සීලයේ උපයෝගීතාවය වැදගත්වේ.සීලය මඟින් කය, වචන සංවර වේ.භාවනාව මඟින් මනස සංවර වේ.සමාධිය වැඩීම මඟින් රාගය,‍ද්වේෂය ආදී අහිතකර මානසික ආවේග තදඞ්ග විෂ්කම්භන වශයෙන් යටපත්වේ.විදර්ශනා භාවනාව වඩා මාර්ග ඵල ලැබීමේදී සමුච්ඡේද ප්රවහාණයෙන් මෝහ මානසික ආකල්පය දුරුකර හැරීමට සමත්වේ.එසේම විදර්ශනා භාවනාව වැඩීම මඟින් රාග,ද්වේෂ හා මෝහ යන අහිතකර මානසික සංකීර්ණ(Mental Complex) පුපුරවා දෙදරවා හැර ක්ෂය කරනු ලබයි.බෞද්ධ භාවනා ක්රිමයක් වූ විදර්ශනා භාවනා ක්රමමය හැර වෙනත් එකදු භාවනා ක්ර මයක්වත් මෙම අහිතකර මානසික සංකීර්ණ මෙලෙස පුපුරවා හැරීමට සමත් නොවේ.මෙය බෞද්ධ භාවනා ක්රාමයෙහි විද්යකමාන සුවිශේෂීවූ අනන්යවතා ලක්ෂණය ලෙස පෙන්වා දිය හැකිය.බුද්ධ කාලයට පෙර පටන් සිත සමාධිගත කිරීම මඟින් කෙළෙස් යටපත් කළහැකි සමථ භාවනාක්ර්ම කොතෙකුත් තිබුණද එන් ලැබිය හැකි අවසාන නිෂ්ඨාව ලෙස සලකන ලද්දේ අෂ්ට සමාපත්ති උපදවා තදඞ්ග වශයෙන් යම් කාලයකට කෙළෙස් යටපත් කිරීම පමණකි. විදර්ශනා භාවනාවේදී කරනුයේ ඒ යටපත් කළ කෙළෙස් යළි කවදාවත් ඇතිනොවන පරිදි දුරකර දැමීමට දාර්ශනික ස්ථාවරයක් හඳුන්වාදීමයි.මෙමඟින් මානසික මට්ටමේ වෙනසක් ඇතිකිරීමතුළ කෙළෙස් ඇතිවීමට බලපාන මානසික හේතු ඉවත්කර දැමීමක් සිදුකෙරේ.කෙ‍ළෙස් දුරුකර රහත් බවට පත්වූ උතුමෙකුට පෙරතිබූ කෙළෙස් කුමන ස්වරූපයෙදැයි කියා ස්මරණය මඟින් පවා යළිඳු වටහාගත නොහැකිය.අහිතකර මානසික සංකීර්ණ පුපුරවා හැරී පමණට යළි එබඳු ආකාර ප්රේාරණ මනසේ හටගැනීම සඳහටම නැතිව යයි.ක්ලේශ සමුච්ඡේද ප්රඑහාණයවනුයේ ඒ ක්රමමයටය.ස්මරණය සම්බන්ධ පෙර කී න්යාවයය මෙහිදී අහෝසිවී යනබවක් පෙනේ.මින් පැහැදිලිවනුයේ ස්මරණයවීම සඳහා කුසල් හෝ අකුසල් පාක්ෂික උපස්ථම්භන අවශ්යඑවන බවයි.මාර්ගඵල ලැබීම නිසා අකුසල පාක්ෂික උපස්ථම්භනවල බලපෑම නැතිවී යන බැවින් කෙළෙස් ඇතිනොවේ. ඉන්ද්රීභය ක්රිතයාකාරීත්වය නිසා සංවේදී දත්ත සේ මොළයට ලැබෙන නියුරෝන ආවේගයන් මොළයෙහි ගබඩා වනුයේ රසායනික ප්රෙතික්රිංයාවකට ලක්වීමෙන් පසු රසායනික ව්යුයහයක් ලෙසයි. මේ රසායනික ව්යුංහය මොළයේ විද්ය්මානවූ අති සංකීර්ණ ක්ෂුද්රට විද්යුරත් පරිපථවලට සමානත්වයක් දක්වයි.මෙහි සුවිශේෂීත්වය නම් මෙය නූතන ඩිජිටල් තාක්ෂණය හා ඊට වඩා ඉතා සියුම් නැනෝ තාක්ෂණයටච වඩා සූක්ෂමවීමයි.මේ යටතේ ප්රූමාණය කළ නොහැකි අති විශාල දත්ත සංඛ්යාණවක් මොළයෙහි ගබඩාකළද කිසිවිටෙකත් ඉන් මොළයේ මතක ධාරිතාවට කිසිදු අවම බලපෑමක් හෝ ඇතිනොවීමයි.මේ තාක්ෂණය මානව මොළ ව්යුධහයතුළ පමණක් අන්තර්ගතවූවකි.කිසිදු දිනෙක අති දියුණු කිසිදු යාන්ත්රි ක මෙවලමකට හෝ අති නවීන සුපිරි පරිගණකයකට ලබාදිය නොහැකිවූ මතක ධාරිතාවයකි.යමෙකු ජීවත්ව ඉන්නාතාක් දත්ත පමණක් නොව භවය පුරාම අනන්තවූ සසර සැරිසැරීමේදී මනසට උකහාගන්නා ලද පින්,පව්,කුසල හා අකුසල ආදී සියළු ස්මරණ දත්ත ගබඩා මානව මොළයෙහි කිසිදු අපහසුවකින් තොරව තැන්පත් කළහැකිය.එපමණක් නොව ඉන් ඉදිරියට තවත් සසරසැරිසරා කෙදිනක හෝ නිවන් දක්නා ජාතිදක්වා යම්තාක්වූ ස්මරණ වෙත්නම් ඒ සියළු ස්මරණයන්ම දත්ත ලෙසින් මොළයෙහි තැන්පත්කර තබාගත හැකි ලෙස මිනිස් මොළයේ ව්යුණහය නිර්මාණයවී තිබේ.මෙහි සුවිශේෂීතාවය නම් අවශ්යය විටෙක මේ ඕනෑම දත්තයක් යළි ස්මරණයට නඟාගත හැකි ලෙස රසායනික ව්යුතහ ලෙස මොළයෙහි තැන්පත්ව ඇතිබවයි.කෙනෙකු මෝහනය කිරීමෙන් ගැඹුරු ස්වප්න නිද්රානවකට ලක්කිරීමෙන් හෝ සිතේ ගැඹුරු සමාධි මට්ටම්වලදී අවශ්යකවූ විටෙක මේ ස්මරණ දත්ත යළි ආවර්ජනා කිරීමට හැකිය.රසායනික ප්ර තික්රි යා මඟින් නිර්මාණයවන සියුම් රසායනික ව්යු හ නිසා සුළු ඉඩකඩක විශාල ස්මරණ දත්ත ප්රපමාණයක් පහසුවෙන් ගබඩාකළ හැකිය.කෙනෙකු වියපත්ව මියයන තෙක්ම හැකි උපරීම ස්මරණ දත්ත ප්රණමාණයක් මස්තිෂ්කයතුළ ගබඩා කළද,මොළයෙහි සැබෑ හැකියාවෙන් ඒසඳහා වැයවෙනුයේ 1/100,000 ත් අඩු ප්රකමාණයක් බව සාමාන්යක පිළිගැනීමයි.මොළය උපරීම කාර්යක්ෂතාවයකින් ක්රි යාකරද්දී වැයවෙනුයේ ඒ තරම් සුළු ප්රිමාණයක් නම්,මොළයේ සෑබෑ ධාරිතාව සිතාගත නොහැකි තරම් සුවිශාලබව පැහැදිලිවේ. මස්තිෂ්කයතුළ පිහිටි අති සියුම් ස්නායු කේශ නාලිකා තුළින් ස්නායු ආ‍වේග සම්ප්රේුෂණය වනුයේ සංඥා ලෙසය.එසේ වුවද ස්නායු ආවේග සංඥා පරිද්දෙන් අදාළ ස්නායු තුළින් ගමන්කරනුයේ එහි අග්ර කරා ළඟාවන තෙක් පමණි.ස්නායු අග්රය අතර කුඩා පරතර ඇති සේ ඒවා පිහිටා ඇත.මේ පරතර අතරින් තවදුරටත් ස්නායු සම්ප්රේාෂණ සංඥා සේ ගමන් නොගනී.ඒ වෙනුවට සිදුවනුයේ මේ ‍සංඥා රසායනික ප්රමතික්රිණයා බවට පරිවර්තනයවීමකි.මේ සඳහා අවශ්යන රසායනික ද්රවව්ය එම ස්නායු නාළිකා අග්ර වල කුඩා කුටීරවල පිහිටා තිබේ.ස්නායු ආවේගයක් පැමිණිවිට මේ කුටීර විවරව රසායනිකද්රමව්යක නිදහස්වේ.මස්තිෂ්කයේ ක්රිේයාවළිය නියමාකාරයෙන් සිදුවීමට මේ රසායනිකද්රරව්යද සමබරව පැවතිය යුතුය.යම් හෙයකින් රසායනික ද්රේව්ය වල ඌණතාවයක් ඇතිවුවහොත් මානසික සමබරතාවය බිඳී යයි.සරළව අර්ථ දැක්වූ විට මානසික රෝගී තත්වයක් ලෙස හැඳින්වෙනුයේ මෙබඳු අවස්ථාවකි. මෙබඳු රසායනික ද්රමව්ය යන්හි අසමබරතාවය පැහැදිලිව විද්යනමාන වන අවස්ථාවක් නම් ස්මරණයට විවිධ ගැටළු,බාධාකාරී තත්වයන් පැන නැඟීමයි.මනසෙහි අසමබරතාවයක් ඇතිවූ විටකදී ස්මරණ ක්රිටයාවළියෙහි පැහැදිලි බිඳ වැටීමක් නිරීක්ෂණයවනුයේ මේ හේතුව නිසාය.ස්මරණය මනාව තිබීම සමබර මානසික සෞඛ්යට තත්වයකින් පසුවන බවට පැහැදිලි සාධකයකි. මානව ස්මරණයට සැස‍ඳෙන ධාරිතාවයක් සහිත කෘතිම බුද්ධියක් කිසිදිනක නොනිපදවිය හැක්කේ ඒ සුවිශාල ධාරිතාවට නමශ්යිශීලී අයුරින් සැකසිය හැකි වෙනත් මෙවලමක් නැති බැවිනි. මෙය එතරම් ආශ්චර්යමත්ය.මොළයෙහි ප්ර ධාන ක්රිැයාවළි සෑම එකක්ම පාහේ පාලනය කරනු‍යේද ස්මරණය මඟිනි.ස්මරණය යනු තාර්කික (Logical) පැතිකඩක් හා රසායනික ප්රකතික්රි යා අන්තර්ගත පැතිඩක් යන දෙයාකාර සැකසුමක් ඇති දෙයකි. ස්නායු තන්තු තුළින් සංඥා සම්ප්රේසෂණය වනුයේ තාර්කික පිළිවෙලටය.මෙහි තාර්කික පිළිවෙල (Logical System) නම් තඹ කම්බියක් දිගේ විදුලිය ගමන් කිරීමේදී සිදු වන ඉලෙක්ට්රෝ නවල ගමනාගමනය මෙන්වූ කඩින් කඩ සිදුවන සංඥා ගමන් කිරීමයි. ඩිජිටල් ක්රෝමවේදයෙහිදී සැකසූ විද්යුනත් පරිපථවල අන්තර්ගතය තාර්කික ප්රීවේශ (Logic Gates)මඟින් අවශ්යකවූ සංඥාව විද්යුදත් සංඥාවක් බවට පරිවර්තනයකොට එය සම්ප්රේාෂණය වේ.මේ පරිපථ වෙත සංඥා ඇතුළුවීම(Inputs)හා පිටවීම(Outputs)අතරතුර අවස්ථාව වන එනම් පරිපථය තුළදී සංඥාව විද්යුීත් සංඥාවක් බවට පරිවර්තනය වීම සිදු වේ.මෙහිදී සිදුවන කාර්යය සුළු වුවද ඒසඳහා භාවිතාකළ යුතු විද්යුවත් මෙවලම් සංඛ්යාමව අධිකය.එය සකස්කිරීමට හා ගබඩාකිරීමට විශාල ඉඩකඩක් අවශ්යුවේ.ඒ සඳහා වැයවෙන ප්රාමාණයට සාපේක්ෂකව ඉන් ලැබිය හැකි ප්රඩයෝජනය අල්පය.එසේම මුලික සරළ පරිපථ (Basic Circuits) අති විශාල ප්රකමාණයක් ඇතුළත් කර සැකසූ විශාලිත අන්තර්පරිපථ ( Integrated Circuits) පවා අවශ්යඉවේ.මෙබඳු පරිපථයක් හැඳින්වෙනුයේද චිපයක්(Chips)ලෙසය.පරිගණකයක හදවත සේ සැලකෙන මයික්රෝෆොසරය (Microprocessor) පවා මේ අයුරින් තැනූ දැවැන්ත චිපයක් සේ සැලකිය හැකිය.ලෝකයේ දැනට නිෂ්පාදිත නවීනතම මයික්රො)ෆොසරයටද වඩා නොසිතියහැකි ස්මරණ ධාරිතාවක් මානව මස්තිෂ්කයෙහි අන්තර්ගතය. බොහෝවිට මානවයාගේ තාවකාලික ස්මරණය තර්කනය ආශ්රිසත කොටගෙන සකස්වන අතර දිගුකාලීන ස්මරණ රසායනික ප්රයතික්රිියා පාදක කරගෙන සකස්වේ.මොළයේ ස්මරණ ගබඩා වීම හා ගබඩාවූ ස්මරණ මතකය (Memory) ලෙසද සාමාන්ය්යෙන් හැඳින්වේ.මේ ස්මරණ යළි සිහි කැඳවීම ආවර්ජනය (Reflection) නම් වේ.බුදුදහමේ මනසිකාර (Reflexion) යනුවෙන් දක්වනුයේ ද මේ ස්මරණ ආවර්ජන ක්රියයාවළියයි.එසේම මෙය ධ්යා්නාංගයක් වූ විචාර (Deliberation) නැමැති චිත්ත ගති ස්වභාවයට තරමක් ආසන්න ස්වරූපයක් පෙන්වයි.විදර්ශනා භාවනාව වැඩීමේදී චිත්ත ඒකග්රැතාව ඇති කරගෙන සමාධිය දියුණුවීමේදී ඇතිවන අධිචිත්තය (Contemplation) තුළද සිහිය, ස්මරණ හැකියාව ප්රදබලව ක්රිවයාත්මක වේ.සමාධි සිතේ ඇතිවන චිත්ත ඒකාග්රaතාව(Concentration) විදර්ශනා සමාධිය ලෙස හැඳින්වෙන ඛණක සමාධියේදී (Prompt Concentration) වඩාත් ප්ර බලය. මේ ඛණක සමාධිය නිසා සිතට කඩිනමින් නිවන් අරමුණුවීමේ කාර්යය ඉටුවන බැවින් එය අප්රාමාදී (Immediate) විහරණයකි.මේ හැකියාව ඇති බැවින් බුදුදහමෙහි විග්ර හවන මේ විදර්ශනා භාවනාව සාන්දෘෂ්ටිකබව පිළිගැනේ.එහි අරුත කල් නොයවා විපාක ගෙනදෙන බවයි.එමෙන්ම විදර්ශනා භාවනාව මඟින් ලැබියහැකි ප්රැතිඵල අකාලිකය( Timeless)බව දක්වා ඇත.මේ අකාලික යන වදන තුළ සදාකාලික හා කාල මුක්ත යන අර්ථ දෙකම ගැබ්වේ.මෙහි දැක්වෙන විදර්ශනා භාවනාක්රවමය එක් කාලයකට පමණක් සීමාවූ දෙයක් නොවේ.බුදුදහම ගැඹුරින් විග්රවහකිරීමේදී එහි මතුපිට අරුත වෙනුවට ඊට වඩා බෙහෙවින් උසස් දාර්ශනික පැතිකඩක් දැකිය හැකිය.බුදුදහම ප්රේතිවේධ කිරීමේදී අවබෝධ කරගනුයේ මේ පැතිකඩයි.බුදුරදුන් දේශනාකර ඇති ගැඹුරු මනෝවිද්යාමත්මක කරුණු සාමාන්යද විස්තර කිරීමකදී පහසුවෙන් මඟහැරී යාහැකිය.පිරිනිවන් පෑමට ආසන්නවූ අවස්ථාවේදී බුදුරදුන් දේශනාකරන ලද සංස්කාරධර්ම අනිත්යී බැවින් අප්රනමාදීවන්න යන අවවාදයේ ගැබ්වනුයේ ගැඹුරු අරුතකි.මෙහි අප්රයමාද යන ව්යිවහාරයෙන් දැක්වී ඇත්තේ සාමාන්යැ ලෝක සම්මතය තුළදී භාවිතාකරන අප්රමමාදය යන අදහස නොවේ.ස්මරණය සිහිනුවණ එක්වූ සිතේ ඉතා ඉහළ වැඩිදියුණු අවස්ථාවක් මේ අප්රරමාදී යන්නේ දාර්ශනික අර්ථයයි.ස්මරණය සම්බන්ධීකාරකයකි.වේදනා,සංඥා, සංඛාර හා විඤ්ඤාණ යන අවස්ථා සතරතුළ සිතේ විවිධ ගතිලක්ෂණ විද්යිමානය.මේ සිව් ස්කන්ධ කොටස් අතර සබඳතාව ඇතිකරනුයේ ස්මරණය මඟිනි.රූපයේ දැනෙන ස්වභාවය හොඳින් වටහා ගතහැකි පුද්ගලයින් අරමුණුකොට කායානුපස්සනාව දේශනාකර තිබේ.වේදනාවේ ස්වරූප මනා ලෙස වටහාගත හැකි පුද්ගලයින් අරමුණුකොට වේදනානුපස්සනාව දේශනාකර ඇත.චිත්තගතික ස්වභාවය මනාව වටහාගත හැකි පුද්ගලයින් අරමුණුකොට චිත්තානුපස්සනාව දේශනාකර තිබේ. ‍එසේම මානව මානසික පැවැත්මෙහි සියළු ගතිලක්ෂණ මනාව වටහාගත හැකි පුද්ගලයින් උදෙසා ධම්මානුපස්සනාව දේශනාකර තිබේ.පුද්ගල විවිධත්වය සලකා සිව්වැදෑරුම්කොට දක්වා තිබුණද සතර සතිපට්ඨානයම විදර්ශනා භාවනාව සඳහා යෝග්යතබව සැලකීම වැදගත්ය. ස්මරණය සිහිය නමින් සැලකීමේදී එය විකෘතිවූ ස්වරූපයෙන් බැහැරවූබව අදහස් කෙරේ. සිහිය හෙවත් සතිය පිරිසිදු ස්මරණය හැකියාවයි.ස්මරණය විකෘති වියහැක්කේ යමක් පවතින්නාවූ හැඩතලයට වඩා වෙනස් ස්වරූපයකින් මනසට ගැනීම නිසාය.මනසට ලැබෙන ඉන්ද්රිායාරම්ම්ණය විකෘති කිරී‍මකින් තොරව පිරිසිදු ප්රටකෘති ස්වභාවයෙන්ම ස්මරණයතුළ ගොනුවීම පිරිසිදුවූ සිහියයි. ඉන්ද්රිනයාරම්මණ ආශ්වාද වශයෙන් ගැනීමක් හෝ දෘෂ්ටි වශයෙන් සැලකීමක් හෝ සිදුනොකොටම එයි පවතින සැබෑ ප්රරකෘති ස්වරූපයෙන් ගැනීම අප්රීමාදී බවයි.මෙසේ සැලකීම කාලත්ර යෙන් වියුක්ත වූවකි.එවිට සිතේ ක්රිරයාකාරීත්වය පවතිනුයේ මේ දැන් මේ මොහොතතුළ පමණකි. අතීත, අනාගත යන කාලසීමාවලින් වියුක්ත තත්වයක් එවිට මනසට අරමුණුවේ.වර්තමානය පවා ක්ෂණික ලෙසට වෙනස්වන අසුරු සැණක කාලයකි.එයද පවතින්නේද නොපවතින්නේදැයි නොකියහැකි පමණට ක්ෂණික වරින් වර ඉතා සීඝ්රලව විපරිණාමයකට ලක්වේ.මේ තත්වය මත වර්තමානය පවා සම්මතය අනුව සකස්කරන ලද්දක් මිස සැබවින්ම කාලත්රණයම මායාවක්බව වැටහේ.මේ මට්ටමේදී පිරිසිදුවූ ස්මරණය සිහිය නමින් සිතේ පවතී.එවිට සිත ඇලීම් ගැටීම්වලින් තොරය.ශාන්තය.ඉතා නිශ්චලය. එසේම සිහිය පවතිනුයේ පවත්නා මේ කාලය ඇසුරු කොටය.එහි වර්තමානයේ මොහොතක හෝ පැවැත්මක් නැත.සිහිය පවතිනුයේ වර්තමාන කාලය ඇසුරුකොට යැයි සාමාන්යො ව්ය්වහාරය අනුව හැඳින්වුවද,එහි සඳහන් වර්තමානය වනාහී පැවතීමක් පිළිබඳ කාලසීමාවක් ලෙස සැලකීම වැරදිය. එහි ඇත්තේ නිපැවැත්මකි.හෙවත් බිඳි බිඳීයාමකි.හටගැනීමකි.බිඳීමකි.හටගනිමින්ම බි‍ඳෙයි.බිඳීම තුළම හටගැනීම හා යළි බිඳීම වේ.මෙය වෙනස්වීම හෙවත් අනිත්යි ලක්ෂණ යැයි දැක්වීම වඩාත්ම නිවැරදිය.මේ බිඳීමේ වෙනස්වීමේ ක්රිවයාවළියේ දෘෂ්ටියෙන් අල්ලාගැනීමට කිසිදු ස්ථානයක් නැත. සිත අලවා තැබීමට,අරමුණු කිරීමට,නිමිති වශයෙන් ගතහැකි කිසිවක් නැත.එනිසා මෙය අනිමිත්ත නම් වේ.මෙහි සඳහන් අනිමිත්ත නම් නිවන් අරමුණු කිරීමයි.සැබවින්ම ගනිතොත් නිමිතිවශයෙන් ගැනීම වැරදි බැවින් එය අත්හැර දැමීම නිවනට ප්රීවේශයවේ.මානව මනසතුළ නිවැරදි ස්මරණයක් සිදුවන අවස්ථාව නම් මෙසේ අනිමිත්ත වශයෙන් මානසික පැතිකඩ සකස්වීමයි. ආවර්ජනයේදී රසායනික ප්රකතික්රිසයාව සිදුවූ අතට ප්රණතිවිරුද්ධ දිශාවට යළි ඒ ප්ර්තික්රිියාවම සිදු වේ. මෙහිදී වරක් සිදුවූ ප්රයතික්රිටයාව යළිත් වරක් ආපස්සට ගමන්කිරීමක් සිදුවන බව සැලකිය හැකිය. මොළයෙහි ස්නායු තන්තු අතර පවතින කුඩා ඇසුරුම් කුටීර බඳු ස්ථාන ආශ්රිිතව ඇති රසායනික ද්රරව්යම ස්නායු සම්ප්රේතෂණයට මෙන්ම ස්මරණ කාර්යයට උපකාරීවේ.ඇතැම් අයගේ ස්මරණය ඉතා ඉහළය.මෙබඳු අයගේ ‍මොළය තුළ සිදුවන රසායනික ප්රාතික්රිවයා ඉතා ප්රරබල මට්ටමකින් හා ඉහළම කාර්යක්ෂමතාවයකින් යුක්තය.මොළයෙහි රසායනික ද්රවව්යඉවල සංයුතිය වෙනස්වීම, දුර්වලවීම ආදී හේතු නිසා යමෙකුගේ මානසික සමබරතාවය වුවද ගිලිහී යා හැකිය. මොළයේ ස්මරණය ආදී විවිධ ක්රිමයාවන්හි නිවැරදි බවට හා හා මොළයේ සමබර ක්රිතයාකාරීත්වය සඳහා අවශ්ය්වන රසායනික ද්රකව්යව ප්රහමාණවක් සංයුතියකින් තිබීම සමබර මානසික පැවැත්මක් සඳහා අත්යඳවශ්යර කරුණකි.මෙහි යම් කිසි ඌණතාවයක් ඇතිවුවහොත් ඒ පුද්ගලයාගේ මානසික ක්රිඅයාකාරීත්වයෙහි සමබරතාවය ගිලිහී යා හැකිය. එහි නිරීක්ෂණය කළ හැකි එක් අංගයක් ලෙස ස්මරණ දුර්වලතාවය ඇතිවිය හැකිය. එහිදී ස්මරණ දුර්වලතාව නිරීක්ෂණය කිරීමෙන් මොළයෙහි රසායනික ද්රතව්යයවල හිඟකම හා ප්රදතික්රි යාවල අඩුපාඩුකම් පිළිබඳ වඩාත් නිවැරදි විනිශ්චයකට පැමිණිය හැකිය.මොළයෙහි මේ රසායනික ද්රකව්ය් වල දුබලතාව මත විවිධ මානසික රෝග හා මානසික රෝග ඇතිවීමේ ප්රොවණතා පිළිබඳ තොරතුරු දැන ගත හැකිය. මනෝ වෛද්යො විද්යාොව මනාව උගත් ම‍නෝ වෛද්ය වරයෙකුට අදාළ රෝගියෙකුගේ රෝග ලක්ෂණ පරීක්ෂා කිරීම මඟින් කුමන රසායනික ද්රහව්යවවල අසමතුලිතාවක් දැයි පරීක්ෂාකර බලා ඒ පිළිබඳ නිවැරදි රෝග විනිශ්චයන්ට එළඹිය හැකිය.මොළයේ රසායනික ද්රකව්යපවල සමතුලිත බව බාහිරින් විද්යළමාන වනුයේ සිහිමඳ ගතිය, ස්මරණ ශක්තිය දුබලවීම, කල්පනාව නැතිවීම, මායාව හා විවිධ භ්රායන්ති ආතති අවස්ථා ඇතිවීම තුළිනි.රෝග ලක්ෂණ අනුව නිවැරදි රෝග විනිශ්චයන්ට එළඹ අවශ්යාකරන රසායනික ද්රභව්යර ඖෂධ මඟින් ලබාදීමට අවශ්යෂ කරන අවස්ථාද ඇතැම්විටදී ඇති වියහැකිය. මූලික මට්ටමේදී මනෝඋපදේශනය හා ඇතැම් චර්යා ප්රරතිකාර මඟින් අවශ්ය කරන්නා වූ රසායනික ද්රෝව්යා මොළයතුළම ස්වභාවික නිෂ්පාදනයවීමේ ක්රි යාවළියට රුකුල් දිය හැකිය. චර්යාව මඟින් ස්වභාවිකව රසායනික ද්ර්ව්යය නිෂ්පාදනයවීමේ ජෛව ක්රිියාවළිය ඇතැම්විට උත්තේජනය වේ. සමහර අවස්ථාවලදී බාහිර හේතුවල බලපෑම නිසාද ස්මරණක්රිේයාවළිය අඩපණ වියහැකිය. ස්මරණයට අත්ය වශ්යස රසායනික ප්රළතික්රිකයාවලට බාධා ඇතිකරවීමට සමත් ඇතැම් රසානික ඖෂධ වර්ග, විෂ සහිත රසායනික ද්ර‍ව්යක ආදී බාහිර හේතු සාධක නිසාද ස්මරණ ශක්තිය දුබලව යාහැකිය. ස්වභාවික මානසික ක්රි යාකාරීත්වය සමබරව සිදුවීමට අවශ්යක ජීවවිද්යායත්මක ක්රිවයාවළියට බාධාවන් ඇතිකරවන විවිධ රසායනික සංයෝග උපදවන රසායනික ද්රඅව්යය නිෂ්පාදනයවීම නිසාද ස්මරණයට බාධා ඇතිවිය හැකිය.අධික කෝපය,මානසික ආතතිය නිසා මානව සිරුරතුළ අධිකව නිපදවන්නා වූ ඇනඩ්ර ලීන් වැනි හෝමෝනවර්ග නිසාද ස්නායු සම්පප්රේුෂණ කාර්යය විකෘතිවී යාහැකිය.එවිටද ස්මරණයට බාධා ඇතිවේ.එසේම ටෙස්ටෙස්ටරෝන් වැනි ලිංගික හෝමෝනවල අධිශ්රානවය නිසාද ස්මරණ කාර්යයට බාධා ඇතිවේ.ස්මරණය නිවැරදිව පවතිනුයේ මානව මොළයේ ජෛව පැතිකඩ සමතුලිතව පවත්නා අවස්ථාවලදීය.යම්කිසි හෝමෝනයක හෝ රසායනික ද්රවව්යමයක අධික්රිඇයාකාරී බව නිසා මේ සමතුලිතතාවය බිඳීයන අවස්ථාවලදී ඊට අනුකූලව ස්මරණශක්තිය දුබලවී යා හැකිය. එසේම බාහිරින් සිරුරට ලබාගන්නා විවිධ රසායනික සංඝටක නිසාද ස්මරණ ශක්තියේ බිඳ වැටීම් ඇතිවිය හැකිය.මත්පැන්,මත්ද්රාව්යක හා දුම්පානය වැනි හේතු නිසා සිරුරට එක්වන විෂ රසායන ද්රවව්ය. නිසා මොළයේ ක්රිකයාකාරීත්වයට බාධා පැමිණවීමෙන් ස්මරණ ශක්තිය අඩපණ වේ. මිනිසුන්තුළ මුල්බැස ඇති විවිධ දෘෂ්ටිද ඇතැම්විට ස්මරණයට බාධක ලෙස ක්රිසයාකරනබව පෙනීයයි.එනම් පූර්ව විනිශ්චයන්,පූර්ව නිගමන,දෘෂ්ටිගතිකබව ආදී මානසික හේතු නිසා ස්මරණය දුබලවේ.නිදසුනක් සේ යමෙකු ස්වකීය විරුද්ධවාදියෙකු ලෙස හැඟීමක් ඇතිකරගත් පුද්ගලයෙකු තමාගේ දර්ශනපථයට හසුවෙත්ම නිරායා‍සයෙන්ම ක්ෂණික කෝපයක් සිතට නැඟිය හැකිය. ඊට හේතුව ඒ පුද්ගලයා ස්වකීය විරුද්ධවාදියෙකු ලෙස කල්තබා ඇතිකරගත් පූර්ව විනිශ්චය නිවැරදිවූ ස්මරණ කාර්යයට බාධාකරමින් සිතෙහි ඉස්මතුවීමයි.මීට සමානව යමෙකු ස්වකීය මිත්රරයෙකු යැයි උපකල්පනය කරගෙන සිටින පුද්ගලයෙකුගේ වියෝව පිලිබඳව ආරංචියක් ඇසූ විටදීම ක්ෂණික ලෙස සිතට දුකක් ඇතිවේ.මීට හේතුවනුයේ ඒ පුද්ගලයා පිළිබඳව සිතේ ඇති පූර්ව විනිශ්චයන්වේ. මේ නිසා මිත්රලයෙකු යැයි ගොඩනඟා ඇති පුර්ව නිගමනය සිතේ ස්වභාවික ස්මරණ කාර්යයට බාධා ඇතිකරවා විකෘති දැනීමක් ලබාදේ.නමුදු මධ්ය ස්ථ පුද්ගලයෙකුට සිදුවූ ඕනෑම සිදුවීමකදී ඒ තුළින් අපට දුකක් හෝ සතුටක් ඇතිනොවනුයේ ඒ පිළිබඳව සිතතුළ ගොඩනැඟී ඇති පුර්ව නිගමන නැති බැවිනි.එවිට පමණක් නිවැරදිව ස්මරණය ක්රිඟයාත්මකවේ.යම් හෙයකින් සතුරු මිතුරු අය ලෙස අප විසින් දැනට හඳුනාගනු ලබන පුද්ගලයින්ද මධ්යරස්ථ අය ලෙස සැලකිය හැකිනම් එවිට ඒ පිළිබඳව නිවැරදි ස්මරණ ලබාගත හැකිබව මේ අනුව පැහැදිලි වියයුතුය.මෙහිදී ස්වභාවික ස්මරණයට බාධා ඇතිවනුයේ මිතුරු සතුරු බව පිළිබඳ ඇතිකරගත් පූර්ව නිගමන දෘෂ්ටියක් ලෙස ක්රිභයාත්මකවී දත්ත සම්ප්රේ ෂණ කාර්යය අඩපණ කරන බැවිනි.දෘෂ්ටිය නිසාම ස්මරණය පහසුවෙන් වෙනස්වේ.එසේම ස්මරණ විකෘතිකිරීමක‍ට ලක්වේ.සිත අපිරිසිදුවීම නිසා මතක ශක්තිය අඩු‍වීමට හේතුවක්වනුයේද මේ නිසාය.ස්මරණය දුර්වල අයෙකුට ක්රසමිකව මානසික අභ්යායසවල නිරතවීම මඟින් යළි ස්මෘතිය ප්රණකෘතිමත් තත්වකට පත්කරවා ගත හැකිය.ස්මරණය දුබලවීම ජීවවිද්යා‍ත්මක හෝ මානසික හේතු මත සිදුවන්නක් බව මින් පැහැදිලිය.ස්මරණ‍යේදී දත්ත සම්ප්රේාෂණය,දත්ත තැන්පත්වීම සිදුවනුයේ රසායනික ප්රමතික්රි්යා මඟින් බැවින් රසායනික ප්ර්තික්රිතයා නිසි පරිදි සිදුවීමට අවශ්යස ඉඩකඩ තිබිය යුතු වේ. ඇතැම් අවස්ථාවලදී යම් යම් රසායනික ද්රැව්යරයන්හි අඩුපාඩුකම් ඇතිවන විට හා උපතලැබීමේ දීම මොළයේ රසායනික ද්රයව්ය වල අඩුපාඩුකම් සහිතව උපත ලබාතිබීම වැනි හේතු ඉවහල් වන විට ස්මරණ ක්රිදයාවළියේ පවා එකී දුබලතා අඩුපාඩුකම් දැකිය හැකිවනු ඇත. එසේම විවිධ මානසික අභිප්රේිරණ (Motivation) නිසා ඇතිවන මානසික උත්තේජන නිසා ස්මරණය අඩුවැඩි කර ගත හැකිය.අප්රMසන්න සිදුවීම් පිළිබඳ මනසෙහි සටහන්ව ඇති ස්මරණ පහසුවෙන් යටපත්කරදැමීම සඳහා ප්රඅබල ප්ර්සන්න ස්මරණ අභිප්රේහරණයක් ලෙස භාවිතා කළ හැකිය. මනෝඋපදේශන කාර්යය සාර්ථක කරගැනීම සඳහා වෘත්තීමය මනෝඋපදේශකවරුන් විසින් බොහෝවිට මෙබඳු උපක්ර ම භාවිතා කරනබව දක්නට ලැබේ.එහිදී යම්යම් අය තුළ ඇති දුස්සමාහිත චර්යා වෙනස්කිරීම සඳහා ප්රාසන්න ස්මරණ අභිප්රේශරණ ලෙස භාවිතයට ගනු ලැබේ. ඉන් ධනාත්මකව උත්තේජිතවූ දුස්සමාහිත චර්යා (Maladjusted Behavior) ඇති අයට ස්වකීය දුස්සමාහිත චර්යා සාර්ථකව යටපත්කරගැනීමට හැකියාව ලැබේ.අභිප්රේaරණයද ස්මරණය අභිමත අයුරින් වෙනස් කිරීම සඳහා නූතනයේ බහුලව භාවිතා කෙරේ.කළමනාකරණය විෂය ක්ෂේත්රියට අයත් බොහෝ කාර්යන් පහසුවෙන් ඉටුකරගැනීම පිණිස අභිප්රේrරණය සාර්ථක මනෝ විද්යාකත්මක මෙවලමක්බව පිළිගැනී ඇත.පාසැල්,ආයතන,වැඩබිම්,පිරිස් කළමනාකරණයට අවශ්ය් මූලධර්ම විශාල ප්රඇමාණයක් අභිප්රේනරණය ඇසුරින් ගොඩනැඟී තිබේ.ස්මරණය රුචිකත්වය ආදී මනෝමූලික සාධක වෙනස් කිරීම මඟින් කාර්යක්ෂමතාව (Efficiency) ළඟාකරගත හැකිබව මූල ධර්මයකි. එසේම නායකත්ව කුසලතා (Developing of Leader-ship Skills ) සංවර්ධනයට අදාළ මූලික මඟ පෙන්වීම සඳහා ස්මරණය ලබා දෙන්නා වූ දායකත්වය අසීමිතය. 3.4.දැනුම හා පර්යාප්තිය පතපොත මඟින් ලබන අවබෝධය දැනුම (Knowledge) ලෙස හැඳින්විය හැකිය.පර්යාප්තිය (Sufficiency)සේ හැඳින්වෙන්නේද පතපොත ඇසුරින් බහුශ්රැිතබව නිසා ලබන සුතමය ඥාණයයි. හුදෙක් පතපොත මඟින් ලබන දැනුම අවබෝධය නොවේ.සුතමය දැනුම විෂය කරුණු පිළිබඳ යම් නිශ්චිත දත්ත ප්රමමාණයක් එක්රැස් කිරීමයි.මේ දත්ත සටහන් මොළයෙහි ගබඩාවීම විෂය දැනුමක් අත්පත් කරගැනීම ලෙස හැඳින්වේ.ඇස,කණ,නාසය,දිව,සම හා මනස මඟින් සම්ප්රේදෂණය වන්නා වූ බාහිර ලෝකය පිළිබඳ දත්ත මොළය කරා ළඟාවීමෙන් පසුව ඒවා මැනවින් හඳුනාගෙන අවශ්යව දත්ත ගබඩාකර තැබේ.මේ අනුව ඉන්ද්රි්ය සය මඟින්ම රැස්කරගනු ලබන දත්ත මඟින් අපට අවශ්යද තොරතුරු බොහෝ ප්රමමාණයක් සපයා ගැනීමට හැකිව තිබේ.බාහිර ලෝකය පිළිබඳ අප හඳුනාගනු ලබන සෑම දෙයක්ම මෙසේ ඉන්ද්රිපය සය මඟින් මොළය කරා සම්ප්රේහෂණය කරනු ලබන දත්ත වේ. මේ දත්ත මොළය කරා සම්ප්රේොෂණයවීමේදී ඊට විවිධ දෑ එකතුවේ.එනම් පූර්ව විනිශ්චයන්,දෘෂ්ටිය, පරිකල්පනය,තාර්කික ස්වරූපය අනුව බැසගත් නිගමන,යමක් පිළිබඳ පෙර තැන්පත්ව ඇති දත්ත, පුර්ව භව පුරුද්ද අනුව සකස්වූ මොළයේ රසායනික ව්යු්හයන් ආදී විවිධ හේතු බලපෑම නිසා දත්ත සංස්කරණයවීමකට ලක්වේ.මේ නිසා ඉන්ද්රිරය සය මඟින් සම්ප්රේදෂණය වන දත්ත මොළය වෙතට සමීපවීමේදී එම දත්ත සංස්කරණයවීම නිසා විකෘතිවීමකට ලක්වනබව පිළිගත යුතුය.මේ හේතුව නිසා එකම දෙයක් පිළිබඳව වුවද දෙදෙනෙකුට ඇතිවන දැනුම එකම ස්වරූපයක් නොදරන බවද පැහැදිලි දක්නට තිබේ.මේ හේතුව නිසා අප දැනුම වශයෙන් හඳුනාගන්නා දේතුළ යමක් සැබෑගති ස්වභාවය ඒ අයුරින්ම පවතිතැයි සිතීම අපහසුය.මේනිසා දැනුම නමින් අප උකහාගන්නා බොහෝ දෑ වල පවතිනුයේ සංස්කරණයවූ හා විකෘතිවූ ස්වරූපයක් බව පෙනී යයි.දැනුම නමින් උකහාගනු ලබන දේ සෑබෑ දැනුම නොව පවතින සැබෑ දැනුමේ ස්වරූපයෙන් සංස්කරණයවූ අනුරුවක් ලෙස ගත හැකිය.පතපොත ඇසුරින් ලබන දැනුමතුළ පවා පවතිනු‍යේ මේ තත්වයයි.පතපොත කියැවීම දෘෂ්ය දත්ත සම්ප්රේළෂණයකි.මේ දෘෂ්යත සම්ප්රේ්ෂණය මඟින් පොත්පත්වල සටහන්වූ අකුරු කියැවීම සිදුවේ.මේ අකුරු යනු දෘෂ්යර සටහන් පෙළක් කියැවීමකි.මේ සටහන් මොළය වෙතට සම්ප්රේ්ෂණය වේ.මොළයතුළ අදාළ අකුරු සටහන් මඟින් කියැවෙන අදහස අන්තර්ගත ව්යුතහ පිහිටා ඇත.මෙහිදී සටහනේ ඇති අකුරුවල අන්තර්ගත අදහස මොළය විසින් නිසි පරිදි හඳුනාගනු ලැබේ.පත්පොත්හි අන්තර්ගත අදහස මොළය මඟින් අර්ථවත්ව ග්රහහණයකරගනුයේ එපරිදිය. කණ,නාසය,දිව,සම හා මනස යන සෙසු ඉන්ද්රිුයයන් මඟින් ලබාගන්නා දත්ත සම්ප්රේෘෂණ පවා මොළය මඟින් හඳුනාගනු ලබන්නේ ඉහත සඳහන් ආකාරයටමය.මොළයෙහි මේ සඳහාම වෙන්වූ නිශ්චිත ප්ර දේශ පිහිටා තිබේ.එබඳු ස්ථානයකට සිදුවූ ආබාධයකදී හෝ හදිසි අනතුරකින් සිදුවූ යම් බරපතල හානිවීමකදී මොළයේ එම නිශ්චිත ප්‍ාරදේශයට අදාළ හැකියාව පුද්ගලයාතුළින් ගිලිහීයන බව පැහැදිලිව දැකගැනීමට ලැබේ.මේ අනුව පෙනීම,කථනය,ඇසීම ආදී හැකියා අහිමිවීම එබඳු වූ ස්ථානවලට සිදුවූ හානිවීමකදී දැකගත හැකිය.මින් පැහැදිලිවනුයේ දැනුම සම්ප්රේමෂණය,රැස්කිරීම, හඳුනාගැනීම,ගබඩා කිරීම ආදී සියළු ක්රිනයාවළි සංවිධානාත්මකව මොළය මඟින් ඉටුකරන බවයි.ඒ සංවිධානාත්මකබව මොළයේ ව්යුයහ ගොඩනැඟීමතුළ දක්නට ලැබේ.මේ අනුව ඉන්ද්රි්ය සය භාවිතා කිරීම තුළින් උකහාගන්නා දැනුම හුදෙක් දත්ත ගබඩා මතම රැඳී ඇති දෙයක් බව සැලකිය හැකිය. ක්ර මවත්ව,පැහැදිලිව,සංවිධානාත්මකව දත්ත පෙළ ගැස්වීමට මානව මොළයට ඇති හැකියාව මත මේ දැනුම රැස්කිරීම,ප්රතයෝජනයට ගැනීමේ කාර්යය රඳා ඇතිබව පැහැදිලිවේ.මේ දැනුම පරිබාහිර හේතු සාධක මත රඳා පවතින්නකි.පරිකල්පනය හා නිර්මාණශීලීත්වය පවා මෙබඳු දත්ත ඇසුරින් සිදුකරනුයේ දත්ත සංවිධානය කිරීමේ දක්ෂතාව මතබැව් සැලකිය යුතුය.නමුදු පරිකල්පනය තුළදී ගබඩාවී ඇති දැනුම් දත්ත නව රටා හා ව්යුබහ අනුව යථාවත් කිරීමක් (Adjustment)සිදුවේ.එසේම මායාව හා නව උපකල්පන මත පිහිටා නව දැනුම නිර්මාණය කිරීමක් සිදුවේ.බොහෝවිට සාහිත්යි හා කලා නිර්මාණවලදී මානසික ස්වභාවය හුරුවී ඇත්තේ මොළයේ පවතින දත්ත යම් මායාවකට අනුව දත්ත ක්රලමිකව පෙළ ගැස්වීමකටය.මේ මායාව නම් සැබෑවෙන් මුළුමනින්ම තොරවූ හුදු මනඃකල්පිතයක්ම ‍නොවේ.සැබෑව හා මුසුවූ ගති ස්වභාවයකි.පරිකල්පනය පවා දැනුමට අයත්ය. එමෙන්ම එය මනස තුළ බිහිවන දැනුමකි.හුදෙක් සෙසු ඉන්ද්රිකයන්ගෙන් ලබාගත් දත්ත ඇසුරින් පසුඅවස්ථාවකදී සෙසු ඉන්ද්රිබයන්ගෙන් පරිබාහිරව මනසතුළම නිර්මාණය වන නව දැනුම පරිකල්පනය නමින් හැඳින්වේ. දැනුම යනු මනස ඇසුරින් නිර්මාණය වන්නක් වන බැවින් දැනුම මනසේම නිර්මාණයක් බවද පිළිගැනීමට සිදුවේ.දැනුමට ගොඩනඟා ගැනීමට අවශ්යම බොහෝ සාධක බාහිර පරිසරය ඇසුරින්ම උකහා ගන්නා බව සැබෑවකි.නමුදු අවසාන විග්රරහයේදී දැනුම නිර්මාණය වනුයේ මනසතුළය.එහිදී මානසික ගති ලක්ෂණ හා අනන්යවතාව පැහැදිලිව ප්රුකාශයට පත්වේ.මිනිසා විසින් නිර්මාණය කර ඇති බොහෝ දේවල මිනිස් මානසික ගති ලක්ෂණවල යම් යම් ඡායාවන් පිළිබිඹු වනුයේ එබැවිනි. මෙහිදී මිනිසුන් බොහෝවිට මුළාවට පත්වන ස්ථානයක් නම් මනස විසින් ගොඩනඟා ගනු ලබන දැනුම මඟින් සැබෑ යථාර්ථය පිළිබිඹු වන බවයි.බාහිර පරිසරය අර්ථකථනය කරගනු ලබන හැඩය අනුව බාහිර පරිසරය ඇසුරින් ලබාගන්නා දැනුම විවිධවේ.මේ දැනුම බාහිර පරිසරය පිළිබඳ සැබෑ දැනුමක් නොව,සැබෑව ඇසුරින් අර්ථකථනය කරගන්නා අනුරුවක් පමණක්බවද වටහාගත යුතුය. නිදසුනක් සේ හරි අඩක් ජලය පිරවූ වීදුරුවක් ඔබ ඉදිරියේ ඇතැයි සලකන්න.එවිට ඔබට ඒ වීදුරුව පෙනෙන ආකාරය අනුව ඔබ එය අර්ථකථනය කරගන්නා ස්වරූපය වෙනස්ය.ධනාත්මක හැඩයේ මානසික මට්ටමක් ඇති කෙනෙකු නම් ඒ වීදුරුව හරි අඩක් ජලයෙන් පිරවූ වීදුරුවක් ලෙස දකිනු ඇත.සෘණාත්මක මානසික මට්ටමක් ඇති අයෙකුට එය පෙනෙනුයේ හරි අඩක් ජලයෙන් හිස්වුණු වීදුරුවක් ලෙසය.ස්පර්ශ වන පරිදි ළංව සිටින දෙදෙනෙකුගේ මුහුණු දෙකක ඉදිරිපස දර්ශනයක් ඇස ගැටෙද්දී එය මල්බඳුනක් ලෙසට දැකිය හැකි අයද සිටිති.මින් පැහැදිලිවනුයේ අපට ලැබෙන දැනුම හා සැබෑව අතර යම් පරතරයක් පවතින බවයි.විවිධ අයගේ මානසික පෞරුෂ සාධක අනුව ඉන්ද්රිෑයානුසාරයෙන් ලැබෙන දැනුම හා සැබෑ ලෝකය අතර පරතරය ක්රකමිකව අඩුවැඩි වියහැකිය. ඉන්ද්රිනයන් මඟින් බාහිර ලෝකයේ අරමුණු උකහාගැනීමේදී පමණක් නොව එලෙස උකහාගන්නා ලද දැනුම මොළය විසින් අර්ථකථනය කිරීමේදී පවා දැනුම විවිධ අවස්ථාවල සංස්කරණයවීමකට ලක්විය හැකිබව දැනගැනීම වැදගත්ය.මේ අනුව යම්කිසි දෙයක් පිළිබඳව යමෙකුට ඇති දැනුමේ විවිධ පරාස ඇතිවිය හැකිබව පැහැදිලිය.එසේම ලැබූ දැනුම වුවද අවස්ථානූකූලව වෙනස්වීම්වලට ලක්විය හැකිය.මෙය නව දැනුම ගොඩනැඟීමේ කාර්යයේදී ඉතා වැදගත්වන මූලධර්මයකි.වෙනස් වීම නව දැනුම සොයා යාමේ එක්තරා ප්රකබල පැතිකඩකි.වෙනස්වීම නොතිබිණි නම් නව දැනුමක් නොපවතිනු ඇත.දැනුම සම්ප්රේබෂණයවීවේදී ඒ දැනුම නිරතුරුව යාවත්කාලීනවීම්වලට ලක්වේ. දැනුම නිසා මානව චර්යා වෙනස්වීම්වලට බඳුන් වේ.චර්යාවේ සිදුවන වෙනස්වීම දැනුම ගොඩ නැඟීමේ කාර්යයතුළ නිරීක්ෂණය කළහැකි සුලබ සිදුවීමකි.ඉගෙනීම යනු මානව චර්යාවේ සිදුවන සුවිශේෂී වෙනස්වීම්බව අධ්යාබපන මනෝවිද්යා්වේ සඳහන්වනුයේ එබැවිනි.චර්යාවතුළ සිදුවන සෑම වෙනසක්ම දැනුම සම්ප්රේපෂණයවීම නිසාම නොසිදුවෙතත්,දැනුම නිසා චර්යාවේ ඇතිවන වෙනස ඉතා ප්ර්බල වෙනසක්බව දැක්විය යුතුය.ආකල්ප යනුද දැනුම සම්ප්රේවෂණයේ එක්තරා ලක්ෂණයකි. මේ අනුව දැනුම ලැබීමට සමගාමීව පුද්ගල ආකල්ප සකස්වීමක්ද සිදුවේ.චර්යා වෙනස්වීම කායික වෙනසකි.ආකල්ප වෙනස්වීම මානසික වෙනසකි.මේ මනෝකායික වෙනස්වීම යහපත් අතට සිදු වනුයේ දැනුම නිසාය.පත‍පොත මඟින් ලබන දැනුම පර්යාප්තිය ලෙස හැඳින්වේ.දැනුමේ මූලිකම අවස්ථාව පර්යාප්තියයි.පර්යාප්ති දැනුම එතරම් දැඩි එල්බගැනීමක් නොමැති දෙයකි.මන්ද මෙබඳු දැනුම ස්වකීය කරගෙන නොමැති බැවිනි.දැනුම ස්වකීයවීම යනු දැනුම ප්රාදයෝගිකව භාවිතා කිරීම මඟින් වඩාත් තහවුරු කරගැනීමයි.එහිදී දැනුම පිළිබඳ මොළයේ ගොඩනැඟී ඇති ව්යුිහ පෙරට තිබූ මට්ටමට වඩා ගැඹුරින් සටහන්වීමයි.එසේම යම්කිසි දැනුමක් ස්වකීය කර නොගන්නා තාක් එබඳු දැනුම් කොටසක් පවතිනුයේ මොළයේ නොගැඹුරු ස්ථර ආශ්රිසතවබව වටහාගත හැකිය.ඒ කෙසේ වුවද පර්යාප්තිය දැනුමේ මුලික අවස්ථාවතුළ ඉතා වැදගත් මෙහෙයක් ඉටුකරනු ලබයි.එනම් හැකි තාක් විෂය කරුණු පිළිබඳ ප්ර මාණාත්මක දත්ත සමුදායක් මනසට උරාගැනීමට පර්යාප්තිය ඉවහල් වේ.පසුකාලයකදී අදාළ විෂය ප්ර‍දේශය පිළිබඳ වඩා ප්රරවීණ දැනුමක් ලැබීමට ඉවහල් වියහැකිවූ දේ සියල්ල උකහාගැනීමට පර්යාප්තිය නිසා ඉඩකඩ ලැබේ.ඒනිසා පර්යාප්තිය ඉගෙනීමේදී වැදගත්ය. ඉගෙනීම යනු යමක් පිළිබඳ ඇතිකරගනු ලබන මූලික හුරුවකි.මේ හුරුව මුලික අවස්ථාවේදී ලබා ගත හැකිවනුයේ පර්යාප්තිය ඇසුරිනි.දැනුම සටහන්කර තැබීම පිණිස භාවිතාවනුයේ පොත්පත්බඳු දේය.නූතනයේ ලබා ඇති තාක්ෂණික දියුණුව මත ඒ සඳහා විවිධ දේ උපයෝගීවේ.සංයුක්ත තැටි (CD,DVD), පරිගණක දෘඪ තැටි(Hard Disk),පෑන් මතක තැටි(Pen Drives),ජංගම අන්තර්ජාල (Dongle),මතක චීප(Memory Chips),මතක පතුරු(Memory Card),ෆ්ලොෆි තැටි(Floppy Disk) ආදී ඕනෑම ප්රිමාණයක දත්ත සටහන් කිරීමේ උපකරණ විශාල ප්රMමාණයක් තාක්ෂණික දැනුම නිසා මානව සමාජයට ලැබී තිබේ.මිනිස් මනසද දත්ත සටහන් කිරීමේ උපකරණයක් ලෙස සැලකූවිටදී මිනිස් මනසට සාපේක්ෂකව මෙබඳූ උපකරණවල ධාරිතාව ‍නොගිණිය හැකි තරම් කුඩා වුවද මේ උපකරණවල වැදගත්කම නූතන සමාජයට වඩාත් තදින් දැනේ. ආදී කාලීනව මානව සමාජය තුළ පැවතියේ මුදල් හා ගොඩනැඟිලි වැනි භෞතික වූ සම්පත් ප්රාකග්ධනය (Capital Investment) ලෙස සැලකූ යුගයකි.නමුදු වර්තමානය වනවිට මේ ආකල්පවල සෑහෙන වෙනසක් සිදුවී තිබේ.මන්ද අද වනවිට ප්රාහග්ධනය ලෙස මානව සමාජය සලකනුලබනුයේ මුදල් හෝ ගොඩනැඟිලි වැනි භෞතික සම්පත් නොව දැනුමයි.මේ අනුව දැනුම ප්රාේග්ධනය ලෙසට නූතන සමාජයතුළ සැලකේ.මානව සමාජය ක්ර මිකව සංවර්ධනයවීමේදී ඊට සරිලන ලෙස ආකල්ප වශයෙන් පරිවර්තනයක්ද සිදුවී තිබේ.මේ අනුව මුදල් හා ගොඩනැඟිලි වැනි භෞතික සම්පත් ළඟා කරගත හැකි මුලික මෙවලමක් වන දැනුම කෙරෙහි නූතන මානවයාගේ අවධානය යොමුවී තිබේ. මේ යටතේ සංවර්ධනයවූ රටවල දැනුම ඇති මානව සම්පත සෙසු කිසිදු භෞතික සම්පතකට වඩා අගය කිරීමකට බඳුන්වන බව දක්නට ලැබේ.මේ හේතුව නිසා වඩාත් ඒ අංශයට අභි‍ප්රේනරණය ලබා ස්වකීය දැනුම,ආකල්ප හා කුසලතා සංවර්ධනයට මිනිසුන් උත්සාහවන්තවීම එබඳු රටවල සුබල සිදුවීමකි.එහි අරමුණු නම් දැනුම ඇති පුද්ගලයාට නිසි කළමනාකරණයතුළින් සියළු ‍භෞතික දේ ළඟා කරගත හැකිවීමේ පරමාදර්ශය අනුව කටයුතු කිරීමට එබඳු රටවල වැසියන්ද පෙළඹී සිටිමයි. දැනුම යනු තවම යථාර්ථයබවට පරිවර්තනය ‍නොවූ දත්ත සටහන් සමුදායකි.දැනුම කෙදිනකහෝ යථාර්ථය බවට පත්වීමේදී අවශ්යය සියළුම උපාංග ඒතුළම අඩංගුවිය යුතුය.කියවීම දැනුම ලැබීමේ එක් මඟකි.ඒ නිසා කියවීමෙන් මිනිසා සම්පූර්ණ වේ යන පිරුළ ගොඩනැඟී තිබේ.මෙහි අරුත නම් කියවීමෙන් ලැබෙන දැනුමතුළ පසුකාලයකදී ප්රාූයෝගික බවට පත්කරගෙන ජීවිතය සාර්ථක කර ගැනීමට ඉවහල්වන සියළු දේ කියවීමතුළ අන්තර්ගත වන බවයි.පර්යාප්තිය ලෙස දක්වා ඇත්තේ ද කියවීමතුළින් ලබන දැනුමයි.ඒ නිසා පර්යාප්තියතුළින් ලබන දැනුමතුළද ඇත්තේ ජීවිතය ගොඩ නඟා ගැනීමට අවශ්යන මූලික සටහන් ගොන්නයි.පසුකාලීනව එම දැනුම ප්රාතයෝගිකව භාවිතා කිරීම තුළින් තමා අභිමත ඕනෑම කාර්යයක් සාර්ථකව ඉටුකරගත හැකිබව මානවයාට අවබෝධ වෙත්ම මානව සමාජය වඩාත් පර්යාප්තිය ලැබීම පිණිස යොමුවූ බව සැලකිය හැකිය. යමෙකු ලබන පර්යාප්තියේ අන්තර්ගතවනුයේ තවම යථාර්ථයක් බවට පත්කරගනු නොලැබූ දැනුමයි.එහි ප්රාුයෝගික ලෙස ක්රි්යාත්මක කරගත යුතුවූ ප්රමතිපත්ති සඳහන්වේ. එම ප්රැතිපත්ති වලට අනුව කටයුතුකර අවබෝධ කරගත යුතු පරමාර්ථද එහි අන්තර්ගතය.මේ සියළු දේ පර්යාප්තියතුළ අන්තර්ගත වනුයේ ප්රාකථමික දත්ත සටහන් වශයෙනි.කිසියම් භාෂාවක අක්ෂර වශයෙනි.එම අකුරු භාෂාවේ ව්යා‍කරණ නීතිරීති වලට අනුව සංවිධානාත්මක පෙළ ගස්වා අවශ්යි අදහස් ඉදිරිපත්කිරීම මඟින් සෙසු අය වෙත සන්නිවේදනය කෙරේ.පර්යාප්තිය සංවිධානාත්මකව පෙළ ගස්වා ඇති මේ අක්ෂර කියවූ විට යමෙකුට ග්රෙහණය කරගැනීමට හැකියාව ලැබෙනුයේ සමස්ත අදහසෙන් 10%ට වඩා අඩු අර්ථයකි.එම අක්ෂර පෙළ ගස්වන්නාවූ පුද්ගලයා අදාළ කරුණ පිලිබඳ ලබා ඇති දැනුම හෝ අවබෝධයද ඊට ඉවහල්වේ.මෙම දැනුම දෙවන,‍තෙවන,සිව්වන ආදී වශයෙන් අනුක්ර මික සේ විවිධ පාර්ශව කරා සන්නිවේදනයවීමේදී පවතින සැබෑ දැනුමින් සම්ප්රේතෂණයවනුයේ ඉතා සුළුතර කොටසක් බව මින් පැහැදිලිය. නමුදු පර්යාප්තිය වුවද හැකිතාක් එහි නිවැරදිම අර්ථය පරෙස්සමින් කියවා තේරුම්ගෙන සෙසු අයට ඉදිරිපත් කරන්නේ නම් බොහෝ දුරට සැබෑ දැනුමට හැකිතාක්ම ආසන්න ස්වරූපයෙන් අන්යියන් වෙතට සාර්ථකව එය සන්නිවේදනය කිරීමට හැකියාව ලැබේ.ඒ කෙසේ වුවද අක්ෂර වින්යාටසය,භාෂාව,ව්යාාකරණය,සම්මත භාෂා රටා, යළි යළි පිටපත් කිරීමේදී සිදු වියහැකි දෝෂ,පුනරුක්ත,සංජානන ගැටළු ආදී දේවල බලපෑමට නතුවීම නිසා සැබෑ දැනුමක් වුවද දෙවන,තෙවන පාර්ශව වෙත සන්නිවේදන කිරීමේදී විකෘති වීමකට ලක්වීම ස්වභාවයකි.මේ අනුව කවර දැනුමක් වුවද හුදෙක් පරම්පරා ගණනාවක් තිස්සේ පවත්වා ගැනීමේදීද යම් වෙනස්කම්වලට ලක් වන බව අපට පිළිගැනීමට සිදුවේ.ලිඛිත සන්නිවේදනයෙහිදී මේ වෙනස්කම් ඇතිවනුයේ අඩු මට්ටමෙනි. නමුදු වාචික සන්නිවේදනයෙහිදී මේ වෙනස්කම් ඉතා බහුලව ඇතිවියහැකිය.මන්ද මුඛ පරම්පරාගතව පැමිණිමේදී කෙතරම් එය පිරිසිදුව පවත්වා ගැනීමට වෙහෙසක් දරනුලැබුවද නියම අදහස සන්නි‍වේදනය වීමට වඩා අත්තනෝමතික දේ ඒතුළ ගැබ්වීමේ වැඩිඅවස්ථාවක් ඇති බැවිනි. මේ නිසා යමක් මුඛ පරම්පරාගතව කඩපාඩමින් ආරක්ෂා කරගැනීමට වෙහෙසීමට වඩා එය ලිඛිත මාධ්යයයට හරවා ආරක්ෂා කරගැනීමට ප්රතයත්න දැරීම වඩා ප්රඩශස්ත කාර්යයක් බව වටහා ගත හැකිය. යමක් කියවා හුදෙක් කටපාඩම් කිරීමකින් තොරව එහි අදහස මතක තබා ගතහොත් කල්ගත වුවද, වචනවල තේරුම් කාලානුරූපව වෙනස්වුවද අදහස සිතේ පවතින බැවින් යම් දැනුමක ඇති මූලික ස්වරූපය පහසුවෙන් වෙනස් නොවේ.නමුදු යමක් නිසිවටහාගැනීමකින් තොරව හුදෙක් එහි ගැබ්ව ඇති අක්ෂර රටාව පමණක් කටපාඩම් කර ධාරණය කර ගැනීමේදී මොළය එහි අන්තර්ගත වූ අදහස පිළිබඳ සක්රීමය අවබෝධයක් ලැබීමට වෑයම් නොකෙරේ.මෙහිදී සිදුවනුය් වාර්තා හැඩතල යටතේ සටහන්වූ ලියවිල්ලක අක්ෂර රටාව මතක තබා ගැනීම පමණි.මානවයාගේ මානසික ක්රි්යා වළිය මීට වඩා බොහෝ කාර්යක්ෂම හා ඵලදායී අයුරින් භාවිතා කළ හැකිය.එසේම මේ නිසා එහි අන්තර්ගතය පිළිබඳ බුද්ධිමය විමසිල්ලක නිරතවීමට අවකාශ මඳවේ.යමක් ධාරණය කරගැනීමට පූර්ණ අවධානය යොමුකිරීම නිසා විචාරපූර්වකව සිතා බැලීමට නොපෙළඹේ.එසේම මනසේ ඉතා විශාල ඉඩකඩක් මතකය ගබඩා කරගැනීමට යෙදවීමත්,වරින් වර එසේ ගබඩාකරගත් මතකය යළි සිහි කැඳවා ආවර්ජනය කරමින් ආරක්ෂාකරගැනීමට කටයුතු කිරීමත් නිසා අන්තර්ගතය ස්වාධීන ලෙස සලකා බැලීමේ අවස්ථාව මඟහැරී යයි.නමුදු එදා පැවති සමාජ ආර්ථික පසුබිම මත එබඳු දේ වල නිරතවීමේ අවශ්යාතාව මතුව තිබිණ.මන්ද ග්රසන්ථ රචනා කිරීම, ලිඛිත කටයුතුවල නිරතවීම ආදී දේ සඳහා භාවිතා කළහැකි සුදුසු අමුද්රකව්ය වල හිඟතාවයක් පවතිනි.මන්ද පුරාණයෙහිදී පොත් පත්ද එතරම් සුලබ නොවීය.කඩදාසි සේ පුරාණයේදී භාවිතා කරන ලද්දේ හුදෙක් වියළාගත් තල්කොළ එකතුකොට මිටි වශයෙන් බැඳ සකස් කරගැනීමෙනි.මෙසේ වියළා පදම්කොට සකස් කර ගනු ලැබූ තල්කොළ මිටියක් එකල පුස්කොළ පොතක් ලෙස ව්යාවහාරවිය.තල්කොළ ලබාගැනීම,ඒවා සුදුසු ලෙස පදම්කර වියළා සකස්කිරීම,පන්හිඳ භාවිතා කර එය මත අකුරු සටහන් කිරීම, යළි කළු මැදීම, ආරක්ෂා කිරීමත්,කල්පැවැත්මත් සඳහා තෙල්වර්ග ගැල්වීම,තල්කොළ එකට තබා පොත් කම්බා වශයෙන් ලීවලින් ආවරණයක් යොදා පොත් වශයෙන් සකස්කර නූල්යොදා ගැටගසා තැබීම ආදී කටයුතු සඳහා විශාල ප්රයමාණයක් පුස්කොළ පොතක් වශයෙන් පිළියෙළි කිරීමේදී කිරීමට සිදුවී තිබිණ. මේවා සඳහා වශයෙන් මිනිස් ශ්රතමය වුවමනා වීම හා ඒ සඳහා දැඩි වෙහෙසක් ගත යුතුවීම වැනි කරුණු නිසා එකල අද මෙන් සුලභව පොත්පත් ප්රහකාශයට පත්කිරීම දුෂ්කර විය. නූතනයේ දී නම් එක පො‍තක පිටපත් 10 000 ක් වැනි විශාල ප්රඒමාණයක් මුද්රීණය කිරීම සඳහා නවීන මුද්රේණාල තාක්ෂණය භාවිතාකොට යාන්ත්රිාකව ඒ සියළු කටයුතු කඩිනමින් හා පහසුවෙන් ඉටුකරගත හැකිය. පරිගණක තාක්ෂණය ආශ්රි්තව ඇසට ප්රිකයමනාව පෙනුමක් ඇතිවන පරිදි ඉතා සුමට ලෙස මුද්ර ණය කරගත හැකිය.නමුදු මෙරදී පුස්කොළ පොතක් පිටපත් කරගැනීමට වුවමනා වූ විට විශාල වෑයමක් දරා ඒ කාර්යයෙහි නිරතවිය යුතු වින.ඒ කාර්යය වුවද අද මෙන් මුද්රෑණාල යන්ත්රය ක්රිියාකරුවෙකු ලවා මුද්ර0ණ යන්ත්රයයක් ක්රිියාකර යාන්ත්රිවකව මුද්රනණ පිටපත් මුද්ර්ණය කරවීමට වඩා දුෂ්කර විය.එකල පුස්කොළ පොත් පිටපත් කිරීමේ කාර්යයෙහි නිරතවූයේ ඒසඳහා මනා දැනුමක් ලැබූ ප්ර්වීණ විද්වත් පිරිසකි.බොහෝවිට එකල ගිහි සමාජයට වඩා පැවිදි සමාජය බහුශ්රැ්ත විද්වත් පිරිසක් විය.ආගමික දැනුම ඉතා ඉහළින් ලබා තිබුණේ බෞද්ධ යති සමාජය පමණි. මේ අනුව පුස්කොළ රචනා කිරීමේ කටයුත්ත ඉටුකරන ලද්දේ පුස්කොළ ග්රේන්ථ පිටපත් කිරීමේ කලාව මනාව දත් භික්ෂූන්වහන්සේ නමක විසින්ම දිවා රාත්රිො වෙහෙස නොබලා වෙහෙස වීම තුළිනි.මේ අනුව එක් ‍පුස්කොළ පොතක් පිටපත් කිරීම දින, මාස, වසර ගණනක් තිස්සේ දිවා රාත්රීන නොබලා මහත් වෙහෙසක් දරා කළ යුතු අතිශය බැරෑරුම් කාර්යයක් වී තිබිණ.මේ හේතුව නිසා එකල පුස්කොළ පොතක අන්තර්ගතව ඇති ධර්මය කටපාඩමින් පවත්වාගෙන පැමිණීම එකල පැවති සමාජපසුබිම අනුව වඩා පහසු,ඵලදායී වූ දෙයක් විය.මේ හේතුව මත භාණක පරම්පරා මඟින් එක් එක් පිටකයන්ට අයත් පුස්කොළ පොත් කටපාඩමින් රැකගෙන පවත්වාගෙන යාමට වගබලා ගැනීම එකල පැවති සමාජ අවශ්යතතාවයකි. මෙම සමාජ අවශ්යලතාවය නිසාම එකල බොහෝවිට යමක් විචාර පූර්වකව වටහාගැනීමට වඩා අවශ්යඅව තිබුණේ ආරක්ෂාකර සුරක්ෂිතව ගබඩා කරගැනීමේ අවශ්යීතාවයකි.මේ නිසා එකල රචිත කෘතිවල පවා ප්රණධාන අරමුණ වී තිබුණේ යමක් ඇසූ ස්වරූපයෙන්ම අක්ෂරබවට පරිවර්තනය කර හැකිතාක් ‍එහි පෞරාණික හැඩය සුරක්ෂිත වන පරිදි වාචික හෝ ලිඛිත ක්රවමයකට ආරක්ෂා කිරීම පමණි. මේ හේතුව නිසා යමක පෞරාණික ස්වරූපය ආරක්ෂා කිරීමට පෙරවිසූ යති සමාජය වෑයම් කළ බව ත්රි පිටකයට රචනා කරන ලද අට්ඨකථා,ටීකා,ටිප්පණි,‍කෝෂ ග්රටන්ථ ආදී ලිඛිත සාහිත්යකයට අනුව සැලකිය හැකිය.මෙය එකල පැවති ආගමික හා සමාජ අවශ්යළතාවයක් බැවින් එය නිවැරදි බව එකල විසූ යතිවරයන් වහන්සේලා හා සාමාන්ය ජනතාව විශ්වාස කළහ.මෙහිදී විචාර පූර්වක ලෙස සලකා බැලීමේ අර්ථය මේ ක්රිායාව හෙළා දැකීම නොවනබව කාරුණිකව සැලකිය යුතුය.මේ ක්රිවයා පිළිවෙත නොමැත්තේ වී නම් අද අපට ත්රිෙපිටකය දැකගැනීමටවත් නොලැබෙනු ඇත. මෙකල පෙර මෙන් ත්රිතපිටක ධර්මය සුරක්ෂිතව පවත්වාගැනීමේදී පෙර මෙන් ඒ සඳහා අධික වෙහෙසක් දැරීමට සිදුනොවේ.මන්ද අද නවීන තාක්ෂණික දියුණුව නිසා පරිගණක ගත කළ ත්රි පිටකය අන්තර්ජාලයේ වෙබ් පිටු,දෘඪ තැටි,සංයුක්ත තැටි ආදී වශයෙන් පරිශීලනය කිරීමේ පහසුකම් තිබේ.එසේම මුද්රදණය තාක්ෂණය භාවිතයෙන් ඇණවුම්කළ මොහොතකින් අවශ්යන ඕනෑම ප්රේමාණයකින් ත්රිීපිටකය පොත් සියල්ලම වුවද විහාරස්ථානයට හෝ නිවසටම ගෙන්වාගත හැකිය.පෙරදී පුස්කොළපොත් සියල්ල ගබඩාකර තැබීමට ඉතා විශාල ඉඩකඩක් අවශ්යසවුවද අද පසුම්බියේ දමාගෙන යාහැකි පරිදි සැකසූ අට්ඨකථා සහිත ත්රිඉපිටකයම ඉතා කුඩා විද්යු්ත් පෑනක්(Pen Drive) තුළ ගබඩාකර ගෙනයාහැකිය. මේ හේතුව නිසා මේ යුගයෙහි වෙසෙන ජනතාවට පර්යාප්තිය සම්බන්ධයෙන් පැරණි කාලසීමාව තුළ තිබූ දුෂ්කරතා අපහසුකම් කිසිවක් නැත.පාලි භාෂාවෙන් තිබූ ත්රි පිටකය මේ වන ලෝකයෙහි බොහෝ ප්ර්ධාන භාෂාවලට පරිවර්තනයවී තිබේ.අද ව්ය වහාර සිංහල භාෂාවන් මුළුපාලි ත්රිරපිටකයම පමණක් නොව අට්ඨකථා පවා කියවීමට හැකියාව ලැබී තිබේ.මේ හේතුව නිසා පෙරදී යතිසමාජය තුළ පමණක් සීමාවී පැවති ත්රිභපිටක දැනුම අද කිසිදු භේදයකින් තොරව ගිහි සමාජයතුළද නිදහසේ සංසරණය වෙමින් තිබේ.මෙහි හොඳ මෙන්ම නරක පැතිකඩද තිබේ.ත්රිිපිටක දහම ගිහි පැවිදි කිසිදු භේදයක් නැතිව ඉගෙනීමට හැකියාව සැලසී තිබීම මෙහි දක්නට ලැබෙන හොඳ පැතිකඩකි.එහිදී යම් යම් ප්රාවයෝගික ගැටළු නිසා පැවිදි සමාජයට ප්රෙවේශවීමට අවකාශ නොලද,එහෙත් නිර්මල බුදු දහම ගැඹුරින් අධ්යායනය කිරීමේ අවශ්ය තාව දැඩිව ඇති ගිහි පිරිසට සිය ධර්ම අවශ්යනතාව සංතෘප්ත කරගැනීමට මේ මඟින් අවකාශ සැලසීම ඉතා වැදගත් කාලෝචිත කාර්යයකි. ඕනෑම අයෙකුට ත්රි්පිටක දහම පහසුවෙන් පරිශීලනය කළහැකිවීමේ අන්තරාය නම් යටි අදහස් පෙරදැරිව කටයුතු කරන ඇතැම් විෂම පුද්ගලයින්ට දහම පහසුවෙන් විකෘතිකිරීමට අවස්ථාව හිමි වීමයි.පෙර කාලයේදී ත්රි පිටකය පාලි භාෂාවෙන් පුස්කොළ පොත්පත්වල සුරක්ෂිතව පැවතී කාලය තුළ යමෙකුට ත්රි පිටක දහම පිළිබඳ දැනගැනීමට අවශ්යව නම් මුලින්ම යති සමාජයට ප්රීවේශවියයුතු විය.පසුව පාලි භාෂාව ගුරු ඇසුරේ හිඳ මනාව ප්රුගුණකර,ඉන් අනතුරුව පුස්කොළ පොත්හි ලියැවී ඇති ත්රිුපිටක කියවා,අට්ඨකථා ඇසුරින් තේරුම්ගත යුතුය.මේ සාම්ප්ර දායික ක්රුමවේදයයි.මෙහිදී යම් අයෙකුට ත්රි්පිටක දහම පිළිබඳව පමණක් නොව ථේරවාදී සම්ප්ර දාය පිළිබඳවද මනාව දැනුමක් හිමි වේ.‍මෙය පුද්ගලයෙකු ශාස්ත්රීිය ශික්ෂණය ලැබීමේ කාර්යයට අනුගතවීමකි.මේ නිසා මෙසේ දහම පිළිබඳ මනාව දැනඋගත් අයෙකුගේ අතින් කිසිදු අවස්ථාවකදී දහමට අනතුරක් සිදුනොවේ.දහමේ පිරිසිදු පැවැත්ම සඳහා පෙරකාලවලදී මේ ක්රථමවේදය අකුරටම රැකගැනීම අත්යිවශ්ය කරුණක් වී තිබුණේ මේහේතුව නිසාය.පර්යාප්තිය බුදුසසුනේ පළමු අංගය ලෙස සලකන ලද්දේ මේ ක්රි යාවල පදනම පිරිසිදු ත්රියපිටක දහම ආරක්ෂා කිරීමත්,අධ්යලයනය කිරීමත් යන අංග දෙකම එක සමාන සේ මේ මඟින් මනාව ඉටු වූ බැවිනි.එසේම සාම්ප්ර්දායික ක්රමමවේදයතුළ බුදුදහම අර්ථකථනය කරනුයේ අට්ඨකථාවල න්යාවයය අනුවය.එය අත්තනෝමතිය බැහැරකර බුදුදහම් පිරිසිදුබව සුරක්ෂිත කිරීමට ඉවහල් විය.එකම න්යා යානූකූල සම්ප්රබදායකට අනුව අර්ථ විග්රවහකිරීම නිසා විවිධ අයගේ විකෘති වූ අදහස් පිරිසිදු බුදුදහමට ඇතුළුවීම වැළකිණ.මහ රහතන්වහන්සේලා‍ ගේ කාලයේ පටන් පැවතඑන ථේරවාදී ආචාර්ය ගුරුකුල සම්ප්රතදාය අනුවම අර්ථකථන සැපයීම මඟින් බුදුදහමේ නිර්මලබව ඉතා හොඳින් ආරක්ෂා විය.මෙහිදී කාලනුරූපව සිදුවන ක්රිමයාවළියක් තිබේ.එනම් කාලයාගේ ඇවෑමෙන් භාෂාවක වචනවල හා අක්ෂර වින්යාලසයේ යම්යම් වෙනස්කම් සිදුවන බවය.එයට සමානුපාතිකව අර්ථකථා සම්පාදනය කළ බැවින් මෙහිදී සිදුවූ හානිය අවම කරගැනීමට හැකියාව ඇතිවිය.එනමුදු කාලයාගේ ඇවෑමෙන් සිදුවූ වෙනස්කම් කළමනාකරණය කරගනිමින් අවමකරගැනීමට මිසක ඒ වෙනස්වීම් මුළුමනින්ම නතර කරගැනීමට මේ මඟින් නොහැකිවූ බවද ඒ සමඟම වටහාගත යුතුය. පාලි භාෂාව,වාග් විද්යාැත්මක ස්වරූපය,අට්ඨකථා සම්පාදනය වැනි විවිධ උපක්රමම තුළින් දහම සුරක්ෂිත කරගැනීමට යති සමාජය දක්වන ලද උනන්දුව හා කැපකිරීම නිසාම අද දිනද පර්යාප්ති දහම මේ අයුරින් සුරක්ෂිතව පැවතීම පිළිබඳ යති සමාජයට ඒ ගෞරවය හිමිවිය යුතුය.අද ත්රිුපිටක දහම නැතිවෙතැයි බියෙන් පුරාණයේදී මෙන් සුරක්ෂිතව ගබඩාකර තැබීමට පමණක්ම අවධානය ‍යොමුකිරීම තේරුමක් නැති දෙයක්වී ඇත්තේ ත්රිනපිටකට ගබඩාකර තැබීමට යාන්ත්රිවක මෙවලම්තුළ අවශ්ය පහසුකම් සැකසී ඇති බැවිනි.මේහේතුව නිසා නූතන සමාජය බොහෝවිට අවධානය යොමු කරනුයේ ත්රිීපිටක බුද්ධ දේශනාවවල ගැබ්වී ඇති දාර්ශනික යථාර්ථය වඩාත් සිය ජීවිතය සමීපවන අයුරින් ඉස්මතු කරගැනීමටය.මෙය ඉතා ප්රිවේශමින් සිදුකළ යුතු කාර්යයක් වී තිබේ.මන්ද බුදුදහම මේ වන අන්තර්ජාතිකව ලබා ඇති කීර්ති නාමය,ජනප්රිකයත්වය දඩමීමා කරගනිමින් ඒ ඔස්සේ විවිධ ලාභ ප්රතයෝජන ලැබීමේ පරමාර්ථයෙන් මේ වෙත ළංවන විවිධ පවිටු අදහස් ඇති විෂම පුද්ගලයින් සමාජයේ ඉතා බහුලව වෙසෙන බැවිනි.ඔවුන් බොහෝවිට සිදුකරනුයේ කුමක් හෝ ඉතා ක්ෂණික අයුරින් ජනප්රිතයවීමේ යටිඅදහස් පෙරදැරිව නිර්මල බුදුදහම විකෘතිකර සිය අත්තනෝමතික මතවාද පිරිසිදු බුදුදහමේ ස්වරූපයෙන් සකස් කිරීමයි.මෙය අද වංසගතයක් හා පිළිලයක් ලෙස සමාජයපුරා වේගවත්ව ව්යාූප්තවී තිබේ.මේ යටතේ ඇතැම්විට විශාල ජන සන්නිවේදන මාධ්ය අනුග්ර‍හයක් පවා මෙබඳු පහත් පවිටු පුද්ගලයින්ට හිමිව තිබීම ඉතා අවාසනාවන්ත දෙයක්බව කිවහැකිය.ත්රියපිටකය, තදනුබද්ධ බෞද්ධ සාහිත්යිය හා පාලි භාෂාව ගැඹුරින් නොහදාරා,සිංහල භාෂා‍වෙන් පමණක් පළ වී ඇති බුද්ධ ‍දේශනාවල ස්වරූපය උපයෝගී කර ගනිමින් ඒවා විග්ර හකිරීමේදී හුදෙක් අධානග්රාිහීව සිය අත්තනෝමතික මතවාද ධර්ම විශ්ලේෂණ ලෙස ඉදිරිපත් කරමින් සමාජයේ වැඩිඋගත්කමක් නැති පිරිස පහසුවෙන් මුළාවට පත් කරන බව පැහැදිලිව පෙනී යයි.සමාජයේ වැඩි වැඩි ඉඩකඩක්ද හිමිවනුයේ නිවැරදිව ත්රිතපිටක ධර්මය විග්ර හකරන පුද්ගලයන්ට නොව කුමක් හෝ වෙනස් දෙයක් සන්නිවේදන මාධ්ය තුළින් ප්රරකාශයට පත්කර මිනිසුන්ගේ ආකර්ශණය පහසුවෙන් හා වේගවත්ව දිනාගැනීමට සමත් දැකුම්කළු රූපයක්,මිහිරි කටහඬක් හිමි අයටම බවද පැහැදිලිව දක්නට තිබේ. මේ නිසා මෙකල ත්රිටපිටක ධර්මය සාමාන්යත සමාජයතුළ බොහෝ ජනප්රිබය පැවතියද,එය පවතිනුයේ නිවැරදි ස්වරූපයෙන් යැයි අපට සෑහීමකට පත්වීමට නොහැකිය.මේ නිසා සාමාන්යප සාමාජය තුළ පවතින බුදුදහම හා විද්වත් සමාජයතුළ පවතින බුදුදහම යනුවෙන් ත්රිනපිටක ධර්මයේ විවිධ හැඩතල පවා දක්නට ලැබේ.විශ්වවිද්යායල,උසස් අධ්යාමපන ආයතන,ජාත්යැන්තර සංවිධාන,බහුශ්රැයත විද්වතුන් ඇසුරේ පවතින බුදුදහමේ දාර්ශනික ස්වරූපයට වඩා වෙනස් බාල ජනප්රිනය මොඩලයකින් සාමාන්යං ව්යිවහාරික සමාජයේදී විද්වතුන් ලෙස නොසැලකෙන පුද්ගල කොට්ඨාශ අතර බුදුදහම ව්යානප්තව පවතී.ධර්ම සන්නිවේදකයින් වුවද බුදුදහම සන්නිවේදනය කරනුයේ එකී සමාජ තරාතිරම සලකා බවද පැහැදිලිව පෙනෙන්නට තිබේ.සාමාන්ය පොදුජන සමාජය තුළ බුදුදහමේ පර්යාප්තිය ඇත්තේ ලේඛනගත වූ ස්වරූපයකට වඩා ශ්රබවණ, දර්ශන ස්වරූපයකිනි.එසේම විද්වත් සමාජයේදී බුදුදහමේ පර්යාප්තිය බහුලව දක්නට ඇත්තේ ලේඛනගත ස්වරූපයකින්බව දැකගත හැකිය. එසේම විද්යු්ත් මාධ්යත මූලාශ්රශ, අන්තර්ජාලය ඇසුරේද විද්වත් සමාජය විසින් බුදුදහමේ ලේඛනගත ස්වරූපය පිළිබඳ දැඩි කැපවීමකින් පර්යේෂණය කරන බව පැහැදිලිව පෙනේ. 3.5.දැනුම හා ඉන්ද්රී ය ඥානය දැනුම යනුවෙන් හඳුන්වනුයේ මොළයේ දත්ත සටහන්වීමේ ක්රිමයාවළියයි.ඇස,කණ,නාසය දිව,සම හා මනස යන ඉන්ද්රි ය සය මඟින් ගනුලබන විවිධ ස්නායු සම්ප්රේනෂණ දත්ත මොළය වෙතට ගෙනයෑමේ ක්රිකයාවලිය ස්නායු තන්තු හා මොළයේ රසායනික ද්රපව්ය මඟින් ඉටුකරනු ලැබේ.මොළ ව්යුවහතුළ ඉන්ද්රීාය ක්රියයාකාරීත්වය මඟින් ලබාගනුලැබූ දත්ත සටහන්වීමේදී ඒ දැනුම ඉන්ද්රීඟය ඥානය ලෙස හැඳින්වේ.මේ අනුව ඉන්ද්රීදය ඥානය ඇතිවීමට ෂඩ් ඉන්ද්රිමයන්හි ක්රි්යාකාරීත්වය නිවැරදි ලෙස තිබිය යුතුබව මින් පැහැදිලි වේ.දැනුම ලබාගනුයේ ෂඩ් ඉන්ද්රී ය ඥානය මඟිනි.ෂඩ් ඉන්ද්රීවය ඥානය මඟින් ලබා ගන්නා දත්ත මොළය කරා සම්ප්රේදෂණයවීමෙන් පසුව මොළය එය හඳුනාගනියි.මෙහි දී පූර්ව ආකල්ප,මොළයේ ජෛව විද්යාේ සැකැස්ම,සසර පුරුදු,කර්ම ඵල විපාක පිළිබඳ මොළයෙහි රසායනික ව්යු හ ලෙස තැන්පත්වූ දත්ත සටහන්,රුචි අරුචිකම්,මම වෙමැයි යන දෘෂ්ටිය ආදි හේතු වල බලපෑමද ඉන්ද්රීවය ඥානය මඟින් ලබාගන්නා දැනුම සමඟ එකතුවේ.ඒ නිසා මොළයට ලැබෙන සංඥා දත්ත සටහන් නිසා ඇතිවන දැනුම මඟින් ලෝකය සෑබෑ ලෙසට අවබෝධකරගත හැකියැයි නිශ්චය කිරීමට අපහසුය.මන්ද මේ දැනුම පිරිසිදු දැනුමක් නොවන බැවිනි.විවිධ ආගන්තුක කරුණු නිසා ෂඩ් ඉන්ද්රීුය ඥානය අපිරිසිදු වියහැකිය.ඉන්ද්රීවය ඥානයට අනිසි බලපෑමක් කරන ආගන්තුකවූ කරුණු ඉන් ඉවත්කර සිත පිරිපහදුකිරීමකට ලක්කළ‍හොත් ඇතැම්විට පිරිසිදු දැකීමක් ඇතිකරගත හැකිවනු ඇත.පුහුදුන් සෑම අ‍යෙකුගේම සිතේ ගැඹුරු ස්ථරයතුළ මම වෙමැයි යන ආකල්පය ඉතා තදින් දෘෂ්ටියක් ලෙස නිදන්ව පවතී.ඒ නිසා සෑම සිතිවිල්ලක්තුළම මේ දෘෂ්ටිය ගැබ්ව පවතී.මෙය දුරු කළ හැකිනම් අපට ඕනෑම දෙයක් පිළිබඳව යථාර්ථවාදී අයුරින්, යමක් ඇති සැටියෙන් දැකීමට හැකියාව තිබේ.සිතෙහි නිදන්ව සිට සිත ක්රිබයාකාරීවන විට සෑම සිතිවිල්ලක් පාසාම මුසුවී ඇතිවන මේ මම වෙමැයි යන දෘෂ්ටිය ඉතාමත් සියුම්ය.ඉතා ගැඹුරින් පරීක්ෂාකාරීවූ විටක පවා දැකගැනීමට ලැබෙනුයේ කළාතුරකිනි.මෙම දෘෂ්ටිය දැකගන්නා හා ඉන්පසුව එය දුරුකිරීමට උපයෝගීකරගනු ලබන ක්ර මවේදය විදර්ශනා භාවනාව නමින් හැඳින්වේ.විදර්ශනා භාවනාවේදී සිදුකරනුයේ සිතතුළ සැඟව ඇති මම වෙමි යැයි පවතින දෘෂ්ටිය තියුණු සැතකින් කපා ඉවත්කරන්නාක් සේ ප්රේවේශමින් දුරුකිරීමයි. මෙය බටහිර මනෝවිද්යාතවට තවම හසු‍නොවන්නකි.බටහිර මනෝවිද්යාිව තවම මෙකී සියුම් ස්ථරය වෙත ප්රවවේශව නැත.බටහිර මනෝ විද්යානව උපරීම මානසික සෞඛ්යී සේ සලකනුයේ රාග,ද්වේෂ,මෝහ ආදී අයහපත් සිතිවිලි මැඩ පැවැත්වීම පමණි.මේ මැඩ පැවැත්වීම යටපත් කරවා දැමීමකි.අවස්ථාවක් ලද විගස යළිත් වරක් එබඳු අහිතකර සිතිවිලි සිතේ ඇති වේ. මේ හේතුව නිසා බටහිර මනෝවිද්යාකවේ සඳහන්වන මේ යටපත්කිරීම,මැඩ පැවැත්වීම උපරීම මානසික දියුණුව සේ සැලකීම තරමක් අපහසුය.මන්ද ඕනෑම අවස්ථාවකදී මානසික රෝගී අවස්ථාවකට පත්වීමේ යම්වූ සම්භාවිතාවක් මේ මානසික සෞඛ්යම පසුබිමතුළ වුවද ඕනෑම අයෙකුට පිහිටා තිබීම නිසාය.මෙබඳු මානසික සෞඛ්ය්යක් ඉතා ඉක්මනින්ම අස්ථාවරවීමේ ඉඩකඩ වැඩිය.මානසික රෝගී අවස්ථාවක් යනු සිතේ රාග, ද්වේෂ, මෝහ ආදී හේතු නිසා හට ගැනෙන තරහව,ඊර්ෂ්යාරව,ක්රෝතධය,මානය,රාගය වැනි අහිතකර මානසික ආවේග ඇතිවීමයි. ඖෂධ මඟින් මේවා තාවකාලිකව යටපත් කළහැකිය. මේ හේතුව නිසා බටහිර අර්ථකථනතුළ සඳහන්වන ඉන්ද්රීරය ඥානය හා බෞද්ධ විග්රතහයන් තුළ සඳහන්වන ඉන්ද්රී්ය ඥානය එකසමාන නැත.බෞද්ධ විග්රරහයන්තුළ සඳහන්වන ඉන්ද්රීවය ඥානය මෙම දෘෂ්ටි ග්‍ාඉනහය බැහැරකර ඇති දෙයකි.නමුදු බටහිර මනෝවිද්යාහවේ සඳහන්වන පරිදි දැනුමෙහි දෘෂ්ටි ග්රා‍හය පවතී.බටහිර දැනුම් පද්ධතියම ගොඩනැඟී ඇත්තේ ආත්මදෘෂ්ටිය කේන්ද්රෙකරගෙනය. එහි දේව නිර්මාණවාදී දෘෂ්ටිය සැඟව පවතී.ආත්මවාදය බිහිවීමට මේ නිර්මාණවාදී චින්තන දැක්ම පදනම් වී තිබේ.ෂඩ් ඉන්ද්රී්යානුසාරයෙන් ලබාගන්නා දැනුම අවිද්යාිව නිසා බිහි වූ මම යන දෘෂ්ටිය සමඟ මුසුවී බටහිර දැනුම් පද්ධතිය ගොඩනැඟී තිබේ.මේ හේතුව නිසා බටහිර දැනුම් පද්ධතියෙහි පදනමතුළ මම යන දෘෂ්ටිය සැඟව පවතී.බටහිර දැනුම් පද්ධතිය පාදකවූ ඕනෑම විෂය කේෂ්ත්රයයක මේ තත්වය විද්යාැමනබව පැහැදිලිව දැකගත හැකිය.සාමාන්ය පුහුදුන් පුද්ගලයාතුළ මම යනුවෙන් හැඟීමක් පවතී.එය සක්කායදිට්ඨිය පදනම් කරගත් සෙසු සං‍යෝජන තුළ අන්තර්ගතය.මේ දෘෂ්ටිය ඉන්ද්රිියානුසාරයෙන් අප ලබන දැනුමෙන් වෙන්කර සැලකිය නොහැකිවූ ලෙසට අපගේ සාමාන්යි ඉන්ද්රී ය ඥානය හා තදින් මුසුව බද්ධව පවතී.මින් අදහස්වනුයේ යම්කිසි දැනුමක් ලැබීමේදී දැනුමද සමඟ මම යන ආත්ම දෘෂ්ටියද අපතුළ එක්විටම ඇතිවන බවයි.මෙය අපට නොවැටහෙනුයේ එහි ගැබ්වන සාද්ය් ස්වරූපය වටහාගැනීමට තරම් දියුණු සිහි නුවණක් අප සතුව නොමැති නිසාය.මෙහි ආදීනව ලෙස කෙළෙස්,දශ සංයෝජන ධර්ම නමින් අප හඳුන්වන සෘණාත්මක මානසික ලක්ෂණ රැසක් අපතුළ ඇතිවේ.සත්යස වශයෙන්ම රාග,ද්වේෂ,මෝහ හේතු මුල්වීමෙන් අපතුළ ඇතිවූ සියළු අහිතකර මානසික අභිප්රේ්රණ වලට හේතුව අවිද්යාධවයි.අවිද්යාුව රෝගයක් ලෙස සැලකූවිට ඒනිසා ඇතිවන රෝග ලක්ෂණ දශ සංයෝජන,කෙළෙස් ලෙස සැලකිය හැකිය.මේ හේතුව නිසා රෝගය නිසි ලෙස හඳුනාගෙන එය සුවනොකර,රෝග ලක්ෂණ යටපත් කිරීමට පමණක් ප්ර තිකර්ම කිරීමේ නිෂ්ඵලබව බුදුදහම පෙන්වා දේ.බටහිර ම‍නෝඋපදේශන හා ප්ර්තිකාර විධි සැකසී ඇත්තේ රෝගය සුව නොකර ‍රෝග ලක්ෂණ යටපත් කිරීමට පමණක් ප්රපතිකර්ම යොදන අයුරිනි.මේ හේතුව නිසාම බටහිර මනෝවිද්යායවට අනුව සමබර මානසික සෞඛ්යමයකින් පසුවෙතැයි නිගමනය කරන පුහුදුන් පුද්ගලයාතුළ පවා මානසික රෝග ඇතිවීමේ හේතු යටපත්ව පවතී.කිසියම් අවස්ථාවක ඒ මානසික රෝග ඇතිවීමේ හේතු යළි මතුකිරීමට ප්රමබල හේතුවක් ඉදිරිපත්වූ විටක නීරෝගී යැයි සම්මත අයද මානසික රෝගී අය බවට පරිවර්තනය වියහැකිය.පුහුදුන් යැයි සම්මත සෑම පුද්ගලයෙකු තුළම මේ ලක්ෂණ අඩුවැඩි වශයෙන් පවතී.මේ නිසා බෞද්ධ මනෝවිද්යා්ව සෑම පුහුදුන් පුද්ගලයෙකුම යම් මානසික රෝගයකින් පීඩාවිඳින අය ලෙස සලකා තිබේ.යටපත්කරනලද මානසික රෝගී ලක්ෂණ අවස්ථාව ලැබූ විගස මතුව ආ හැකි බැවිනි.මේ මානසික ‍රෝගී ස්වභාවය ඇතිවීමේ අවස්ථා පුහුදුන් පුද්ගලයින් තුළ නිරීක්ෂණය කළහැකි හොඳම ක්රනමය ඒ පුද්ගලයාතුළ ඇති මම යන දෘෂ්ටිය පිළිබඳ අවධානය යොමුකිරීමයි.යම් පුද්ගලයෙකුතුළ ඇති මම යන දෘෂ්ටියෙහි අඩුවැඩිබව මත මානසිකව රෝගීවියහැකි සම්භාවිතාවේ අඩුවැඩිබව තීරණයවන බව සැලකිය යුතුය.සෝවාන් අවස්ථාවේ සිට අර්හත්ව අවස්ථාව දක්වා එක් එක් මාර්ගඵල මට්ටම්වලදී මම යන දෘෂ්ටියෙහි සිදු වන අඩුවැඩිතාව සංයෝජන ධර්ම හටගැනීමේ අඩුවැඩිතාව කෙරෙහි ඉවහල්වන බව සැලකීම වැදගත්ය. මම වෙමියි යන දෘෂ්ටිය සෑම පුහුදුන් සිතකම පවතී.මේ නිසා සෑම පුහුදුන් පුද්ගලයෙකු තුළ උමතුබව ඇතිවීමේ හැකියාව සැඟව පවතී.මේ උමතුබව නම් රාග,ද්වේෂ හා මෝහ යන අයහපත් මානසික ආකල්වල බලපෑම නිසා මනස ගිලන්වීමයි.සිතේ ඇති මේ මම යන දෘෂ්ටිය ඉවත්කිරීම මඟින් යමෙකුගේ සිත තුළ තැන්පත්ව ඇති මානසික රෝග හටගැනීමට හේතුවිය හැකි ධර්මතාවය ඉවත් කළ හැකිය. මෙය මානසික රෝගියෙකු සුවපත් කිරීමේ ක්රිහයාවළියට සමානය. සාමාන්ය් සමාජ ව්යටවහාරය අනුව එබඳු සාමාන්යබ අයෙකු මානසික රෝගියෙකු ලෙස නොසැලකෙතත්,ආර්ය විනය අනුව ‍ඒ පුද්ගලයාතුළ සැඟව ඇති අයහපත් මානසික තත්ව නිසා උමතු රෝගියෙකු ලෙස සලකා තිබේ.මේ නිසා ඇතැම් විට සාමාන්යම මිනිසුන් විසින් සිදුකරන සිනාසීම ආර්ය විනයෙහි හැඬීමකටද,නර්තනය උමතුවෙන් සිදුකරන දැඟලීමකටද උපමාකර තිබේ.එසේ උපමාකර ඇත්තේ මේ සෑම අවස්ථාවකදීම මමත්වය නිසා සිත විකෘතිවීමකට‍ ලක්ව මෙසේ ක්රිේයාකරන බැවිනි.මමත්ව දෘෂ්ටි සිතින් ඉවත්කරගත් ආර්ය උතුමෙකුට මෙබඳු ක්රිලයා උමතුවෙන් කරන විකාරරූපී චර්යාවකට සමානව දිස්වනබව පැහැදිලිය. සංයෝජන ධර්ම ඇතිවීමට හේතුවනුයේ මම යන දෘෂ්ටිය හා මුසුවූ ඉන්ද්රී ය ඥානයයි. මෙම දෘෂ්ටිය සිතින් ඉවත්කිරීම සඳහා විදර්ශනා භාවනාව උපකාරී වේ. විදර්ශනා භාවනාව බුදුරදුන්ගේම සොයා ගැනීමකි. බුදුරදුන් පහළවීමට පෙරකාලවල සිටම සමථ භාවනා ක්රුම ලෝකයේ පැවතිනි.එහි පරම නිෂ්ටාව වූයේද හුදෙක් ලෞකික ධ්යානන සමාපත්ති,අභිඥා,සෘද්ධිවිධ ප්රාහතිහාර්ය කිරීම පමණි. එසේම හැකිතාක් උපරීම මට්ටමෙන් කෙළෙස් යටපත් කිරීම මඟින් විවිධ අධි මානසික හැකියාවන් උපදවා ගතහැකිව තිබිණ. නමුදු ඉඩක් ලැබූ විගස යළි ආපසු කෙළෙස් ඇති වීමෙන් මේ හැකියාවන් සියල්ල අහෝසීවී මානසික තත්වය පිරිහීමට කරුණු සැලසී තිබිණ. කෙළෙ‍ස් කෙතරම් යටපත්වුව ද මම යන සංඥාව,දෘෂ්ටිය සිතේ ඉතිරිවී පවතී.ඒ නිසා මම යන සංඥාව මඟින් යටපත් කළ ආවේග, සං‍යෝජන යළි සිතේ ඇතිවීමේ හැකියාව පවතී.මේ කෙළෙස්, සංයෝජන යළි ඇති වීමේ හැකියාව සම්බන්ධවන්නේ මම යන දෘෂ්ටිය සමඟය.මේ නිසා මම යන දෘෂ්ටිය ඉවත්කළ හැකි නම් ඉන්පසු කවර අවස්ථාවකදීවත් යළිත් වරක් සංයෝජන ධර්ම හටනොගනී. මේ සඳහා සිදුකළ යුත්තේ සිතට අරමුණු ගන්නා මොහොතේදීම ඉන්ද්රී්ය ඥානයතුළදීම මම යන දෘෂ්ටියෙන් තොරව සංවේදනයන් ලබාගැනීමයි.මෙය කළ නොහැකි අසීරු දෙයක් ලෙස මුලදී වැටහිය හැකිය. නමුදු ප්රමවේශමෙන් හා කැපවීමෙන් සිදුකරගෙන යන අඛණ්ඩ භාවනා පුහුණුව මඟින් මම යන දෘෂ්ටිය සිතෙන් ඉවත්කළ හැකිය.මෙහිදී භාවනාව යනුවෙන් හඳුන්වන ලද්දේ ජීවිතයෙන් පළා ගොස් වනගතව සිදුකරන්නා වූ අති දුෂ්කර බවුන්වැඩීමක් පිළිබඳව නොවේ.ඇතැම් අවස්ථාවලදී ඒ ඒ චරිත ලක්ෂණවලට අනුව සමහර පුද්ගලයින්ට එබඳු දේ අවශ්යය වියහැකිය.නමුදු ඒ සෑම දෙයක්ම සෑම ‍පුද්ගලයෙකුට එකහා සමානව අදාළ නොවන බව දැනසිටීම වැදගත්ය.කෙනෙකුට අවශ්ය නම් මනාව සිහිය හා අවධානය දැඩිව යොදා සිදුකරන ධර්ම ශ්ර වණයක් පවා මේ සඳහා ප්රෑමාණවත්ය. බුදුරදුන් ජීවමාන කාලයේදීද බොහෝ පිරිසක් ධර්මාවබෝධයට පත්වූයේ ධර්ම දේශනා ශ්රඳවණයකිරීමේදීය. ත්රි පිටක ධර්මයෙහි මේ තත්වය නූතන යුගයේ පවා එකහා සමානව ජීවමානව පවතී.අවශ්යතතාව තිබේ නම් කවරෙකුට වුවද ත්රි පිටක සූත්රවදේශනා අර්ථ හඳුනා ගනිමින් කියවා හෝ ශ්රිවණය කර මඟඵල අවබෝධයට පත් වීමේ හැකියාව තිබේ. ත්රි‍පිටක සූත්රඳදේශනා පාලි භාෂාවෙන්ම කියවා එහිගැබ්වූ අර්ථය ග්රමහණය කළ හැකි නම් වඩාත් යෝග්ය‍ය. මන්ද ඇතැම්විට පාලි භාෂාවෙන් ඇති සූත්රවදේශනා සිංහල හෝ වෙනත් භාෂාවකට පරිවර්තනය කරන විට, පරිවර්තකයාගේ අදහස් ආකල්ප සමඟ මූලික සූත්රහ දේශනා මිශ්ර්වී ගැඹුරු අර්ථය ලිහිල්වී යාහැකි බැවිනි. මේ අනුව පාලි ත්රිකපිටක සූත්ර දේශනා පරිවර්තනය කිරීම හෝ ඒවාට අර්ථකථන සැපයීමට වඩා ඒවා පාලි භාෂාවෙන්ම තැබීම වඩා යෝග්ය් පිළි‍වෙතක්බව මෙහි දී පැවසිය යුතුය. මන්ද නිවැරදිව එය කළ නොහැකිවී නම් එවිට බුද්ධ දේශනාවේ ගැඹුරු දාර්ශනික අර්ථය ඉන් කෙළෙසී යන හෙයිනි. බොහෝවිට පාලි ත්රිධපිටකයෙහි එක් පිටුවක් පාලි භාෂාවෙන් හා අනෙක් පිටුව එහි අර්ථය සිංහල භාෂාවෙන් දක්වා තිබේ.එහි පාලි ප්රපකාශය සිංහලට පරිවර්තනය කර තිබෙනුයේ වචනාර්ථය සැලකීමෙන් විනා පාලි දේශනාවේ දාර්ශනික ගැඹුර නිසි පරිදි ඉස්මතු වන අයුරින් නොවේ. මූලික පාලි බුද්ධ දේශනාවේදී බුදුන්වහන්සේ අසන්නාගේ ආකල්පතුළ නිදන්වන මම යන දෘෂ්ටිය දේශනා මාධ්යවය තුළදීම සියුම්ව ඉවත්ව යන අයුරින් ඉදිරිපත් කර තිබේ. මේ බවක් වැටහෙනුයේ එම සූත්රව දේශනා ක්රදමානූකූලව ගැඹුරින් පරීක්ෂා කිරීමේදීය. මෙහිදී ඇතැම් විට භාෂාව පිළිබඳ ගැටළුවලට පරිවර්තකයාට මුහුණපෑමට සිදුවිය හැකිබව පිළිගත යුතුය. බුදුදහම පිළිබඳ ප්රාමාණික දැනුමක් සහිත දැනඋගත් හිමිවරුන්ගේ මැදිහත්වීම ඇතිව මෙම පරිවර්තන කාර්යය සිදුවී තිබේ.බුද්ධ දේශනාවක අන්තර්ගතවන සෑම වචනයක් පාසාම ව්යාපකරණ ලක්ෂණ,අර්ථ ව්යංිජන ආසන්න වශයෙන් ඉතා නිවැරදිව අර්ථ දැක්වීමට ඉතා දැඩි වෙහෙසක් දරා තිබේ. පුහුදුන් අය තුළ කෙතරම් උසස් දැන උගත්කම් තිබුණද එහිදී සම්මා සම්බුදුවරයන් වහන්සේ නමකගේ බුද්ධි පරිපාකයෙන් සොළොස්වන කළාවෙන් එකකටවත් එය අලගු තැබිය හැකි දෙයක් නොවේ.බුද්ධ දේශනාවක අඩංගු නියමදාර්ශනික අර්ථය, ව්යාලකරණ, අර්ථ ව්යංබජන මේ සෑම දෙයක් පාසාම නිසි පරිදි සමතුලිතව අර්ථ දැක්වීම එක් පුද්ගලයෙකුට නොව විද්වතුන් මණ්ඩලයකට පවා බෙහෙවින් අසීරු දෙයකි. යම් කිසි හෙයකින් පාලි ත්රිුපිටකයෙහි එක් සූත්රඅ දේශනාවක් මේ ලක්ෂණ සියල්ලෙන් යුතුව අර්ථදැක්වීමට වෑයම්කළහොත් ඒ සඳහා ඇතැම්විට සියළු පාලි අට්ඨකථා පොත් එක් කළද ඊට වඩා වැඩි පොත්පත් ප්ර මාණයක් රචනාකිරීමට සිදුවිය හැකිය. මේ නිසා මෙහි දුෂ්කර බවද වටහාගත යුතුය.ඒ නිසා බුද්ධ දේශනාවක නියම අර්ථය වටහා ගැනීමට ඇති හොඳම ක්රෂමය පාලි භාෂාව ඉතා හොඳින් ප්රනගුණකර පාලි භාෂාවෙන්ම එම බුද්ධ දේශනාව කියවා බැලීමබව මේ අනුව තහවුරුවේ.බුද්ධ දේශනාවකදී බුදුන්වහන්සේ භාවිතා කර ඇති වචනවල ස්වරූපය පවා ස්ථානෝචිත සේ ගලපමින් අඩු වචන සංඛ්යාවවක් භාවිතා කර සිතට හැකි තරම් තදින් ගැඹුරින් කාවදින ලෙස දාර්ශනික හරයද ඉදිරිපත් කර ඇති ආකාරය ඉතා ප්ර ශස්තය. එම දේශනාව ශ්රදවණය කරන්නා තුළ ක්ෂණික සමාධියද ඇතිවෙමින් විදර්ශනා භාවනාව වැඩී යන පරිද්දෙන් සියළු සූත්රද‍ දේශනා ඉදිරිපත්ව තිබේ. ඇතැම්විට බුදුරදුන්ගේ අනුමැතිය ලැබූ ශ්රාදවක භාෂිතවල පවා මේ ගුණය විද්යදමානය. මේ සූත්රබදේශනාවල මූලික හැඩතල ලෙස අඩංගු වනුයේ ආරම්භක පියවරතුළ සිට ක්රගමිකව ගැඹුරු අවබෝධය කරා ලඟාවන පරිදි නිසි පිළිවෙලක් අනුව සකස්කරනලද දැනුම් පද්ධතියකි. ආරම්භක පියවරෙහිදී සාමාන්යි ඉන්ද්රීුය ඥානය ඇසුරෙන් ලැබිය හැකි දැනුම පරමාර්ථ අවබෝධය කරා ළඟා වියහැකි අයුරින් මෙහිදී ඉදිරිපත්ව තිබේ.මෙහි දැකිය හැකි විශේෂ ලක්ෂණයක් නම් සූත්රදදේශනා අර්හත්වය ශාක්ෂාත් කළ උතුමන් විසින් ඉදිරිපත් කර තිබීමයි.ඒ නිසා සූත්රකදේශනාවල අන්තර්ගතවනුයේ ලෞකික දැනුම ලැබීමට උචිත මාර්ගයක් නොවේ. තමන් වහන්සේලා විසින්ම ශාක්ෂාත් කරන ලද උතුම්වූ ලෝකෝත්තර දැනුම කරා යාහැකි ක්රනමික මඟ සූත්රේ දේශනාතුළ දක්වා තිබේ.ආරම්භක පියවර වලදී ශ්ර ද්ධා, දාන, සීල, සග්ග කථාවන්හි සුගතිගාමී ප්රවතිවිපාක දක්වා තිබෙනුයේ මෙය ශ්රීවණය කරන පුද්ගලයින් තුළ යම් ධනාත්මක අභිප්රේිරණයක් ඇතිවන පරිදිය. ඉන්ද්රීුය ඥානය මඟින් ලබන දැනුම තුළින්ම නිවැරදිබව ඇති කර ගැනීමේ නිසි මාර්ගය ‍පෙන්වාදීම මෙහි අරමුණ සේ සැලකිය හැකිය. සූත්රබදේශනාවක ඇති දෙවන ස්ථරය සේ සැලකිය හැක්කේ කාමයෙහි ආදීනව මැනවින් දැක්වීමයි.මේ නිසා ශ්රා වකයා තුළ කාමය කෙරෙහි කළකිරීමක් ඇතිවේ.කාම වස්තු පිළිබඳව කළකිරීමක් ඇති නොකරවා චතුරාර්ය්ති සත්යරය දේශනා කළ නොහැක.මන්ද චතුරාර්ය්බඳ සත්යබයට පදනම වැටී ඇත්තේ කාමයෙන් නික්මීම මඟින්ම වන හෙයිනි.මෙය බුදුදහමේ සඳහන්වනු‍යේ නෙක්ඛම්ම සංකල්පය ලෙසයි.ගිහි බවෙන් පැවිදිබවට යොමුවීම නෙක්ඛම්ම සංකල්පයෙහි එක්කොටසක් සම්පූර්ණවීමකි.සිතතුළ විතරාගී බව ඇතිකර ගැනීම නෙක්ඛම්ම සංකල්පය සම්පූර්ණ වශයෙන් ඇතිකර ගැනීම ලෙස සැලකිය හැකිය. මේ ලෝකයෙහි විද්ය මාන කාමවස්තු නම්වන භෞතික ද්ර ව්යාඇත්මක සේ තදින් මානසිකව ග්රවහණය කරගනුයේ මමත්ව දෘෂ්ටිය නිසා ඇතිවන තණ්හාවේ බලපෑමෙනි.මමත්ව දෘෂ්ටිය අවිද්යාය පාක්ෂිකය.එබැවින් අවිද්යා්ව ලෙස හඳුන්වා ඇත්තේද මේ මමත්ව දෘෂ්ටියබව සැලකිය හැකිය.මේ මමත්ව දෘෂ්ටිය උමතු පුද්ගලයෙකුගේ සිතෙහි ඇතිවන විපරීත දෘෂ්ටියකට සමානය.විපරීත දෘෂ්ටිය නිසා සිතට ඇතිවන සෑම දෙයක්ම විපරීතව පෙනේ.මීට සමාන ආකාරයකින් පුහුදුන් පුද්ගලයෙකු හට ලෝකයේ ඇති සෑම අරමුණක්ම වැටහෙනුයේ මමත්වයෙන් දූෂිතවය.සෑම ඉන්ද්රීකය ඥානයක්ම මමත්ව දෘෂ්ටිය හා මුසුව ඇතිවේ.මමත්ව දෘෂ්ටිය සමඟ මුසුවීම නිසා සංයෝජන ධර්ම හටගනියි.ඒ සං‍යෝජන ධර්ම නිසා සසරට පුද්ගලයා සංයෝජනයවේ.ශාස්වත,උච්ඡේද දෘෂ්ටි බිහිවීම මමත්වය දෘෂ්ටිය නිසා සිදුවේ.කායික පසුබිම මමත්ව දෘෂ්ටියෙන් සැලකීම උච්ඡේද දෘෂ්ටිය බිහිවීම පිණිසද, මානසික පසුබිම මමත්ව දෘෂ්ටියෙන් සැලකීම ශාස්වත දෘෂ්ටිය බිහිවීමටද හේතුවකි. මනස හා කය යන දෙකම මුළුමනින්ම අත්හැරීම මඟින් පමණක් මමත්ව දෘෂ්ටිය ප්රිහාණය කරගැනීමට හැකියාව ලැබේ.ඇතැම්විට භාවනානුයෝගීන්ගේ භාවනාව අසාර්ථකවනුයේ නියම අයුරින් මනස හා සිරුර යන දෙකම අත්හැරීමට නොදැනීම නිසාය.භාවනාවේදී කායානුපස්සනාව වැඩීමේදී කායිකපසුබිම පමණක් අත්හරින්නාගේ සිත කායික පසුබිම කෙරෙහි කළකිරීමට පත්වන නමුදු මානසික පසුබිම කෙරෙහි ඇලෙයි.බැ‍ඳෙයි.එවිට සිතතුළ ශාස්වත දෘෂ්ටිය උපදියි.භාවනාවේදී චිත්තානුපස්සනාව, වේදනානුපස්සනාව, ධම්මානුපස්සනාව වැඩීමේදී මානසික පසුබිම පමණක්ම අතහරින්නාගේ සිත මානසික පසුබිම කෙරෙහි කළකිරීමට පත් වන නමුදු කායික පසුබිම කෙරෙහි ඇලෙයි. බැ‍ඳෙයි.ඒ අවස්ථාවේදී සිත තුළ උච්ඡේද දෘෂ්ටිය උපදී.මේ අවස්ථා දෙකම අතිශයින්ම සියුම් බැවින් වැටහීමට ‍බොහෝ කාලයක් ගතවේ.කොතරම් විදර්ශනා භාවනා කළද නිසි ප්රුතිඵලයක් ලබා ගැනීමට අපහසු වීමට මෙබඳු හේතුද ඉවහල්විය හැකිය.සමථ භාවනා ක්රතම ලෝකයේ බහුලව ව්යාඅප්ත වූ භාවනාක්රවම වේදයකි.බුදුරදුන් පහළවීමට ප්රිථම පවා මේ භාවනාව ලෝකයේ ප්රේචලිතව තිබිණ. එබැවින් සමහරු සමථ භාවනාක්රවම වඩා ඒ පළපුරුදුකම් මත කායික පැතිකඩ කෙරෙහි සිත කළකිරීමට පත්කර ඉන් නිවන් පරමාර්ථය අවබෝධ කිරීමට වෑයම් කරති.එවිට සිත ශාස්වත පක්ෂයට නැඹුරුවනවා මිසක නියම අයුරින් විදර්ශනා භාවනාව සාර්ථක නොවේ.ඇතැම් අවස්ථා වලදී සිතේ කෙළෙස් යටපත් වී යාමට ඉඩ ඇත.එහිදී තමා මඟඵල ලබා ඇතැයි භාවනානුයෝගියා රැවටීම හසුවීමට පවා ඉඩ ඇත. මෙබඳු අවස්ථාවලදී මඟඵල ලබා ඇතැයි වරදවා වටහාගෙන භාවනාව නවතා දැමුවහොත් යළිසුළු කලකින් යටපත්ව තිබූ කෙළෙස් අනුක්රවමිකව ඉස්මතුවිය හැකිය.ඊට හේතුව විදර්ශනා දර්ශනයෙන් මමත්ව දෘෂ්ටිය තවමත් මනසින් නිසි ලෙස ඉවත්ව ගොස් නැතිකමයි. විදර්ශනාවේදී සමථභාවනාව මඟින් සිතේ යටපත්ව ඇති කෙළෙස් යළි ඇති නොවන පරිදි මමත්ව දෘෂ්ටිය උපුටාදැමීමක් සිදුවේ. මේ මමත්ව දෘෂ්ටිය ඉවත්කර දැමීමේ කාර්යය නිසි පරිදි සිදුවිය යුතුය.එසේ නොවුවහොත් සමථය වැඩීමෙන් සිතේ කෙළෙස් යටපත්කිරීමේ කිසිදු අර්ථයක් නැත.සමථ භාවනාවෙන් සිතේ කෙළෙස් යටපත් කරනුයේ විදර්ශනාව මඟින් මමත්ව දෘෂ්ටිය ඉවත්කිරීමට ආධාරයක් වශයෙනි.සැත්කමක් සිදුකිරීමේදී නිර්වින්දනය කිරීමට සමාන ක්රිටයාවළියක් මෙහිදී සිදුවේ.සැත්කම සිදුකිරීමට නම් මේ නිර්වින්දනය කිරීම අවශ්යයය.නමුදු නිර්වින්දනයකොට සැත්කමක් සිදුනොවන්නේ නම් නිර්වින්දන ක්රිමයාවේ අර්ථයක් නොමැත. එසේම සැත්කම සිදුකිරීමට නිර්වින්දනය කිරීම අනිවාර්ය කරුණක්ද නොවේ.නමුදු නිර්වින්දනය කොට සැත්කමක් කිරීමේදී සිහියෙන් එය සිදුකිරීමේදී ඇතිවන වේදනා කාරී කායික මානසික අපහසුතා විඳීමට සිදුනොවේ.සමථ භාවනාක්රවමවලින් කෙළෙස් සංසිඳුවමින් විදර්ශනා වැඩීමේ ක්රිුයාවළියද මීට සමානය.සමථ භාවනාවෙන් කෙළෙස් යටපත් නොකරම වුවද යමෙකුව විදර්ශනා වැඩිය හැකිය.එහිදීද විදර්ශනා භාවනාවේ මුලික පියවරතුළ සමථභාවනාවෙන් සිදුවන කාර්යයට සමාන ක්රිකයාවළියක් විදර්ශනා භාවනාවෙන්ද සිදුවේ.එනම් ප්ර ඥාව පාදකකරමින් කෙළෙස් යටපත්වීමයි.මේ අවස්ථාවේදී සිතෙහි තදබල චිත්ත සමාධියක් ඇතිවේ.මේ සමාධිමට්ටම ලෞකික ධ්යා න අනුව සිව්වන ධ්යාලන මට්ටම තරම් ප්ර්බල වූවක් බව දැක්වේ.මෙය ඛණක සමාධිය නමින් හැඳින්වේ.මේසමාධි අවස්ථාවේදී සිතේ දෘෂ්ටි දුරුවීම සමඟ සිත කෙළෙසුන්ගෙන් ඉවත්වීම එක් විටම සිදුවේ.එසේම මෙහිදී සිතේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයට අයත් මාර්ගාංග වර්ධනය වේ. කායික පසුබිම කෙරෙහි සිත කළකිරවිය හැකි පමණටම මානසික පසුබිම කෙරෙහිද සිත කළකිරවීම තරමක් අපහසුය.මන්ද සියල්ල සිදුකරනුයේ සිත මඟින් වන නිසාය.සියල්ල අත්හැරිය නමුදු සිත තමා කෙරෙහි බැඳී එහිම එල්ලී සිත් පවත්වාගැනීමට පුදුමාකාර ආශාවක් දක්වයි.මෙයද සිතේම ස්වභාවයකි.මේ නිසා ලෞකික ධ්යාතන සමාපත්තිලාභී සෘෂිවරුන් පවා ශාස්වත දෘෂ්ටියතුළ සිරගතවී සිටිති.සාමාන්යන ව්යාවහාරය අනුව කල්පනාකිරීම යනුවෙන් අදහස්කරන්නේද සිත සිතෙහි බැඳී සිත්පහළ කරගනිමින් සිටීමයි.සාමාන්යඅයෙන් සිත යනුවෙන් හැඳින්වෙනුයේද හේතුප්රහත්ය් ක්රියයා වළිය නිසා ඇති වූ සකස් වූ සංස්කරණය වෙමින් පවතින එක්තරා විද්යු ත් ශක්තියක් බඳු වූ දෙයකි. එය තේරුම්ගැනීම ඉතා අපහසුය.මේ නිසා සිත තදින් උපාදානය කරගැනීම පුහුදුන් සිතේ ගතියකි. අවසානයේදී ආත්ම දෘෂ්ටිය, මමත්ව දෘෂ්ටිය වශයෙන් ග්රගහණය කරගනුයේ මේ සිතේ ස්වභාවයයි. සැබවින් සිත යනුවෙන් පවතින දෙයක් නැත.සිත යනු වේගවත්ව වෙනස්වන විද්යුවත්ක්රි යාවේගයකි. මේ වෙනස්වීම ඇතිවීම හා නැතිවීම වශයෙන් දැනීමට හසුවීම වුවද ඒ ක්රි්යාවේගයේ සැබෑලක්ෂණ නොවේ.සිත සකස්වඇත්තේ වේදනා,සංඥා,සංඛාර හා විඤ්ඤාණ යන ස්ථර සතරක් එකතුවීමෙනි. මේ ස්ථර සතර වෙන් වෙන් වශයෙන් සැලකූවිට මායාවක් මිස පවතින දෙයක් නැතිබව අවබෝධ කරගැනීමට හැකිය.හේතු ප්ර ත්ය නිසා,ආහාර ලැබීම නිසා මේ ස්ථර පවතිනබවක් හැ‍ඟේ.ආහාරමය ප්රේත්යද ලැබීම නිසා යළි යළි සකස්වෙමින් පවතිනබවක් දැනේ.යම් හෙයකින් මේ ආහාරමය ප්රවත්ය ය ලබාදීම නැවතුවහොත් සිතට මෙසේ හටගැනීමට ඉඩකඩ නොලැබේ.තණ්හාව හා අවිද්යාාව මඟින් ද සිතේ අඛණ්ඩ පැවැත්ම සඳහා ආහාරමයප්රෝත්යි සැපයීමේ කාර්යයක් සිදුවේ.පටිච්චසමුප්පාදයතුළ දක්වා ඇත්තේ එකි ආහාරමය හේතුප්රතත්යය සබඳතාව පිළිබඳවය.මේ අනුව මනෝකායික පසුබිමක් යනු හේතු ප්රදත්යක සබඳතාවක් නිසා ඇතිවන හා පවතින දෙයක් මිස ආත්මයක්,ජීවයක්,සත්වපුද්ගල ස්වභාවයක් නොවේ.එසේම ඒනිසා ඒහේතුප්රතත්ය ක්රිියාවලිය මත යැපෙන ස්වභාවයක් මමත්වයෙන් සැලකීම නුදුසුසුය. විදර්ශනා භාවනා පුහුණුවේදී සිදුකරනුයේ යෝගාවචරයාහට මෙකී අවබෝධය ලබාදීමට වෑයම් කිරීමයි.මාර්ගඵල ලාභීයා යනු මේ අවබෝධය ලබාගැනීමට හැකියාව ලැබූ උතුමා වේ.මේ දැනුම ලබාගැනීමට ඇති හැකියාවේ අඩුවැඩි ස්වභාවය මත මාර්ගඵල ලාභීහු සිව්දෙනෙකු සිටිති.සෝවාන් මාර්ගඵල ලාභියා යනු මේ මූලික දාර්ශනික අවබෝධය ලබාගත් පළමු උතුමාවේ. සෝවාන් මාර්ගඵල ලාභියාට හුදෙක් දෘෂ්ටි ප්රනතිලාභය මිස වෙනත් කිසිදු සුවිශේෂී හැකියා කිසිවක් නැත.සෝවාන්වීමේදී ලැබූ දෘෂ්ටි ප්රමතිලාභය නිසා මේ උතුමා යළි කවරදාවත් අපායගාමී ආදී දුගති ස්ථානයක නොඋපදී.නමුදු රාග ද්වේෂ සිත් ඇතිවේ.මේ ‍හේතුව නිසා සෝවාන් උතුමා පුහුදුනෙකු ගෙන් වෙනස්වනුයේ හුදෙක් මෙකී දෘෂ්ටි ප්ර තිලාභය අනුව බව පැහැදිලිය.මේ දෘෂ්ටි ප්රුතිලාභයවුවද සුළු දෙයක් නොවේ.මහත් අසීරුවෙන් වෑයම්කර ලබාගතයුතු බැරෑරුම් දෙයකි.මේ දෘෂ්ටිප්රසතිලාභය ලැබූ උතුමාට ඉන්පසුව යළි කවරදාක හෝ සෙසුමාර්ගඵල අවබෝධය පහසුවෙන් අත්පත් කරගත හැකිවීම ධර්මතාවයක් ලෙස මෙහිදී දක්වා තිබේ.සෙසු මාර්ගඵල අවබොධය ලැබීමට සිතේ සමාධි ගුණය වර්ධනයවී තිබිය යුතුය.මෙහිදී නැවත වරක් සමථ භාවනාවේ අගය ඉස්මතුවේ.ඒකග්ගතාව වැඩී තිබීම සමාධිය ලැබීමට රුකුලකි.සමාධිය දියුණුවීමට සමථ භාවනාම වැඩිය යුතු නැත.ප්රිඥාව මඟින් වුවද සමාධිය ඇතිකරගත හැකිය.විදර්ශනා භාවනාවේදී මූලික ඇතිවන ඛණක ඒකග්ගතාව සමාධි අවස්ථාවක් ලෙස සැලකිය හැකිය.මෙය ප්රේඥාව පාදකවූ සමාධියකි.සෝවාන් මාර්ගඵල ලාභී උතුමා තුළ ශේෂවී පවතින රාග,ද්වේෂ අකුසල දුරුකිරීමට ප්රාබල සමාධියක් අවශ්යවවේ.සකෘදාගාමී මගඵලය හා අනාගාමී මඟඵලය වශයෙන් අවස්ථා දෙකක් රාග,ද්වේෂ සමුච්ඡේද ප්ර හාණය සඳහාම වෙන්කර දක්වා ඇත්තේ එබැවිනි.දියුණු සමාධි සිතකින් සෝවාන්බව ලැබූ උතුමාට සුළු වෑයමක් දැරීමෙන් ‍සකදෘගාමි හා අනාගාමී යන සෙසු මාර්ගඵල දෙකද ලැබිය හැකිවනුයේ මේ අනුවය. පුහුදුන් පුද්ගලයෙකුගේ ඉන්ද්රීනය ඥානය හා අර්හත්වයට පත් උතුමෙකුගේ ඉන්ද්රීීය ඥානය අතර ඇති වෙනස නම් දෘෂ්ටිගතවූ විට සිතේ ඇතිවන කෙළෙස්ය.ඒ හැර සාවෙකු ඉබ්බෙකු පරිදිවූ සුවිශේෂ දැක්මක් පුහුදුන් පුද්ගලයා හා අර්හත්ව ශ්රා වකයා අතර නැත.විමුක්තියට පත් උතුමා මෙකී ලෝකය දකින අයුරින්ම පුහුදුන් පුද්ගලයාද මේ ලෝකය දකී.වෙනස ඇත්තේ ඒ උතුමාගේ සිතේ පමණි.පිවිතුරු සිතකින් ලෝකය දකින විට මාන,දෘෂ්ටි හා තණ්හා වශයෙන් ලෝකය හා ඇලීමට ගැටීමට නොයයි.අකම්පිත වූ හදවතකින් යුතුව මධ්යණස්ථව ලෝකය සලකයි.ෂඩ් ඉන්ද්රීණයන් තුළින්ම ලබාගන්නා දැනුම මමත්වයෙන් ‍තොරව සංජානනය කරගනියි.මේ හේතුව නිසා ඒ ලබන දැනුමේ මමත්වය ගැබ් නොවේ.මමත්වයෙහි දෝෂ ගැබ් නොවේ.මේ ලෝකයෙහි බොහෝ ගැටළු සඳහාම මුල්වනුයේ මමත්වය කේන්ද්ර්කොටගෙන ලෝකය සංජානනය කිරීමයි.මේ නිසා ඇලීම හා ගැටීමද අවිද්යාොව හා තණ්හාවද ජනනය වේ. එසේ නොවූකල ඇතිවන ඉන්ද්රී.ය ඥානයතුළ දැනුම අඩංගුවුවද ඒ දැනුම මමත්වයෙන් තොරය.ඒ නිසාම ඒ දැනුම නිවැරදිය.මමත්වයෙන් දූෂිත ඉන්ද්රී ය ඥානයෙන් අත්පත් කරගනුයේ පිරිසිදු දැනුමක් නොවේ.බටහිර සෑම දැනුම් පද්ධතියක්ම ආත්මවාදී බවෙන් යුතු වනුයේ මමත්වය මුසු ඉන්ද්රී්ය ඥානය මඟින් අත්පත් කරගනු ලැබූ දැනුමක් වන ‍හෙයිනි.නමුදු බුදුදහම තුළ අන්තර්ගත වනුයේ මමත්වයෙන් තොර දැනුමකි.ඉන්ද්රීතය ඥානය පවා සකසාගත යුතු වනුයේ මමත්වයෙන් තොරව බව බුදුදහමේ සඳහන්ය.වෙනත් ආගමික සම්ප්ර දායන්හි ඉන්ද්රීතයන්ගේ වැසුණුබව හෙවත් අරමුණු නොගන්නාබව උසස් ලෙස සලකා තිබේ. නමුදු ඒ ආකල්පය සාවද්යීය. මන්ද ඒ අදහසට අනුව ලෝකයේ උසස්ම දෘෂ්යත පාරිශුද්ධියට පිළිපන් තැනැත්තා ජාතිඅන්ධයා විය යුතුය.මන්ද ජාති අන්ධයා උපතේදී පටන්ම රූප සංජානනය නොකරන බැවිනි.මේ අනුව බුදුදහමේ වැරදිබව දක්වා ඇත්තේ ඉන්ද්රී යඥානය ලැබීම නොවේ. ඉන්ද්රීාය ඥානය ලැබීමේදී මනස ක්රි යාකරන ආකාරයයි.ඉන්ද්රී ය ඥානය ලැබීමේදී මනස පිරිසිදු මට්ටමක පවතී නම් ඒ ඇසුරින් බිහිවන දැනුමද නිවැරදිවන බව බුදුදහමේ සඳහන්ය.මේ අනුව ඉන්ද්රීඇය ඥානය මඟින් අත්පත් කරගනු ලබන දැනුම නිවැරදි කරගැනීමේ වගකීම පුද්ගලයා මත පැවරේ. බාහිර කිසිදු හේතුවක් මේ සඳහා උපස්ථම්භක නොවේ.පුද්ගල ස්වච්ඡන්දතාවයට බුදු දහමේ ලබාදී ඇති ස්ථානය සමකාලීන වෙනත් කිසිදු සමය වාදයක නොදැක්වෙන තරම් උසස්ය. බුදු දහම මානසික පවිත්රතතාවට ඉන්ද්රී ය ඥානය භාවිතා කෙරේ. 3.6.ඉන්ද්රීයය ඥානය හා ලෝක සම්මුතිය ලෝක සම්මුතිය නම් මානව සමාජය විසින් එකඟත්වයකට පැමිණි යම් යම් දෙවල්ය.මේ ලෝකයතුළ මානව සමාජය විසින් පොදු එකඟත්වයකට පැමිණි විවිධ දේ තිබේ.සමාජ සාරධර්ම, නීතිය,චර්යා රටා,ඇවතුම් පැවතුම්,අභිචාර විධි,සමාජ ප්රීතිමාන,පවුල් ඒකකය වැනි විවිධ එකඟතා මානව සමාජයතුළ පවතී.මේ පොදු එකඟතාවල පරමාර්ථය නම් සෑම පුද්ගලයෙකු විසින්ම මෙකී පොදු එකඟතාවලට ගරුකරමින්,සාමූහික තීරණවලට සහය දක්වමින් කටයුතු කිරීමයි.සමාජයේදී සාමූහිකත්වය ආරක්ෂා කරගැනීම පිණිස මෙසේ කිරීමට සෑම පුද්ගලයෙකුට බලකර තිබේ.සමාජ ඒකාබද්ධතාව සුරක්ෂිත කිරීම පිණිස සමූහයා අතර යම්යම් පොදුඑකඟතා ඇතිකරගැනීමට මානව සමාජය අතීත කාලවකවානුවල පටන්ම ක්රිසයාකර තිබේ.ගෝත්රිතක සමාජවල සිට දියුණු යැයි සම්මත නූතන සමාජය දක්වා මේ අදහස ක්රවමිකව සමාජයතුළ විකාශයවී ඇත.සමාජය දියුණුවීම යනුවෙන් අදහස්වනුයේ සමාජය පෙරයුගවලට වඩා සංකීර්ණ හැඩතල ගැනීමයි.මේ අනුව සමාජ එකඟතාව පවා නූතනයේ බොහෝ සංකීර්ණ හැඩතල ගෙන ඇතිබව මනාව පැහැදිලි වේ.එසේම සමාජයෙහි පවතින පොදු එකඟතාව ඉතා සීඝ්ර ව වරින්වර වෙනස්කම්වලට බඳුන්වේ.නිදසුනක් සේ නීතිය ගත හැකිය.වරින්වර නීතිමය ප්ර්තිපාදන වෙනස්කම්වලට බඳුන්වේ.එසේම විවිධ අතිරේක නීතිව්යසවස්ථා අලුතින් කෙටුම්පත් කෙරේ.මානව චර්යාව විවිධ සංකීර්ණ හැඩතලවලට විෂමවීමට සාපේක්ෂකව ඊට අදාළ සාවද්යි චර්යාද ප්රඇකටවන බැවින් ඒවා නිවැරදි කිරීම පිණිස නීතිය වරින්වර සංශෝධනය කිරීමට සිදුවීම ස්වභාවිකය.මෙසේ පොදු සම්මුතිය පවා මානව අවශ්යීතාවලට අනුකූලව වරින්වර සංශෝධනය කිරීමට සිදුවන බව පැහැදිලිය.මෙසේ පොදු සම්මුතියක අවශ්යලතාව මානව සමාජයේ සාමුහිකත්වය මනාව පවත්වාගැනීමටය.ඒසඳහා මේ පොදුසම්මුතියට සෑම අයෙකුගේම එකඟතාව අත්ය වශ්‍යය.මන්ද සාමූහිකත්වය සුරැකෙනුයේ එවිට බැවිනි.සමාජයේ පොදු සම්මුතියක් පවතිද්දීම ඊට අනුගත නොවී සාමූහිකත්වය කඩකොට අත්තනෝමතිකව ක්රිටයා කිරීමට ඉඩක් නැත.යමෙකුට එසේ කිරීමට වුවමනා නම් එවිට සාමූහිකත්වයේ පොදු වගකීමක් කඩකළ පුද්ගලයෙකුට ගෙවීමට සිදුවන වන්දිය ඒ තැනැත්තාහට දැරීමට සිදුවේ.ඇතැම්විට මේ වන්දිය මුල්යෙමය වන්දියක් නොවිය හැකිය.ඒ තැනැත්තා භුක්ති විඳින යම් සමාජයීය වරප්රයසාදයක් අහිමිකිරීම මෙකී වන්දිය වියහැකිය. මෙහිදී දැක්විය යුතු විශේෂ කරුණක් වනුයේ සමාජයේ පැණවී ඇති මෙකී පොදු සම්මුතිය ඇතැම්විට සාධාරණ හෝ අසාධාරණය වූවක් වියහැකි බවයි.නිදසුනක් ලෙස කුලය ‍සැලකූ විටකදී එය පොදු සමාජ සම්මුතියකි.නමුදු දැනට වැඩවසම් සමාජ ක්රලමය බිඳවැටී ඇතිබැවින් සමාජයේ එළි පිට කුලවාදය පිළිගැනී නැතත්,යටි ස්ථරයතුළ සැඟව ඇතිබව පිළිගැනීමට සිදුවේ.කුලවාදී ආකල්ප කළඑළි බසිනුයේ ජීවිතයේ යම්යම් සුවිශේෂී අවස්ථා මතුවූ විටකදීය.එනම් යමෙකු පැවිදි කිරී‍මේදී, විවාහයකට එළඹීමේදී වැනි සුවිශේෂී අවස්ථාවලදී සමාජයේ සැඟව ඇති කුලවාදී ආකල්ප මතුපිට ස්ථරය වෙත පැමිණෙන බව දැකගත හැකිය.ඇතැම් අවස්ථාවලදී මිනිසුන් මේ බැව් එළිපිට ප්රවකාශ නොකරතත්,ඔවුන්ගේ හැසිරීම් රටාව පිරික්සා බැලූවිට,යටි සිතතුළ මෙබඳු ආකල්ප සැඟව පවතින බව ඔවුන්ගේ ක්රිවයාකාරකම් අනුව පැහැදිලිවේ.කුලවාදී ආකල්ප හිසින් දරා ක්රිආයාකරන ඇතැම් අය මතුපිටින් නම් බොහෝ සමාජශීලී රැඩිකල් මතධාරීන්බව ප්ර කාශ කරන්නන් වියහැකිය.එබඳු චරිත ලක්ෂණ දරන බොහෝඅය සිය පවුලට විවාහය මඟින් නව සාමාජිකයෙකු එක්වීමේදී ඔහුගේ හෝ ඇයගේ වාසගම කෙරෙහි දක්වන අසීමාන්තික සැලකිල්ල පිටුපස මෙබඳු අයගේ සැඟවුනු කුලවාදී ආකල්ප ඇතිබව ඔවුන් නොදැනුවත්වම ප්රකකාශයට පත්වේ.යම්කිසි පුද්ගලයෙකුගේ ගතිගුණවලට වඩා කුලය කෙරෙහි අතිමාත්රි සැලකිල්ලක් දැක්වීම කිසිසේත් සදාචාර සම්පන්න දෙයක්ද නොවේ. මේ අනුව කුලය යන පිළිගැනීම එක් කලක කළ රැකියාව අනුව ඔවුන්ව හැඳින්වූ එක් සම්මුතියක් පමණි.කුලය සමාජ සම්මුතියක් බව සැබෑය.නමුදු එය සදාචාර සම්පන්න දෙයක් නොවේ.ඒ නිසාම යමෙකු කුලවාදී ආකල්ප හිසින් දරා කටයුතු කරන්නේ නම් සමාජ සම්මුතිය සලකා ඊට අනුගතවී ක්රිමයාකිරීම බුදුදහම අනුමත නොකරයි.මන්ද කෙනෙකු බ්රා හ්මණයෙකු හෝ වසලයෙකු වන්නේ ඒ පුද්ගලයාගේ ක්රිියාව මත මිස කුලය අනුව නොවනබව බුදුරදුන් පැහැදිලිව ප්රෙකාශ කර ඇති බැවිනි. මේඅනුව සමාජයේ පොදුසම්මුතිය සාධාරණ වියහැකි අවස්ථා මෙන්ම අසාධාරණ වියහැකි අවස්ථාද එළඹිය හැකිබව සිහියේ තබාගැනීම වැදගත්ය.පුරාණයේ භාරතීය බමුණු දහම අනුව යම් ස්ත්රි යකගේ සැමියා මියගිය විට,සැමියාගේ චිතකය දැල්වෙන දරසෑයට පැන සිය දිවි නසා ගැනීමේ සිරිතක් සමාජයේ පැවතින.එහිදී යම් ස්ත්රියයක් සිය කැමැත්තෙන් මේ චාරිත්රනය ඉටු නොකළ හොත් ඒ ස්ත්රි යව බලහත්කාරයෙන්වුවද ඔසවා සිය සැමියාගේ මෘතදේහය ගිනිගෙන දැවෙන දරසෑය මතට බුර බුරා නැ‍ඟෙන ගිනිදැල් අතරින් විසිකිරීම එදා හින්දූන් අතර පැවති පොදු සම්මුතියක් වී තිබිණ. මේ පොදු සම්මුතිය සති පූජාව ලෙස හින්දු සමාජයේ මහත් හරසර ලැබූ සමාජ සම්මත පිලිගැනීමක් විය.මේ චාරිත්ර්ය මනාව ඉටුකිරීමෙන් ඒ ස්ත්රි ය සුගතිගාමී වනබවට සමාජ ආකල්පයක් හින්දූ දහම විසින් ඇතිකරනු ලැබ තිබිණ.ඒ නිසා පුරාණ භාරතීය සමාජයේ මේ සිරිත අඛණ්ඩව චාරිත්රා නූකූලව ඉටුවිය.එය ඉටුකිරීම මඟින් අදාළ ස්ත්රි්යගේ මියගිය සැමියාට හා ඇයට මෝක්ෂය ලැබියහැකිබවද හින්දු සමය සාරධර්මවල සඳහන් විය.නමුදු වර්තමානයෙහි ශිෂ්ට සම්මත ලෝකයෙහි මේ සිරිතට එතරම් ඉහළ පිළිගැනීමක් නොලැබේ.මන්ද සමාජ ආකල්ප සංවර්ධනය වීමේදී අශිෂ්ට පිළිගැනීම්ද ක්රැමිකව වෙනස්වන්නට වූ බැවිනි.මේ අනුව සිය කැමැත්තෙන් සියදිවි නසා ගැනීම හෝ අනුන්ගේ ප්රාපණය නැසීමට ආධාර අනුබල ලබාදීම ප්රාවණඝාත අකුසලයක් ලෙස සැලකේ.එසේම සියදිවි නසා ගැනීම මෙන්ම අනුන්ගේ දිවි තොර කිරීමද මනුෂ්යණ ඝාතන වරදක් ලෙස නීතිය හමුවේ පිළිගැනේ. මේ අනුව සියදිවි නසා ගැනීම හා සාවද්යෂ මනුෂ්යර ඝාතනය නීතිය හා සමය සාරධර්ම අනුව වරදක් ලෙස සැලකෙන බව පෙනේ. මෙය පොදු ජන සම්මතයෙහි සිදුවූ වෙනස්වීමකි. සමාජ අවශ්යපතාවය අනුව සමාජ සම්මතය වෙනස්වී ආකාරය පිළිබඳ මෙබඳු සිද්ධි ඇසුරින් වටහාගත හැකිය.කාලානූරූපව ඕනෑම දෙයක් වෙනස්වන බැවින් ඒ සිද්ධාන්තය සමාජ සම්මතය සම්බන්ධයෙන්ද සත්ය.වන වාතාවරණයක් මෙහි ඇතිබව පෙනී යයි.සමය,අධ්යාාපනය,සංස්කෘතිය, සමාජය ආදී විවිධ ස්ථරයන්ට අනුකූලව සාරධර්ම වෙනස්වන බව සඳහන්ය.එය සාරධර්මවල ඇති නෛසර්ගික ලක්ෂණයකි.කිසිදා නොවෙනස්වන සාරධර්මයක් නැත.වෙනස්වීම එහි ස්වභාවයකි. මේ හේතුව නිසා සාරධර්ම එය වලංගුවන පසුබිමට පරිබාහිරව අර්ථකථනය කළනොහැකිය.එනම් සාරධර්ම වලට එය වලංගු පසුබිමින් වියුක්ත පැවැත්මක් නැත.මේනිසා සාරධර්ම සාපේක්ෂ දෙයක් බව වටහා ගත යුතුය.සාරධර්ම සාපේක්ෂ වනුයේ සාරධර්ම නොවන දේ සමඟය.සාරධර්ම නොවන දේ නොපවතින්නේ නම් සාරධර්ම යනුවෙන් හැඳින්වියහැකි දෙයක් ඉතිරි නොවනබවද දත යුතුය. සාරධර්ම වියුක්තව ගත්කල වටිනාකමක් නැතිවුවද වියුක්ත අගයක් ඇති දෙයක් ලෙසට සදාචාරය සැලකිය හැකිය.සදාචාරය නම් විශ්වමය වටිනාකමක් ඇති දෙයකි.මීට හේතුව ඉහතදී සඳහන් කළ සමය, අධ්යාදපනය, සංස්කෘතිය,සමාජ ආදී කිසිදු පසුබිමක ආධාරයක් රහිතව අර්ථකථනය කළහැකි වීමයි.මින් කියැවෙනුයේ සදාචාරයට ඇත්තේ සාපේක්ෂවූ අගයක්නොව නිරපේක්ෂ අගයක් බවයි. මෛත්රිෙය, කරුණාව, පරෝපකාරය, සංවේදීබව, සාමූහිකත්වය ආදී පුද්ගල හා සමාජ ස්වභාව ලක්ෂණ සදාචාරය ලෙස අර්ථදැක්විය හැකිය.මේ මානවගුණ ඕනෑම සමාජ පසුබිමක් සඳහා අර්ථ සම්පන්න වේ.ඕනෑම සමාජ පසුබිමකට වලංගුවේ.සමාජ පසුබිමේ සිදු වන වෙනස්වීමට සාපේක්ෂව එහි අගය අඩු හෝ වැඩි නොවේ.එසේම සදාචාරයද පොදු සම්මතියකි. එය සාරධර්ම වලින් වෙනස්වන ප්රේධාන කරුණ වනුයේ පවතින සමාජ පසුබිමට අනුකූලව විචලනය නොවන ස්වභාවයයි.සාමාන්යන සමාජ ව්යපවහාරය අනුව ලෝක සම්මුතිය යනුවෙන් හැඳින්වෙනුයේද මේ පොදු සම්මුතිය බව මේ අනුව පැහැදිලිය.සාරධර්මවල පොදු සම්මුතිය වෙනස්වන නමුදු සදාචාරයේ පොදු සම්මුතිය කාලානූරූප ලෙස වෙනස් නොවේ. මේ අනුව සාරධර්මවල සාපේක්ෂකව සදාචාරය ස්ථාවර ස්වභාවයක් ගන්නා බව පැහැදිලි වේ. සාරධර්ම විචලනය වන බැවින් පොදු සම්මුතියක් වශයෙන් මිස ලෝකසම්මුතියක් වශයෙන් එය සැලකිය නොහැකිබව මේ අනුව වැටහිය යුතුය.ලෝක සම්මුතිය යනු විශ්වමය අගය ගැබ් වීමයි. සාමාන්යන ව්යහවහාරය අනුව ලෝක සම්මුතිය විචලනය නොවනබව සැලකූවද හුදෙක් එය පරමාර්ථ ධර්මයක් ලෙස සැලකිය නොහැකිය.සාමාන්ය ලෞකික ව්යනවහාරයෙන් බාහිරව පවතින ලෝකොත්තර ව්යසවහාරයතුළ ලෝක සම්මත සත්ව, පුද්ගල ප්රයඥප්ති සැබවින්ම විද්ය මාන නොවේ. ඒ අනුව සත්ව, පුද්ගල ප්ර ඥප්ති කෙන්ද්රවකර ගනිමින් ගොඩනැඟී ඇති ලෝක සම්මුතිය හුදෙක් තවත් එක් සම්මුතියක් ලෙස මිස පරමාර්ථමය සත්තාවක් ලෙස සැලකිය නොහැකිබව මේ අනුව වැටහිය යුතුය. නමුදු පරමාර්ථ සත්තාව අවබෝධ කරගත් උතුමෙකු වුවද සාමාන්යඅ ලෝක සම්මුතිය අනුව පැවතිය යුතුය.මන්ද ලෝකසම්මත ව්යෙවහාරයට අනුව ලෝක සම්මුතියද සත්යෝයකැයි පිළිගැනෙන බැවිනි.මේ නිසා ලෝක සම්මුතිය හුදෙක් ව්යනවහාර මාත්රමයෙන් පමණක් භාවිතා කිරීමද වැරදි නැත. ඉන්ද්රිවය ඥානය මඟින් අපට ලැබෙන සෑම දෙයක්ම ලෝක සම්මුතියකි. ඉන්ද්රීපය ඥානය අර්ථ විග්රදහ කිරීමේදී ඒතුළ දැකගත හැකි සියළු දේ අයත්වනුයේ ලෝක සම්මුතියටය. මේ නිසා ඉන්ද්රීයය ඥානය වනාහී පරමාර්ථමය සත්තාවක් නොව සම්මුති සත්ය්යක් බව තේරුම් ගත යුතුය.ඉන් ඉන්ද්රීයය ඥානය කෙරෙහි පමණට වඩා විශ්වාස කර අසීරුතාවයට පත්වීමේ අවස්ථා වැළකී යයි.ඉන්ද්රී ය ඥානයතුළ දැකගැනීමට ලැබෙනුයේ මායාවකි.මායාව සත්යීයකැයි පිළිගැනීම සාවද්යය දෘෂ්ටියකි.නමුදු ඉන්ද්රීවය ඥානය මුලාවක්බව දැන එය ප්ර.මාණාත්මකව ඇසුරු කිරීම මුළාවීමක් නොවේ.ජීවත්ව සිටිතා තාක් ඉන්ද්රීබය ඥානය පරිහරනය කිරීමේ අවශ්යුතාවය පුහුදුන් ආර්ය භේදයක් නැතිව සෑම අයෙකුට එක හා සමානව ඇතිවේ.මන්ද ඉන්ද්රීඅය ඥානයෙහි කළකිරුනද එහි උපකාරය නොමැතිව මෙලොව සිය පැවැත්ම පහසුවෙන් ගෙනයා නොහැකි බැවිනි.ඉන්ද්රීිය ඥානයෙහි යම් උපයෝගීතාවයක්ද තිබේ. සම්මා සම්බුදුවරු ධර්ම දේශනා කිරීමේදී භාවිතා කරනුයේ ව්යිවහාර භාෂාවේ සංඥා මාත්ර වේ.මේ සංඥා මාත්රභ පරමාර්ථ සත්යක නොවේ.නමුදු ධර්ම දේශනාව සියල්ලන්ටම පහසුවෙන් වැටහී යා යුතු බැවින් සියළු දෙනාටම අවබෝධ වියහැකි ක්රයමයකින් දේශනාව සිදුකිරීමේ අවශ්ය තාවයක් ඇත.එබැවින් ඒ අවශ්යිතාව පහසුවෙන් තෘප්තකරගැනීම පිණිස බුදුවරු වුවද ඉන්ද්රීායඥානය භාවිතා කරති.ඉන්ද්රීිය ඥානය උපයෝගීකර ගනිමින් ව්යමවහාර භාෂාවේ සංඥා මාත්රරවලට පරිවර්තනය කර පරමාර්ථ සත්තාව ක්ර මානූකූලව අවබෝධය කරා යන සේ ඉදිරිපත් කිරීම බුදුවරුන්ගේ සම්ප්රනදායයි. ඉන්ද්රීයය ඥානය ඇසුරින් ඉදිරිපත් කෙරෙන පරමාර්ථමය සත්තාව බුද්ධියෙන් ග්රපහණය කරගැනීමද මෙහි අභිප්රා්යයි.පරමාර්ථ සත්තාව කෙරෙන් ඥාණය,ප්රනඥාව උපදින්නේ ඒ අයුරිනි.ඉන්ද්රීයය ඥානය වුවද අභිමත අයුරින් අභිමත කාර්යය සඳහා භාවිතා කිරීමට මනා පුහුණුවක් ලද්දෙකුට පරමාර්ථය වුවද සම්මුතිය ඇසුරින් සාර්ථකව ප්රවකාශ කළහැකිය.පරමාර්ථය සම්මුතිය ඇසුරින් ප්ර කාශකිරීමේදී සැබවින්ම එය අවබෝධ වූවෙකුට හුදෙක් ප්රීකාශන ශක්තියෙහි ඌණතාවය හා භාෂාව භාවිතයේදී පැන නඟින ගැටළු හැරුණුවිට ඒ පිළිබඳව ඇතිවන වෙනත් දුෂ්කරතාවයක් නැත.මේ හේතුව මතම බොහෝවිට ධර්මාවබෝධය ලැබූ පුද්ගලයන්තුළ පවා විවිධ පෞරුෂ ස්වභාව ඇතිබව ධර්මයේම සඳහන්ය.සම්මා සම්බුද්ධ හා පච්චෙක බුද්ධ යන අවස්ථා දෙකෙහි වෙනස ප්ර කාශන ශක්තියේ ඇති ඌණතාවයබව පැහැදිලිවේ.එසේම සාමාන්ය අර්හත්වය හා සිව් පිළිසිඹියාව සහිත අර්හත්වය අතර පවතින වෙනස පවා ගොඩනැඟී ඇත්තේ ප්රාකාශන ශක්තියෙහි ඌණතාව මතබව ඒ පිලිබඳ දක්වා ඇති අර්ථකථනවල සඳහන්ය.බුදුවරුන් අතර ප්රතකාශන ශක්තිය අධික උතුමා සම්මා සම්බුද්ධ යන නමින්ද අර්හත් ශ්රාතවකයින් අතර සිටින ප්රිකාශන ශක්තිය අධික උතුමා සිව්පිලිසිඹියා සහිත රහතුන් වහන්සේ බවද සාමාන්යන පිළිගැනීමයි.මේ හැර සිව් පිළිසිඹියා සහිත රහතන් වහන්සේගේ ප්රවවීණබව ඉන්ද්රීතය ඥානය පිළිබඳ ගොඩනඟා ගනුලැබූ අවබෝධය මත පදනම්ව ඇතිබව දහම අනුව දැක්වේ. මේ අනුව වැටහෙනුයේ ඉන්ද්රීවය ඥානය පරමාර්ථ සත්තාවක් නොවෙතත්,එහි උපයෝගීතා ලක්ෂණ පවතින බවයි.පරමාර්ථ සත්තාව පිළිබඳ අධ්යඩයනයෙහි යෙදී අවබෝධ කරගන්නා තෙක් ඉන්ද්රී ය ඥානය අනුව කටයුතු කළ හැකිය.මන්ද ලෝක සම්මුතිය වනුයේ ඉන්ද්රී ය ඥානයේ පවතින ස්වභාවය අනුව කටයුතු කිරීම වන බැවිනි.එවිට පරමාර්ථ වශයෙන් සැලකූ කල අසත්යයය වියහැකි දේ වුවද ඉන්ද්රීිය ඥානයට අනුව සත්යටය ලෙස සැලකිය හැකි නිසාය.නිදසුනක් ලෙස සත්ව පුද්ගල ප්රදඥප්තිය සැලකිය හැකිය.සුනඛයා,ගවයා,මී මැස්සා ආදී වශයෙන් සලකනු ලබන්නේ මෙකී සත්ව පුද්ගල ප්රදඥාප්තියට අනුව ස්කන්ධ,ධාතු හා ආයතන තුළ ජීව සම්මතයක් දකින බැවිනි. ස්ත්රී්, පුරුෂ ස්වභාවය අනුව ප්රීතිවිරුද්ධ ලිංගික ආකර්ශණය ඇතිවනුයේද සත්ව පුද්ගල ප්රිඥප්තියට අනුව විග්රපහ කරන නිසාය.මේ සියල්ලතුළ සැබවින්ම ඇත්තේ හේතු ප්ර ත්යර නිසා ක්රිුයාත්මක වන ධාතු ස්වභාවය පමණි.මේ ධාතු ස්වභාවය පැවතීමට ආහාර ප්රතත්යයයෙන් උපස්ථම්භක වන දේ නැතිව ගිය කල එයද නොපවතී.ධාතු ස්වභාවය පවතිනුයේ ආහාර ප්රදත්ය‍ය ලැබීම නිසාය.ආහාර කෘත්යව ඉටු කරන ආහාර වර්ග සතරකි.එනම් කබලිකාහාර,ඵස්සාහාර,මනෝසංචේතනාහාර,විඤ්ඤාණාහාර යනුවෙනි. මේ ආහාර වර්ග සතර හේතු ප්ර ත්ය, වශයෙන් ධාතු ස්වභාවය පැවතීමට උපකාර කෙරේ. ආහාරයේ ඇති ඕජාව නිසා ඉන් ශක්තිය උපදවා ගන්නා ධාතු ස්වභාවය අඛණ්ඩව පවතී.ඕජාව විටමින්(Vitamin) නමින්ද හැඳින්වේ.මෙහි කබලිකාහාර යනු පඨවි,ආපෝ,වායෝ හා තේජෝ ආදී සතර ධාතුවෙන් නිෂ්පාදනයවූ ආහාරයයි.ඵස්සාහාර යනු ඉන්ද්රී,යයන් අරමුණුවල ස්පර්ශවීමයි. නැතහොත් අරමුණේ ගැටීමයි.ඵස්ස චෛතසිකයයි.මනෝසංචේතනාහාර යනු චර්යාවට පදනම සේ ගැනෙන මානසික පසුබිමවූ චේතනාවයි. විඤ්ඤාණාහාර යනු අවිද්යාව තණ්හා නිසා ඇතිවන පටිසන්ධි විඤ්ඤාණයයි. හෙවත් සිතයි.මේ අනුව සම්මුතිය පැවතීමට ආහාර ප්රනත්යනය ලැබීම අවශ්ය් බව පැහැදිලිවේ.ආහාරය නොලැබී ගියවිට සම්මුතිය නොපවතී.සම්මුතිය පවත්වා ගැනීමට කිසියම් වෙනස්වීමක්, සකස්වීමක් උපස්ථම්භක වේ.හෙවත් සංස්කරණ ලක්ෂණ සම්මුතිය තුළ පවතී. සම්මුතියතුළ ලෝකයේ සත්ය්ය පැවැත්ම නැත.සම්මුතිය තුළ පවතිනුයේ කෘතිමව ඇති කරන ලද හේතුප්රළත්ය් නිසා පවතින දෙයකි. සියළු සම්මුති වලින් බැහැරවීම නිවන වන්නේ මේ නිසාය. නිවන සම්මුතියක් නොව පරමාර්ථයකි. නිවන සම්මුතියක් ‍‍නොවන බැවින් එය පවත්වා ගැනීමට ආහාරමය හේතු ප්ර ත්යක ලබාදීම අනවශ්යපය. නිවන යනු මේ ලෝකයේ පවතින පියවි ස්වභාවික නිර්මල පවිත්ර පරම පරමාර්ථමය ස්වභාවයයි. මේ සම්මුතිය ප්රභඥප්ති ධර්ම ලෙස අභිධර්මයෙහි සඳහන්ය.ප්රවඥප්ති නම් පැණවීමයි.හෙවත් සියළු දෙනා අතර පොදු එකඟතාවක් ඇතිකර ගැනීමයි.මේ ප්ර ඥප්ති අර්ථ ප්රවඥප්ති හා නාම ප්රෙඥප්ති යනුවෙන් දෙවැදෑරුම් වේ.මෙහි අර්ථ ප්රේඥ්ප්ති නම් පරමාර්ථ වශයෙන් සැලකූවිට නැති වුවද නමුදු ඒ පරමාර්ථවලම ඡායාවක් වශයෙන් සිතට අරමුණුවන දේය.මේ අරමුණු විවිධ ස්වරූපයෙන් ඇත. එසේම ඒ විවිධ ස්වරූප ගණනය කළහැකිය.එබැවින් සංඛ්යාි නමින් හැඳින්වේ.එලෙස දැනගැනීම මේ ප්රඑඥප්තිවල විද්යනමාන තවත් ලක්ෂණයකි.මේ නිසා එයට සමඤ්ඤා යයිද කියනු ලැබේ.එසේම ව්ය වහාර කිරීමේ ලක්ෂණ අනුව ප්රනඥප්තිවලට වෝහාර යයිද කියනු ලැබේ.ප්රසඥප්ති පැණවීමක් ඒ ලක්ෂණ අනුව එය පඤ්ඤත්ති යනුවෙන් හැඳින්වේ.පඤ්ඤත්ති විවිධ ස්වරූපවලින් සමන්විතය.ඒ අතර සමූහ පඤ්ඤත්ති,සණ්ඨාන පඤ්ඤත්ති,සත්ත පඤ්ඤත්ති,දිසා පඤ්ඤත්ති,කාල පඤ්ඤත්ති, ආකාස පඤ්ඤත්ති, නිමිත්ත පඤ්ඤප්ති ප්ර,ධානත්වයෙහිලා සැලකිය හැකිය.පඨවි ආදී මහාභූතවල පැතිරීම්, ඝන බව ආදී භේද ඇති විවිධ ස්වරූප සලකා ව්ය වහාරකරනු ලබන්නේ සමූහ පඤ්ඤත්තිය. පඨවි භුතයේ උපකාරයෙන් නිර්මිතව ඇති පෘථිවි,පර්වත,නදී,සාගර යනාදිය මෙනි. එසේම ලෝහ, ලී, ෆයිබර්, තඹ ආදී උපකරණයන්ගේ සටහන් ස්වරූපය සලකා ව්යරවහාරකරනු ලබනවිට එය නම් වනුයේ සමූහ පඤ්ඤත්තිය වශයෙනි.ඉන් නිර්මිතව ඇති මෝටර් රථ, මේස, පරිගණක, නිවෙස් ආදිය මෙනි.හේතුඵල පරම්පරා වශයෙන් පවතින විඤ්ඤත්ති ඉන්ද්රිවය සහිත ස්කන්ධ පංචකය ජීවියෙකුව සලකා ඊට සත්ව,පුද්ගල ව්යඤවහාරය පණවා ගෙන තිබේ.මෙය සත්ත පඤ්ඤත්තියයි. පුරුෂ, පුද්ගල, දිව්යය,මනුෂ්ය්,ව්යා.ඝ්රු ආදී වශයෙන් සැලකෙනුයේ මේ සත්ව පුද්ගල පැණවී‍මේ ස්වරූපයයි. චන්ද්ර යා සූර්යයා‍ හා පෘථිවියේ ඉලිප්සාකාර ගමන්ස්වරූපය නිසා ඇතිවන දිසා භේදය ඇතිවේ. බටහිර දිසාව නැගෙනහිර දිසාව ආදිය මෙනි.මෙය දිසාපඤ්ඤත්තියයි.එසේම හිරු ගමනයට අනුව උදෑසන,දිවා, රාත්රී කාල භේදය ඇති වේ. මෙය කාලපඤ්ඤත්ති යයි.දවස, පැය, විනාඩි, තත්පර ආදී භේද ඇතිවීමට මේ කාල පඤ්ඤත්තිය ඉවහල්වේ.ලෝකයේ නානාවිධ ද්රුව්යවමය දේ සැකසී ඇත්තේ විවිධ අනුපාත වලින් එක් එක් රූප කලාපයන්ගේ සංයෝගවීම අනුවය.එසේම එක් එක් රූප කලාප අතර කිසියම් පරතරයක් තිබේ. මේ පරතරය සූක්ෂම ස්වරූපවල සිට විවිධ පරාසවලින් අඩුවැඩි වශයෙන් දක්නට ලැබේ.රූප කලාප අතර පවතින මේ පරතරය ආකාසපඤ්ඤත්තිය සේ හැඳින්වේ.ධ්යා න අභිඤ්ඤා ඉපිදවූ සෘද්ධි බලය ලැබූ යෝගාවචරයන් බිත්ති,ප්රා කාර,පර්වත ආදී ඝන ද්රඅව්යව තුළින් ගමන් කිරීමට භාවිතා කරනුයේ මේ ආකාස පඤ්ඤත්තියයි.සෘද්ධිබලයෙන් අධිෂ්ඨාන‍ආකොට මේ ඝනද්රවව්යළ නිර්මිත වී ඇති රූප කලාප අතර පවතින පරතරය අභිමත අයුරින් අඩුවැඩිකොට පාලනය කිරීමේ හැකියාව උපකාරී කර ගනිමින් ඝනද්රරව්යු අතරින් ගමන්කිරීමේ අවස්ථාව ඇති කර ගනියි. එසේම ජලයතුළ ඇති පඨවි ධාතු රූප කලාප අතර පරතරය ඝන ද්රඅව්ය වල රූප කලාප අතර පවතින පරතරයට වඩා අධික බැවින් ජලයෙහි මතුපිට පොළ‍ව මතුපිට යමකට රඳා පැවතීම අපහසුය. ජලයෙහි අධික ආපෝධාතු රූප කලාපය. යමෙකුට ධ්යාතන බලයෙන් ජලයෙහි පඨවි ධාතු රූප කලාප අතර පරතරය අඩුකොට ඒ මත පොළව මත ඇවිදයන්නාක් සේ ඇවිද යාහැකිය. මෙහි වැදගත් මනෝවිද්යාකත්මක සිද්ධාන්ත අන්තර්ගතය. මානසික ශක්තියට රූපයෙහි ශක්තිය අභිබවා යාහැකි බව මින් පැහැදිලිවේ. පඤ්ඤත්තිවල ඊළඟ කොටස අර්ථ ප්රදඥප්ති නමින් හැඳින්වෙනුයේ පරමාර්ථ ලෙස නැති වුවද එහි ඡායාමාත්රස වශයෙන් සිතට අරමුණුවන කසිණ මණ්ඩල ස්වභාව ආදී භේද නැති මහා භූත නිමිතිද පරිකර්ම ආදී භේද නැති භාවනා ක්ර ම භාවිතයෙහිදී සිතේ ඇතිවූ නිමිතිවේ.මෙබඳු නිමිති නිමිත්තපඤ්ඤත්ති නමින්ද හැඳින්වේ.මේවා පරිකර්ම නිමිත්ත,උද්ග්රේහ නිමිත්ත ආදියෙහිදී ඇතිවේ. පරමාර්ථ ධර්ම අනුව ත්රි ලක්ෂණයට අයත්වන බැවින් මෙබඳු නිමිති නොපවතින නමුදු ධ්යාේනයන්හි පවතින ලක්ෂණ වශයෙන් නිමිති සේ මේවා සිතට අරමුණුවේ.එබැවින් මේවා අර්ථ ප්‍රඥප්ති නමින් හැඳින්වේ.නාම ප්රසඥප්ති සේ හැඳින්වෙන්නේ පරමාර්ථවලට හෝ අර්ථප්රනඥප්තියට හෝ පනවනලද නම්ය.එය නාම,නාමකර්ම,නාමධෙය,නිරුක්ති,බ්යසඤ්ජන,අභිලාප යන‍ නම් වලින් පවා‍ හැඳින් වේ. මේ සියළු ප්රමඥප්ති විද්යනමාන හා අවිද්යතමාන ස්වරූපය අනුව තව අනු කොටස් සයකට බෙදියහැකිය. එනම් විද්යාමාන ප්රනඥප්ති,අවිද්යාමාන ප්රවඥප්ති,විද්ය්මානයෙන් අවිද්යවමාන ප්රනඥප්ති,අවිද්ය මානයෙන් විද්ය මාන ප්රයඥප්ති,විද්යවමානයෙන් විද්යතමාන ප්රයඥප්ති,අවිද්යවමානයෙන් අවිද්යරමාන ප්රමඥප්ති යන්නයි. පරමාර්ථ වශයෙන් සැලකූවිට රූප,වේදනා ආදිය ඇත.ඒ ඇති රූප වේදනා ආදියට ඒ නම් ව්ය්වහාර කරනු ලැබේ.පරමාර්ථ වශයෙන් විද්යාමාන එසේම සම්මුතියතුළ ඇති මෙබඳු දේ විද්ය්මාන ප්රරඥප්ති නමින් හැඳින්වේ.පරමාර්ථ වශයෙන් සැලකූවිට භුමි,පර්වත ආදිය නැත. ඒ නැති භූමි,පර්වත ආදියට භූත සකස්වීමේ ස්වරූප සලකා භූමි,පර්වත ආදී නම් ව්යුවහාර කරනු ලැබේ. අවිද්යආමාන ප්රවඥප්ති සේ දැක්වෙනුයේ මෙබඳු ප්ර ඥප්තිය.ෂඩ් අභිඥා උපදවා ගත් යෝගාවචරයෙකු ෂඩ්අභිඥ නමින් ව්යමවහාර කෙරේ.පරමාර්ථ වශයෙන් අභිඥා ඇත.නමුදු ඒවා ලාභි පුද්ගලයෙකු යැයි කිවහැකිවූ අයෙකු නැත. සත්වපුද්ගල සම්මුතිය පරමාර්ථ වශයෙන් අසත්යපයක් වන නිසාය.පුද්ගලයෙකු පරමාර්ථ වශයෙන් නොදැක්වුනද ෂඩ්අභිඥා උපදවාගත් තැනැත්තාට ඒ නමින් ව්යසවහාර කෙරේ.මෙය විද්යශමානයෙන් අවිද්ය්මාන ප්ර්ඥප්තියයි. ස්ත්රිරයකැයි පැවසුවද පරමාර්ථය ධර්ම අනුව නාමරූප මිස එහි එබඳු දෙයක් නැත.නමුදු ලෝක සම්මත ව්යසවහාර මාත්රන අනුව ස්ත්රිුය නමින් ශබ්දයක් ඇත.මෙය අවිද්යාමානයෙන් විද්යනමාන ප්රරඥප්තියයි. චක්ෂුර් විඥානය යන හැඳින්වීමතුළ චක්ෂුද මෙන්ම විඥානයද සැබවින් ඇත. එබැවින් මෙය විද්යරමානයෙන් විද්යමමාන ප්රනඥප්තිය ලෙස හැඳින්වේ.ආචාර්ය උපාධිධාරියා කී කල්හී පරමාර්ථ වශයෙන් ආචාර්ය උපාධියක්ද නැත.එය ලැබූ උපාධිධාරියා යනුවෙන් හඳුන්වන අයෙකුද නැත.මේ දෙකම ලෝක සම්මත ව්යමවහාර මාත්රර පමණි.එබැවින් මෙබඳු වූ ප්රෙඥප්ති අවිද්ය මානයෙන් අවිද්යමමාන ප්රරඥප්ති ලෙස හැඳින්වේ.බොහෝවිට ලෝකයෙහි විවිධ ගැටුම් ඇතිවනුයේ ප්රයඥප්තිමාත්ර් සත්යම වශයෙන් සලකා ඒවාට අනවශ්යබ ලෙස ඇළුම්කිරීම නිසාබව පැහැදිලිය.ප්ර්ඥප්ති නිසා ඇති වූ දැනුම සම්මුතියේම ඡායා මාත්රෝයක් පමණි.එබඳු දැනුම ලෝකයට අයිති ජරා මරණ ව්යාරධි ආදී දුකට හේතුවන ස්වභාවයට අයත්ය.ඉන්ද්රියය දැනුම බොහෝවිට සමන්විතවනුයේ ලෝක සම්මතයෙනි. ඉන්ද්රිවයන්ගෙන් ගන්නා අරමුණු මනස වෙත සම්ප්රේවෂණයවනුයේ දත්ත වශයෙනි.මොළය වෙත ළඟාවූ ප්රාමථමික දත්ත මොළයට පහසුවෙන් හඳුනාගැනීමට හැකිවන සේ යම්කිසි සංස්කරණ ක්රි යාවළියකට ලක්කෙරේ.මේ පරිවර්තන ක්රිගයාවළියතුළ බොහෝවිට සිදුවනුයේ ප්රාණථමික දත්තවල ස්වරූපය මුළුමනින්ම වෙනස්කිරීම්වලට ලක්වීමයි.මන්ද මොළයට හඳුනාගැනීමට හැකිවනුයේ ඒ අයුරින් ප්රාවථමික දත්ත වෙනස් කළහොත් පමණක් වන නිසාය.මේ නිසා ලෝක සම්මතය අනුව ඒ දත්තවල ප්රාකථමික ස්වරූපය වෙනුවට සිය අභිමතය පරිදි වෙනස්කරගත් හැඩයකින් දත්ත හැඳිනීම පිණිස ඉදිරිපත් කෙරේ.මෙහිදී ප්රාිථමික දත්ත හඳුනාගන්නා ස්වරූපයද පුර්වනිගමන මත රඳාපවතී. කෙනෙකුට යම් දැනුමක් ලැබිය හැක්කේ ලෝක සම්මත ව්යදවහාරය ඔස්සේ පමණි.එයද බොහෝ විට අධ්යැහාරය මත රඳා පවතී. ඉන් පරිබාහිර කිසිදු දැනුමක් මොළය‍ට ලැබීමට අසීරුය. මන්ද මොළය ප්රාමථමික දත්ත වටහාගන්නේ මීට පෙර ඒ දත්තවල ස්වරූපය පිළිබඳ මොළයට යම් වැටහීමක් තිබුණහොත් පමණක්වන නිසාය.මේ නිසා ඒ දැනුම නිරතුරුව මොළයේ ගබඩාවී ඇති පුර්ව දැනුම සමඟ සසඳාබැලීමකට ලක්වේ. මේ සැසඳීමේ ක්රි යාවළිය තුළ ප්රාඇථමික දත්ත වෙනස්කම් වලට බඳුන්වේ.එවිට ප්රාකථමික දත්ත යැයි වටහාගනුයේ ඒ කිසිදු අයුරකින් ප්රා ථමික දත්ත වලට අදාළ නොවූ ස්වරූපයක් වියහැකිය.ඉන්ද්රිියන් ආශ්රපයෙන් අපට ලැබිය හැකි දැනුමේ සැබෑ ස්වරූපය එපරිදිය.එබඳු දැනුමක් ලබා සියල්ල දත් ලෙසට කල්පනාවීම වරදවා වැටහීමක් ලෙස පෙනීයයි.පරමාර්ථ දැකීමට හැකිවනසේ මානසික මට්ටම සකස් කර ගැනීම ඉතා දුෂ්කර කාර්යයකි. යමෙකු මහත් වෙහෙසක් දරා අසීරුවෙන් වුවද මානසික මට්ටම ඒ අයුරින් පරිවර්තනය කිරීමට වෙහෙස ගැනීමේ කාර්යය විදර්ශනාභාවනා වැඩීම ලෙස සාමාන්ය ව්යිවහාරය අනුව සැලකේ.මෙබඳු අවස්ථාවක් දක්වා මානසික මට්ටම පරිවර්තනය කරගැනීම පහසුවෙන් කළ හැකි කාර්යයක්ද නොවේ.වෙනත් සමථ භාවනා වැඩීමට සාපේක්ෂකව විදර්ශනා භාවනා වැඩීමට තරමක් අපහසුතාවයක් ඇතිවනුයේ මේ නිසාය. බොහෝ දෙනෙකු තුළ ඇත්තේ සමථ භාවනා වැඩූ පළපුරුද්දකි.මෙරටෙහි වුවද පුරාණයේ සිටම වැඩි දෙනෙකු තුළ ඇත්තේ සමථභාවනා සිදු කර ලැබූ පළපුරුදුකම්ය.ඒ පළපුරුදුකම් පිටිවහල්කොට විදර්ශනා භාවනා වැඩීමේ අපහසුතාවයක් නැතද ඒ දැනුම වරදවාගෙන විදර්ශනාභාවනා වඩන්නේ යැයි මුලාවට පත්ව සමථ භාවනාවම වැඩීමේ කිසිදු අර්ථයක් නැත.විදර්ශනා භාවනාවේදී ක්රථමිකව පුරුදු කරනුයේ අත්හැරීමේ ක්රිමයාවළිය සාර්ථක ලෙස සිදුකරන ආකාරයයි.සමථභාවනා ක්රරමවලදී සිත මනාව ප්රේගුණකර සුවිශේෂී හැකියා ලැබීමට යොමු කරවනු ලැබේ.සමථ භාවනා ක්රරමවලදී කෙළෙස් යටපත්වීම මිස විදර්ශනා භාවනාවේදී මෙන් ඒවා දුරුකර දැමීමට ක්රිවයා නොකෙරේ. විදර්ශනා භාවනා ක්රරම වඩාත් ගැලපෙනුයේ ගිහි අයට වඩා පැවිදි පක්ෂයටය.නමුදු පෙර ආත්මභාව වලදී විදර්ශනා භාවනා වඩා පළපුරුදුකම් ඇති ගිහි අයද සිටිති. ඒ අයට විදර්ශනා භාවනා කිරීමට ගිහි පැවිදි භේදයක්ද නැත. විදර්ශනා භාවනාවේදී ගිහියන්ට බාධාව ඇතිවනුයේ කාම හැඟීම් සම්බන්ධ අවස්ථාවන්හිදීය. ගිහියෙකුට වුවද කාම හැඟීම් ඉවත්කරගැනීමේ අරමුණ පෙරදැරිව විදර්ශනා භාවනාව වැඩිය හැකිය. නමුදු එය ගිහියන් සියළු දෙනාම උදෙසා වලංගු නොවේ. මන්ද ගිහි අයට ලිංගික ජීවිතය අකැප නොවන බැවිනි.එය ගිහියන්ගේ සාමාන්යැ ලෝක සම්මුතියයි. ගිහි පැවිදි බව පවා ලෝක සම්මත ව්යුවහාරයකි.ගිහි පැවිදි වුවද ඒතුළ ඇත්තේ නාමරූප වූ ස්කන්ධ සමුදායක්පමණි.භාවනා කරනවිට ක්රියයාකරනුයේ පුද්ගලයාතුළ ඇති මනසයි.භාවනාවනම් පුද්ගලයෙකුගේ අභ්යරන්තරගත මානසික ක්රිපයාවළියකි.ඒ ක්රිවයාවළියතුළ නිවැරදිව නිරතවීම මඟින් සිය අපේක්ෂාව සාර්ථකත්වය කරා මෙහෙයවීමේ හැකියාව පුද්ගලයෙකුතුළ පවතී.යමක් නිවැරදි ලෙස කිරීම මඟින් අදාළ සාර්ථකත්වය ළඟාකරගත හැකිය.අවශ්යීවනුයේ නොපසුබස්නා වෑයමක් දරා තමා අපේක්ෂා කරන අරමුණ ඉටුකරගැනීමයි.විදර්ශනා භාවනාව පවා ආරම්භකරනුයේ මුලික පියවරවූ ලෝක සම්මත ව්යකවහාරය අනුක්රශමයෙන් දුරුකිරීමේ ක්රපමවේදයකට අනුවය.සප්තවිශුද්ධිය නමින් හැඳින්වෙන ක්රිරයාවළිය තුළ ක්ර‍මික අයුරින් මානසික පසුබිමතුළ ගොඩනැඟී ඇති සම්මුතිය දියකර හරිනු ලැබේ.මෙය එක්වරම කළනොහැක්කේ සසර භවගමනතුළ මෙබඳු සම්මුති ව්යළවහාර ඉතා විශාල ප්රේමාණයක් මානසික පසුබිමතුළ එක්රැස්ව පවතින නිසාය.තවත් හේතුවක් නම් මනසට දෘෂ්ටීන් අල්ලාගැනීම හුරුපුරුව ඇතිබැවිනි.මනසට හුරුපුරුදු දෘෂ්ටියෙන් මනස ඉවත්කළ විගසම කැළඹීමට පත්වන මනස පහසුවෙන් වික්ෂිප්තවීමේ අවස්ථාවන් ඇතිවේ.ක්රමමානූකූල අයුරින් ලෙස භාවනා පුහුණුවේ නිරතවන භාවනානුයෝගී ගෝගාවචරයින්ට සිය අභ්යා.සය තහවුරුවීමත් සමඟ ඕනෑම මානසික තත්වයකදී ඊට පහසුවෙන් අනුගතවීමට හැකියාවඇතිවේ. භාවනාව මනෝ කායික තත්වයකට සිත සහ සිරුර සූදානම් කරවීමකි.‍ඉන්ද්රීනය ඥානය නියම දැනුම නොවේ. නියම දැනුමක් ලැබෙනුයේ ලෝකසම්මත ඉන්ද්රිනය ඥානය වෙනුවට පරමාර්ථ ධර්ම අරමුණු කිරීම මඟිනි. දිගුකලක් ලෝක සම්මුතියේ ඇලී ගැලී එහිම සිරව තිබූ මනස ඉන් මුදවා ගැනීම අසීරුවුවද ඒ මුදවා ගැනීමේදී මනසට වචනයෙන් කිව නොහැකි තරම් සිසිලසක් දැනෙනුයේ මේ නිසාය. ලෝක සම්මුතියට සිර ගතව කටයුතු කිරීමට වඩා ඉන් මිදිය හැකිවීමතුළ ඇතිවනුයේ සිසිලසකි. නිවීමකි. විවිධ වූ න්යාටයය, සිද්ධාන්ත සකස්කර ඒතුළට සමස්තය අදාළ කරගැනීමට වෑයම්කිරීමට වඩා පුද්ගල වේමත්තතාව මත පදනම්ව ප්රාටයෝගිකව කටයුතු කිරීම මඟින් පහසුවෙන් සත්යාේවබෝධය කරා ළඟා විය හැකිය. ස්ත්රි ය,පුරුෂයා,ගිහි,පැවිදි මේවා ලෝක සම්මුතිය.හෙවත් බාහිරව විද්යතමාන භෞතික දේය.මනසට අරමුණුවන පරමාර්ථ ධර්ම සමඟ සම්මුතිය පටලවා ගැනීමෙන් නියම දැනුමක් ලැබිය නොහැකිය. ඉන්ද්රි්ය ඥානය තුළින් ලබන දැනුම හුදෙක් සුතමය ඥානයකට සීමා‍ වේ. දැනුම ලෝක සම්මුතිය අනුව නොව පරමාර්ථය ඔස්සේ ලැබීම හැඳින්වෙනුයේ ප්රෙතිවේධය යනුවෙනි.මේ අනුව ධර්මය ලෝක සම්මුතිය අනුව දැන ඉගෙනීමේදී ලබනුයේ සුතමය දැනුමක් පමණක් වන අතර ඒ ධර්මය පරමාර්ථ වශයෙන් වටහාගැනීමේදී ප්රිතිවේධ අවබෝධය ලැබේ. ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ඇත්තේ ක්රාමිකව සිත පරමාර්ථ ධර්ම අවබෝධය ලැබීමට උචිතවන ලෙස සුසර කිරීම පිණිසය.විදර්ශනා භාවනාව නම් සිත පරමාර්ථ ධර්ම දැනහැඳින ගැනීමට හැකියාව ලැබෙන පරිදි සුසර කිරීම් ක්රිායා වලියයි.මාර්ගඵල ඥාන ඇතිවීම නම් සිත සුසරකිරීමේ ක්රියයාවලිය මඟින් සාර්ථකව පරමාර්ථ ධර්ම වටහාගැනීමට හැකියාව ලැබීමේ අවස්ථාවයි. භාවනාවේදී උත්සාහ කරනුයේ ලෝක සම්මුතියෙන් මනස විනිර්මුක්තකරවමින් පරමාර්ථය කරා පැමිණවීමටයි. එහිදී තවමත් සිත ලෝක සම්මුතියතුළ සිරගත කරවා ගැනීමට වෑයම්කිරීමේ කිසිදු පැහැදිලි අර්ථයක් නැත.විදර්ශනා භාවනාවට එළ‍ඹෙන බොහෝ පුද්ගලයන්ගේ භාවනාව සාර්ථක කර ගැනීමට බාධාකාරී වනුයේ මෙබඳු ආකල්ප රැසක් ඒ පුද්ගලයා තුළ තිබීමයි.ලෝක සම්මුතිය තුළ විද්ය මාන වන මීට අමතර තවත් වැරදි ආකල්ප රාශියකි.ඒසෑම ආකල්පයකින්ම සිදුවනුයේ පරමාර්ථ ධර්මයෙන් සිත වඩාත් ඈත්කොට ඉන්ද්රියය ඥානය මඟින් ලැබෙන ලෝක සම්මුති ව්යරවහාරය තුළම සිරගත කරවීමයි. 3.7.ඉන්ද්රී ය ඥානයේ දුබලතා ඉන්ද්රි ය ඥානය මඟින් ලබන දැනුමේ විවිධඅඩුපාඩු විද්යගමානවීමට හේතුව ඉන්ද්රීනය ඥානයේ පවතින දුබලතා හේතුවී තිබේ.බාහිර ලෝකයෙන් විවිධ සංවේදන ලබාගැනීමට ඉන්ද්රි යන්තුළ ඇති සීමා සහිතකම්ද මීට ඉවහල්වේ.නිදසුනක් නම් ඇස යන ඉන්ද්රිනය මඟින් ලබන දැනුම පදනම්වනුයේ පෙනීම මතය.එනම් දෘෂ්යල සංජානනයයි.ඇස නමැති ඉන්ද්රිරය නිවැරදිව ක්රි්යාත්මකවීමට නම් ඇසේ ජීව විද්යා්ත්මක පිහිටීම හොඳින් පැවතිය යුතුය.උපතින් ඇසේ පෙනීමේ දුබලතා තිබුණ‍හොත් එහිදී නිවැරදි දෘෂ්යම සංජානනයක් ඇති‍ නොවේ.එසේම රූප දර්ශනයවනුයේ රූප දර්ශනයවීමට උචිත වූ ආලෝක තත්වයක් පැවතුනහොත් පමණි.අඳුරේ කොපමණ රූප තිබුණද,ඉන් දෘෂ්යච සංජානනයක් සිදුනොවේ.ඇස හා දෘෂ්යොවන රූප අතර ප්රමමාණවත් පරතරයක් පැවතිය යුතුය.ඒ පරතරය නිශ්චිතවූ දෙයකි.මේ නිශ්චිත පරතරය අඩුවැඩිවීම මතද දෘෂ්යප සංජානනය ක්රිූයාත්මක නොවේ. උපතින් ඇස නිවැරදිව පිහිටි අයෙකුගේ පවා කල්ගතවී,වියපත්වීමේදී ඇ‍සේ ස්නායු දුබලවීම මතද එහි කාචයට සම්බන්ධ ස්නායු නිසි ලෙස ක්රිපයා නොකරන මට්ටමට පත්විය හැකිය.එවිට ඇ‍සේ කාචය රූපවල පරතරයට අනුව සීරුමාරු කරන ස්වභාවය ගිලිහී යයි.මෙහි අනිවාර්ය ප්රවතිඵලය රූප දැකීමට උචිත පරතරයකට අනුව ඇසේ කාචය අනුවර්තනය නොවීමයි.ඒ නිසා දෘෂ්ය‍ සංජානන මට්ටම අඩුවීයයි. වියපත්වීමේදී ඇස් පෙනීම දුබලවී යනුයේ මෙබඳු හේතු නිසාය.මේ දෘෂ්ය සංජානනයේ අඩුවීම ළඟ පෙනීමේ දුබලතා ලෙස හා දුර පෙනීමේ දුබලතා ලෙස කෙනෙකු තුළ ඇතිවේ.ඇස් කණ්ණාඩිවල අවශ්යාතාව මතුවනුයේ එසේ ඇතිවන දුබලතා මඟහරවා ගැනීම පිණිසය.මේ ආකාරයේ දුබලතාම සෙසු ඉන්ද්රිතයන්හිද මතුවේ.මේ හේතුව නිසා ඉන්ද්රි ය ඥානයේ දුබලතා ඇතිවන බව හා සීමාසහිතවූ වපසරියකින් සමන්විත බව පැහැදිලිවේ.ජීව විද්යාිත්මක හේතු නිසා මේ අයුරින් ඉන්ද්රීූය ඥානයෙහි සීමා සහිතබව ඇතිවේ.පොදුවේ මනුෂ්යා ඉන්ද්රිතයන්හි සංවේදී මට්ටමක් ඇත.ඊට වඩා සියුම් මට්ටම් වල ඇති සංජානන මනුෂ්යේ ඉන්ද්රි යන් මඟින් සංජානනය කළ නොහැකිය. මනසද ඉන්ද්රිොයක් ලෙස බුදුදහමේ සඳහන්ය.එය මනෝඉන්ද්රිංය සේ දැක්වේ.මනෝ ඉන්ද්රි්ය මඟින් ගනු ලබන අරමුණු ධම්ම ලෙස දක්වා තිබේ.වෙනත් කිසිදු ඉන්ද්රිේයක උපකාරය රහිතව තනි මනෝ ඉන්ද්රි යට පමණක් සෘජුව අරමුණු ගතහැකිය.මෙහි මට්ටම් දෙකක් තිබේ.පළමු මට්ටම පොදු සාමාන්යණ ඉන්ද්රිතය ක්රිටයාකාරීත්ව මට්ටමයි.මෙය ඉන්ද්රිුය ප්රමත්යදක්ෂය ලෙස හැඳින්වේ.අනෙක ‍ඉන්ද්රීසය ප්රරත්ය.ක්ෂය ඉක්මවූ අතීන්ද්රි්ය ප්රතත්ය‍ක්ෂයයි.අතීන්ද්රිකය ප්ර ත්ය.ක්ෂයෙහිදීද ලෞකික හා ලෝ‍කෝත්තර වශයෙන් ප්රකභේද දෙකක් ඇත.ලෞකික ධ්යායන අභිඥා සෘද්ධි බල උපදවා ප්රා්තිහාර්ය පෑමේදී ඇතිවූ අතීන්ද්රිකය ප්රඇත්යකක්ෂය ලෞකික අතීන්ද්රි‍ය ප්රඥත්යඋක්ෂ ප්රරභේදයයි.දෙවැන්න මාර්ගඵලඥාන ඉපිදවීමේදී ඇති වන අතීන්ද්රිකය ප්ර්ත්යරක්ෂය ලෝකෝත්තර අතීන්ද්රිදය ප්රරත්යයක්ෂ ප්රනභේදයයි. මෙහිදී සැලකෙනුයේ ඉන්ද්රීදය ප්ර ත්යරක්ෂය පිලිබඳවය.බුදුදහම ඉන්ද්රීරය ප්රයත්ය ක්ෂය ඒකායන සත්යදයක් ලෙස නොපිලිගනියි. නමුදු භෞතිකවාදී දර්ශනවල ඒකායන පරමාර්ථය ලෙස පිළිගෙන ඇත්තේ ඉන්ද්රී්ය ප්රයත්ය ක්ෂ නිසා ඇතිවන ඉන්ද්රීශය ඥානය පමණි.ඉන්ද්රී්ය ඥානයේ පවතින ස්වභාවික දුබලතා නිසා සැමවිට එමඟින් ලැබෙන දැනුම සර්ව සම්පූර්ණයෙන්ම නිවැරදි නොවනබව පිළිබඳ එබඳු භෞතිකවාදී දර්ශන සෑම විටකදීම නිහඬය.මන්ද ඉන්ද්රීිය ඥානය මඟින් ලැබෙනුයේ හුදෙක් අසම්පූර්ණ දැනුමක් වන බැවිනි. ඉන්ද්රිදයන්හි පවතින දුබලතාවලට අනුරූපව එමඟින් ලැබෙන ඥානයද හැඩගැසේ.සමහර අයට යම් යම් වර්ණ නොපෙනේ.ඇස හොඳින් ක්රිුයාකරතත්,ඇසේ වර්ණ දැකීමේ හැකියාවේ දුබලතා ඇතිවූ අය සිටිති.ඇතැම්විට ඇස හොඳින් තිබෙතත්,එහි කිසිදු ජීව විද්යා ත්මක දුබලතාවයක් නොතිබුණත්, අවස්ථානුරූපව පෙනීමේ ගැටළු ඇතිවියහැකිය.තදින් හිරු පායාඇති ගිනිමද්දහනේ වැඩිවේලාවක් එම හිරුආලෝකයට නිරාවරණයව සිට අලෝකය අඩුස්ථානයකට පැමිණි විගස ස්වල්පවේලාවක් ගතවනතුරු අවට පෙනීමේ හැකියාව නැතිව පවතී.යළි ස්වල්ප වේලාවක් ගතවීමේදී ඇසේ පෙනීම සාමාන්යප තත්වයට පත්වේ.ලැබෙන ආලෝකයට අනුව කුඩා හෝ විශාල වෙමින් සීරුමාරුවීම තුළින් ඇසට ලැබෙන ආලෝක ප්රකමාණය පාලනය කිරීම මඟින් ඇසට ගෝචර වන ප්ර තිබිම්බය හඳුනාගැනීම ඇසේ කනිණිකාවේ ස්වභාවයයි.මෙහිදී වැඩි තීව්රෝතාවකින් ලැබෙන ආලෝකයට හුරු වූ ඇසේ කනිණිකාව විශාල හෝ කුඩාබවට එක්වරම සීරුමාරුවීම අපහසුය.මේ නිසා ස්වල්ප කාල සීමාවක් මේ සඳහා වැයවේ.තද ආලෝකයක් ලැබී පසුව මඳ අඳුරට එක්වරම හුරුවීම අපහසු නිසා මෙසේ සිදුවේ.සෙසු ඉන්ද්රිපයන්හිද මීට සමාන දුබලතා දක්නට ලැබේ.මේ නිසා ඉන්ද්රීිය ඥානය සෑම විටකදීම නිවැරදි යැයි සහතික විය නොහැකිය.ඒ නිසා ඉන්ද්රිකය ඥානය ඉවහල්කොට නිගමනවලට එළඹීමේදී මේ පිළිබඳ සලකා බැලීමට සිදුවේ.බටහිර වෛද්ය විද්යාට හා තාක්ෂණ කේෂ්ත්රටවල කරන පර්යේෂණ විශාල ප්රිමාණයක් ඉන්ද්රීෛය ඥානය මත පදනම්ව සිදුවන බව පෙනේ.මේ සඳහා බොහෝ විට සිය පියවි දෙනෙත වෙනුවට නවීන තාක්ෂණය මත පදනම්ව සකස්කළ විවිධ නවීන උපකරණ භාවිතායට ගනුලැබේ.නවීන තාක්ෂණික උපකරණ වුවද භාවිතා කරනුයේ ඉන්ද්රීරය ඥානය නිසාය. ස්වභාවික ඉන්ද්රී්යඥානය උපයෝගීකොටගනිමින් පමණක් විවිධ දේ පිළිබඳ නිගමනවලට එළඹිය හැකි මට්ටමින් උසස් දැනුමක් ඇතිකර ගැනීමට නොහැකිබව බටහිර විද්යාප ක්ෂේත්රටවල සිදු කරන පර්යේෂණවල දී නවීන තාක්ෂණික උපකරණ භාවිතා කිරීමට සිදුවීම නිසාම පෙනී යයි. මන්ද සත්යරය දැකිය හැකි මට්ටමක් ඉන්ද්රීතය ඥානයේ තිබිණි නම් මේ බටහිර පර්යේෂණ කාර්යන් වලදී මෙතරම් තාක්ෂණික උපකරණ භාවිතා නොවීමට ඉඩකඩ තිබිණ.මේ නිසා ඉන්ද්රිාය ඥානයේ සීමාසහිත බව ශුද්ධ විද්යා ව (Pure Science)තුළ පවා පිළිගැනී ඇතිබව පැහැදිලිවේ.ඉන්ද්රියය ඥානය ඉන්ද්රිවයන්හි පවතින ස්වභාවික ලක්ෂණ සමඟද බැඳී පවතී.එනම් ඒ ඒ ඉන්ද්රිියන් ඊට ආවේණික නෛසර්ගික ලක්ෂණ ගන්නා බවයි.ඇසේ ස්වභාවය රූප දැකීමයි.ඇසට ශබ්ද නොඇසේ.කණේ ස්වභාවය ශබ්ද අසනබවයි.එයට රූප නොපෙනේ.දිවේ ස්වභාවය රස දැනෙනබවයි.ඊට රූප හෝ ශබ්ද සංජානන ලබාගත නොහැකිය.ඒ අනුව සමට ස්පර්ශ දැනෙතත්,රූප ශබ්ද රස හෝ ශ්ර වණ දැනගැනීමේ ශක්තියක් නැත.මේ අනුව ඒ ඒ ඉන්ද්රිීය සතුව සුවිශේෂී කාර්යභාරයක් ඇතිබවද,ඒ කාර්යභාරයට ඔබ්බෙන් ඇතිදේ දැනගැනීමට නොහැකි බවද පැහැදිලිය.මනසද ඉන්ද්රිඒයකි.නමුදු මනසට සෙසු ඉන්ද්රි ය සියල්ලෙහිම කාර්යභාරය සිදුකිරීමට හැකිය.මනසට රූප,ශබ්ද,ගන්ධ,රස, ස්පර්ශ යන අරමුණු පමණක් නොව ධම්ම නමැති මානසික අරමුණු දැනගැනීමේ ශක්තියද ඇත. මනසෙහි ප්රුධාන කාර්යය නම් ධම්ම යන නමින් හැඳින්වෙන අරමුණු දැන ගැනීමේ ක්රිතයාවයි. සෙසු ඉන්ද්රි්යන්හි ක්රිධයාකාරීත්වය නැතිව මනසට ඒ ඉන්ද්රි්ය සියල්ලේ ක්රිැයා පවරාගත හැකිය.නමුදු මනස ඒ වෙනුවෙන් කිසියම් සුසර කිරීමට ලක්කළ යුතුය.මේ සුසරකිරීමේ ක්රිායාව ලෞකික ධ්යාසන සමාපත්ති, අභිඥා උපදවා ගැනීමක් ලෙස හැඳින්වේ.ලෞකික අභිඥා ලාභියෙකුට පරසිත් දැකීමේ, දුර ඇතිදේ ඇසින් දකින්නාක් පෙනීමේ හැකියාව උපදවා ගතහැකිය.දුර ඇති දේ කණින් අසන්නා සේ ඇසීමේ හැකියාව උපදවා ගතහැකිය.මේ ආදී වශයෙන් ඉන්ද්රිුයන්ගෙන් ඉටුකරගන්නා සියල්ල ලෞකික අභිඥා ලාභියෙකුට මනසින් පමණක් ඉටුකරගත හැකිය.නමුදු ඊට අදාළ ඉන්ද්රි්යෙහි මනා ක්රිායාකාරීත්වය පැවතිය යුතුය.නිදසුනක් ලෙස ජාති අන්ධයෙකුට ලෞකික අභිඥා උපදවා දුර ඇති දේ දැකීමේ හැකියාව ලැබිය නොහැකිය.එසේම බිහිරෙකුට ලෞකික අභිඥා උපදවා දුර ඇති ශබ්ද ඇසීමේ හැකියා උපදවාගත නොහැකිය.ඉන්ද්රිිය සංජානන නිසි අයුරින් මොළය වෙත සම්ප්රේදෂණය වී මොළය එය හඳුනාගැනීමේ ක්රිකයාවළිය සම්පූර්ණවීමටනම් අවශ්යුතා කීපයක් සම්පූර්ණවියයුතුය. පළමුව අවශ්යහතාව නම් අදාළ ඉන්ද්රිසයෙහි ක්රිශයාකාරීත්වය නීරෝගීව පැවතීමයි.දෙවැන්න නම් එයට අදාළ මස්තිෂ්කයතුළ පිහිටි ප්රළදේශයෙහි ක්රි්යාකාරීත්වය නිසි පරිදි පැවතීමයි.මේ අවශ්යනතා දෙකම එක හා සමානව ක්රිදයාත්මක වන්නේ නම් පමණක් අදාළ ඉන්ද්රි ය සංජානන නිසි අයුරින් ක්රිනයාත්මක වේ.ඇතැම් අවස්ථාවලදී බාහිර ඉන්ද්රිනයෙහි ක්රිායාකාරීත්වය නීරෝගීව පවතිද්දී පවා අදාළ ඉන්ද්රිියේ සංජානන හැකියාව නැතිව ගොස් ඇතිබව දැකගැනීමට ලැබේ.මීට හේතුව මොළයතුළ එයට අදාළ ප්රජදේශයේ ක්රිොයාකාරීත්වය අඩපණවී පැවතීමයි.බාහිර ඉන්ද්රි යන්හි ක්රිළයාකාරීවයට සමගාමීව එයටම අදාළ මස්තිෂ්ක ක්රිායාකාරීත්වයද නිසි පරිදි පැවතිය යුතුය.මේ අංශ දෙකම එක සමානව සිදුවන්නේ නම් පමණක් අදාළ ඉන්ද්රි්ය සංජානනය නිසි පරිදි සිදුවේ. ඇස,කණ,නාසය,දිව,සම ආදී ඉන්ද්රි්යන් මඟින් සිදුවනුයේ අදාළවූ ප්රිදේශවල සංවේදීතාවය උපයෝගී කරගනිමින් ඊට අදාළ සංඥා දත්ත රැස්කරගැනීම හා ඒ සංඥා දත්ත ක්ෂණිකව මොළය වෙත සම්ප්රේනෂණය කිරීමයි.මොළයේ අදාළ ප්රාදේශ මේ ප්රාසථමික සංඥා දත්ත නිසා උත්තේජිත වේ. මේ උත්තේජනය සමඟම එහි සිදුවන සංකීර්ණ රසායනික ක්රිපයාවළිය මඟින් නිපදවෙන රසායනික ද්රනව්යජ මොළයේ අභ්යසන්තර ප්රිදේශ කරා සම්ප්රේ ෂණය කරවනු ලැබේ.එසේම මධ්ය මොළය සමඟ වූ ස්නායු සම්බන්ධතාව උපයෝගී කරගනිමින් අදාළ ස්නායු සම්ප්රේිෂණ මධ්ය මොළයට තේරුම්ගත හැකි ලෙස පරිවර්තනය කර යවනු ලැබේ. මෙය පරිගණක ෆොන්ට පරිවර්තන මෘදුකාංගයක ක්රිැයාකාරීත්වයට (Font Translation Software)සමානය.නිදසුනක් වශයෙන් ඇසට අදාළ ප්රිදේශය තුළ ක්රිදයාත්මකවීම නිසා ලැබෙන සංඥාවල මුලික යුනිකේත (Unicode Translate) පරිවර්තනයක් සිදු වේ.මේනිසා ඇසට සම්බන්ධ දෘෂ්ටි ස්නායුව මඟින් මධ්යන මොලය කරා යවන දෘෂ්ය සංඥා දත්තවල සටහන පැහැදිලිව කියවා තේරුම්ගැනීමට මධ්යිමොළයට හැකිවේ.මේ දෘෂ්ය‍ යුනිකේත පරිවර්තන කාර්යය නිසි ලෙස සිදුනොවූ විට ඇසේ ක්රිමයාව නිවැරදිව සිදුවුවද මොළයට ලැබෙන දෘෂ්යි සංඥාව කියවා තේරුම්ගැනීමට අපහසුතා ඇතිවේ.වර්ණාවලියේ ඇතැම් වර්ණ පිලිබඳ නොවැටහෙන අය සිටිනුයේ මේ හේතුව නිසාය. එසේම ඇතැම් අවස්ථා වලදී ඇසට පෙනෙන රූපයේ නිවැරදිතාවයට පවා බාධාකාරී ලක්ෂණ ඇතිවිය හැකිය. හානිකර විෂ රසායනික ද්රදව්යග ශරීරගතවීම,මෝර්ෆීන් වැනි සංජානන ක්රිතයාවළිය විකෘති කරන මත්ද්ර ව්ය්වල බලපෑම, අධික බීමත්කම නිසා ඇල්කොහොල්වල ඇති හානිකර ලක්ෂණ ඉස්මතුවීම වැනි හේතු නිසා මොළයෙහි දෘෂ්යඇ සංජානන ප්රිදේශ හානිවීමට ඉඩ තිබේ. මොළයේ ඇති සෙසුඉන්ද්රීාය සංජානන හා සම්බන්ධ ප්ර දේශවුවද මෙකී හේතුවල බලපෑම මත මෙබඳු අඩපණවීම්වලට ලක්විය හැකිය. එබඳු අවස්ථාවලදී ඊට සම්බන්ධ මස්තිෂ්ක ප්ර දේශවල ක්රිහයාකාරීත්වය අඩපණවේ.එසේම එමඟින් ඇතිවන ඉන්ද්රීමය සංජානනය විකෘතිවීම්වලට බඳුන්වේ. වෙනත් බාහිර හේතුවල බලපෑම නිසාද මෙබඳු ලක්ෂණ ඉන්ද්රීමය ඥානයට සම්බන්ධ මොළ ප්ර දේශ වල හටගැනිය හැකිය.හදිසි අනතුරකදී මොළයේ මෙකී ප්රධදේශවලට හානි සිදුවුවහොත් එවිටද මේ අයුරින් මොළයේ අදාළ ප්රිදේශ නිසි ලෙස ක්රිපයාත්මක නොවියහැකිය.එවිට අදාළ ඉන්ද්රී ය ක්රිියාකාරී බව නීරෝගීව පැවතුනද අදාළ ඉන්ද්රීරය ඥානය නිසිඅයුරින් ඇති නොවේ.බොහෝවිට අදාළ ඉන්ද්රීරය පිළිබඳ විශේෂඥ දැනුමක් සහිත වෛද්යරවරයෙකු හමුවට පැමිණවීමෙන් පසුව ඒ වෛද්යඉවරයා එහි පවතින දෝෂමය තත්වය නිවැරදිව හඳුනාගැනීමට සමත්වේ.ඉන්පසුව උක්ත දෝෂය ඉවත්කිරීමට අදාළ සුදුසුම ප්රයතිකර්මය සිදු කරනු ලැබේ.මෙය බොහෝවිට මොළයේ අදාළ ප්ර්දේශවල ක්රිමයාකාරී බව වැළැක්වීමට හේතු වූ දෙය ඉවත්කිරීමට අදාළ ශල්ය‍ කර්මයක් හෝ වෙනත් සුදුසු ප්රශතිකාරයකි. ඇතැම් අයගේ උපත්තිගත හේතුසාධක පවා ඉන්ද්රිමය ඥානයට බලපාන මොළ ප්රශදේශ නිසි අයුරින් ක්රිැයාත්මක නොවීමට හේතුවී ඇත.මෙබඳු හේතු වෛද්යට ප්රාතිකාර මඟින් සුවපත්කළ හැකිබව ස්ථිර වශයෙන් පැවසීමට අපහසුය.බොහෝවිට බිහිරි හෝ මඳ ශ්රතවණාබාධිත අයගේ කණට සම්බන්ධතා ඇති අභ්යයන්තර ඉන්ද්රිමයන් උත්පතින්ම නිසි සේ පිහිටා නොතිබීමද ඒ ආබාධයට හේතුවක් සලකනු ලැබේ.එවිට සිදුකරනුයේ ඇතුළු කණට සම්බන්ධකර ඒ සඳහා විශේෂයෙන් නිපදවන ලද කෘතිම විද්යුයත් උපකරණයක් මඟින් බාහිරව ලැබෙන ශ්ර වණ සංඥා දත්ත අවශ්යද අයුරින් මොළයට තේරුම් ගතහැකි ලෙසට පරිවර්තනය කර ලබාදීමේ ප්ර තිකාරය නිර්දේශ කිරීමයි. කණ වෙත ලැබෙන ශබ්ද සංඛ්‍යාත හර්ට්ස් (Hertz) මිම්මෙන් මනිනු ලැබේ.මිනිස් කණට ඇසෙන ශබ්ද සංඛ්යාදත ප්ර්මාණයක් තිබේ.ඊට වඩා උච්ච හෝ අවම සංඛ්යාබත මිනිස් කණට තේරුම් ගැනීමට අපහසුය.මිනිස් කණ මිනිස් කණට යෝග්යr සමතුලිත ප්රෝමාණයේ ශබ්ද සංඛ්යා තවලට හැර සෙසු උච්ච හෝ අවම සංඛ්යාණතවලට සංවේදී නොවනබව පැහැදිලිය.කණ වෙත බාහිරින් ලැබෙන මේ ශබ්ද සංඛ්යාහත නිවැරදිව ග්රලහණය කරගෙන මොළයෙහි ඊට නියමිත ප්ර දේශ කරා සම්ප්රේංෂණය කරවනුයේ ස්නායු මඟිනි.මොළයේ අදාළ ප්රනදේශයේදී ශබ්ද සංඛ්යාහතවල යුනිකෝඩ පරිවර්තනයට ඉඩකඩ ලැබේ.පරිවර්තනය කාර්යය නිමවීමෙන් පසුව එකී සංඛාත දත්ත සංඥා මධ්යර මොළය කරා සම්ප්රේයෂණයවේ.මොළය මේ ශබ්ද සටහන් අවබෝධ කරගෙන ශබ්දය නිවැරදිව හඳුනාගැනේ. එම ශබ්ද හඳුනාගැනීමේ ක්රි.යාවලිය ශබ්ද සංජානනය නම්වේ.ශබ්දය හඳුනාගැනීම පමණක් නොව ඊට අදාළ දත්ත ගබඩා කර ඇත්නම් ඒවාට යළි කැඳවා සසඳා බැලීමකට ලක්කෙරේ.යමක් පිළිබඳ යළි ආවර්ජනා කළහැකිවනුයේ ඒ අනුවය.ශබ්දයෙහි ස්වභාවය අනුව කුමන ශබ්දයක්දැයි විමසිය හැකි වනුයේ මේ නිසාය.භාවනා ක්රවමවලින් මොළයේ ශබ්දවලට අදාළ කොටස සුසර කර මිනිස් කණට සංවේදී නොවන උච්ච හා අවම සංඛ්යාැතවල ශබ්ද තරංග පවා නිවැරදිව සම්ප්රේමෂණය කළ හැකිය. දිබ්බසෝත ඥානය මඟින් සිදුකරනුයේ මීට සමාන කටයුත්තකි.මෙහිදී ශබ්ද තරංගවලට බාධාකාරී සේ සැලකෙන බිත්ති,පවුරු,ගංගා,ඇළදොළ,රික්තක ආදී ස්ථාන අතරින් පවා සූක්ෂම ශබ්ද තරංග සිය ශ්රපවණ සංජානනයට ලබාගත හැකි පසුබිමක් ගොඩනඟා ගත හැකිය. එසේම සාමාන්යප ශබ්දයට ගමන්කළ නොහැකි අතිශය දුරබැහැර ඉහළ අභ්යතවකාශයෙහි ඇති අති සියුම් ශබ්ද තරංගපවා ඇද ගෙන අවශ්යි ශබ්ද සංජානනය කරා ලබාගත හැකි මට්ටමක් මේ දිබ්බසෝත ඥානය සේ දැක්වෙන සුවිශේෂී සංජානන හැකියාවට තිබේ.මෙබඳු වූ ක්රි යා සඳහා උපකාරීවනුයේ බාහිර සෝත ඉන්ද්රිියද එසේ නැතිනම් මොළයෙහි ඊට අදාළ ප්ර දේශයදැයි නිශ්චිතව පැවසීමට වෛද්යස විද්යා් සාධක නැත. මන්ද ස්වභාවික සෝත ඉන්ද්රි ය අක්රිටයාකාරීව පැවතීම එනම් උපතින්ම බිහිරිබව ලැබූ අයෙකුට මේ දිබ්බසෝත ඥානය උපදවාගත නොහැකි බව දක්වා ඇති බැවිනි.මින් පැහැදිලි වනුයේ දිබ්බසෝත ඥානය උපදවාගැනීමට සෝත ඉන්ද්රිබය මෙන්ම මොළයේ ඊට අදාළ ප්රිදේශයේ ක්රි යාකාරීත්වය නිසි අයුරින් පැවතීම අත්ය වශ්යට වන බවයි.ඉන්ද්රිිය ඥානය දුබලවූවෙකුට සුවිශේෂී හැකියා නොලැබේ. ආඝ්රාදණය පිළිබඳ කටයුතු සිදුවනුයේ නාසයේ බලපෑම මඟිනි.එසේම ගන්ධය හඳුනාගැනීම සිදුකරන මොළයේ නිශ්චිත ප්රනදේශ හා සම්බන්ධ ස්නායු මඟින් සිදුවේ.එසේම මධ්යා මොළය කරාද මේ ස්නායු තන්තු ගමන්කර ඒබව මධ්යධ මොළය වෙත දක්වනුලබයි.මෙය ඉතා සංකීර්ණ ක්රිළයාවකි. ස්නායු සම්ප්රේයෂණ කාර්යය මෙන්ම රසායනික ද්රෙව්යිවල ක්රිසයාකාරීත්වයද ආඝ්රායණ ඉන්ද්රිධයේ සමබර පැවැත්මද අවශ්යෙ වේ. ආඝ්රා්ණය සම්බන්ධ ඉන්ද්රිීයන්හි සමතුලිතතාව බිඳ වැටුනහොත් නිවැරදි සේ ආඝ්රානණ සංජානනයක් සිදුනොවේ.එවිට සිදුවනුයේ වැරදි හා විකෘති ආඝ්රාබණ සංජානනයකි.ඇතැම් අවස්ථාවලදී සැබෑ ලෝකයේ කිසිවිටෙක නැති ආඝ්රාිණ පිළිබඳ යම් යම් වැටහීම් පුද්ගලයින්ට ඇති වීමට හේතුව මෙසේ ආඝ්රාිණය සම්බන්ධ ඉන්ද්රිඳයන්හි සමතුලිතතාව බිඳ වැටීමයි.සමහර පුද්ගලයින් ආඝ්රාවණයට ඉතා තදින් සංවේදීය.බොහෝවිට එබඳු අයට දුෂ්කරතාවලට මුහුණපෑමට සිදුවේ.මන්ද සැබෑ ලෝකයෙහි ආඝ්රාාණ සංවේදීතාව තිබිය යුත්තේ එක්තරා මට්ටමකින් යුතුවීම නිසාය.කිසියම් පුද්ගලයෙකු ඒ මට්ටම අබිබවා අති සංවේදී වේනම් ඒ පුද්ගලයාට සමාජයේදී විවිධ දුෂ්කරතාවලට මුහුණපෑමට සිදුවීම නොවැළැක්විය හැකිදෙයක් වනු ඇත. ඇතැම් පුද්ගලයින්ට සැර සුවඳ විළවුන් ගන්ධය ඉවසා දරාගැනීමට නොහැකිය.බොහෝවිට එබඳු පුද්ගලයින් ආඝ්රාුණය නිසා අසාත්මිකතාවලට පහසුවෙන් ගොදුරුවියහැකිය.නාසය තුළ ඇති ආඝ්රානණයට සංවේදී සියුම් ස්නායු තන්තු දිගේ මොළය කරා ආඝ්රාිණය සම්ප්රේ ෂණයවේ.මොළයෙහි ආඝ්රාරණ ඥානයට අදාළ ප්රසදේශයේ සිට ගමන් ගන්නා ස්නායු වෙනත් ප්ර්ධාන ඉන්ද්රිපයන් දක්වාම විහිද පවතී.හෘදය,හෘද පේශී,මධ්යන මොළය,රුධිර නාල ආදී විවිධ කොටස් සමඟ ආඝ්රාිණ ස්නායු සම්බන්ධව පවතී.මේ හේතු නිසා ආඝ්රායණය පිළිබඳ සියුම් සංවේදීතාව සිරුරේ වෙනත් කොටස්වලට බලපෑමක්කළහැකි මට්ටමක පවතී.ආඝ්රාපණයෙහි ප්රදසන්නතාවය සිරුරේ හා මානසික ක්රිපයාකාරීත්වයෙහි ප්රවබල වෙනස්කම් ජනිත කරනුලබයි.එසේම ආඝ්රාසණයෙහි අප්රිසන්නතාවය නිසා විවිධ මනෝකායික උපද්ර ව බිහිකරනු ලැබේ.ආඝ්රාආණය පුද්ගල මානසික මට්ටම සමඟද සබඳතා දක්වන බව ඒ පිළිබඳ සිදුකළ පර්යේෂණ වලදී පැහැදිලි වී තිබේ. යහපත් ප්රටසන්න පැහැපත් මානසික මට්ටමක් සහිත පුද්ගලයින් ප්ර සන්න ආඝ්රාේණ කෙරෙහිද නරක, අයහපත් මානසික මට්ටමක් ඇති පුද්ගලයින් අප්රසසන්න ආඝ්රාරණ කෙරෙහිද රුචිකත්වයක් දක්වන බව පෙනී ගොස් තිබේ.අයහපත් චරිත ලක්ෂණ ඇති අයගේ ජීවන පසුබිම සමඟ අප්රරසන්න ආඝ්රානණ බැඳී තිබේ.එසේම යහපත් චරිත ලක්ෂණ ඇතිඅය ප්රසසන්න ආඝ්රාවණ ඇසුරේ දිවිගෙවීමට ප්රිායකරති. මේ ප්රිපය අප්රි යතාවය ඒ පුද්ගලයා ජීවත්ව සිටින වර්තමාන භවයතුළදී පමණක් නොව සසර භවයේ දී පවා අඛණ්ඩව ගෙනයන පුරුද්දකි.යහපත් චරිත ලක්ෂණ ඇතිඅය මරණින් පසු දිව්යව ආත්මභාව වල උපදින අතර එහිදීද ප්රපසන්න ආඝ්රාිණ ලැබීමට,ඒවා රසවිඳීමට,ඒවා ආහාරකොට ගැනීමට ප්රි්ය කරති.එසේම අයහපත් චරිත ලක්ෂණ ඇති අය මරණින් පසුව සතර අපාය,තිරිසන්,ප්රේදත,භුත ආදී පහත් ආත්මභාවවල උපදින අතර එහිදී අප්ර සන්න ආඝ්රා ණ ලැබීමට,ඒවා රසවිඳීමට,ඒවා ආහාරකර ගැනීමට ප්රි ය කරති.දෙවිවරු ප්රිසන්න ආඝ්රාරණවලට ප්රිමයකරන්නේත්,පහළ භව තලවල අමනුෂ්යමයින් අප්රාසන්න ආඝ්රාිණවලට ප්රිටයකරන්නේත් මේ අනුවය.ඒ ආඝ්රානණවල ලක්ෂණ අනුව පුද්ගල ස්වරූපය පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකිය.දෙවියන් ආදී උසස්භවවල අයට ප්ර‍සන්න ආඝ්රාවණ පූජා කිරීමට හේතුව මෙයයි.බොහෝවිට එබඳු ආඝ්රායණ පවතින ස්ථානවලට බොහෝවිට උසස්භවවල අය පැමිණෙති. දේව භව වැනි සුවිශේෂී සුගති උත්පත්ති ස්ථානවල ඉපදී සිටින දේවිවරුන්ගේ ආහාරය ආඝ්රාාණය බව පැවසේ.මේ අනුව ආහාරයක පවතින ආඝ්රාපණය ඕජාව සේ ලබාගැනීමෙන් පමණක් එබඳුඅයට දිවිගෙවීමට හැකියාව තිබේ.යහපත් මනුෂ්යවයන්වුවද ප්රබසන්න ආඝ්රාැණවලට ප්රිපයතාවයක් දක්වති. දිව මඟින් රස සංවේදන මොළය කරා සම්ප්රේ‍ෂණය කෙරේ.තිත්ත,කටුක,ඇඹුල්,පැණිරස, ලුණුරස ආදී විවිධ රසවර්ග දැනීම හා හැඳිනීම පිණිස දිවෙහි ඒ සඳහාම වෙන්වූ කළාප පිහිටා ඇත. අදාළ කළාප වෙත නියමිත රස වර්ගය ළඟාවූ විට ඒබව ස්නායු තන්තු මඟින් මොළයේ නිශ්චිත වූ ප්ර්දේශ වෙත දැනුම් දෙනු ලබයි.මෙහිදී නියමිත රසවර්ගයට අදාළ රසායනික සංයෝග ක්රිූයාකාරීවී ඒබව මධ්යන මොළය වෙත සම්ප්රේ ෂණය වේ.මධ්ය මොළයෙහි ඒ රස වර්ගයට අදාළ තොරතුරුවල මතක ගොනු පිරික්සා බලා නිශ්චිත කරුණු උද්ධරණය කරගනියි.එකී නිශ්චිත තොරතුරු හා දත්ත අතර සුසංයෝගය මඟින් නියමිත රස වර්ගයට අදාළ සෙසු ශාරීරික ක්රිනයා පාලනය කෙරේ.ඛේටය වැගිරීම පිණිස ඛේට ග්ර්න්ථි උත්තේජනය කිරීම පවා මෙහිදී සිදුවේ.එසේම රස විඳීමේ තෘෂ්ණාව සිතට නැඟී ඉන් කුසගින්න වැඩේ.මෙහි ප්රසතිඵලය අධික ආහාර ප්ර්මාණයක් අනුභව කිරීමට එම පුද්ගලයා පෙළඹීමයි.අධි ස්ථූලතාවයට මෙය ප්ර ධාන හේතුවක්ද වේ.තුළින් වඩාත්.මෙහිදී සිරුරේ වර්ධනයට හා පෝෂණයට අවශ්යි නියමිත ආහාර ප්රපමාණයට වඩා අධික ප්රරමාණයක් ආහාර කුසට ඇතුළු වන බැවින් රස තෘෂ්ණාවෙන් පෙළඹවී ආහාර ගැනීම නුසුදුසුය. බොහෝවිට තෙල්සහිත ආහාර, බැඳුම් වර්ග, විවිධ රස කාරක අධික ප්රෙමාණයක් යෙදූ කෘතිම ආහාර පාන වර්ග,ක්ෂණික ආහාර ආදිය නිසා රස වින්දනය උත්තේජනය වේ.මෙකී රස වින්දනය උත්තේජනයවීමෙන් සිතට නැඟෙන ආහාර පාන ලබාගැනීමේ ආශාව ආහාරයේ කෘතිම රසය හා බද්ධවූවකි.එය ආහාරයෙහි ඇති සැබෑරසය නොව කෘතිම රස කාරක යෙදීම තුළින් රස ඉන්ද්රිෙයන් අස්වාභාවිකව උත්තේජනය කිරීමෙන් ඇති කරන ලද විකෘතියක් බව වටහාගත යුතුය.එහිදී මූලික කොටගෙන ඇත්තේ දිව පිණවීමේ ආශාව හා චේතනාවයි.ආහාර පාන ගන්නා අවස්ථාවේදී එහි රසයට ගිජු නොවී මධ්ය ස්ථ ආකල්පයෙන් කටයුතු කළ හැකි නම් මේ තත්වය වළක්වා ගත හැකිය.ආහාර ලබාගත යුත්තේ සිරුරට එහි අවශ්ය්තාවය තිබෙන ප්රනමාණයට අනුව මිස රස තෘෂ්ණාවට ලොල්ව නොවන බව වටහා ගත යුතු සත්ය‍යකි.යම්කිසි ආහාරයක් පානයක් ලබාගැනීමේදී වුවද එය රස වුවද නීරස වුවද එහි උපයෝගීතාවය පමණක් සලකා මධ්යෙස්ථ ආකල්පයකින් කටයුතු කළහැකි නම් අධිස්ථූලතාව නිසා ඇතිවන රුධිරගත මේද ප්රධමාණය ඉහළයාම,හෘදයාබාධ,හන්දි වේදනා වැනි වූ ශාරීරික ආබාධ බොහොමයක්ම ඇතිවීමෙන් වැළකිය හැකිය.නූතන සමාජයතුළ ඉතාබහුලව ව්යාිප්තවී යන මෙබඳු රෝග ඇතිවීමට තරඟකාරී ජීවන රටාව හා රස තෘෂ්ණාවට ගිජුවීම හේතුවී තිබේ.සාමාන්යු අයෙකු තුළ රස තෘෂ්ණාව ඇතිවනුයේ දිවේ එකී රසයට අදාළ ස්නායු මඟින් සම්ප්රේයෂණයවන දත්ත සංඥා මොළයට ලැබී මොළය ඒ රසය හඳුනාගෙන ඊට ප්රාතිචාර දැක්වීම නිසාය.එසේම රස ස්නායු නිසාම උත්තේජනය වන රසායනික ද්ර ව්යාවල ක්රියයාකාරීත්වය හේතුකොටගෙන ජීරණ පද්ධතියට බලපෑම් සිදුකෙරේ.බොහෝවිට ස්වභාවික අයුරින් සිදුවන රස ජනනය නිසා ඇතිවන බලපෑමට වඩා දැඩි වූ බලපෑමක් විෂම ආහාරයෙහි අන්තර්ගතය.විවිධ රසකාරක වර්ග මෙන්ම දූෂිත ආහාර රටාව නිසාද ජීරණ පද්ධතියට එල්ලවනුයේ අහිතකර බලපෑමකි. ස්පර්ශය සම ප්රකධානකොට සිරුරේ සෑමතැනකම ව්යාාප්තව පවතී.සම නොපවතින නිය,දත් පිහිටා ඇති ස්ථාන ආශ්රිතතවද ස්පර්ශය පවතී.ඒවා පවා එක්තරා අයුරකින් සමේ ස්නායුවලට එකතුව ඇති නිසා ස්පර්ශය දැනේ.ස්පර්ශ ප්ර්ධාන වශයෙන් සීත උණුසුම් හා මධ්යයස්ථ ආදී ආපෝධාතුවේ වූ විවිධ අවස්ථා කේන්ද්රරකොට ඇත.කාම සංඥාව පවා ඇතිවනුයේ ස්පර්ශය ප්රකධානකොට ගෙනය.ඒ නිසා ස්පර්ශ සංඥාවට ප්රරමුඛත්වයක් හිමිවේ.සිත තුළ ඇති වන කාම සංඥාව වර්ධනයවීමේ ස්වරූප සලකා ආකල්ප,හැඟීම් හා චර්යා වශයෙන් ප්රතභේදකොට ක්රිසයාත්මකවේ.කාම සංඥාවට අරමුණුවන ප්රහතිවිරුද්ධ ලිංගිකයින් පිළිබඳ නිරතුරු සිතීම හා ඒ සම්බන්ධ විවිධ දෑ මෙනෙහිකිරීම ආදී මානසික ක්රිුයාවළිය නිසා කාම සංඥාවට අදාළ ආකල්ප සිතේ වර්ධනය වේ.මෙසේ වැඩුණු ආකල්ප නිසාම කාම හැඟීම් හා චර්යා උත්සන්න කෙරේ.මිනිස් සිතේ කාමයට සම්බන්ධ ක්රිනයාවළිය සිදුවීමට සිරුර තුළ ඇති හෝමෝන ක්රි යාවළියද සක්රියයව දායකවේ.කාම සංඥා මොළයට ලැබුණුවිට මොළය වහා ඊට ප්ර‍තිචාර දක්වයි.මොළයේ ඇති රසායනික ද්රදව්ය.වල ක්රියයාකාරීත්වය නිසා සිරුරේ ලිංගික ඉන්ද්රිකය හා සම්බන්ධ මාංශපේශීවලට රුධිරය සැපයීම,ඒවා සංකෝචනය හා ප්ර සාරණයවීම වැනි ක්රිියාවළි පවා සිදුවේ. එසේම ලිංගික ස්ථාන ආශ්රි ත රුධිරවාහිනී නාලවලට රුධිරය ගලාඒම,ඒවා ක්රිසයාශීලී සේ තැබීම,ලිංගික ඉන්ද්රිීයන් නිරතුරු තෙත් ස්වභාවයෙන් තැබීමට අදාළ ග්රසන්ථීන්හි ස්රාසවයන් වැගිරීමට සම්බන්ධ ක්රිමයාවලි සිදුවීම,හෘද ස්පන්දය වේගවත්වීම,මොළයේ සෛල වෙත ග්ලූකෝස් සැපයීම, ඇසේ කණිනිකාව විශාලවීම,ලිංගික හැසිරීම් සඳහා මනස හා සිරුර සූදානම් කිරීම ආදී විශාල ක්රිටයාකාරීත්ව සමූහයක් ලිංගික සංඥා සැපයීම හා හඳුනාගැනීම සමඟ සිදුවේ. ලිංගික සංඥා මනසට ලැබෙනුයේ මනසට ලැබෙන සියළු ස්පර්ශ සංඥා අතරින් තෝරාගනු ලබන සංඥා ලිංගිකත්වය තුළින් හඳුනා ගැනීම හා අර්ථකථනය කිරීම මඟිනි.ලිංගික සංඥා මනස වෙත ලැබෙනුයේ ස්පර්ශය මඟින් පමණක්ම නොවේ.ඇස,කණ.නාසය ආදී සෙසු ඉන්ද්රිෙයන්ගෙන් පවා ලිංගික සංඥා මනසට ලැබෙතත්,ඒ අතරින් වඩා ප්ර බල සේ සැලකෙනුයේ සපර්ශ සංඥා දත්ත වේ.එසේවුවද සෑම ස්පර්ශ සංඥා දත්තයක්ම ලිංගික සංඥා නොවේ.සම මඟින් ස්නායු පද්ධති ලබා ගන්නා ස්පර්ශ සංඥා දත්ත මොළය වෙත සම්ප්රේ ෂණය වූ පසුව මොළය ඒවා හඳුනාගැනීමක් කරයි. මොළයට ලැබෙන ස්පර්ශ සංඥා දත්ත අතරින් ප්රණතිවිරුද්ධ ලිංගික ස්පර්ශ සංඥා දත්ත පිළිබඳ යම් ආකර්ශණයක් ඇති වේ. කාමයට අදාළ මනසෙහි මීට පෙර සටහන්ව පැවති පුද්ගල ආකල්ප, හැඟීම් හා චර්යා සමඟ මේ ස්පර්ශ සංඥා දත්ත සම්බන්ධවේ.ඊට ලිංගික හෝමෝනද ප්ර බල බලපෑමක් ඇතිකෙරේ.කාම සංඥා ඇතිවූ වහාම රුධිරයට ලිංගික හෝමෝන විශාල ප්රනමාණයක් මුදාහැරේ.රුධිරය මඟින් ඒවා සිරුරේ සෙසු ස්ථාන කරා ව්යා ප්ත කෙරේ. ප්ර තිවිරුද්ධ ලිංගිකයින් පිළිබඳ සැලකීමේදී ඔවුන් සතුව සැබවින් නොමැති හොඳක්,ප්රෙසන්නබවක්,ප්රිිය උපදවන ස්වභාවයක්,ලස්සනක් සිතට නැඟීමට හේතුව මෙම ලිංගික හෝමෝන ශ්රානවය මඟින් සිත හා සිරුර උත්තේජනය කිරීමයි. මෙහි අනිවාර්ය ප්ර තිඵලය නම් අදාළ ප්රනතිවිරුද්ධ ලිංගිකයා සමඟ ලිංගිකව එක්වීමේ මනෝකායික වුවමනාවක් ඇතිවීමයි.වර්ගයා නොනැසී පවත්වාගැනීම පිණිස සෑම ජීවියෙකු තුළම ස්වභාව ධර්මයෙන් සැකසුනු ජීවිවිද්යා්උගුලට හසුවීම මෙහි අනිවාර්ය ප්රමතිඵලයයි. සංසර්ගයෙහි යෙදීමෙන් පසුව අදාළ මනෝකායික අවශ්යගතාව තාවකාලිකව සංසිඳී යයි. යළිත් වරක් මුල් අවස්ථාවේදී ඇතිවූ මට්ටමටත් වඩා ප්ර බල සේ අවශ්යකතාව ඇතිවේ.මේ ක්රිකයාවළිය අඛණ්ඩව සිදුවීමේ අනිවාර්ය ප්රටතිඵල නම් සසර තවත් තහවුරුවීම පමණකි. ප්රිසන්නතාව හෝ ප්රිවයමනාප බව කාමය නොවේ. ප්රටසන්න බව කාමයෙන් වෙන්කර හඳුනාගැනීමට අවශ්යීය.නිදසුනක් ලෙස පුරුෂයෙකුට ඔහුගේ පුද්ගලික ආකල්ප වලට සැසඳෙන ඕනෑම අයෙකුව ප්රිහය මනාප විය හැකිය.මේ ප්රිසය මනාව වූ පුද්ගලයා පුරුෂයෙකු නම් ඒ ආකල්පය ඉන් එහා නොයා ප්රරසන්න බව තුළ පමණක්ම රැඳේ.නමුදු ප්රි ය මනාව පුද්ගලයා ස්ත්රි‍යකවී නම් පුරුෂයෙකුට ඇය ගැන ඇතිවනුයේ ප්රිගයමනාවබවෙන් ඔබ්බට ගිය ආකල්ප,හැඟීම් හා චර්යා සමූහයකි.කාමය නම් එයයි. ඒ නිසා නිරතුරු වෙහෙසවිය යුත්තේ ප්‍රසන්නබවට පමණක් සීමාවූ ආකල්ප තුළම කටයුතු කිරීමටය. කාමය ප්රවසන්නබවට ව්ය්තිරේක ආකල්ප,හැඟීම් හා චර්යා වලින් යුක්ත වූ මනෝකායික පසුබිමකි. නෙක්ඛම්ම සංකල්පය නම් කාම සංඥාවේ සැබෑ ස්වභාවය හඳුනාගෙන ඉන් බැහැරව ක්රිියාකිරීමයි. මානසික හේතුසාධක වල බලපෑම මතද ඇතැම් අවස්ථාවලදී ඉන්ද්රීැය ඥානය නිසි අයුරින් ඇති නොවියහැකිය.මේ අවස්ථාවලදී අදාළ ඉන්ද්රි්ය නිසි සේ ක්රි යාකරතත්,මොළයෙහි අදාළ ප්රඇදේශ වල ක්රි.යාකාරීත්වය සමතුලිතව පැවතියත්,ඉන්ද්රීිය ඥානයට අවශ්යරම සාධකයවූ මානසික තත්වයේ අයහපත් බලපෑම මත ඉන්ද්රීරය ඥානය නිසිඅයුරින් ඇතිනොවීමටද ඉඩකඩ තිබේ. අධික තෙහෙට්ටුව විඩාව,ගිලන්බව,නිද්රාිශීලීබව,කුසීතබව,කම්පනය,විශාදය,මානසික පීඩනය,මානසික ආතතිය වැනි විවිධ හේතුවල බලපෑම නිසාද ඉන්ද්රීිය ඥානයේ විවිධ දුබලතා මතුවිය හැකිය. බොහෝවිට කායික තත්වයෙහි ඇතිවන වෙනස්කම් පවා මානසික තත්වය අයහපත්වීම කෙරෙහි ඇතැම් විටදී බලපානු ලැබේ.සෞඛ්ය සම්පන්න සිරුරකින් සමත්විත වූවෙකුට බොහෝදුරට ඉන්ද්රිබය ඥානය සමතුලිතසේ පවතිනබව දැකිය හැකිය. බුදුබව වැනි අති පාරිශුද්ධි මානසික මට්ටමක් පතා පාරමීධර්ම සම්පූර්ණ කරගැනීමේ අදිටනින් ක්රි යා කරන බෝධිසත්වවරුන් හා සම්මා සම්බුදුවරුන්වහන්සේලා කෙරෙහි මහා පුරුෂ ලක්ෂණ නමින් හැඳින්වෙන මනා සෞඛ්යහ සම්පන්න සිරුරක් සහිතවීම සුදුසුකමක් සේ දක්වා ඇත්තේ සමතුලිතවූ මානසික මට්ටමකට ශාරීරික ශක්තිමත්බව බලපාන බැවිනි.මානසිකව ගිලන්වීම නිසා පුද්ගලයාගේ ඉන්ද්රීමය ඥානය දුබල වේ. මානසිකව ශක්තිමත්ව පසුවන අවස්ථාවලට සාපේක්ෂකව මානසිකව ඇදවැටීම්වලට ලක්ව ඇති අවස්ථාවල පුද්ගලයෙකුගේ ඉන්ද්රීිය ඥානයේ විවිධ දුබලතා පැණ නඟින බව පැහැදිලිව දැකගත හැකි ලක්ෂණයකි.මෙහිදී මනසද ඉන්ද්රිියක් සේ සැලකෙන නමුදු මනසද සෙසු ඉන්ද්රි යන්හි ක්රිමයාකාරීත්වය සමඟ ඉතා තදින් බද්ධව පැවතීමද දැක ගත හැකිය. බොහෝවිට සෙසු ඉන්ද්රි්යන් මඟින් ලබාගන්නා සංඥා දත්ත මොළය වෙත සම්ප්රේකෂණ කාර්යයෙහිදී මනස ඊට විශාල දායකත්වයක් සපයනු ලැබේ.වෙනත් කල්පනාවකින් සිටින අවස්ථා වලදී සෙසු ඉන්ද්රිනය කෙතරම් විවෘතව පැවතියද එම ඉන්ද්රිවය මඟින් නිසි සේ ඉන්ද්රිියක් ඥානය ඇති නොවීමට හේතුව මෙයයි. නිදසුනක් වශයෙන් වෙනත් කල්පනාවකින් පසුවන විට ඇසට කෙතරම් අරමුණු පැමිණියත්, ඒ කිසිදු අරමුණක් විෂයෙහි ඉන්ද්රිකය ඥානයක් ඇතිනොවේ.නාසය,දිව,සම,කණ ආදී සෙසු ඉන්ද්රි්යන් සම්බන්ධයෙන්ද මනස සුවිශාල දායකත්වයක් සපයනු ලැබේ.කිසිදු ඉන්ද්රිියක් මනසෙහි උපකාරයක් නොමැතිව ඉන්ද්රි්ය ඥානය නොඋපදවනබව මෙහිදී වටහාගත යුතුය.මනස පවිත්රදව තබා ගැනීම පිරිසිදු පැහැදිලි ඉන්ද්රිඋය ඥානයක් ඇතිකරගැනීමට හේතුවකි.අපිරිසිදු මානසික මට්ටමකින් නිරතුරුව පසුවීම නිසා ඉතා ඉක්මනින්ම ඉන්ද්රිකය ඥානය දුබලවී යයි. 3.8.ඉන්ද්රීඉය ඥානය හා දෘෂ්ටි ග්රයහණය ඉන්ද්රීාය සංජානන කිසිවකින් විකෘත නොවී මනසට ලැබීමෙන් ඇතිවූ ඥානය විපරිත නැත. නමුදු සෑම ඉන්ද්රීනය සංජානනයක්ම මොළය වෙත ලැබුණු පසුව විවිධ පුද්ගලයින්තුළ ඇති ආකල්ප වලට අනුරූපව ඉන්ද්රී ය ඥානය වෙනස් වියහැකිය.දෙදෙනකු තුළ එකම දෙයක් පිළිබඳ දෙයාකාර ආකල්ප ඇතිවනුයේ මේ නිසාය. ඇස, කණ, නාසය, දිව, සම හා මනස යන ඉන්ද්රිමයන් සයතුළින් ලබා ගන්නා ඥානයද මේ හේතුව නිසා පුද්ගලික ආකල්ප වෙනස්වීමට සාපේක්ෂව වෙනස් විය හැකිය. ඉන්ද්රීිය ඥානය ඇතිවීමේදී ඒ සමඟම පුද්ගලයෙකු තුළ ඇති ආකල්ප දෘෂ්ටියක් සේ ඊට මුසුව ඇති වේ.මෙය එක්වරම වටහාගත නොහැකි වුවද එය සත්යුයකි.මෙය තමාටම දැකගත හැකිය. සියුම් වූ අවස්ථාවක් බැවින් ක්ර මිකව මනස පුරුදු පුහුණුකොට දැකිය යුතු දාර්ශනික පසුබිමක් මේතුළ ගැබ් වී පවතී.ඉන්ද්රීකය ඥානය ඇතිවීමත් සමඟම දෘෂ්ටිග්රැහණය සිදුවේ.මේ දෙකම එක්වර සිදුවන බැවින් එකක් ලෙස හැඟීයයි.නමුදු ඉතා ප්ර්වේශමින් ඉන්ද්රීුය ඥානය දෘෂ්ටි ග්රසහණයෙන් වෙන්කර සැලකීම ප්රලගුණකළහොත් කලක් ගතවීමේදී පැහැදිලිවම මඳින් මඳ හෝ එය කළහැකිවනු ඇත.විදර්ශනාවේ දී සිදුකිරීමට වෑයම් කරනුයේ මේ ක්රි්යාවළියයි.පළමු ආර්යමාර්ගයවූ සෝතාපත්ති අවස්ථාවේදී සිදු වනුයේ සාර්ථකව ඉන්ද්රිිය ඥානය දෘෂ්ටි ග්රාහණයෙන් වෙන් කොට ගැනීම සිදුවීමයි.එබැවින් පළමුව ලබන සෝතාපත්ති මාර්ගඵල ඥානය දෘෂ්ටි ප්රුතිලාභයක් ලෙසට හැඳින්වේ.පුහුදුන් පුද්ගලයා යනු ඉන්ද්රිාය ඥානය දෘෂ්ටි ග්රනහණයෙන් අපිරිසිදුවී ඇති වන පුද්ගලයායි.පුහුදුන් පුද්ගලයාට ඉන්ද්රීපය ඥාන ඇතිවීමේදීම දෘෂ්ටි ග්රෘහණය සිදුවීම නිසා ඒ පුද්ගලයා ඉන්ද්රීලය ඥානය වශයෙන් දකිනුයේ හුදෙක්ම දෘෂ්ටි ග්ර්හණයක් පමණි.අවාසනාවකට මෙන් ‍මේ මිථ්යාී තත්වය පුහුදුන් පුද්ගලයාට නොවැටහේ. පුහුදුන් පුද්ගලයා සිතනුයේ ඔහු තුළ ඇති වන දෘෂ්ටි ග්රේහණය පවතින සැබෑ තත්වය බවයි.නමුදු එය වැරදිය.නමුදු ඒ පුද්ගලයාට එය වටහා දිය නොහැකිය.මෙය උමතුවූ තැනැත්තෙකුට තමාගේ සැබෑ උමතුවූ ස්වභාවය වටහා ගත නොහැක්කාක් මෙනි.උමතුවූ පුද්ගලයාද තමාගේ සිතතුළ ඇති උමතුව සිය ප්රභකෘති සැබෑ ස්වරූපය බව සිතයි. තමා වැරදියට දකින දේ සැබෑවක් යයි හඟියි.මෙය උමතු තැනැත්තාතුළ ඇති වැරදි දෘෂ්ටියකි. ආර්ය පුද්ගලයාට සාපේක්ෂකව පුහුදුන් පුද්ගලයාගේ ආකල්පද මෙයට සමානය. මේ හේතුව නිසා ආර්ය විනයට සාපේක්ෂකව පුහුදුන් පුද්ගලයා නඟන සිනාව හැඬීමක් සේ දක්වා ඇත. එසේම පුහුදුන් පුද්ගලයාගේ නර්තනය ආර්ය පුද්ගලයාගේ දැකීමට සාපේක්ෂකව උමතුවෙන් කරන දැඟලිල්ලකට සමානකර දක්වා තිබේ. මේ සියළු දේ පිළිබඳව සලකා බැලූවිට පෘථග්ජනයින් සියළුම දෙනා උමතුරෝගීන්ට සමානබව බුදුදුරදුන් දේශනා කර තිබේ.මීට හේතුව පුහුදුන් පුද්ගලයින්ගේ ඉන්ද්රීතය ඥාන හා එකවිටම ඇතිවන දෘෂ්ටි ග්රේහණය උමතු රෝගීන්ගේ මිථ්යාය දැකීමට සමාන බැවිනි. පුහුදුන් පුද්ගලයින්ගේ මේ මිථ්යාර දෘෂ්ටිය ඉන්ද්රිනය ඥානයෙන් ඉවත්කර දැමීමේ ක්රිියාවළිය සමාන වනුයේ උමතු රෝගීන්ගේ උමතු දැකීම ඉවත්කිරීමටය.උමතු රෝගියෙකු උමතු යැයි කියනුයේ ඒ පුද්ගලයා තුළ ඇති මේ වැරදි දෘෂ්ටිය නිසාය.උමතු රෝගියෙකු තුළ ඇති මේ වැරදි දෘෂ්ටිය ඉන්ද්රීලය ඥානය සමඟම එක්විට ඇතිවේ.ඉන් මුළාවට පත් වන උමතුරෝගීන් සැබෑ පියවි ලෝකයේ අනිත් අය නොසිතන දේ සිතයි.අන්ය.යන් නොපවසන දේ පවසයි.අන්ය්යන් නොකරන දේ කරයි.මෙයට හේතුව නම් ඔහුතුළ ඇති වැරදි දෘෂ්ටියයි. උමතු රෝගියෙකු සුවපත් කිරීමට මේ වැරදි දෘෂ්ටිය ඉවත් කළ යුතුය.එය ඖෂධ මඟින් හෝ උපදේශනය මඟින් හෝ ඒ දෙකම මඟින් හෝ විය හැකිය. ඉන්ද්රීිය ඥානයට දෘෂ්ටිය මුසුවීම නිසා ඇතිවන මිථ්යාඟ දෘෂ්ටිය නිසා ලෝකය පිලිබඳව ඇති වනුයේ විපරීත දැනුමකි.එහි සැබෑව ගැබ්වී නැත.සැබෑව යයි වරදවා වටහාගනුයේ ව්යාිජ හැඩයකි. ඉන්ද්රීිය ඥානය යමක් පිළිබඳව ඇතිකරගනුයේ මමත්වය කේන්ද්රාකරගත් අවබෝධයකි.මෙය ඇති වන්නේ එක් එක් ඉන්ද්රි යන් මඟින් සම්ප්රේ ෂණය වන සංඥා දත්ත හඳුනාගැනීමේදී ඇතිවන දෘෂ්ටිය වරදවා ග්ර හණය කරගැනීම නිසාය.රූපයක් ඇසට හමුවූ විට පෙනීමේ කෘත්යී සිදුවේ.මේ කෘත්යරයට මනසද සම්බන්ධ වේ.ඇස,රූපය හා මනස යන කාරක හේතුවෙන් චක්ඛු විඥානය හටගනියි.නමුදු මේ චක්ඛු විඥානය නම් ආරම්භයේදී ඇසට අරමුණුවූ රූපය පමණක්ම නොවේ.රූපය සමඟ මුසුවූ දෘෂ්ටියද චක්ඛු විඥානයට ඉවහල්වී තිබේ.ඇසට රූපය අරමුණුවීම පෙනීමේ ක්රිපයාවළියකි.නමුදු ඒ ක්රිමයාවළිය මනස හා සම්බන්ධවූ විට මනසෙහි ඇති මමත්ව දෘෂ්ටිය සමඟ එය එකතුවේ.එවිට ඇති වනුයේ පෙනීමේඅකර්තෘආක ක්රි යාවළියක් නොවේ.දැකීමේ සකර්තෘඑක ක්රිඑයාවකි.දැකීමට කර්තෘවවරයෙකු සිටියි.මෙහිදී ඇසින් බලන්නෙකු සිටිනබව මනස වරදවා උපකල්පනයකර එයම දෘෂ්ටියක් ලෙසට පෙනීමේ කාර්යයට බද්ධව චක්ඛු විඥානය උපදවයි.මේ සියළු දේ හේතු ප්ර ත්යද ක්රිියාවළිය නිසා හට ගත් දේ මිස සත්වයෙකු,පුද්ගලයෙකු හෝ ආත්මයක මෙහෙයවීම නිසා ඇතිවන දෙයක් නොවේ. සත්වයෙකු,පුද්ගලයෙකු හෝ ආත්මයකැයි වරදවා වටහාගනුයේ මේ හේතුප්රේත්ය ය ක්රියයාවළිය නිසි ලෙස නොදැනගැනීමෙන් ඇතිවන අවිද්යාැව නිසාය.අවිද්යාව නමින් සඳහන්කර ඇත්තේද මෝහයයි. ඇස හෝ වෙනත් ඉන්ද්රි යක් හෝ ක්රිේයාකිරීම නිසා ඇතිවන අරමුණු දැනගැනීමේ ඥානය දෘෂ්ටියක බැසගෙන ඇතිවීම පෘථග්ජන ස්වභාවයකි.මමත්වය කේන්ද්රයකර ගැනීම සමඟම ඊට අදාළව සිදුවන ප්රවතික්රිභයාව නම් ඇතිකරගත් මමත්වය සෙසු අයගෙන් වෙන්කර සැලකීමට පෙළඹීමයි.පෘථග් ලෙස හැඳින්වෙනුයේ සමස්තයෙන් එක් පුද්ගලයෙකු මේ වෙන්කර සැලකීමේ මානසික ස්වභාවයයි.එම මානසික ස්වභාවය පෘථග්ජනයාගේ සාමාන්යම මනෝකායික පසුබිමයි.මේ පිළිබඳව මනාව කරුණු අවබෝධ කරගැනීම නිසා යම් තරමක් දුරටහෝ එකී පෘථග් ස්වභාවයෙන් අත්මිදී කටයුතු කිරීමටද හැකියාව ඇතිවේ.ඇසින් රූපය ස්පර්ශවීමේදී ඇසේ දෘෂ්ටි ස්නායු මඟින් රූප සංඥා දත්ත මොළයට සම්ප්රේ.ෂණය වේ.මේ සංඥා දත්ත මොළය වෙත ලැබීමේදී රූපය පිළිබඳ සංජානනය වේ. එසේවුවද ඇසට ගෝචරවන රූපයේ පවතින ගුණය පිලිබඳ හැඟීමක්ද ඒ සමඟම ඇති වේ. එනම් ප්රිනය අමනාප බව පිළිබඳ රුචි අරුචිකමක්ද දෘෂ්ය සංජානනය සමඟම හටගනියි.මේ ප්රි ය අමනාප බවද මමත්වය කේන්ද්රඳකොට ගත්හැඟීමකි.ඇසින් ලබාගත් පූර්ව දෘෂ්යය සංඥා දත්ත පිළිබඳ ස්මරණ පවා මතකයේ රැඳී පවතී.මේ සියල්ලම යළි ආපසු කැඳවා ගැනීමට ක්ෂණයකින් මනස සමත්ය. කෙසේ වුවද මෙහි පවතින සංකීර්ණ ස්වභාවය නිසා නූල්පන්දුවක් ලෙස සෑම අංශයක්ම එකිනෙක වෙළි පැටලී ගැට ගැසී තිබේ.අවුල්වූ නූල් පන්දුවක් යළි ආපසු ලිහා නිවැරදි කිරීමට අපහසු වන්නාක් සේ සංජානනය හා සම්බන්ධ විඥාන ක්රිූයාවළියේද සංකීර්ණවත්වය නිසා තේරුම් ගැනීමට මඳක් දුෂ්කරය. ඉන්ද්රි ය ඥානය සමඟ ක්රිූයාත්මක වන මානසික ස්වභාවයතුළ රැඳී පවතින දෘෂ්ටිය නිවැරදි අවබෝධයකට තුඩුදෙන පිරිසිදු දැක්ම අපිරිසිදු කරනබව පැහැදිලිය.මේ දෘෂ්ටිය ඇතිවන අයුරු මෙන්ම නැතිකරන අයුරුද රැඳී පවතිනුයේ එය මැනවින් වටහාගැනීමේ ක්රිුයාවළියතුළමය.එයට වෑයම්කළද ඇතැමෙකු සුළු උත්සාහයකින් අධෛර්යමත්වන බව පෙනේ.නමුදු ප්රුවේශමින් ලිහා ගැටගැසී ඇති සියුම් තැන් පිරික්සා මැනවින් අවබෝධ කරගැනීමට වෑයම් කළහොත් එය කිරීමේ නොහැකියාවක්ද නැත.ඊට අවශ්යිවනුයේ උත්සාහය හා දැඩි අධිෂ්ඨානය පමණි.බාහිර රූප අරමුණු නිසා ඇසට දර්ශනයවන රූපයේ සංඥා දත්ත මොළය වෙත සම්ප්රේයෂණය කරන අතර එය මොළය වෙත ලැබුණුපසු මොළය එය තේරුම්ගනුයේ පෙනීමක් සේ නොව දැකීමක් ලෙසයි.පෙනීම සඳහා කර්තෘ වරයෙක් අවශ්ය නැත.එය හුදෙක් ක්රි යා සන්තතියක් පමණි.සත්ය ය නම් එයයි.ඇස හා පෙනීම අතර කිසිදු කර්තෘ්වරයෙක් නැත.පෙනීමේ ක්රියයාව සම්පූර්ණවීම සඳහා අවශ්යමවන හේතුප්රහත්යක ක්රි යාව සම්පූර්ණ වූ විට පෙනීමේ කාර්යය සිදුවේ.නමුදු පෙනීම දැකීමක් සේ සැලකීමේදී ඊට කර්තෘයවරයෙක් ඇති කර ගනියි.මෙයට හේතු දෙකක් ඉවහල්වේ.එනම් පෙනීමෙන් ඇතිවූ ආශ්වාදයයි. ඒ ආශ්වාදය නිසා පෙනීම දැකීමක් ලෙස සලකනු ලබයි.අකර්තෘමක ක්රි්යාවකින් ආශ්වාදයක් ලැබිය නොහැකි නිසා මම යනුවෙන් පුද්ගලත්වයක් ගොඩනඟා ගනියි.දැන් ආශ්වාදය විඳින්නෙකු ද සිටින නිසා ආශ්වාදය දැනෙයි.විඳියි.එය වඩාත් තහවුරුකරගැනීමට සිතයි.ඒසඳහා උත්සුක වේ. ලෝකයේ සැබෑ ස්වභාවය නම් අනිත්යොතාවයයි.එනම් යමක් වේගවත්ව වෙනස්වීමයි. ආශ්වාදය තහවුරුකර අඛණ්ඩව පවත්වා ගැනීමට ගන්නා වෑයම සමඟ යථාලෝක ස්වභාවයවූ වෙනස්වීම ගැටෙයි.මේ ගැටීම නිසා ද්වේෂය ඇතිවේ.කර්තෘයවරයෙක් බිහිකර ආශ්වාදයෙහි ඇලීම නම් රාගයයි. කර්තෘ වරයෙකු නැති හේතු ප්රයත්යහය ක්රි යාවළිය වරදවා සංජානනය කර කර්තෘනවරයෙකු ඇතැයි සිතීම මෝහයයි. ඇස නමැති ඉන්ද්රිවය නිසා රාග,ද්වේෂ හා මෝහ අකුසල් මූල ත්රි ත්වය හටගනුයේ ඒ අයුරිනි. මේ ක්රිනයාවලියට ප්රුධානම හේතුව වරදවා ගන්නා දෘෂ්ටියයි.මේ දෘෂ්ටිය ඇති වනුයේ ඇස නිසා ඇතිවන ආශ්වාදයට ලොල්වීම නිසාය. ඇස මෙන්ම සෙසු ඉන්ද්රිඅයන්හිදීද මේ තත්වය විද්යුමානය. ඉන්ද්රිලය ඥානය දෘෂ්ටි සහගතව ඇතිවීමට හේතුව ඒ කෙරෙහිවූ අධික ලෝල ස්වභාවයයි. ලෝල ස්වභාවය අඩුකළ හැකිනම් දෘෂ්ටියද අඩුවේ. ශබ්දය කණට අරමුණුවී සෝත විඥානය ඇතිවීමේදී ශබ්ද ශ්රමවණයවීම මිසක ශ්රදවණයකරන පුද්ගලයෙකු සිටිය නොහැකිය.නමුදු ශබ්දය ශ්ර වණයවීමේදී ශබ්ද ශ්රිවණයේදී ගැබ්වන ප්රිරය අප්රිලයබව නිසා අකර්තෘ ක ශ්ර වණ ක්රිවයාවළිය කර්තෘික ශ්ර්වණය කිරීමක්බවට පරිවර්තනය කරගනියි.සංජානනය වීමේදීම දෘෂ්ටිය බිහිවේ.ශබ්දය රූපයකි.ශබ්ද රූපය කණට අරමුණුවීම හේතු ප්රයත්යන ක්රිෂයාවළිය නිසා සිදුවන්නකි.ශබ්ද ශ්රශවණයවීමේ ක්රිෘයාවළිය මිසක ශබ්ද ශ්රුවණය කරන්නෙකු සැබවින්ම නැත.ලොව විවිධ ස්වරූපයේ ශබ්ද පිරී තිබේ.මේ අතර මිහිරි මෙන්ම අමිහිරි ශබ්දද පවතී.මිහිරි ශබ්ද රසය වෙත ලොල් කිරීම හා අමිහිරි ශබ්ද රස ප්ර තික්ෂේප කිරීම ශබ්ද රසය විඳ ගන්නා පුද්ගලත්වයේ දුබලතාව වේ.අපුද්ගල ශ්රමවණ ක්රිරයාව තුළ පුද්ගලයෙකු ඇතැයි වරදවා දකිනුයේ දෘෂ්ටිය නිසාය.ශ්ර වණ ක්රිියාව මිස පුද්ගලයෙකු සැබවින්ම නැත.ශ්රිවණ ක්රිෘයාව සිදුවීම හේතුප්රපත්යි උපකාරීවේ.ශ්රබවණ සංජානනයට ආධාරවන විඥානය පවා හේතු ප්ර.ත්ය‍ නිසා ඇතිවන්නකි.එසේ නොවුවහොත් විඥානය ආත්මයකට සමාන වනු ඇත.නමුදු විඥානයේ එබඳු පැවැත්මක් නැත.හේතු ප්රවත්යන නිසා ඇතිවන විඥානය හේතු ප්රදත්යු නැතිවීම නිසා ක්ෂයවී යයි.එය පහනක දැල්ල නිවීම හා සමානය.පහන් සිළුව දැල්වෙන්නේද හේතු ප්රුත්යර රැසක සමවාය නිසාය.පහන් තිරය,තෙල්,වායුව ආදී විවිධ හේතු රැසක් ඊට උපකාරීවේ. කෙනෙකු මරණයට පත්වීමේදී හෝ යළි භව උපතක් ලැබීමේදී භවයෙන් භවය ගමන්කළ හැකිවූ විඥානයක් නැත.නමුදු සමාජයේ ව්යාේප්තව පවත්නා බහුතර මතවාදය නම් එයයි.එසේ වුවද ඒ මත වාදය වැරදිය.එබඳු මතවාද බහුලව ව්යාතප්තවීමට මමත්වයෙන් යුතුව ගොඩනඟාගනු ලැබූ දෘෂ්ටියද ඉවහල්වේ.ශ්රුවණ වේගවත්ව වෙනස්වීම ලෝක ස්වභාවයයි.ලෝක ධර්මතාවයයි.නමුදු ඒ ශ්රිවණය කෙරෙහි මමත්ව දෘෂ්ටියෙන් බැඳී ලොල් උපදවන පුද්ගලයාට ප්රියය හා අප්රිතය බව ශ්ර්වණ සම්බන්ධව ඇතිවේ.ප්රිීය ශ්රදවණ ලබාගැනීමට හා අප්රිවය ශ්ර වණ ඈත් කිරීමට පුද්ගලයින් තුළ මේ නිසා රුචිබවක් ඇති වේ.එසේම ප්රි්ය ශ්ර වණ ලබාගැනීමෙදී අනුන්ගෙන් වෙන්වී පුද්ගලත්වය කේන්ද්ර කොට කටයුතු කිරීමට එබඳු අය පෙළඹේ.මේ වෙන්වන ස්වභාවය පෘථග් මානසිකත්වයයි.සෙසු අයගෙන් ස්වකීය මනෝකායික පසුබිම වෙන්කර සත්වයෙකු,පුද්ගලයෙකු හෝ ආත්මයක් ලෙස දැකීමේ ස්වභාවය මින් අදහස්වේ.සංගීතයට මිනිසුන් ආකර්ශණයවනුයේ ශ්රුවණයෙහි පවතින දැඩිවින්දනීය ස්වභාවය නිසාය.සංගීතයෙහි ඒ ඒ නාදරටා මඟින් මිනිසුන්ගේ මනෝභාවයන්ට ඇමතීමට හැකිපරිදි ශ්රයවණය සකස්ව පවතී.ප්රිඒය ශ්රාවණ නාදරටා ශ්රමවණයෙන් මනෝකායික ඉහිල්බවක්ද,අප්රිවය වූ ශ්රනවණ නාදරටා ශ්රණවණයෙන් මනෝ කායික ආතතියක්ද ඇතිවිය හැකිය.මනෝවිද්යාඉඥයින් හා මනෝවෛද්යිවරුන් විසින් නූතන දියුණු පර්යේෂණ අනුව සංගීතය චිකිත්සාවක් (Music Therapy) ලෙස භාවිතා කරනු ලැබේ.දේශීය හා ආයුර්වේද චිකිත්සා ක්රිමවල පවා මේ සංගීත චිකිත්සාව පිළිබඳ විස්තර සඳහන්ය. ශ්රුවණයෙහි පවතින චමත්කාර ජනක විවිධත්වය නිසා එමඟින් නාද රටා මැවීමේදී සිත්කළු බවක්ද ඇතිවේ.සංගීතයෙහි සප්ත ස්වර පද්ධතිය පවා ගොඩනැඟී ඇත්තේ මේ නාදරටා විවිධත්වය ආධාර කර ගනිමිනි.ස්වර ස්ථාන පිහිටීමේ ස්වභාවය සලකා ස්වර සප්තකයකට බෙදා දක්වා ඇත.ජනගීත රටාවල මේ ස්වර සප්තකයම විද්යවමාන නොවන අතර එය බොහෝවිට ස්වර දෙකකට හා තුනකට පමණක් සීමාවී ඇතිබව දක්නට ලැබේ.මෙරට සංස්කෘතියට ආවේණික ජනගීත රටාව මෙරට ජන සමාජයේ ශ්රදවණයට හොඳින් හුරුපුරුදුය.ගැමි ජනතාව එදිනෙදා දිවිපෙවෙත ගතකිරීමේදී ජනගීත නිරතුරු ශ්රදවණය කිරීමට හුරුපුරුදුව සිටිබව මෙරට සාහිත්යා අනුව පැහැදිලිවේ.එනමුදු හින්දුස්ථානී රාගධාරී නාදරටා මඟින් මැවෙන ශාස්ත්රීෙය සංගීතය දැනඋගත් මධ්ය.ම හා ඉහළ පාන්තිකයින් අතර වඩාත් ජනප්රිවයව තිබේ.කෙසේ හෝ ශ්ර්වණය සම්බන්ධ අතිශය පුළුල් රසවිඳීමේ රටාවක් මානව සමාජය පුරා විද්ය මානව පවතී.එබැවින් මේ වපසරිය යටතේ ශ්රරවණ ලෝලත්වයේ ආදීනව පිළිබඳ සැලකීමට මිනිසුන් උනන්දුවීම ඉතා අවම මට්ටමක පවතී.ඇතැම්හු චිත්ත ඒකග්රරතාව ලැබීම,ආතති දුරු කිරීම,ස්මරණ හැකියාව වැඩිකිරීම වැනි කරුණු උදෙසා පවා ශබ්ද ශ්ර්වණ උපයෝගී කරගනිති. මියුරු ශබ්ද රස වින්දනයන් සිත පහන්කරන බව සැබෑය.නමුදු සියුම් කෙළෙස් උපදවීමට සමත්ය. කෙසේ කුමන අයුරකින් සිදුකළද,පිරිසිදු ශ්රිවණයක් සිදුවිය යුත්තේ මමත්ව ග්රරහණයෙන් තොරවය. මමත්ව ග්ර හණයෙන් යුතුව සිදුකරන කුමන ශ්ර්වණයක වුවද අන්තර්ගතවනුයේ දෘෂ්ටිග්ර හණයයි.මේ හේතුව නිසා කණට ශබ්දයක් ඇසෙද්දී එය හුදෙක් අකර්තෘනකවූ ඇසීමේ ක්රිටයාව පමණක්බව සැලකිය යුතුය.ඇසීමේ ක්රි යාවළියට අසන්නෙකුගේ අවශ්යයතාවක් නැත.අසන්නෙකුගේ අවශ්යලතාව මතුවීම සිදුවනුයේ ඇසීමේ ක්රිවයාවළිය තුළින් ආශ්වාදයක් ලැබීමත්,අඛණ්ඩව එය පවතීවා යන දැඩි වූ එල්බ ගැනීමත් යන හේතු දෙක නිසාය.ඇසීමට සම්පූර්ණවීමට අවශ්යණකරන හේතුප්රිත්යී ක්රිෙයාවළිය,ඇසීම වෙනස් වීමේ ක්රිසයාවළියට යටත්බව ආදී දේ පිළිබඳ අවබෝධයක් ඇතිකර ගැනීම තුළින් යමෙකුගේ සිතෙහි වූ ශ්රයවණ ක්රිමයාවළිය කෙරෙහි දක්වන මමත්ව දෘෂ්ටිය හා මුසු වූ ලෝලත්වය අවම කර ගැනීමටද ඉඩ ප්රවස්තාව සැලසේ. යමෙකුට ආඝ්රා ණය පිළිබඳ සංජානනය වනුයේ ඝාණායතනයෙහි ක්රිහයාකාරීත්වය නිසාය.ඒ ඝාණායතනය නම් නාසය නමැති ඉන්ද්රිඝයයි.නාසය නිසා ඇතිවන ආඝ්රායණ අරමුණු සංජානනය වන බැවින් එම අරමුණුවීමේ ස්වභාවය ගන්ධායතනය නමින් හැඳින්වේ.ගන්ධායතනයට අයත්වනුයේ ඝාණ ධාතුවයි.ඝාණායතනයේ ක්රිසයාකාරීත්වය නිසා ඝාණ ධාතු ඇසුරින් ගන්ධායතනයට ලැබෙන ආඝ්රාවණ අරමුණු මඟින් ඝාණ විඥානය ඇතිවේ.ප්රිංය මනාප ආඝ්රාසණවලට කවුරුත් ප්රිැයකරති.අප්රි යවූ අමනාප ආඝ්රාිණවලට කවුරුත් අප්රිආයකරති.ප්රි‍යඅප්රි.යබව ඇතිවනුයේ සිතේ ලෝල ස්වභාවය නිසාය. සිතේ මධ්ය්ස්ථ බවක් පවතින්නේ නම් ආඝ්රාණණවල ප්රිරය අප්රි්ය බව කෙරෙහි නොසැලේ.යම් අයෙකු සිය නාසය මඟින් සංජානනය වන ආඝ්රාරණ පිළිබඳ වරදවා මම ආඝ්රා්ණ විඳිමියි සිතීම මෙහි දක්නට ලැබෙන දෝෂයයි.නාසය වෙත ලැබෙන සෑම ආඝ්රා ණ අරමුණක් පාසාම මම ආඝ්රා ණ විඳිමියි සිතීම මුළාවට හේතුවයි.මීට හේතුව නාසයට ලැබෙන ආඝ්රා ණ මොළය වෙත සම්ප්රේ‍ෂණයවීමේදී මොළ ව්යුේහය එය සංජානනය කරන හැඩය දෘෂ්ටිය හා මුසුව තිබීමෙන් වැරදි අර්ථකථනවලට පුද්ගලයින් පෙළඹීමයි.මෙහිදී වරද සිදුවනුයේ ආඝ්රාිණ අරමුණු නාසයට ගැනීමේ ක්රි යාවතුළ නොවේ.එය මධ්යී මොළය වෙත සම්ප්රේිෂණය කිරීමේ ක්රිරයාවතුළදීද නොවේ.ආඝ්රා ණ සංඥා දත්ත මොළව්යුඑහය වෙත පැමිණෙනුයේ ප්රා‍ථමික සංඥා කේත සමූහයක් පරිද්දෙනි.මේ ප්රාරථමික සංඥා කේත යුනිකෝඩවල නිවැරදි පරිවර්තනයකට මනස සමත්වුවද එය අර්ථකථනය කිරීමේදී ඊට බාධාකරවන ද්විතීය හැඩ තලයක් මනසෙහි අන්තර්ගතය.මේ ද්විතීයික හැඩතලය සමන්විතවී ඇත්තේ සසර භවගමනතුළදී අප විසින් සිදුකරන ලද නොයෙකුත් ක්රියයාවලට අනුරූප ආකල්ප,හැඟීම් හා චර්යාවලින් සකස්වුණු දෘෂ්ටිජාලයකිනි.මෙහි ජාල යන වදන භාවිතාකර ඇත්තේ දෘෂ්ටිය ඇතිවීම දැලක ආකාරයෙන් සිදු වන බැවිනි.එහි ප්රා ථමික ආඝ්රා්ණ සංඥා දත්ත ස්නායු තන්තු තුළින් සම්ප්රේකෂණය වන අතර මොළය තුළදී රසායනික ද්රාව්යි ප්රාතික්රි්යාවලට බදුන්කිරීම මඟින් ප්රා ථමික සංඥා යුනිකේතනය නිවැරදි ලෙස කියැවීම අරඹයි.ප්රකසන්න ආඝ්රාරණවලට ඇලුම්කිරීමේ ස්වභාවය ඇතිවනුයේ ආඝ්රාේණ රස විඳීමේ ගති ලක්ෂණය නිසාය.ප්රතසන්න ආඝ්රාවණවලට ඇලුම්කිරීම හා අප්රයසන්න ආඝ්රා ණ දුරු කිරීමේ හැඩතලයට අනුව සිතතුළ ඇතිවන ආඝ්රාඝණ රසවිඳීමේ ලෝලත්වය නිසා දෘෂ්ටි උත්පාදනය සිදු වේ. මේ දෘෂ්ටිය නිසා ආඝ්රාාණය පිළිබඳ ඇතිවන විඥානය විකෘතිවී යයි.ආඝ්රාසණ රස විඳින පුද්ගලයෙකු බිහිවනුයේ මේ දෘෂ්ටිය මඟිනි.ආඝ්රාපණ විඥානය තුළ මෙබඳු දෘෂ්ටියක් බිහිවීමේ හැකියාව සැඟවී පවතී.ඒ නිසා දෘෂ්ටිය ඇතිවීමේ හේතුව වූ ආඝ්රායණ රස වින්දනයට ඇති ඉඩකඩ අසුරාදැමීම වඩා ප්රයයෝජනවත්ය. දුක,වේදනාව ඇතිවනුයේ ආඝ්රාදණ රසවින්දනයට ඉඩකඩ අසුරාතැබීමෙන් නොවේ.ආඝ්රාාණ රසයට ඇති ඉඩකඩ පුළුල් කිරීමෙන් දෘෂ්ටි ජාලා උපදියි.මේ දෘෂ්ටි ජාලයේ උපත දුක් වේදනාවේ උපතයි. නොයෙක් වර්ගවල සුවඳ විළවුන් භාවිතයට මිනිසුන් හුරුපුරුදුවී ඇත්තේ ආඝ්රා්ණ රසයට ගිජුවීමේ ප්රඳතිඵලයක් වශයෙනි.එසේම වැසිකිලි කැසිකිලි පවා මනාව සුවඳවත් කරගැනීමට යොමුවී ඇත්තේ ආඝ්රාගණ රසවින්දනය කෙරෙහි ඇලුම්කිරීමේ ප්රාතිඵලයක් වශයෙනි.පිරිසිදුව සිටීම එකකි.සුවඳවත්ව තැබීමෙන් මනස ආඝ්රාලණ රසයට ලොල් කිරීම වෙනත් දෙයකි.පිරිසිදුව සිටීමෙන් ස්වභාවික ලෙසට ඇතිවන පවිත්රතබවේ නිර්මල සුවඳ කෘතිම සුගන්ධද්ර්ව්යප සංයෝගකිරීමෙන් ඇතිකළ දෙයක් නොවේ. වෑයමෙන් සුවඳවත් කිරීමේ උත්සාහයක් ඒ තුළ නැතිබැවින් ඒ සුවඳවත්බව මෙයට අදාළ නොවේ. ආඝ්රාතණය රසවිඳීමේ අධිකබව අධිසංවේදීතාවය නිසා කෙනෙකු තුළ නිරායාසයෙන්ම ගොඩනැගිය හැකිය.ඇතැම් අසාත්මික තාවයන්ට පවා අධි සංවේදී ආඝ්රාාණ රසවිඳීමේ ස්වභාවය තදින්ම බලපාන බව ස්වසන අපහසුතා වලට එබඳු රෝගීන් පහසුවෙන්ම ගොදුරුවීමේ ප්රනවණතාව අනුව පැහැදිලිය. ආඝ්රානණ රස විඳීමේ ඉන්ද්රිණය වන නාසය පිහිටා තිබීමේ ස්වභාවය අනුව ස්වසන අපහසුතාවලට එබඳු පහසු ඉඩකඩක් නිර්මාණය වන සැලකිය හැකිය.මන්ද නාසය ස්වශන පද්ධතියට අයත් ඉන්ද්රිහයක්ද වන බැවිනි.බෞද්ධ භාවනාක්ර්මවලට සුවිශේෂීකොට සැලකෙන ආනාපාන සති භාවනාවට පදනම් කොට ගන්නේද නාසයෙන් ඇතුළුවන හා පිටවන ආශ්වාස ප්රාාශ්වාසයයි.එහිදී ආඝ්රාෙණය සම්බන්ධ ක්රිශයාකාරකමක් නාසයෙන් ඉටු නොවුනද ආඝ්රාසණය නිසා ආශ්වාස ප්ර.ශ්වාස ක්රිඇයාවළියට බලපෑමක්ද එල්ල වන බව පැහැදිලිය.ආඝ්රා්ණයෙදී ගන්ධය ස්පර්ශයවීම අරමුණු කරන දෙනාසා පුඬු අතරින් සිය ආශ්වාස ප්රාටශ්වාස වායුව ගමන්කිරීමේ ස්වභාවය ආනාපාන සති භාවනාවේදී අරමුණු කෙරේ. මෙකී අවස්ථාවේදී අරමුණු කරනුයේ නාසා සිදුරුතුළින් ඉහළ පහළ ගමන්කරන වායු ධාරාවේ චාලක ගති ලක්ෂණ මිස එහි ගන්ධ රස වින්දනය නොවේ.එබඳු යම්කිසිවක් එහිදී දැනුනහොත් වහාම අත්හැර දමා වින්දනය බැහැර කර මධ්යනස්ථ ස්වභාවයෙහි සිත පිහිටුවාගෙන යළි ආනාපාන සති කමටහනට පිවිසේ.මේ සෑම අවස්ථාවකදීම අරමුණු කරනුයේ ආශ්වාස ප්රටශ්වාසයේ මධ්යිස්ථ ස්වභාවය මිස එහි ආඝ්රාවණරසය නොවීම නිසා ක්ර මයෙන් රසවින්දනය කෙරෙහි යොමුවී පැවති මානසික වාතාවරණය වෙනස්වී යයි.රස විඳීමේ චේතනාව කෙරෙහි යොමුවී පැවති අවධානය මධ්ය ස්ථ වූ ආකල්පයකින් විචාර පූර්වක ලෙස සලකා බැලීම නිසා භාවනානුයෝගී පුද්ගලයාගේ ප්රාඥාව වර්ධනයවේ.ප්රරඥාව වර්ධනයවූවා යනුවෙන් හැඳින්වෙනුයේ දෘෂ්ටිය ක්ර්මයෙන් ඉවත්ව යාමේ ක්රිනයාවළිය සම්පූර්ණවීමට පටන්ගැනීමයි.මෙය අවිද්යාේව, මෝහය දුරුවීම ලෙස හා විද්යා වේ, ප්රිඥාවේ පහළවීම ලෙස දැක්වේ. විවිධ රස වර්ග විඳගැනීමේ කෘත්යටය ජිව්හා ඉන්ද්‍රිය මඟින් ඉටුවේ.ජිව්හා ඉන්ද්රිදය නම් දිවයි. ද්වාදස ආයතනවලදී දිව ජිව්හායතන නමින් හැඳින්වේ.එසේම දිවට අරමුණුවන රස රසායතන සේ සැලකේ.එසේම අෂ්ටාරස ධාතුවලදී දිවට අරමුණුවන්නේ ජිව්හා ධාතු වශයෙන් දක්වා ඇත.එසේම ජිව්හා ඉන්ද්රිසයට රස අරමුණුවීම නිසා ජිව්හා විඥාන හටගන්නාබවද දැක්වේ.රසය විවිධ ස්වරූපයේ වේ.මේ විවිධ ස්වරූප සලකා ඒවා නවවිධ රස වර්ග ලෙසද හැඳින්වේ.රසය හඳුනාගැනීමට සමත්වූ මුඛයතුළ ඇති ප්ර්ධානම ඉන්ද්රිධය නම් දිවයි.දිව ප්ර බල මාංශපේශියකි.ස්නායු ඉතා විශාල ප්රුමාණයක්ද ඒ තුළ පිහිටා ඇත.අති සංවේදී රස ග්ර න්ථීන් මේවාට සම්බන්ධය.දිවේ ඒ ඒ ස්ථාන ආශ්රිරතව විවිධ වූ රස අනුව වෙන්වූ ප්රේදේශ පවා පිහිටාතිබේ.දිවට සම්බන්ධවූ රස ස්නායු මොළය කරා රස සංඥාවල දත්ත සම්ප්රේඅෂණය කෙරේ.මොළය විසින් අදාළ රස සංඥා දත්ත ඊට ලැබුණුවිටකදී හඳුනාගැනීමේ ක්රිමයාවළියක් එමඟින් සිදුකෙරේ.මේඅනුව දිවට දැනෙන රස තිත්තරස,කටුකරස,ලුණුරස,පැණිරස ආදී රස වර්ග අනුව වර්ගීකරණයකට ලක්වේ.බොහෝවිට අධිකව කුසගින්නේ පසුවීම වැනි හේතු නිසා දිවේ පිහිටා ඇති මේ රස හැඳිනීමේ ග්ර න්ථිවල ඇති විවිධ අක්ර මවත් ක්රිදයාකාරීත්ව රටා නිසාද අහේතුකව ඇතිවන විවිධ රස වර්ග පිළිබඳ සංජානන දිවට ඇතිවිය හැකිය.මෙබඳු අවස්ථාවන්හිදී ඇතිවන සංජානන ස්වභාවික නොවේ.එසේම මෙබඳු ජිව්හා විඥානයක් නිසා යථාර්ථය අවබෝධය නොලැබේ.දිව පිනවීමේ නොමඳ තෘෂ්ණාව නූතන සමාජය ඉතා අධික ලෙස ගිලගෙන තිබේ.එයට නිදසුන් වර්තමාන සමාජයතුළින් ඉතා පැහැදිලිව දැකගත හැකිය.රුධිරගත මේද සංයුක්තිය ඉහළ යාම,හෘදබාධ,රුධිරපීඩනය අක්රිමවත්වීම,සන්ධි ඉදිමුම වැනි රෝග තත්වය තරබාරුකම සමඟ බැඳී තිබේ.තරබාරුකම ඇතිවීමට ආහාරයට ඇති ගිජුකම ප්රිධාන හේතුවකි.ආහාරයට ගිජුවනුයේ රසය කෙරෙහි ඇතිතෘෂ්ණාව නිසාය.රස තෘෂ්ණාව ජිව්හා විඥානයේ හැඩතල අනුව සකස්වේ.ආහාරය නිසා ඇතිවන රෝග අවස්ථා සෑම එකක්ම පාහේ ඇතිවනුයේ ජිව්හා විඥානයේ මෙහෙයවීම අනුව බව මේ අනුව පැහැදිලිය.ජිව්හා විඥානය පිළිබඳ මුලික හැඩතලය සමාජ තත්වය ප්රනදර්ශනයකිරීමේ මෙවලමක් ලෙසද ඇතැම් අවස්ථාවලදී සමාජයේ ව්යමවහාරවන බව දක්නට ලැබේ.සුපිරි මට්ටම්වල ඇති ආපනශාලාවල අලෙවියට තබා ආහාර වර්ගවල රසය සාමාන්ය තැන්වල ඇති ආපනශාලාවල ඇති ආහාරපාන ආදියට වඩා තත්වයෙන් ඉහළබව දැකගැනීමට ලැබේ.මේ අනුව සුපිරි මට්ටම්වල ආපනශාලාවලින් ආහාරපාන ගන්නා හා ඒවාට නිරතුරුව යන එන පුද්ගලයින් පිළිබඳ ඇති සමාජ ආකල්පය කෙරෙහි ඇතැම් අය සැලකිලිමත් වෙති.ඇතැම්විට පුද්ගල,සමාජ මට්ටම මැනගන්නා වූ මිණුමක් ලෙසද මෙබඳු ආපනශාලාවලින් ආහාරපාන ගැනීම සැලකේ.එසේම ඒවාට නිරතුරු යන එන අය හුදෙක් එසේ කරනුයේ ආහාරපාන භුක්තිවිඳීමේ වුවමනාව නිසාම නොවනබවද පැහැදිලි වේ.බොහෝවිට සිය සමීපතමයින් සමඟ මඳක් සතුටුසාමිචීයේ කතාබහක නිරතවීමට සුදුසු නිදහස් පරිසරයක් එබඳු ස්ථානවල පවතින නිසා එවැනි වුවමනා පෙරදැරි කරගෙන පවා ඒවාට පැමිණෙන අය සිටිති.මේ සෑම අවස්ථාවකදීම තමන් නොදැනුවත්වම ඉස්මතුවනුයේ ජිව්හා විඥානය පදනම්වූ මමත්ව දෘෂ්ටියබව දැකගත හැකිය.මේ මමත්ව දෘෂ්ටියට සීමා මායිම් නැත.එමෙන්ම මෙකී දෘෂ්ටිය වර්ධනය වේ.එය අඩුකිරීමට හෝ සීමාකිරීමටද හැකිය.එසේම දුරුකිරීමටද හැකිය.බුද්ධිමත්භාවය, විචාරපූර්වකබව,ප්රිඥාව වැනි කරුණු ඉවහල්වීමෙන් දෘෂ්ටිය බොහෝදුරට අඩුකළහැකිය.නැතිනම් සමුච්ඡේද වශයෙන් ක්රණමිකව දුරුකළ හැකිය.කෙසේවුවද ජිව්හා විඥානය සම්බන්ධයෙන් ඇතිවන මමත්වය වටහාගැනීමට නොහැකි තරම් සියුම්ය.බොහෝවිට එදිනෙදා ජීවිතයේදී මිනිසුන් බහුලව ගොදුරවනුයේ ජිව්හා විඥානය සමඟ ඇතිවන දෘෂ්ටියට බව කිවහැකිය.ඊට හේතුව දිනකට ආහාර වේල් කීපයක් බුදීමට මිනිසුන් පෙළඹී සිටීමයි.ආහාර ප්රඊමාණය හෝ ආහාර ගන්නා වේල් ප්රරමාණය පාලනය කිරීම ජිව්හා විඥානය සමඟ ඇතිවන මමත්ව දෘෂ්ටිය පාලනය කිරීමට ගතහැකි විසඳුමකි. නමුදු ජිව්හා විඥානය සමඟ ඇතිවන දෘෂ්ටිය පාලනය කිරීමට ආහාරපාන නොගෙන සිටීම මෙයින් අදහස් නොකෙරේ.ආහාරපාන ගතයුත්තේ කුසගිනි වේදනා සංසිඳවීම පිණිස මිස එමඟින් ශරීරයට අනවශ්යේ බරක්,ක්රී ඩාශීලීබවක්,පෘෂ්ටිමත්බවක් ලබාදීම පිණිස නොවේ.ලෝභය,දෘෂ්ටිය හා මානය පවා එබඳු සිරුර තරකිරීමක් මඟින් ඉපිදවිය හැකිබව බුදුදහම පෙන්වා දී තිබේ.සිල් සමාදන්වූ දිනය තුළ ආරක්ෂා කරන ශික්ෂාපද අතර ගිහියෙකුට පවා ගන්නා ආහාරයේ හා වේල් ප්ර.මාණයේ සීමාව පැණවීමක් සිදුකර තිබේ.මින් අපේක්ෂාකර ඇත්තේ ජිව්හාවිඥානය සමඟ ඇතිවන මමත්ව දෘෂ්ටිය පාලනයයි.භික්ෂූන් වහන්සේලාහටද විකාල භෝජනය අකැපබව සඳහන්වීමතුළ පහසුවූ විහරණය මෙන්ම ආහාර පාලනය තුළින් ජිව්හා විඥානගත මමත්ව දෘෂ්ටිය අඩුකර ගැනීමද අපේක්ෂිත වී ඇති බව දක්නට ලැබේ. කිසිදු ඉවක් බවක් නොමැතිව හිතුමනාපයේ රසයට ගිජුව ආහාරපානාදිය ගැනීම ජිව්හා විඥානගත මමත්ව දෘෂ්ටිය ඇතිවීමට පමණක් නොව, රෝගපීඩා ආදියට ගොදුරුව අකාලයේ මිය යාමට පවා හේතුවක් වියහැකිය.වෙනත් සමයවාදවල යම්යම් සුවිශේෂී ආහාරපාන ගැනීමෙන් වැළකීම මඟින් අපේක්ෂා කර ඇත්තේ ආහාරය කේන්ද්ර ගතව ඇතිවන ජිව්හා විඥානගත මමත්වය පාලනය හා දුරු කර ගැනීම නොවේ. හුදෙක් ගන්නා ආහාරයෙන් පමණක් ශුද්ධිය අපේක්ෂා කිරීමයි. බෞද්ධ ක්රදමවේදයෙහිදී ගන්නා ආහාරයෙන් නොව පිලිවෙත තුළින් ශුද්ධියට පත්වියයුතු බව දක්වා ඇත.වෙනත් සමයවාදවල ආහාර පාලන කිරීමේ හේතුව හා බෞද්ධ ක්රවමවේදයේ ආහාර පාලනය කිරීමේ හේතුව එක සමාන නොවන බව මින් මනාව පැහැදිලිවේ.මින් බෞද්ධ ක්රීමවේදය වඩාත් ප්ර ඥාවට බරවූ ක්රබමවේදයකි.වෙනත් සමයවාදවල ආහාරපාලනය හුදෙක් ආගමික සංස්කාර අභිචාර විධියක් ලෙස දැක්වූ දෙයකි.එහි බුදුදහමේ පමණ ගැඹුරක් නැත.නමුදු මිනිසුන් ක්ෂණිකව ආකර්ශණයවනුයේ හරයක් නැති එහෙත් මතුපිට ඔපයට ඇති බොල් ක්රආමවේද වෙතය.බුදුදහමෙහි දක්වන ලද පිලිවෙත ගැඹුරුවුවද මතුපිට ඔපය අඩු බැවින් ප්රකඥාවන්තයින් මිස මතුපිටින් අතපත ගා ඒ ඔස්සේ ක්ෂණිකව නැඹුරුවන පිරිස මේ කෙරෙහි එතරම් ආකර්ණයක් නොදක්වති.බුදුහිමියන්ද බුදුදහම ප්රෂඥාවන්තයින් උදෙසා දේශනාකරනලද දහමක් යැයි දක්වා ඇත්තේද මේ හේතුව නිසාය. දෙව්දත් තෙරුන් සංඝ භේදය සඳහා බුදුරදුන් වෙත ඉදිරිපත්කරන ලද පංච වස්තුවට එවක භාරතීය පොදු ජන සමාජයතුළ මහත් උත්කර්ශණයෙන් පිළිගැනී පැවති විවිධ මතවාද ඉදිරිපත්කර ඇතිබව දැකගත හැකිය.ආහාරයෙන් ශුද්ධිය අපේක්ෂා කිරීමද මේ පංච වස්තුවට අයත් එක කරුණක් සේ එහි දැක්වේ.එහිදී කිසියම් ආහාරයක් නොගෙන සිටීමෙන් පමණක් ශුද්ධිය අපේක්ෂාකර තිබේ.මේ ක්ර්මවේදය ප්රාියෝගික නොවන්නක් වන අතර,මමත්වය දුරුකිරීමට යෝග්යතවූ ගැඹුරු ප්ර්තිපදාවක්ද නොවේ.නමුදු වර්තමානයේදී පවා ඇතැම් නොගැඹුරු මානසික මට්ටම් ඇති අය වහා ආකර්ශණය වන්නේද මෙබඳු නොගැඹුරු මතුපිටින් සරසාඇති පිලිවෙත් වෙත බව පැහැදිලිවම දැකගත හැකිය. දිවට දැනෙන රසය විඳගැනීමේදී ඒ රසය කෙරෙහි මඩිනාලද සිතකින් පසුවීම නිසා රසවිඳීන්නෙකු සිටිනබව ග්රෙහණය කරගැනීම නිසා දෘෂ්ටිය උපදියි.මේ දෘෂ්ටිය නිසා වඩාත් රසයට ගිජුවේ.දෘෂ්ටියද මෙහිදී වඩාත් වර්ධනය වේ.තණ්හාව අවිද්යා වට හේතුවන අයුරු මෙහිදී දැකගත හැකිය. ස්පර්ශය සංජානනය කරනුයේ සිරුරේ සම මඟිනි.මෙය ඵොට්ඨබ්බ ඉන්ද්රි යයි.ආයතනයන් වශයෙන් සලකන විට ද්වාදස ආයතවලට අයත් කායාතනය ගැනේ.කායාතනයට අරමුණුවන්නේ ඵොට්ඨබ්බායතනයයි.එසේම අෂ්ටාරස ධාතු වශයෙන් සැලකීමේදී කාය ධාතු,ඵොට්ඨබ්බ ධාතු හා කාය විඥානධාතු ලෙසද ත්රිකවිධ ආකාරයෙන් දැක්වියහැකිය.නිය,දත් ආදී සම නොමැති ස්ථානවලදී සමේදී තරමට ප්රේබලව නොවුවද කිසියම් ප්ර්මාණයකට ස්පර්ශ දැනගැනීමේ ශක්තිය පිහිටා ඇතිබව දැකගත හැකිය.මීට හේතුව දත් හා නිය බඳු ස්ථානවල පවා ඒවා සමට සම්බන්ධවන ලෙස ස්නායු මඟින් සවිවී ඇති බැවිනි.සමෙහි සිට පැමිණෙන සියුම් ස්නායු තන්තු මොළය කරා විහිද තිබේ.එම ස්නායු තන්තු මඟින් මොළය කරා ස්පර්ශ සංඥා දත්ත සම්ප්රේ්ෂණය වේ. මොළය කරා පැමිණෙන ස්පර්ශ සංඥා දත්ත හඳුනාගැනීමේ ක්රි යාවලියකට ලක් කෙරේ.සිරුරේ චලනවලට සම්බන්ධව ඇති කොටස් සමඟ අදාළ ස්පර්ශසංඥා දත්ත සම්බන්ධව පවතී.එසේම සිරුරේ මාංශ පේශී, හෘදය වස්තුව සියුම් රුධිර නාල,හෝමෝන ග්ර න්ථීන් ආදී සිරුරුගත කොටස් ස්පර්ශ සංඥා දත්ත වලට අනුකූලව උත්තේජනය කළහැකි පරිදි මොළයේ චලන යාන්ත්රිආක ක්රිසයාකාරීත්වයට අදාළ ප්ර්දේශ සමඟ බද්ධ වී ඇත. ස්පර්ශය මඟින් පිබිදෙන ආවේග ස්පර්ශ ස්නායු තන්තු දිගේ මොළය කරා ගමන් කරන අතර එකී ස්පර්ශ සංඥා දත්ත අභ්යින්තර මොළයේදී සංකීර්ණ රසායනික ප්රමතික්රි යාවක් මඟින් සන්නිවේදනය කෙරේ.මේ රසායනික ප්ර තික්රිසයාව තවමත් නවීන විද්යාසවට නිසි අයුරින් අර්ථකථනය කළ නොහැකි තරම් ඉතා සංකීර්ණය. ඉතා වේගවත්ය. මේ රසායනික ප්ර්ති ක්රිකයාවේ ප්ර්තිඵල සේ තව රසායනික ප්රඉතික්රිායා ගණනාවක් මොළයතුළ සිදුවේ. ඇතැම් විට මොළයේ අභ්යළන්තර කොටස්වල සංවේදීතාව නිසා එහි හැඩතල ඊට අනුරූප ස්වරූපයකට සකස් වේ. ස්පර්ශ හඳුනාගැනීමෙන් පසුව එම ස්පර්ශය කෙරෙහි දක්වන ප්රූතික්රි්යාව කවරක්දැයි තීරණය කෙරේ. සුවපහසු ස්පර්ශයකට දක්වන ප්රයතික්රි්යාව වේදනාකාරී ස්පර්ශයකට දක්වන ප්රණතික්රිරයාවට වඩා වෙනස්ය.සුවහපසු සපර්ශ ලැබීමට තෘෂ්ණාවක් ඇතිවේ.වේදනාකාරී ස්පර්ශ ප්රණතික්ෂේප කෙරේ. නමුදු ලෝකයේ පියවි ස්වභාවය ස්පර්ශ අඛණ්ඩව නොපැවතීමයි. සුව පහසු ස්පර්ශය අඛණ්ඩව නොපැවතීම සිතට වේදනාවක් වන අතර වේදනාකාරී ස්පර්ශය පැවතීමද සිතට වේදනාකාරී අත්දැකීමකි. ලෝකයෙහි සෑම ස්පර්ශයක් පිලිබඳවම දක්නට ලැබෙන්නේ මෙබඳු ස්වරූපයකි. මේ නිසා ස්පර්ශ කුමන ස්වරූපයකින් පැවතියද ඒ ඇසුරෙන් සෑම විටකදීම ඇති වනුයේ වේදනාකාරී ස්වභාවයක්බව වටහාගත යුතුය.කාම සංඥාවේ තියුණු මුහුණුවර කයට දැනෙනුයේ සුවපහසු ස්පර්ශයක ආකාරයකිනි. මේ අනුව ප්රකතිවිරුද්ධ ලිංගික අයගේ ස්පර්ශ ඔවුනොවුන්ට සුවපහසු ස්පර්ශ ලෙස දැනේ.එසේවීමට කරුණු ගණනාවක් හේතුවී තිබේ.නිදසුනක් ලෙස ස්ත්රිැයකගේ ස්පර්ශය ලබන පුරුෂයෙකු පිලිබඳ සලකා බලන්න.සියජීවිත කාලයතුළ ස්ත්රිකයක සමඟ වරක් හෝ මෛථුන සේවනයේ යෙදී ඇති පුරුෂයෙකුතුළ ඇතිවන මනෝකායික ස්වභාවය හා සිය ජීවිතයේ කිසිදු අවස්ථාවක ස්ත්රිෙයක හා එක්වී නැති පුරුෂයෙකුගේ මනෝකායික ස්වභාවය සමාන නැත . ඒවා එකිනෙකට වෙනස්ය. පළමු කී පුරුෂාගේ ආකල්ප පමණක් නොව පෙර රමණ අවස්ථා පවා අත්දැකීම් ලෙස සිතතුළ ගොනුවී පවතින බැවින් ලිංගික උත්තේජනයකදී ප්රසබලව එම පූර්ව අත්දැකීම් සිහිපත් වියහැකිය. නමුදු දෙවනු කී පුරුෂයාට එබඳු අත්දැකීම් නැති බැවින් ඔහු තුළ ඇති ලිංගික ආකල්ප ඉතා දුබලය.මේ හේතුව නිසා සමාන ලිංගික උත්තේජනයකදී පළමු පුරුෂයා හා දෙවන පුරුෂයා ක්රිකයාකරනුයේ ආකාර දෙකකින් බව දැකගත හැකිය. නමුදු ඉහත දැක්වූ කරුණ වුවද සිද්ධාන්තයක් හෝ න්යාවයක් ලෙස සැලකීම උචිතදැයි ඒ පිලිබඳ විචාර පූර්වක වීමද වැදගත්ය. මන්ද ස්පර්ශ විඥානය පාදක කොට සිදුවන මෛථූන අත්දැකීමක පවා උපයෝගීතාව හීන විය හැකි සාධක පවතින බැවිනි. ඊඨ විවිධ සාධක හේතුවේ. මන්ද යමක් ලැබූ පුද්ගලයෙකුට වඩා නොලැබූ පුද්ගලයෙකුගේ සිතෙහි ඊට ඇති ආශාව ප්රහබලව මතුවිය හැකි අවස්ථාද ඇති බැවිනි. යමක ආදීනව තමාගේ අත්දැකීම් ඇසුරෙන් ලැබූ තැනැත්තාට වඩා නොලැබූ තැනැත්තා එබඳු දේ අගයකොට සලකන බව ඇතැම් අවස්ථාවලදී දක්නට ලැබේ. එබැවින් මෛථුන අත්දැකීම වරක් ලැබූබව යන සාධකය සෑමවිටම ඉන් මුළාවීමට හේතුවක් නොවන බව පැහැදිලි වේ. මෙය සැබෑවක් නම් විවාහකයෙකුට පසුකාලයකදී කාම සංඥා දුරු කොට නිවන් අවබෝධ කරගැනීමට හැකිවන්නේද නැත. මෙහිදී දක්නට ලැබෙන සුවිශේෂීබව නම් වෙනත් කායික සුව පහසකට වඩා ලිංගිකත්වයට පහසුවෙන් මනස මුළා වන බවයි. සාමාන්යඩයෙන් ස්ත්රිනයකගේ ස්පර්ශය ලැබීම සමඟ පුරුෂයාගේ සිතට ඒ ස්පර්ශ පිළිබඳ පෙර ඇතිකරගෙන තිබූ පූර්ව විනිශ්චයන්, ආකල්ප හා නිගමන වහා ඉදිරිපත්වේ. ඒ ක්ෂණයේම පුරුෂ ලිංගික හෝමෝන ශ්රා වයවීම ඇරඹේ. ස්ත්රිහයගේ එම ස්පර්ශයේ සැබවින්ම නොමැති හොඳ, සුව පහසු බවක් ඔහු දැනේ.මෙය ඉතාසංකීර්ණ ක්රිේයාවළියකි. මධ්ය ස්නායු පද්ධතියේ බලපෑමට යටත්ව පවතින පුරුෂ ලිංගික ඉන්ද්රිහයන්හි මාංශ පේශීවල සියුම්ව ඇති රුධිරනාලවලට ලේ ගමන් කර ඒවා ක්ෂණිකව ප්රාැණවත්වූ ස්වභාවයකට පත් වේ. මෙය පුරුෂයා තුළ ඇතිවන ජීවවිද්යාතත්මක පැතිකඩට අයත් වෙනස්කම්ය. මේ ජීව විද්යාපත්මක පැතිකඩ වුවද ක්රිතයාත්මක වනුයේ පුරුෂයා තුළ ඊට අනුරූප දෘෂ්ටි, ආකල්ප, හැඟීම් පවතින්නේ නම් පමණි. කිසිදු කායික ලිංගික බෙලහීනතාවයක් නොමැතිව වුවද පුරුෂයෙකු තුළ පවතින මේ ජීව විද්යාේ පසුබිමට අනුරූප දෘෂ්ටිය ඉවත් කළ හැකි නම් ඉන් ඉදිරියට මේ ක්රිවයාවලියෙන් බැහැරවී සිත නිදහස් කරගත හැකිය. එසේ සිත නිදහස් කර ගැනීම ජීවවිද්යාක ක්රිායාවළියට හසුව මනෝකායික වශයෙන් පීඩාවට පත් වනවාට වඩා ඉමහත් සැනසීමකි. මෙය සාමාන්යක පුද්ගලයෙකුට පහසුවෙන් වටහාගත නොහැකිය. මන්ද සාමාන්යග පුද්ගලයා හුරුව ඇත්තේ මේ ජීවවිද්යාවක්රි.යාවලියට මුළුමනින් හසුව ස්පර්ශය තුළින් තෘප්තිමත් වීමටය.මෙය පිපාසයට ලවණ ජලය පානය කිරීමට සමානය.මන්ද ලවණ ජලය පානය කළතරමට පිපාසය වඩාත් උග්රසවන බැවිනි. ස්පර්ශ විඥානයතුළින් කාම සංඥාව රසවිඳීමද මීට සමානය. කාම සංඥාව රස විඳි ප්රිමාණයට සිතේ දෘෂ්ටිය දළුලා ලියලයි. එමඟින් තෘෂ්ණාව ඇති වේ. තෘෂ්ණාව නිසාම යළි දෘෂ්ටිය හටගනියි.දෘෂ්ටිය නිසා තෘෂ්ණාව වර්ධනය වේ. මේ අයුරින් එකිනෙක උපකාරී කරගනිමින් කාමසංඥාව සිත තහවුරු වී යයි. කාම සංඥාව උපක්රඇම යොදා යටපත් කළද එය ඵලදායී ප්රකයත්නයක් නොවනුයේ කාම සංඥාව සිතේ යටි ස්ථරයෙහි මුල්බැස ගත් ප්රයබල හැඟීමක් බැවිනි. කාමය පිළිබඳ මනසට ඇතිවන සුවදායී වූ හැඟීම්, ප්ර තිවිරුද්ධ ලිංගිකයින් පිළිබඳ කුඩාකළ ඇති කර ගත් ආකල්ප,ස්පර්ශ වශයෙන් වැඩිහිටි විය තුළ ලැබූ පුද්ගලික අත්දැකීම් ආදිය කෙනෙකුගේ කාම සංඥාවේ ගුප්ත හැඩතල තීරණයවීමට බොහෝ දුරට ඉවහල් වේ. ප්රකතිවිරුද්ධ ලිංගිකයෙකු දුටු විගස කාම සංඥා පහළව ඇතැම්විට ලිංගික ඉන්ද්රිබයන් උත්තේජනය වීමට පවා ප්රරබල සේ ඒ පිළිබඳ සිත තුළ ගබඩාවී තිබෙන ආකල්ප, ආවේදන හා චර්යා ඉවහල්වේ. මින් පැහැදිලි වනුයේ කාම සංඥා අවම කිරීමට ගන්නා සෑම ප්රදයත්නයක් පාසා සිතේ ගබඩාවී පැවති සසර භව ගමන තුළ අනාදිමත් කාලයක පටන් එක් රැස්ව පැවති ස්පර්ශ විඥානවල කෙළෙස් කඳු දිය කර හැරීමට සමත්වන බවයි. කාම සංඥාව අවම කිරීමට හා දුරුකිරීමට ගන්නා වූ ක්රිුයාමාර්ග ප්ර ධාන වශයෙන් කොටස් දෙකකට බෙදේ.ඉන් පළමු ක්රි යා මාර්ගය වනුයේ කාමසංඥාව පමණක් යටපත් කිරීමට ගන්නා ප්ර්යත්නයයි. දස අසුබය,නව සීවථකය, දෙතිස් කුණප කොට්ඨාශය ආදී කයට අයත් විවිධ ස්වභාවයන් පිළිබඳ පිළිකුල ඇතිවන අයුරින් මෙනෙහිකිරීමයි. මෙය විචාර පූර්වක හෝ ප්රභඥාව වැඩෙන ක්ර මවේදයක් නොවේ. මෙහිදී සිදු වනුයේ ප්රෙඥාව අවධිවීමකින් තොරව කාම සංඥාව සිතේ යටපත් කිරීම පමණි. එහිදී කාම සංඥාව යටපත් කිරීමට භාවිතා කරනුයේ කාමයට ප්රසතිවිරුද්ධ සංඥාවක් වූ පටික්කූල මනසිකාරය වේ. කාමය නම් යමක් හොඳ යැයි සැලකීමයි.පටික්කූල මනසිකාරයේදී ඒ හොඳ යැයි සැලකූ දෙයම ඊට ප්ර තිවිරුද්ධ ආකාරයෙන් හොඳ නැතැයි සලකනු ලැබේ. ඒ හැර මේ ක්ර මවේදයේ බුද්ධි ගෝචර පසුබිමක් නැත.නමුදු සාමාන්යැ සමාජයේ වඩා ජනප්රිාය වනුයේ මේ ක්ර‍මය බව දැකගැනීමට ලැබේ.අඛණ්ඩව වසර සියයක් පටික්කූල මනසිකාරය වැඩුවද ධ්යාරන අභිඥාවන් මිසක මාර්ගඵල ප්රපඥාව උපදවා ගැනීමට ඉඩකඩ නොලැබේ. මන්ද මාර්ගඵල ප්රරඥාව උදාවීමට නම් ප්රලඥාව වර්ධනය කිරීම අත්යඉවශ්යස කරුණක් වන බැවිනි. කාමසංඥාව දුරුකිරීමට භාවිතාවන දෙවන ක්ර්මවේදය නම් ප්රඅඥාව මඟින් කාම සංඥාවේ ආදීනව සැලකීමයි. මෙහිදී විචාර පූර්වක කුසලතාවයද වර්ධනය වේ. එසේම කාම සංඥාව ඇතිවීමට ඉවහල්වන මමත්ව දෘෂ්ටිය ඇතිවීමේ හේතුඵල නුවණ මගින් අවබෝධ කර ගැනීමට හැකිවේ. එයම මමත්ව දෘෂ්ටිය දුරුකරගැනීමට උපකාරයකි.මමත්වය නිසා දෘෂ්ටිය ඇතිවන අතර එය කාමසංඥාව සිතේ යළි යළි ඇතිවීමේ මුදුන් මූලයි. මුදුන් මුල ඇති තාක් කාමසංඥාව යළි යළි හටගනියි.විදර්ශනා භාවනාවේදී සිදුකරනුයේ මේ මුදුන් මුල ගැලවීමයි. ප්රිඥාව වර්ධනය නොකර මේ මුදුන් මුල ගැලවිය නොහැකිය.මේ නිසා ස්පර්ශ විඥානය පිරිසිදු කිරීම පිණිස ස්පර්ශ විඥානය ඇතිවීම හේතුප්රගත්යි ක්රි යාවළියක්බව සැලකීම උචිතය. මේ හේතු ප්රරත්ය නිසා මිස සත්වයෙකු, පුද්ගලයෙකු හෝ මම යැයි කෙනෙකු නිසා ස්පර්ශ විඥාන ලැබීම සිදුනොවනබව වටහාගැනීම ඉතා වැදගත්ය. ස්පර්ශ විඥාන ක්රිනයාවළිය මිස ඒතුළ මම යැයි පුද්ගලයෙකු නැති බව වටහාගැනීම සිදුවෙත්ම පටික්කූල මනසිකාරය වැඩුවාටවඩා හොඳින් කාම සංඥාව දුරුවනබව ඉතා පැහැදිලිව වටහාගැනීමට හැකිවේ. මනෝ විඥානයට අරමුණු වනුයේ මානසික සංඥායි.මෙවැනි මානසික සංඥා කුසල් හෝ අකුසල් විය හැකිය.වෙනත් කිසිදු ඉන්ද්රිායක් ක්රි යාත්මක නොවී පැවති මොහොතකදී වුවද මනසට ඒ කිසිදු ඉන්ද්රිනයක උපකාරය රහිතව තනිවම පමණක් ක්රි යාත්මක වියහැකිය. සාමාන්යලයෙන් කල්පනා කරනවා යනුයෙන් හඳුන්වනු ලබන ක්රිපයාවේදී සිදුවනුයේ මනස පමණක් සිතිවිල්ලෙහි නිමග්නවීම බව පැහැදිලිව පෙනීයයි. ද්වාදසායනතන අනුව පුද්ගලයෙකුගේ මනස මනායතන නමින් හැඳින්වෙන අතර මනසට අරමුණුවන දේ ධම්මායතන සේ හැඳින්වේ. එසේම අෂ්ටාරස ධාතු අනුව මනස මනෝධාතු ලෙසද, මනසට අරමුණුවන දේ ධම්ම ධාතු ලෙසද,ඉන් උපදින විඥානය මනෝවිඥාන ලෙසද හැඳින්වේ. මෙහි මනසට අරමුණුවන ධම්මායතනයට චෛතසික පණස් දෙක,සූක්ෂම රූප දහසය,නිර්වාණය යන හැට නවයක් කරුණු අන්තර්ගතය.මේ අතරින් සූක්ෂම රූප දහසයට ආපෝධාතුව,ද්වි භාවරූප,හෘදය වස්තු රූපය,ජීවිතේන්ද්රිසය රූපය,ආහාර රූපය,පරිච්ඡේද(ආකාස)රූපය,විඤ්ඤත්ති රුප දෙක,විකාර රූප තුන,ලක්ඛණරූප සතර ආදී වශයෙන් අන්තර්ගතය.මේඅනුව නිර්වාණය පවා මනසට අරමුණු වන බව පැහැදිලිය.වෙනත් ඉන්ද්රිේයක උපකාරය නැතිව මනස පමණක් අරමුණු ගැනීමේ ස්වභාවය ජීවියෙකුගේ මනසතුළ පමණක් පවතින සුවිශේෂී හැකියාවකි.මිනිස් මොළය තුළ ඇති අප්රභමාණ වූ සෛල සංඛාවට සාපේක්ෂකව ක්රිනයාකාරීව පවතින්නේ ඉතාම අල්ප ප්රකමාණයකි.මොළය කෙතරම් කාර්යක්ෂම බවකින් ක්රිනයාකරනු ලැබුවද කිසිදු අවස්ථාවකදී ක්රියයාත්මක නොවෙන ප්රරයෝජනයට නොගෙන අත්හැර දමාඇති සෛල ප්රිමාණය සුවිශාලය.මනස නිසි ලෙස සුසර කළහැකිනම් එයින් ලබාගතහැකි ප්රසයෝජන සිතාගත නොහැකි තරම්ය.භාවනා කිරීම යනුවෙන් හඳුන්වන කාර්යවුවද මනස එමඟින්ම පිරික්සීමකි.නිදසුනක් වශයෙන් පිහියකින් යමක් කැපිය හැකිය.නමුදු පිහිය ඉන්ම කැපිය නොහැකිය.සිතින් සිත පිරික්සීමද ඒහා සමානව අපහසුය.මන්ද යමක් සිතූ කෙණෙහිම වහා සිතට දැනෙන බැවිනි.ඇලීම් ගැටීම්වල කිමිදී ඉන් සතුට හා දුකලැබීම සාමාන්යම මානසික ලක්ෂණ ලෙස සැලකිය හැකිය.ඇලීම් ගැටීම් නිසා අතෘප්තියට පත්වීම පුහුදුන් මනසෙහි ස්වභාවයයි.පුහුදුන් මනස නිරතුරුව ලෝකය සම්මත කරුණුවල බැස සිටීමට කැමැත්ත දක්වයි.මේ නිසා ලෝකවිෂය හැර ඉන් පරිබාහිර දේ පිලිබඳ උනන්දුවක් දැක්වීමට සාමාන්යක පුහුදුන් මනස අකමැතිය. ලෝකයට සීමාවී ලෝක සම්මතයට අනුගතවීම විසීමට රුචියක් දැක්වීම නිසා පහසුවෙන් පුහුදුන් මනස දෘෂ්ටි සම්ප්රෝයුක්තබවට පත්වේ.මනසට ඇතිවන ධම්ම සංඥා දත්ත මධ්යස මොළයේ ස්නායු අග්රටවල පිහිටා ඇති රසායනික ද්රේව්යටවල සංකීර්ණ ප්රසතික්රි යා නිසා විවිධ තොරතුරු සම්ප්රේයෂණය වේ. පුහුදුන් මනසට තොරතුරු සම්ප්රේ ෂණයවීමේදී එම තොරතුරු දැනහැඳිනගැනීමේදී තොරතුරු ලබාගන්නා අයෙකු මානසිකව ගොඩනඟා ගැනීමේ ස්වරූපය දක්නට ලැබේ.යමක් පිළිබඳ ස්මරණයවීමේදී ස්මරණය කරන පුද්ගලයෙකු සිටිය යුතු යැයි සමාජ සම්මත ව්ය.වහාරයක් පවතී. ඊට අනුව කල්පනාකරනුයේ තමා වශයෙන් හා සිහිපත්වූයේ තමාට බව යනුවෙන් වැරදියට සිතා මානසික ප්රපක්ෂේපණයක් ඇති කර ගනියි. මේ මානසික ප්රරක්ෂේපණය ඉන්පසුව ඒ පුද්ගලයාගේ ඒ සෑම මානසික ක්රිේයාකාරකමක් පාසාම සිතට ඒ සමඟම නැඟේ.ඒ පුද්ගලයා සියළු මානසික ක්රිියාකාරකම් ඉන්පසුව සිදුකරන්නේද මේ මානසික ප්ර.ක්ෂේපණය සමඟමය.මේ තත්වය ඉතාමත් සියුම් බැවින් කෙනෙකුට වටහාගැනීම පවා අසීරුය.විදර්ශන භාවනාව නිසි ලෙස කිරීමේදී මෙබඳු මානසික ප්රාක්ෂේපණවලින් මනස මුදවා ගැනීමට කටයුතු කෙරේ.දිගු කලක් පටන් මනසට හුරුපුරුදුව තිබූ මානසික ප්රමක්ෂේපණ එක්වරම ඉවත්කිරීම දුෂ්කර බව සැබෑය. නමුදු ක්ර මානූකූලව වෙහෙස ගෙන කටයුතු කළහැකි නම් එය කළ නොහැකි දෙයක්ද නොවනබව පැවසිය යුතුය. විදර්ශනා භාවනාව සාර්ථකවී මාර්ගඵල ඥාන ලබා ගැනීම යනුවෙන් හඳුන් වනුයේ සත්යද වශයෙන් යමක් ලබාගැනීම නොව අත්හැරීම සාර්ථක වීමකි. ක්රවමිකව අත්හැරීම ප්රදගුණ කර යම්කිසි අවස්ථාවක එය මුදුන්පමුණුවා ගතහැකි මට්ටමකට පත්වේ. විදර්ශනා භාවනා වඩා මාර්ගඵල උපදවාගැනීම යනුයෙන් අදහස්කරනුයේ ඒ මට්ටම දක්වා මනස හොඳින් පුරුදු කොට අවසානයේ අදාළ කාර්යයේ ප්ර්තිඵල ලබාගැනීමේ ස්වර්ණමය වූ මොහොතයි. වෙනත් ලෙසකින් කිවහොත් සියළු දෘෂ්ටිවාද වලින් මනස විනිර්මුක්ත කරවා ගැනීමට හැකි වීමයි. 3.9.ඉන්ද්රීරය ඥානය හා විචාර පූර්වකබව ඉන්ද්රිහය ඥානය ඇතිවීමේදී එය මමත්ව දෘෂ්ටි ග්ර්හණයෙන් වළක්වා ගැනීමට නම් ඒ පිළිබඳ විචාර පූර්වකව ආකල්පයකින් කටයුතු කළ යුතු වේ. මමත්ව දෘෂ්ටිය ඇතිවීම ඉතා සියුම් බැවින් එය නැති කිරීමට අනුගමනය කළ යුතු උපාය මාර්ගයද ඊට වඩා සියුම් විය යුතුය.මමත්ව දෘෂ්ටිය සිතේ පවතින විට සෑම සිතිවිල්ලක් පාසාම මමත්ව දෘෂ්ටිය ඇතිවන බව වටහාගත යුතුය.නමුදු මමත්වය ඇතිබව දැනගැනීම අසීරුය.ඊට හේතුව මේ දෘෂ්ටිය ඇතිබව දැනගැනීම පවා දුෂ්කර හෙයිනි. දෘෂ්ටි සහිතව සෑම සිතිවිල්ලක්ම ඇතිවන බව දැකගත හැක්කේ දෘෂ්ටිය නිසා ඇතිවන රාග, ද්වේෂ, මෝහ ආදී කෙළෙස් සිතෙහි ඇතිවන විටදීය.නමුදු ප්රෂවේශමින් සෑම සිතිවිල්ලක් පාසාම විචාර පූර්වක සේ නිරීක්ෂණය කළ හැකි නම් අපගේ සිතට ඇතිවන සෑම සිතිවිල්ලක් පාසාම මමත්ව දෘෂ්ටිය සියුම්ව ඇතිවන බව දැක ගැනීමට ලැබෙනු ඇත. සත්යස වශයෙන්ම අපගේ සිතට ඇතිවන සෑම රාග,ද්වේෂ, මෝහ සිතිවිල්ලකම මූලික හේතුව මමත්ව දෘෂ්ටියයි. සෝවාන් මාර්ගඵල මට්ටමේදී සක්කායදිට්ඨි ලෙසද,අර්හත්ව මාර්ගඵල මට්ටමේදී අස්මි මානය ලෙසද අර්ථ දැක්වෙන්නේ මේ මමත්වදෘෂ්ටියේ ද්විවිධ හැඩතලයි.මමත්ව දෘෂ්ටිය ඉන්ද්රිාය ඥානය සමඟ ඇතිවන බැවින් වෙන්ව දැන හැඳින ගැනීම තරමක් දුෂ්කර කාර්යයකි.එය හැඳිනගත හැක්කේ ඉන්ද්රිමය ඥානය ඇතිවීමේදී හුදෙක් ඉන්ද්රිරය ක්රිටයා කාරීත්වය ලෙස නොව සිරුර හා මනස ඇතුළත සිටින කිසියම් අයෙකුගේ වටහාගැනීමක් ලෙස ඒ සියල්ලේ හැඟීම අනුවය.මේ සිරුර හා මනස ඇතුළත සිටින පුද්ගලයා වරෙක ජීවියෙකු,ආත්මයක් ලෙස දැකීමට වුවද පුළුවන.අපට හැඟී යනුයේ හුදෙක් ඉන්ද්රිවය ක්රිලයාකාරීත්වය හේතුප්රදත්යපය ධර්මය අනුව පවතිනබවක් නොවේ.නමුදු සකල ක්ලේශ ප්රනහීණ කළ රහතන්වහන්සේලාට හැඟෙනුයේ ඒ අයුරින් නොවේ.උන්වහන්සේලාට හැඟෙනුයේ ඉන්ද්රිවය ක්රි්යාකාරීත්වය පවතින යථා ස්වරූපයෙනි. පුහුදුන් අයට හැඟෙනුයේ ඉන්ද්රිහය ක්රි‍යාකාරීත්වය විකෘති ස්වරූපයෙනි.මේ තත්ව දෙකෙහි වෙනස නම් එයයි.මේ වෙනසට හේතුව මමත්ව දෘෂ්ටියයි. මමත්ව දෘෂ්ටියට හේතුව විචාර පූර්වකව පවතින සෑබෑ ස්වභාවය සැලකීමට පුහුදුන් පුද්ගලයා අසමත්වීමයි. විදර්ශනා භාවනාවේදී හුරු කර වනුයේ ඒ පවතින ස්වරූපය පිළිබඳ විචාර පූර්වකව නිරීක්ෂණය කර අවබෝධ කර ගැනීමටයි.ඉන්ද්රි්ය ක්රිපයාවේ යථා ස්වරූපය විචාර පූර්වකව නිරීක්ෂණය කර අවබෝධ කරගත් අයෙකුට ඉන්පසු කවදාකවත් ඒ පිළිබඳ වැරදි වැටහීමක් සිතට ඇති නොවේ.මේ සෑමවිටම පෙරට පැමිණෙනුයේ මාර්ගඵල ප්ර්ඥාවයි. නිසි ආකාරයෙන් තමාම නොදැන, අනුන්ගේ වචනයක් පිළිගෙන තමාගේ සිතේ කෙළෙස් යටපත් කළ පුද්ගලයාගේ ප්රැඥාව වැඩී නැත. ඒ පුද්ගලයා කෙළෙස් ඇතිවීමට හේතුව සිය වැරදි වැටහීම් බව නොදනී. ඒ වැරදි වැටහීම එසේම තිබියදී කෙළෙස් යටපත් කළද,යළිත් වරක් අවස්ථාවක් ලැබූවිට යටපත් කළ කෙළෙස් සිතේ නැඟී එයි. නමුදු මඟඵල ප්රතඥාව ගැඹුරුය. සියුම්ය.මඟඵල ප්රකඥාවලැබීම නිසා කෙළෙස් දුරුවනුයේ අවබෝධය තුළිනි. විචාරපූර්වක ලෙස සියළු කරුණු පිලිබඳ අවබෝධය ලබා ඇති බැවින් සිතේ දෘෂ්ටියක් නැත. දෘෂ්ටිය නැතිබැවින් සිතෙන් ඉවත්ව ගිය කෙළෙස් යළි ඇති නොවේ. මන්ද කෙළෙස් ඇති වීමේ මුදුන් මුල දෘෂ්ටිය බැවින් එය ඉවත් කළවිට යළිත් කෙළෙස් ඇති නොවෙන බැවිනි.මේ නිසා ඉන්ද්රිිය ඥානය ඇතිකර ගැනීමේදී විචාර පූර්වකව කටයුතු කිරීමේ ඇති වැදගත්කම මනාව ඉස්මතු වේ. මාර්ගඵල ප්රගඥාව උපදවා කෙළෙස් දුරුකළ විට ඒ දුරුකළ කෙළෙස් යළි කවදා චිත්ත සන්තානය තුළ හට නොගැනීමට හා සමථ භාවනාව මඟින් චිත්ත සමාධි උපදවා යටපත් කළ කෙළෙස් යළි ඉඩක් ලැබුණු විගස චිත්ත සන්තානය තුළ හට ගැනීමට හේතුව සිත තුළ මුල් බැස ඇති මමත්ව දෘෂ්ටියයි. ඉන්ද්රීයය ඥානය ඇතිවීමේදී විචාරපූර්වක කුසලතාවයට ඊට සමගාමීව වර්ධනය කරගතයුතු දෙයකි. මේ මඟින් අනවශ්යර දෘෂ්ටි ඇති නොවේ.තිබෙන දෘෂ්ටිය වුවද ක්රමමානූකූලව පහවීයයි.දෘෂ්ටි ඇති බව හා නැතිබව වටහාගැනීමට අසීරු නිසා කෙනෙකුතුළ ඉන්ද්රිදය ඥානය සමඟ ඇතිවන දෘෂ්ටි ඉන්ද්රිතය ඥානයෙන් වෙන්කර දැකීමට මුල් කාලයේදී තරමක් අසීරුය.ඉන්ද්රීිය ඥානය ඇති වෙද්දීම තරමක් කල්පනාකාරී වුවහොත් ඒ සමඟ ඇතිවන දෘෂ්ටි වටහාගැනීමට අසීරු නොවනු ඇත. ප්රිඥාව පහළවීම යනුවෙන් හඳුන්වනුයේ මේ දෘෂ්ටි හැඳිනීමේ ක්රිගයාවළියේ ප්රිගුණවූ අවස්ථාවන්ය. බහුශ්රැනත බව, දැනුම, උගත්කම සමඟ බුද්ධිමත්බව සමාන නැත.යමක් පුරුදු පුහුණු කිරීමට තිරිසන් සතෙකුට පවා හැකියාව තිබේ.නමුදු තිරිසන් සත්වයෙකුට බුද්ධිමත් විය නොහැක. බුද්ධිය යනු පුහුණුව තුළ ලැබූ හැකියාව උපකාරී කරගෙන එළඹිය හැකි විකල්ප අවස්ථා පිළිබඳව විචාර පූර්වක ක්රි යාකිරීමේ ස්වභාවයයි. තිරිසන් සත්වයාට සාපේක්ෂකව මිනිසා බුද්ධිමත්ය. බුද්ධිමත්කම තුළ උපතින් රැගෙන එන කොටසක්ද තිබේ.එය යමෙකුට ඉපදුන පසුව කොතරම් පුහුණු කළද, ලබාදිය නොහැකි වූවකි. ස්වභාවයෙන්ම බුද්ධිමත්කම සහිත උපන්නෙකුට පසුව පුහුණුව, ඉගෙනීම තුළින් තමා තුළ ඇති ඒ බුද්ධි හැකියාව වර්ධනය කරගත හැකිය. උපතින්ම මන්ද බුද්ධිකයෙකුට කොතරම් පුහුණු කළද, එයින් බුද්ධිය ලබා දීමට හැකියාවක් නැත.මේ නිසා පුහුණුව, උගත්කම වුවද අවශ්යු පුද්ගලයාට මිස ඉන් ඵලප්ර යෝජන නොගතහැකි අයෙකුට ලබා දීමට වෑයම් කිරීමේ උපයෝගීතාවක් නැතිබවද පැහැදිලිවේ. උගත්කම තුළ විචාරපූර්වක බව තිබිය හෝ නොතිබිය හැකිය. නමුදු බුද්ධිය තුළ විචාරපූර්වකබව තිබිය යුතුම වේ.නැතහොත් එය බුද්ධිය සේ හැඳින්විය නොහැකිය. මන්ද උගත්කමෙන් බුද්ධිය වෙන්කරන්නා වූ නිර්ණායකය විචාර පූර්වක බව වන හෙයිනි. ප්රිඥාව නම් බුද්ධියද නොවේ.බුද්ධියට වඩා සියුම් වූ ධර්මතාවක් ප්රවඥාව තුළ ඇත. පුහුණුව උගත්කම මඟින් ලබාගන්නා දේතුළින් අවස්ථානූකූලව ඉතා සුසුදු දේ විචාර පූර්වකව තෝරා ගැනෙනුයේ තාර්කික මනසේ උපකාරයෙනි.මෙය බුද්ධිමත්කමයි. නමුදු ලෝක විෂයට පමණක් බුද්ධිය සීමාවී පවතී.ලෝකයේ සාර්ථකව ජීවත්වීමට බුද්ධිමතෙකුට හැකියාව තිබේ. නමුදු ලෝක විෂයෙන් එතෙරවී ලෝකයට අයත් නැතිවූ සුවිශේෂී දැනුම්පරාසයක් අත්පත් කර ගැනීමට බුද්ධිමතෙකුට නොහැකිය.ඒ සඳහා ප්රනඥාව අත්යමවශ්යපය.ප්රබඥාව මඟින් ලෝක විෂය ඉක්මවා කටයුතු කිරීමට හැකිය. යමෙකුට බුද්ධිය ඇතොත් උගත්කම,බහුශ්රැදතබව ආදී වූ දේ බුද්ධිමත් නොවූ අයෙකුට වඩා පහසුවෙන් ලබාගත හැකිය.එබැවින් බුද්ධිමතාතුළ අනිවාර්යයෙන් උගත්කම හා බහුශ්රැොත බව තිබේ.ප්ර්ඥාව බුද්ධිමත්බවට වඩා ඉහළ දෙයකි.ඒ නිසා ප්ර ඥාවන්තයා තුළ අනිවාර්යයෙන්ම බුද්ධිමත්බව හා උගත්කම තිබේ.මෙහිදී උගත්කම මැනබැලීම සඳහා නූතනයේදී භාවිතාවන මිණුම්දඬු පිළිබඳව සෑහීමකට පත්විය නොහැකිය.විභාග සමත්වීම හා සහතික හිමිකර ගැනීම පමණක්ම උගත්කම හා බහුශ්රැ්තබව මැනීමේ සාධක ලෙස සැලකිය නොහැකිය. එය උගත් බව හා බහුශ්රැබත බව මැණීමේ එක්තරා කොටසකි.විභාග සමත්වීම හා සහතික නොමැතිවුවද සමාජ අත්දැකීම් හා බහුශ්රැඑතබව ලැබූ පිරිස් සමාජයේ සිටිති.විභාග සමත්වීමට, සහතික ලැබීමට පමණක්ම උගත්කම හා බහුශ්රැතතබව ලඝුවීම නිසා නූතනයේ ක්රිසයාත්මක අධ්යා පන ක්රසමවේදයේ ඌණතාවයක් ද විද්යුමානය. ලෝක ස්වභාවයට සාර්ථකව මුහුණ දීමට හැකියාව ඇති පූර්ණ පෞරුෂයකින් යුතු වූ අය නූතන සමාජයේ උගත්යැයි සම්මත උදවිය අතරපවා දුර්ලභවීමට හේතුව මෙයයි. ප්රූඥාව වැඩිය යුතු වූ ධර්මතාවයකි. නමුදු එහිද ජීව විද්යාතත්මක පසුබිමක් තිබේ.එනම් ත්රිිහේතුක,ද්විහේතුක ආදීවූ ලෙසින් අර්ථ දක්වා ඇති පුද්ගල මානසික පැතිකඩ තුළ උපතින්ම උරුමවී ඇති ජීවවිද්යා‍ සකස්වීම් විද්යෙමානය.උපතින් උරුමවී ඇති මේ ජීවවිද්යා පසුබිම පසුව වෙනස්කිරීමට නොහැකිය. මේ හේතුව නිසා ත්රිකහේතුක උපතක් ලැබුවෙකුට හැරෙන්නට වෙනත් කිසිදු පුද්ගලයෙකුහට මේ භවය තුළදීම නිවන් අවබෝධ කර ගැනීමට නොහැකිබව දක්වා තිබේ. ඇස, රූපය හා ස්පර්ශවීම නිසා චක්ඛු විඥානය ඇතිවේ.මෙය හේතු ප්ර ත්ය ක්රිසයාවළියකි.ඒ හේතු ප්ර,ත්ය නිසි පරිදි සම්පූර්ණවීම නිසා අවසාන ප්රනතිඵලය වන චක්ඛු විඥානය ඇතිවේ.මෙසේ ඒ ක්රි්යාවළිය දැකීමට උත්සාහගැනීම විචාරපූර්වකවීමකි.එසේ නැතිව ඇසින් රූප බැලීමක් සේ සිතා ගතහොත් එතැන් සිට ඉදිරියට ඇතිවන ක්රිපයාවළිය විකෘති අවබෝධයක් මත සිදුවන්නක්වේ.විචාර පුර්වකවීමේ වැදගත්කම මතුවනුයේ මේ නිසාය.විචාරපූර්වකවීම නිසා යමක ඇති ස්වභාවයෙන්ම වටහාගැනීමට හැකියාව ලැබේ.සාමාන්යියෙන් ඕනෑම පුද්ගලයෙකුට වැටහීමක් ඇතිවනුයේ යමක් පවතින ස්වභාවයෙනි.මෙහි ඇසට රූප පෙනීමේ කාර්යයද මීට සමානය.මන්ද ඕනෑම පුද්ගලයෙකු ඇස නිසා රූප දකියි.ඔහු රූප දැකීමෙන් නොනැවතී බැලීමටද උත්සුකවේ.පෙනීම,දැකීම හා බැලීම යනු එකම අදහසක් දෙන වචන නොවේ.පෙනීම හා දැකීම තුළ පෙනෙන්නෙකු හෝ දකින්නෙකු සිටීම අවශ්යී නැත.නමුදු බැලීමේදී අනිවාර්යයෙන් දකින්නෙකු සිටිය යුතුමය.මන්ද බැලීමේ කාර්ය සිදුකිරීමට බලන්නෙකු නැතිව නොහැකි බැවිනි. මෙහි සැබෑව පෙනීම වුවද සාමාන්යබ පුද්ගලයා එය වටහාගනු ලබන්නේ බැලීමක් වශයෙනි.මෙහි සාමාන්ය පුද්ගලයා සේ දැක්වූයේ සත්ය අවබෝධයට නොපත් පුහුදුන් පුද්ගලයාය.යමෙකු පුහුදුන්බව ඉක්මවා ආර්යබව කරා පමුණුවනු ලබන්නේ එකී පුද්ගලයාතුළ ඇති මේ සාමාන්යක අවබෝධය ඉක්මවා දැකීමට ඔහුට හැකියාව ලැබූවිටය. එනම් මේ පුද්ගලයා බැලීමේ කාර්යයට සීමාවී සිටිනතුරු ඔහු ආර්යයෙකු නොවේ. යම් විටෙක එම පුද්ගලයා පෙනීමේ ක්රියයාවළිය බැලීමක් ලෙස වරදවා වටහාගෙන සිටින බව පැහැදිලිවම තමාගේම නුවණින් වටහාගනියිද ඒ අවස්ථාවේදී ඔහු ආර්යයෙකු බවට පත් වේ. ආර්යයා යනු උසස්බවට පත් පුද්ගලයා යන්නයි.පුරාණ භාරතීය සමාජයේ ආර්ය නමින් අර්ථදක්වන ලද්දේ උසස් කුලවත් පුද්ගලයාය.ඒ ව්යුවහාරය බුදුරදුන් විසින් මඟඵලඅවබෝධයට පත්වූ උතුමා හැඳින්වීම සඳහා භාවිතාකොට තිබේ. සරළව පැහැදිලි කළද,ඇසට රූප හමුවීමෙන් ඇති වන චක්ඛුවිඥානය පුද්ගලත්වයෙන් පරිබාහිරවූ ඉන්ද්රිලය ක්රිඇයාකාරීත්වය පමණක්බව එක්වර සැලකීම තරමක් අපහසුය.ඊට හේතුව රූපයේ පවතින ආශ්වාදය කෙරෙහි සිත ඇලීම නිසා ඒඇලීමට හේතුව වන මමත්ව දෘෂ්ටියේ සිත ගිලාබැස තිබීමයි. මෙහිදී සසර භව ගමනට හේතුවන ප්රපධාන හේතු දෙකක් එකිනෙක වෙලීපැටලී එකක් අනෙකෙහි ආධාරයෙන් පවතින බව දැකගත හැකිය. මේ ප්රෙධාන හේතු දෙක නම් අවිද්යාඅව හා තණ්හාවයි.මෙහි අවිද්යා.ව දෘෂ්ටියේ ස්වරූපයෙන් පවතී. අවිද්යාකව, දෘෂ්ටිය හා මෝහය ක්රිහයාකාරීත්ව හැඩතලයේ ඇති ස්වරූපය අනුව එකම කරුණකට භාවිතාවන විවිධ වචන ලෙස සැලකිය හැකිය. අසීමාන්තික සේ වචනවල එල්බී සිටීමට වඩා මෙහි ප්රාවයෝගික ක්රියයාකාරීත්වය අවබෝධ කර ගැනීමට වෑයම් කිරීම වැදගත්ය.මන්ද වචනවලින් පවා පැහැදිලි කිරීමට උත්සාහගනුයේ මෙහි සැබෑ ක්රිකයාකාරීත්වය වන බැවිනි.ප්රලකාශන ශක්තියේ ඇති අඩුපාඩුකම හෝ එබඳු කිසියම් හේතුවක් නිසා මේ ක්රිනයාකාරීත්වය යම්කිසි අයෙකුට වචනවලින් නිසි අයුරින් පැහැදිලි කිරීමට පහසුවිය හැකිය.ඉන් ඔහුගේ වැටහීමට කිසිදු අඩුපාඩුවක් ඇති නොවේ. අඩුපාඩුව ඇතිවනුයේ ඔහුගේ වැටහීම අන්යේයන්ට පැහැදිලිව වටහා ගැනීමටය.මේ හේතුව නිසා නූතන සමාජයේදී වුවද සත්යා වබෝධය ලැබූ පුද්ගලයින් සිටිය හැකිය. නමුදු ගැටළුව වනුයේ ඒ අවබෝධය පැහැදිලි ප්රයකාශන ශක්තියකින් අන්යනයන්හට තේරුම්ගතහැකි පරිද්දෙන් ඉදිරිපත් කිරීමේ ඇති අපහසුතාවයයි. ඒ පුද්ගලයා විවිධ භාෂා හෝ දර්ශන විශාරදයෙකු විය හැකි වුවද ඒ සෑම විෂය කේෂ්ත්රවයකම පවතින ලෞකික සීමාව ඉදිරියේ ඔහුට අසරණවීමට සිදු වේ. මන්ද සත්යා්වබෝධය වචනවලට නඟා පැහැදිලි ලෙස පහසුවෙන් කිව නොහැකි බැවිනි. ඕනෑම භාෂාවක, වචන, ව්යාැකරණ නීති සම්ප්රනදාය සකස්වී පවතියේ ලෝක විෂයට අයත් අත්දැකීම් අන්යවයන්ට පැහැදිලිව ප්රටකාශකළ හැකි පරිද්දෙනි.මෙහි සීමාවක් ඇත.ඊට පරිබාහිර ලෝකෝත්තර වූ විෂයකට අයත් අත්දැකීම් ඕනෑම භාෂාවක වචන,ව්යා කරණ නීති අනුව ප්රාකාශ කිරීම අසීරුය. ඇතැම් අවස්ථාවලදී එසේ කිරීමට උත්සාහ ගැනීමේදී ප්රාකාශයට වෑයම්කරන අදහස මුළුමනින්ම විකෘති වී තේරුම්ගැනීමට ඉඩඇති අවස්ථාද තිබේ.මේ නිසා එසේ වෑයම් කරන තැනැත්තා මුසා බස් පවසන්නෙකු ලෙසද ඇතැම්විටක අන්යටයන් විසින් වරදවා වටහාගැනීමටද ඉඩ තිබේ. සෝත විඥානය ඇතිවනුයේ කණ ශබ්දය හා ස්පර්ශවීම නිසාය.කණට ශබ්දයක් පැමිණිවිට ශබ්ද තරංග මඟින් කර්ණ පටලය ස්පන්දනයවීම නිසා ඊට සම්බන්ධ ස්නායු හරහා ශබ්ද සංඥාවන් මොළය කරා සම්ප්රේටෂණයවේ.මෙය කෙනෙකුට දැනෙනුයේ ශ්රීවණයවීමක් ලෙසය.මෙහි පුද්ගල බව නැත.ශ්රබවණ ක්රිදයාවළිය සිදුවනුයේ හේතුප්ර ත්යව ධර්මතාව මතය.එසේ අවබෝධ කරගැනීම නිසා යම් කෙනෙකුතුළ ඇතිවිය හැකිව තිබූ මමත්ව දෘෂ්ටිය ඇතිනොවේ.විචාරපූර්වකව එය අවබෝධ කිරීම ප්රතඥාවයි.යමෙකුතුළ මේ ප්රාඥාව නැතිනම් ඒ පුද්ගලයා අරමුණුවල පහසුවෙන් මුළාවට පත් වේ.එම නිසා ශ්‍රවණයවීමේ ස්වභාවය හිතාමතා ශ්ර්වණය කිරීමක් බවට පත්කර ගනියි.මෙහි මමත්ව දෘෂ්ටිය ඇත.මේ මමත්ව දෘෂ්ටිය නිසා සියළු අකුසල පාක්ෂික කරුණු ඇතිවේ.සාමාන්යියෙන් දෘෂ්ටිය සහිත ශ්ර්වණයක දක්නට ලැබෙන සුවිශේෂීතාවය වනුයේ එකී ශ්රිවණය ඇසුරෙන් ඉන්ද්රිමය ආශ්වාදයක් ලැබීම වේ.ඉන්ද්රීවය ආශ්වාදයට ගිජුවීම නිසා ශ්රීවණය අඛණ්ඩව පවතීවා යන අභිප්රාඉයද, එබඳු ශ්රවවණ ලැබේවා යැයි ප්රාාර්ථනා කිරීමද දක්නට ලැබේ.මෙබඳු ශ්රවවණ ක්රිපයාවළියකදී ඒ දෘෂ්ටිය ප්රේධාන වේ.මන්ද සියළු අකුසල ධර්ම හටගැනීමට හා පැවතීමට දෘෂ්ටිය ඉවහල්වන බැවිනි.එබැවින් දෘෂ්ටිය දුරුකිරීමට අදාළ සියළු කරුණු අකුසල ධර්ම දුරුකිරීමට හේතුවන බව පැහැදිලිය.ශ්ර්වණය කෙරෙහි ඇතිවන ලෝලී ස්වභාවය දෘෂ්ටිය දුරුනොකොට සිත පාලනය කිරීමෙන් සමුච්ඡේද ලෙස දුරු කළ නොහැක්කේ මේ හේතුව නිසාය. සිත පාලනය කරනා තාක් ශ්රඡවණ ආශාව සිතේ යටපත්ව පවතී.යළි අවස්ථාවක් ලත් කෙණෙහි පැණ නැඟී මුළු සිතම වෙලා පැතිර යයි.විචාර පූර්වකව මෙම ක්රි.යාවළිය නිරීක්ෂණය කිරීම මඟින් සැබෑ තත්වය අවබෝධ කරගත හැකිය.මෙය සිදුකිරීමට නම් ශ්රයවණ ක්රිණයාවළිය ආරම්භයේ පටන්ම අවසාන දක්වා සෘජු නිරීක්ෂණයට යටත් කිරීම අවශ්යනය.එහිදී ශ්රිවණයක් ආරම්භවීම සඳහා ශ්රවවණය කෙරෙහි ප්ර මාණවත් තරම් අවධානයක් පැවතිය යුතුය.නමුත් ඒ අවධානයවූ කලී ශ්රකවණය මමත්වයෙන් දෘෂ්ටි ග්රකහණය කරගැනීම සේ වරදවා නොවටහාගතයුතු වේ. කණ නිසා ශබ්දය නිසා ඒ දෙකෙහි ස්පර්ශය නිසා ශ්රැවණ ක්රිටයාවළිය සිදුවීම මිස,මා ශබ්ද අසා රස වින්දනය කරන්නේ යැයි මමත්වය පාදකව හේතුප්ර ත්යට ක්රිුයාවළිය නොවටහා ගත යුතුව තිබේ. විචාර පූර්වකවීම යන්නේ නියම අදහස මෙයයි.විදර්ශනා භාවනා කිරීමේදී සිදුවනුයේ යමෙකුතුළ ඇති මේ විචාරපූර්වක කුසලතාවය වර්ධනය කිරීමයි.ශ්රකවණ ක්රිේයාවළියේදී ඉන්ද්රීවය ඥානය,ජීවවිද්යාී ක්රිඅයාකාරීත්වය ආදී කරුණු උපකාරයෙන් ශ්රිවණයක් සිදුවීම මිස මම යනුවෙන් සිතාගත් අයෙකුට එහි කර්තෘරත්වය බාරදීම නොකළ යුතුය.සිතෙහි සියළු කුසල පාක්ෂික කරුණු එක්රැස් වනුයේ මේ අයුරින් විචාරපූර්වකවීම තුළය.ශ්රුවණ ඉන්ද්රී ය ඥාන ඇතිවීම කිසිසේත් විචාරපූර්වකවීමට බාධාවක් නොවනබව පැහැදිලිවිය යුතුය.හේතු ප්රරත්ය‍ ක්රිියාකාරීත්වය නිසා ඇතිවන ශ්ර වණ මමත්වයෙන් දැඩි ලෙස ග්රිහණය කරගැනීම නම් එම ශ්ර වණ නිසි අයුරින් වටහාගැනීමට බාධාවක් වියහැකිය.මන්ද ඒ අවස්ථාවේදී පක්ෂග්රාරහීබව ඇතිවීමට අවකාශ ඇතිබැවිනි.පක්ෂග්රාිහීවීම නිසා අකමැති දේ කෙරෙහි අවධානය අඩුවීමද,කැමති දේ කෙරෙහි අසීමාන්තික අවධානයද ඇතිවීමෙන් අසමතුලිතබවක් දිස් වේ.මේ අසමතුලිතබව නිසා පරිපූර්ණ ශ්රනවණක්රිමයාකාරීත්වයට බාධා ඇතිවේ.මේ බාධා මනෝවිද්යාෂ හා ජීව විද්යාස යන පැතිකඩ දෙකින්ම ඇතිවිය හැකිය.අවධානය අඩුවීම නිසා ඇතැම් ශ්ර‍වණ ගිලිහී යා හැකිය.එසේම අසීමාන්තික අවධානය නිසා ශ්ර.වණ ක්රිමයාවළියේ අඩංගු නොවන දේපවා ඇතිසේ දැකිය හැකිය.එයද ශ්ර වණයේ යථාර්ථවාදී බව බිඳදැමීමට ඉවහල්වියහැකි කරුණකි.යමක් කෙරෙහි වුවමනාවට වඩා සංවේදීවීම නිසා එහි අන්තර්ගත නොවන සෘණෘත්මක කරුණු කෙරෙහි පවා දැඩි උනන්දුවක් දැක්වීම පහසුවෙන් සිතට කළකිරීමට ඇතිවියහැකි කරුණකි.යමක් වෙතට ඉක්මනින් ළංවීම ඉක්මනින් ඈත්වීමටද හේතුවක් වන්නේ මේ අනුවය.සෑම විටකදීම මධ්යටස්ථතාවය පවත්වා ගෙන යාහැකිනම් එය වඩාත් යොග්ය්ය.මන්ද යමක් පිළිබඳ නිසි වැටහීම ඇතිවීමට සුදුසුම පරිසරය වනුයේ වුවමනාවට වඩා ළංවීම මෙන්ම ඈත්කිරීම යන ද්වි අන්තයන්ගෙන් මිදුනුබව වන හෙයිනි. සිතෙහි මධ්ය්ස්ථබව පවත්වා ගැනීමට උචිතම මානසික පරිසරය ඇතිවනුයේ විචාර පූර්වක ලක්ෂණ මනසෙහි ඇතිකර ගැනීම මඟිනි. යමකට ඇති වැඩි අවධානය හා අඩු අවධානයට බලපාන ජීව විද්යාි පැතිකඩ වනුයේ ඒ පුද්ගලයාගේ මනෝකායික ස්වභාවය ඊට අනුගතවීමට යොමු වීමයි. ශබ්ද අධික පරිසරයක දිවිගෙවන පුද්ගලයෙකු අධික ශබ්දවලට මිස සාමාන්යම ශබ්ද වලට සංවේදී නොවේ. අඩු ශබ්ද ඇසුරේ කල්හරින පුද්ගලයෙකු අධික ශබ්දවලට පහසුවෙන් සංවේදී වේ. උපතින්ම ශාරීරිකව උරුමකරගෙන පැමිණෙන විවිධ රෝගාබාධ තත්වයන් නිසාද ශ්රේවණ ක්රිශයාවළියේ ඌණතා ඇතිවිය හැකිය.එසේම අඩු අවධානය නමැති මානසික සංකූලතා ස්වභාවය නිසාද ඇතැම්විට ශ්රිවණ ක්රිතයාව නිසි අයුරින් සිදු නොවිය හැකිය. මෙබඳු කරුණු සෝත විඥානය කෙරෙහි විචාරපූර්වකවීමට ඇතිවන බාධාකාරී මනෝ කායික ස්වභාවයන් ලෙස පෙන්වා දිය හැකිය. ආඝ්රාවණය ඇතිවීමට නාසය, ගන්ධය හා ස්පර්ශවීම අවශ්යකය.මෙහිදී ඇතිවන ප්ර තිඵලය නම් ඝාණ විඥානයයි.මෙය හේතු ප්රගත්යර ක්රිරයාවළිය නිසා ඇතිවන්නකි.නමුදු සැබෑ ලෝකයේදී මේලෙස කල්පනා කිරීමට සාමාන්යස මිනිසුන්ට නොහැකිය.පුහුදුන්බව ලෙස හැඳින්වෙන්නේ මෙයයි.සත්යීය ඒ ස්වභාවයෙන්ම දැකීමට සමත්වීම නම් විශාල මානසික දියුණුවකි.මේ මානසික දියුණුව ඇතිකර ගැනීමට නිරුත්සාහකව නොහැකිය.ඒ සඳහා විශාල කැපවීමක් කළයුතුය.වෙහෙසක් දැරිය යුතුය. ක්ර්මානූකූලව යමක් දකින විදිහ වෙනස්කිරීමතුළින් වැරදි වැටහීම නැතිකර ගැනීමට හැකිය.වරදවා වටහාගැනීමට දෘෂ්ටිය මෙන්ම වරදවා වටහාගැනීමතුළින් විඳින ආශ්වාදයද හේතුවක් වේ.මේනිසා දෘෂ්ටිය නැතිකර දැමීමට ප්රීථම ඒ කෙරෙහි ඇතිකරගෙන සිටින ආශ්වාදය මඳක් හෝ අවමකරගත හැකිනම් දෘෂ්ටිය දුරුකිරීමේ වැඩපිලිවෙලට එය පහසුවක් වනු ඇත.විදර්ශනා භාවනාවට පූර්වංගම වශයෙන් සමථ භාවනා වඩා සිත සකස්කර ගෙන පැවතීම පහසුවක් වන්නේ මේ නිසාය.විදර්ශනා භාවනාව පමණක්ම වුවද වැඩියහැකිය.එවිට සිදුවන්නේ දෘෂ්ටිය හා දෘෂ්ටියෙන් උපදින ඇලීම යන දෙකම දුරුකිරීමට විදර්ශනා භාවනාවේදී අධික වෙහෙසක් ගතයුතුවීමය.සමථභාවනාව පූර්වයෙන් වඩා කෙළෙස් යටපත්ව තිබුණහොත් තව ඉතිරිව ඇත්තේ දෘෂ්ටිය දුරුකරගැනීමට පමණක්ම නිසා විදර්ශනා භාවනා වඩා පහසුවෙන් ඒ කටයුත්ත ඉටුකරගැනීමට හැකිය.යමක් කරන්නන්වාලේ සිදු කරනවාට වඩා අවබෝධයෙන් කළහැකි නම් ඒ කටයුත්තේ සාර්ථකත්වය වඩා පරිපූර්ණවීමට එය එක් හේතුවක්ද වේ.ආඝ්රා ණයේදී යමක පවතින සුවඳ කෙරෙහි සිතේ ඇලීමක් ඇතිවීමට හා දුගඳවූ දෙයක් පිළිබඳ ගැටීමක්;ප්ර්තිඝයක් ඇතිවීමට හේතුවනුයේ දෘෂ්ටි සහගතව සැලකීමයි.දෘෂ්ටි සහගත ස්වභාවයට හේතුව විචාර පූර්වක අයුරින් ආඝ්රාිණ ක්රිහයාවළිය නොසැලකීමයි.සුවඳ ආඝ්රාසණ පිළිබඳ ඇලීම ඇතිවනුයේ මමත්වය පිළිබඳ ඇතිකරගනු ලැබූ හැඟීමයි.මෙය වටහාගැනීම තරමක් දුෂ්කර වියහැකිය.නමුදු ක්රඳමානූකූලව පුරුදුපුහුණු කරද්දී මේ වැටහීම ඇතිකර ගැනීමට හැකියාව ලැබේ.ඒ සමඟම වැරදි වැටහීමට ප්රලධාන හේතුව වූ දෘෂ්ටිය සිතින් ඉවත්වී යයි.සුගන්ධවූ ආඝ්රාසණ පවතීවායැයි සැලකීම,මට ආඝ්රා ණය කිරීමට ලැබේවා යැයි සිතීම,එහි සුඛිතබව පිළිබඳ හැඟීම ආදී දේ පිළිබඳව වැරදි දෘෂ්ටිය ඇතිවීමට හේතුව ත්රිරලක්ෂණ ධර්මතාවට ආඝ්රාිණ ක්රිබයාවළිය යටත්බව විචාර පූර්වකව නෙසැලකීමයි.යමක් ආඝ්රාණණවීමේ සිට මොළය එය හඳුනාගැනීම දක්වා සීඝ්ර සම්ප්රේයෂණ ක්රි්යාවක් සිදුවන බව සැබෑය.නමුදු ඒ සම්ප්රේ ෂණ ක්රි්යාවේ වේගයට වඩා එය ප්ර ඥාවෙන් හඳුනාගැනීමේ ඇති වේගය අධිකය.එබැවින් අකුසල සිත් පහළවීමට වඩා කුසල් සිත්පහළවීම වේගවත්ය.මේ නිසා එම අකුසල සිත්වලින් වෙන්වී විචාරපූර්වකව කටයුතු කිරීමේ හැකියාවක් පවතී.ඊට අවශ්යඑ කරනුයේද ක්ර මිකවූ පුහුණුවයි.ඒ සඳහා යමක් ආඝ්රා ණය වෙද්දීම එය වටහාගත යුත්තේ එයින් මා සුවඳ විඳීමක් ලෙස නොව සුවඳ දැනීමේ ක්රිමයාවළියක් ලෙස පමණි.තවත් ගැඹුරට යතොත් ආඝ්රාසණය යනු තවත් එක්තරා දැනීමේ ස්වභාවයක් පමණක් බව වටහාගැනීමට ලැබේ.මේ දැනීම ඝානායාතනය මඟින්ම අභ්ය න්තරය කරා පමුණුවන විඥාන ක්රිීයාවළියේ එක්තරා හැඩයක් පමණක්බව වැටහීම නිවැරදිය. මේ අයුරින් ආඝ්රාවණ ක්රිවයාවළිය තණ්හා දෘෂ්ටි හා මාන ලෙසට පරාමර්ශනය නොකොට එය විනිවිද යථාර්ථය අවබෝධ කළහැක්කේ විචාරපූර්වකව සිහි නුවණින් කටයුතු කිරීමෙනි. දිව, ආහාර පාන සමඟ ස්පර්ශවීම නිසා ජිව්හා විඥානය ඇතිවේ.ජිව්හා විඥානය මමත්වය අනුව සැලකුවහොත් ඉන් බිහිවනුයේ තණ්හා,දෘෂ්ටි හා මාන ආදී අකුසල ධර්මයි.ජිව්හා විඥානයේ ඇතිවීම හේතු ප්රවත්යට ධර්මතාව අනුව සිදුවන බවත්,ඒ සියල්ල ත්රියලක්ෂණයට යටත්බවත් විචාරශීලීව සැලකීම වැදගත්ය.මන්ද කිසිවක් නොසිතා ජිව්හා ඉන්ද්රි්ය භාවිතා කිරීම තුළින් රසයට ගිජුවීම ඇති වන බැවිනි.මේ රසයට ගිජුවීම පසුපස ඇත්තේ මමත්ව දෘෂ්ටිය මිස අන් යමක් නොවේ. ආහාර පාන භුක්තිවිඳීමේදී ඒවායේ රසය විඳගැනීමේ චේතනාව මෙහි ප්ර්ධානත්වයක් ගනියි.මෙහිදී සිදුවිය යුතුම දේ රසවත් ආහාරපාන ගැනීම නැවැත්වීම නොවේ.එසේම කිසියම් නිශ්චිත ආහාරපාන වර්ගයකින් වැළකීමද නොවේ.ඒවා සියල්ලම මතුපිටි ඔපය කෙරෙහි පමණක් බලපාන කරුණුය.එබඳු දේවල් වලින් වැළකුණු පමණින් එබඳු ආහාර පාන ගැනීමේ තෘෂ්ණාව,මානය හා දෘෂ්ටිය දුරුනොවේ.එම නිසා බුදුදහමින් පෙන්වා දෙනුයේ රස තෘෂ්ණාව දුරුකරගැනීමේදී පිලිවෙත යම් සුවිශේෂීත ආහාර පානයක් ගැනීමෙන් වැළකීමතුළ නොවන බවයි. තෘෂ්ණාව, මානය හා දෘෂ්ටිය දුරුනොකර යම්කිසි සුවිශේෂී ආහාර පානයක් ගැනීමෙන් වැළකුනද,රස තෘෂ්ණාව, මානය හා දෘෂ්ටිය තිබෙනතාක් කල් බැහැර කළ ආහාරයේ රසයට සමාන වෙනත් ආහාර පාන ගැනීමට එබඳු පුද්ගලයා පෙළඹිය හැකි බව මෙහිදී නොසලකා ඇති වැදගත් කරුණකි. නිදසුනක් සේ සත්ව මාංශය අන්තර්ගත ආහාරයක් ගැනීම පිළිකුල් කළ අයෙකු එබඳු සත්ව මාංශයේම රසය ඇති සෝයාවලින් සකස්කළ නිර්මාංශවූ ආහාරයක් ගැනීම දැක්විය හැකිය. මෙහිදී සිදුවී ඇත්තේ ඒ පුද්ගලයාගේ රස තෘෂ්ණා,මානය,දෘෂ්ටි දුරුකිරීමක් නොවේ.පුද්ගලයාගේ රස විඳීමේ තෘෂ්ණාව,මානය,දෘෂ්ටිය එසේම තිබියදී ආහාරපාන වර්ග හුවමාරු කිරීමක් පමණක් මෙහිදී සිදුවී තිබේ.සත්ව මාංශය ගැනීම සත්ව ඝාතනයට රුකුලක් වෙතැයි සිතා සත්ව මාංශ වර්ජනය කළද,එයින් අපේක්ෂිතවූ ප්රනතිඵල ලැබෙතැයි සිතිය නොහැකිය. තමා සත්ව ඝාතනය නොකර වෙනත් අය ලවා සතුන් ඝාතනයට කරවීමට අනුබලයක් ලැබියහැකි බව සිතා මෙසේ ක්රිකයා කරන බව පෙනේ.මෙහිදී වැදගත්වනුයේ චේතනාවයි.ඝාතනය කිරීමේ කිසිදු චේතනාවක් නැති නම්, ගන්නා ආහාරය හුදෙක් ධාතු සමූහයක නිර්මිතයක් විනා අසවල් රසයෙන් යුතු බව නොසලකා ගත හැකි නම්,යම් විශේෂිත ආහාරයක් වර්ජනය කිරීමෙන් අත්වන සුවිශේෂී වූ කුසලයක්ද නැත. සත්ව ඝාතනය ආහාර පිණිස සත්වමාංශ නොගන්නා බ්රාසහ්මණ,හින්දු ආගමිකයින් අතර පවා පැවතී තිබේ.එහිදී බිහි පූජා වැනි විවිධ ආගමික අභිචාර විධීන් සලකා සත්ව ඝාතනය සිදු කර තිබිණ.ලෝකයේ සියළු දෙනා එක්වර කතිකාකොට එක්විට නිර්මාංශවියහැකි නම් ඝාතනයට ප්රිබල බලපෑමක් එල්ල කළහැකිය.නමුදු එය ප්රායයෝගික නැත.නිර්මාංශ ආහාරයෙන් යම්කිසි සීමිත ප්ර මාණයකට සත්ව ෂාතනය වැළැක්වීමට බලපෑමක් එල්ලකළ හැකි බව නම් සත්යමයකි.එය පොදුවූ කාර්යයක් විනා පෞද්ගලික දෙයක් නොවේ.ධූතාංගධාරීන් අතර සෝසානිකාංගය සමාදන්වූ අයට මුළු රාත්රිූය පුරා බවුන් වැඩීමට සොහොනට පිවිසීමේදී සත්ව මත්ස්යස මාංශයෙන් වැළකීමට බුදුරදුන් උපදෙස් ලබාදී තිබේ.ඒ සත්ව මත්ස්යස මාංශ ගැනීමෙන් ඔවුන්ට ඇතිවියහැකි අමනුෂ්යබකරදරවලින් වළක්වාගැනීම සඳහා මිස බවුන් වැඩීමේදී එමඟින් සුවිශේෂී පිහිටක් සැලසෙන නිසා නොවේ.මේ අයුරින් කළ යුතු නොකළ යුතු දේ සලකා බැලීමට හා තමා කළයුතු වඩාත්ම සුදුසු දේ තීරණයකර ගැනීමට විචාර පූර්වකබව වැදගත්ය. සෙසු ඉන්ද්රීතය ඥාන අතර ජිව්හා ඥානය සුවිශේෂී වනුයේ තම දෛනික දිවි පෙවෙත තුළ දිනකට කිහිප වතාවක්ම ජිව්හා විඥානය සමඟ කටයුතු කිරීමට ඕනෑම අයෙකුට සිදුවන බැවිනි.ජ්විහා විඥානය සමස්ත කාය විඥානයට අයත් දැනීමේ එක් හැඩයක් බවට සැලකිය හැකිය.ෂඩ් ඉන්ද්රිවයන්ට අයත් සෙසු විඥාන මෙන්ම ජිව්හා විඥානය තුළද කාය විඥානය පවතී. කාය විඥානයේ ස්වභාවය නම් දැනීමේ ලක්ෂණයයි.ජිව්හා විඥානය තුළ රස දැනීමේ කෘත්යැ හැරුණුවිට,කාය විඥානයට පොදු දැනීමේ ලක්ෂණයද ඇත. දිව ඇඟිල්ලෙන් ස්පර්ශ කළවිට දැනීම අවබෝධ කරගත හැකිය.එවිට දැනෙනුයේ ස්පර්ශය කේන්ද්රතකරගත් දැනීමක් මිස ආහාරයක ඇති රසය පිලිබඳ සුවිශේෂී දැනීමක් නොවේ. ආහාරයක ඇති රස විඳීම වෙනුවට විචාරපූර්වක ලෙස එහි දැනීම් ලක්ෂණය අරමුණු කළ හැකිය.මේ සඳහා ආහාරය ගැනීමේදී රසය වෙනුවට දැනීම්ලක්ෂණ අරමුණු කළ යුතුය.එවිට ජිව්හා විඥානය හේතු ප්රරත්යන ක්රිමයාවළිය නිසා ඇතිවන බව වැටහේ.එසේම ජිව්හා විඥානය ඇතිවීමේදී හුදෙක් කුමන රසයක් ඇතිවුවද ඒ කෙරෙහි මධ්යනස්ථ සිහි නුවණ ඇතිව සැලකීම මඟින් රස විඳීමේ චේතතාව වෙනුවට ඒ ආහාරයේ ඇති උපයෝගීතාව පිළිබඳව පමණක් විචාර පූර්වකව සැලකිය හැකිය.රස තෘෂ්ණාව,මාන,දෘෂ්ටි දුරුකරගැනීමේ නිසි පිලිවෙත මෙයයි. සමට ස්පර්ශයක් ලැබුණ විට කාය විඥානය ඇතිවේ.කයපුරා ඇති සම ඵොට්ඨබ්බායතනය නම් වේ.කයට දැනෙන පහස රළු හෝ සුමුදු වියහැකිය.සුමුදු පහසට ලොල්කිරීම මෙන්ම රළු පහස පිළිකෙව් කිරීම ඇතිවනුයේ දෘෂ්ටිගතව කල්පනා කරන විටය.යම් පුද්ගලයෙකු මම යැයි සැලකීම නිසා සමට දැනෙන ස්පර්ශයේ රළු, සුමුදු බව පිලිබඳ අවධානය යොමු කිරීමට පෙළඹේ.ස්පර්ශයට ලොල්කිරීම සිදුවීමට දෘෂ්ටියේ ප්රබබල බලපෑමක් ඇත.ස්පර්ශය පිළිබඳ සම මඟින් ඇතිවන විඥානය නිසා කාම වින්දනය ඇතිවේ.කාම නම් අදාළ පුද්ගලයාගේ ආකල්ප හා රුචිකත්වය අනුව කැමතිවූ පහසයි.එය විදීමට සිත්හි ඇතිවන තෘෂ්ණාවයි.යළියළි ඒ ස්පර්ශ ලැබීමේ,ඒ සඳහා යොමුවීමේ ඇති අධිකතර ආශාවයි. කාමය මිනිස් සිතේ ඇති ප්රරබලතම (Driver)මෙහෙයුම්කාරකයකි.සෑම කායික සුවපහසු ස්වභාවයක්ම ලිංගික හැඟීමක් ලෙස උද්දීපණය වන කාමය නොවේ.නිදසුනක් ලෙස සුව පහසු විල්ලුද ඇතිරිල්ලක් යෙදූ සයනයක වැතිර සිටිද්දී සිරුරට දැනෙන සුවපහසුබව නිසා ලිංගික උත්තේජනයක් නොලැබේ. නමුදු එය ලිංගික උත්තේජනයට ආධාර විය හැකිය. මන්ද දුක්ඛිත ලෙස පසුවන අවස්ථාවලට වඩා සුපවහසු කායික පසුබිම නිසා ලිංගිකව පිබිදෙනබව විද්යයමාන බැවිනි. ඒ බව දැකගත හැක්කේ කාම සුගති ලෙස හැඳින්වෙන මනුෂ්යග ලෝකය හා දේව ලෝකවල ලිංගිකව උත්තේජනයවීම විද්යසමාන බැවිනි. සතර අපාය ආදී දුක්ඛිත ස්ථානවල කාම සංඥාවක් අවිද්යනමාන වනුයේ අධික දුක් සහගත කාය විඥානය කාම සංඥා ඉපදවීමේ අසමත් වන නිසාය.පුරාණයේ තිබූ එක් විමුක්තිගාමී අන්තවාදී සම්ප්ර දායක් වූ අත්තකිලමථානුයෝගී ක්රබම වේදයේදී කයට දැඩිවූ දුක්දීම අකුසල් සිත් ඇතිවීම වැළැක්වීම පිණිස හේතුවක්බව දක්වා ඇත. සිරුරට අධික දුක්දීමේදී කාමුක හැඟීම් ඇතිවීම වැළැක්වෙන නිසා මෙසේ එය ආගමික පිලිවෙතක් ලෙසට ප්රකකාශයට පත්වූවා විය හැකිය. චරිත වශයෙන් ගත්කළ රාගචරිතයෙන් හෙබි අය සිරුරට අධික දුක්දීමේ පිලිවෙත් කෙරෙහි වඩාත් ඉක්මනින් පහදිනබව දක්වා තිබේ.මන්ද එබඳු අය නිරතුරු සුඛිතබව කෙරෙහි ඇලුණුඅයයි. ඒ නිසා එවැනි සුඛිත පසුබිමකින් තොරව ඔවුන්ට කටයුතු කිරීමට අපහසුය.ඉදින් යමෙකු එලෙසට කටයුතු කරන්නේ නම් ඒ තැනැත්තාගේ ක්රිුයා කලාපය මහත් උත්කර්ශයෙන් දැකීම ඔවුන්ගේ ඇති ආකල්පයයි.නමුදු බොදු සම්ප්රකදාය අනුව කායික විඥානය කෙරෙහි රූක්ෂ ප්රමතිපදාවක් අනුගමනය කළ පමණින් මානසික පක්ෂයට ඉන් එතරම් දැඩි බලපෑමක් ඇතිකළ හැකි යැයි නොපිළිගනියි.ඒ වෙනුවට මානසිකව කායික විඥානයෙන් බැහැරව කටයුතු කිරීමේ පිලිවෙතක් බොදු ප්රිතිපත්තිතුළ අන්තර්ගතය.නෙක්ඛම්ම සංකල්පය ලෙස අර්ථදැක්වෙනුයේ ඒ ප්රදතිපත්තියයි.මෙහිදී සිරුරේ ඇති කාම සංඥාව කෙරෙහි නොව මනසෙහි ඇති කාම සංඥාව කෙරෙහි අවධානය යොමුකර තිබේ.ඒ නිසා කාම සංඥාවෙන් දුරුවීමට සැබෑ ක්රකමවේදය නම් කාමයෙන් නික්මීම වූ අභිනිෂ්ක්රඥමණය කළ යුතුබව පැහැදිලි කර තිබේ.මෙය ස්ථර දෙකකින් යුතුව තිබේ.ගිහිගෙදරින් නික්ම පැවිද්දට එළඹීම මෙයින් පළමුවැන්නයි.දෙවැන්න සිත පැවිදි කිරීමවූ කාමසංඥා බැහැර කිරීමයි.ගිහිබවෙන් පැවිද්ද වෙත එළඹුනද එනම් කය පැවිදි කළද,එය මානසික ශික්ෂණය ලබාගැනීමට උපකාරයක් මිස එය තවදුරටත් මානසික ශික්ෂණය ලැබීම අනවශ්යදබව හඟවන්නක් නොවනබව දත යුතුය.ආමිෂ සැප සම්පත් ලැබීමේ දුෂ්කරතාව නිසා ගිහිබවට වඩා පැවිද්ද ඉමහත් දුෂ්කර ජීවිතයකි. නමුදු මානසිකව උපරීම සුවය එහි ඇත.ලිංගික ඇසුරට හුරුපුරුදුවූවෙකුට ඉන් ඈත්ව කටයුතු කිරීම මහත් වූ දුකක් සේ හැඟෙතත්,කරුණු දැන අවබෝධයෙන් යුතුව එයින් වැළකුණු පුද්ගලයෙකුට නෙක්ඛම්මයෙහි ඇති නිරාමිස සතුට සිතට දනවන්නේ වචනයෙන් කිව නොහැකි අපමණ සැහැල්ලුවකි. කාමසංඥා සිතට බරකි.කරුණු දැන නිසි අවබෝධයෙන් යුතුව වැළකීම මිස සමාජයේ සෙසු අයගේ වුවමනාව මත පිළිවෙත් පිරීමට බලහත්කාරයෙන් ලිංගික ඇසුරෙන් වෙන්කර තැබීමේදී ඒ අයගේ සිත්තුළට සැබවින් නිරාමිස සතුටක් ලැබේදැයි කිව නොහැකිය. කාය විඥානය කෙරෙහි උපේක්ෂක වියයුතු බව කාමසංඥාවේ විවිධ හැඩතල අනුව පැහැදිලි වේ. විචාර පූර්වකව කටයුතුකිරීමේ අවශ්යදතාව ඇති වනුයේ කාය විඥානය තෘෂ්ණා,දෘෂ්ටි,මාන රහිතව මධ්යෙස්ථ චේතනාවෙන් ඉවසීමට එමඟින් මනා පුහුණුවක් ලැබෙන බැවිනි. ස්පර්ශ විඥානය මිනිස් මනසට වඩාත් තදින් කාවදින දෙයකි.එබැවින්ම ස්පර්ශ අත්දැකීම් පිළිබඳ ස්මරණ සටහන් මනසෙහි ගැඹුරු ස්ථරයෙහි සටහන්වේ.මානසික මට්ටම උසස් අයෙකුට ස්පර්ශ විඥානය කෙරෙහි විචාර පූර්වකවීම මඟින් මධ්ය්ස්ථභාවය පවත්වාගතහැකි යැයි පිළිගැනේ.ස්පර්ශය කාම සංඥාව ඇතිවීමට ආධාරවන නමුදු එය විචාර පූර්වකව සැලකීමතුළ කාම සංඥාව දුරු කිරීමටද උපකාරී වන බව දැක්විය හැකිය. මනසට ධම්ම යනුවෙන් හැඳින්වෙන මානසික අරමුණු ලැබීම නිසාම මනෝවිඥානය හට ගනියි.මේ මනෝවිඥාන ධාතුව ඉතා සියුම්ය.කායික ඉන්ද්රිටයන් ඇසුරෙන් හටගන්නා කාය විඥාන ධාතුව මෙන් නොව මානසික පසුබිම වටහාගැනීමට දුෂ්කරය.එබැවින් මානසික ධර්ම අරමුණුකර භාවනා වැඩීම හොඳින් ඒ සඳහාම හුරුපුරුදුවූවෙකුට මිස සෙසු අයෙකුට දුෂ්කර කාර්යයකි.විදසුන් වැඩීමට කර්මස්ථාන කරගන්නා සතර සතිපට්ඨාන සූත්රෙයෙහි කායානුපස්සනා සතිපට්ඨානය කාය විඥානය ප්රැධානකොටද,එහි වේදනානුපස්සනාව,චිත්තානුපස්සනාව හා ධම්මානුපස්සනාව මනෝ විද්යාැනය ප්ර ධානකොටද දේශනාකර තිබේ.පුද්ගල භේදයට අනුව සාමාන්යප නුවණක් ඇති අයෙකු හට කායානුපස්සනාවේ සිට අනුක්රරමිකව ධම්මානුපස්සනාව දක්වා සිය නුවණට උචිත කර්මස්ථාන ලබාගත හැකි සේ මේ සතර සතිපට්ඨාන සූත්රරය දේශනාකර තිබේ.මනසට දැනෙන අරමුණු සතියට නුවණට වැටහෙන අයුරින් නිරීක්ෂණය කිරීම මෙහි මෙනෙහි කිරීම යනුවෙන් දක්වා තිබේ. මෙහිදී මෙනෙහි කිරීම යනු කල්පනා කිරීම නොවන බව දත යුතුය.කල්පනා කිරීමෙන් විතර්කය උපදියි. එය විදර්ශනා භාවනාවට පළිබෝධයකි.විදර්ශනා භාවනාවේදී සිදුකරන එකම ක්රිියාව විචාරපූර්වක වීම පමණි.විචාරපූර්වකව සිහි නුවණින් සිය මනෝකායික ක්රිනයාවළිය කෙරෙහි පරීක්ෂාකාරී වීමට වෑයම්කිරීම විදර්ශනා භාවනාව නමින් හැඳින්වේ. එය මිස මනෝකායික ක්රි යාවළිය පාලනයකිරීමේ වෑයමක් විදර්ශනා භාවනාවතුළ නොදැරිය යුතුය.එසේ කිරීමට වෑයම් කිරීමෙන් සමථය වැඩෙනවා විනා ප්රදඥාව අවධි නොවේ.නිසිඅයුරින් ප්රීඥාව අවධිකරගත්විට කළයුතු නොකළයුතුදේ අමුතුවෙන් පෙන්වාදීමට අවශ්යේ නැත.මනෝකායික ක්රියයාවළිය නිවැරදි මාර්ගයෙන් පිටපනිනවිට ඒබව වටහා ගැනීම පමණක් ප්ර ඥාවෙන් නිසි මඟට පැමිණීමට හේතුවක් වේ. සමාධියට වඩා අධි ප්ර ඥාව තියුණුය. සමාධිය නොයෙක් අවස්ථාවලදී බිඳ වැටෙතත්,ප්රටඥාව වරක් ඇතිවූ විට නොනැසී පවතී.ප්රවඥාවෙහි උපකාරය ලබා සමාධිය ඇතිවුවහොත් ඒ සමාධියද නොනැසේ.මෙහි ප්රවඥාව හා සමාධිය සේ දක්වා ඇත්තේ මාර්ගඵල සිත්වල ඇතිවන ප්රධඥාව හා සමාධියයි.මනසට සෑම ඉන්ද්රිිය ඥානයකින්ම ඇතිවූ අරමුණු දැනගැනීමේ හැකියාව පිහිටා ඇත.බාහිර ඉන්ද්රිනය තිබුණද,නැතද,මනෝවිඥානය හටගැනීම පිණිස එය බාධාවක් නොවේ.කිසිදු ඉන්ද්රිසය ඥානයක් නැතිව වුවද මනෝවිඥානය ඉපිදවිය හැකිය. වෙනත් ඉන්ද්රිහයක් නිසා ඇතිවන විඥානය මෙන් නොව මනස නිසා ඇතිවන විඥානය සියුම්බැවින් පහසුවෙන් උපදානය කරගනියි.මේ හේතුව නිසා අපට සිතට කල්පනාකාරී සිතිවිලි නැඟෙන විටදී ඒවා හුදෙක් අපගේම කල්පනාවන් අයුරින් මිස මනෝවිඥානයේ හටගැනීමක් සේ නොපෙනේ.ඒ නිසා මනෝවිඥානය හටගැනීම දෘෂ්ටියක් සේ දැඩිව අල්ලාගැනීමේ ස්වභාවය සෙසු ඉන්ද්රිසය ඥාන වලට වඩා වැඩිය. පඨවි, ආපෝ,තේජෝ හා වායෝ සතර ධාතුන් සේම මනෝවිඥාන ධාතුවද ඇත. භෞතිකවාදීහු ලෝකය නිර්මිතව ඇත්තේ මේ සතර ධාතූන්ගෙන් පමණක් බව තරයේම විශ්වාස කරති.ඔවුහු මනෝ විඥාන ධාතුව නොපිළිගන්නා අතර මනස හුදු ධාතුන්ගේම දැනීම් ස්වරූපයක්ම බව අදහති. මේ නිසා ඔවුන්ට අනුව සත්වයෙකු නිර්මිතවී ඇත්තේ සතර ධාතූන්ගෙන් පමණකි.එම නිසා සත්වයාට ඇතිවන ෂඩ් ඉන්ද්රිුයන් සතර ධාතූන්ගේ සියුම් දැනීම් ලක්ෂණයක්බව සලකන බව පැහැදිලිය. සතර ධාතූන්ගේ බිඳීයාම නිසා සසර භවය සැරිසැරීම ඔවුහු නොපිළිගනිති.මියයාම නිසා ඒ භවය තුළම සත්වයාගේ අවසානය සිදුවනබව ඔවුන්ගේ ආකල්පයයි.ඔවුන් භෞතිකවාදීන් ලෙස හැඳින්වෙනුයේ මේපිලිගැනීම නිසාය.මනෝවිඥාන ධාතුවේ පැවැත්ම ශාස්වතවාදීන් පිළිගත් නමුදු ඔවුන්ගේ පිළිගැනීමේ පරිදි මානසික පැවැත්මේ නොවෙනස් ස්වරූපය වැරදි බව බොදු ආකල්පය වේ. ශාස්වතවාදීන් පිලිගන්නා නොවෙනස් මනස මමත්ව දෘෂ්ටිය නිසා බිහිවූවක්බව බුදු දහමේ දැක් වේ.මනෝවිඥාන ධාතුව වුවද හේතු ප්ර ත්ය ධර්ම නිසා හටගත්තකි.හේතු ප්රසත්යු ධර්ම නිසාම වෙනස් වෙමින් පවතින්නකි.ඒ මිස අඛණ්ඩව පැවතෙන නාම ධර්මයක් නොමැත.එසේ නාම ධර්මයක් ඇති බව සැලකීම ශාස්වතවාදීයාගේ ස්වභාවයකි.කාය විඥානය දුක් පැමිණවීම මඟින් මනෝ විඥානයට විමුක්ති මාර්ගය උදාකරදීමේ සම්ප්රකදාය වූ අත්තකිලමථානුයෝගී ප්රිතිපදාව අනුගමනය කරන්නන් ශාස්වතවාදීන් ලෙස සලකනුයේ ඔවුන් මනෝවිඥානය දැඩි මමත්වයෙන් සැලකීම නිසාය.නාමය කෙරෙහි පවා ත්රිකලක්ෂණ අනුව සැලකීම නියම පිලිවෙතයි. නාම රූප ධර්ම කොටස් අතරින් එකදුවූ ධර්ම කොටසක්වත් නිත්යි,ආත්ම,සුඛ ස්වරූප යැයි සැලකිය නොහැකිය.නමුදු සාමාන්ය පුද්ගලයා සලන්නේ ඒ අයුරිනි.එබැවින් සසර හා භවය යනුවෙන් අර්ථදක්වන දීර්ඝ නාමරූප පැවැත්මක් එකී පුද්ගලයා උරුමකරගනියි.චේතනාව අනුව නාම ධර්ම වරින් වර වෙනස්වෙමින් සකස්වේ.අකුසල් හා කුසල් බිහිවනුයේ මේ වෙනස්වීම නිසාය. මනෝවිඥානය මමත්ව දෘෂ්ටියෙන් සැලකීම වැරදිය. එය සිදුවනුයේ මනෝවිඥානයට අරමුණු වන ධම්ම නැමැති අරමුණු කෙරෙහි ලොල්කිරීම නිසාය. මේ ධම්ම අරමුණු කෙරෙහි විචාර පූර්වක මධ්යමස්ථ ආකල්පයකින් සැලකීම මෙහිදී වඩා උචිතය. 3.10.ඉන්ද්රීතය ඥානය හා උපයෝගීතාව ඉන්ද්රීූය ඥානය ඇතිවන අවස්ථාවේදීම එය වරදවා නොවටහා,එසේම දෘෂ්ටියට නොබැස විචාර පූර්වකව දැකීම නිසා අරමුණුවල ඇලීම වෙනුවට තෘෂ්ණාවෙන් මිඳීමට හැකියාව ඇතිවේ.ඒ සියළු දේ සිදුවනුයේ දෘෂ්ටිය,මානය හා තෘෂ්ණාව ඇතිවීමට තුඩුදුන් කරුණු පිලිබඳව විචාරපූර්වක ලෙස සලකා බැලීම නිසාය.සාමාන්යෘයෙන් සිදුවනුයේ ඉන්ද්රි්ය ඥානය නිසා අරමුණුවල වඩා තදින් බැඳීම වුවද,මෙහිදී සිදුව ඇත්තේ අරමුණුවල යථා ස්වභාවය වටහාගෙන ඊට මැදහත්වීමකි.අවිද්යාි තෘෂ්ණා හටගැනීමට ඉවහල්වන කරුණුවලදී පවා ඒවා උපකාරී කරගෙන සසරදුකින් මිදීමට හැකි නම් එය විශාල භාග්ය යකි.මේ අනුව සසර බැඳී සිටීමට මෙන්ම සසරින් එගොඩවීමටද ඉන්ද්රී්යඥාන උපකාරී කරගත හැකිය.අප අවට ලෝකය සංජානනය කරගැනීම ඉන්ද්රීඉය ඥානයේ උපයෝගීතාව (Utility)වේ.එය ලෝක විෂයට අයත් බැවින් ලෞකික උපයෝගීතාවක් ලෙස දැක්විය හැකිය. එසේම සියළු සසර දුක්වලින් නිදහස්වීමට ඉන්ද්රීීඥානය උපයෝගී කරගැනීමේදී ඉන්ද්රීරය ඥානයේ ගැබ්ව ඇති ලෝකෝත්තර උපයෝගීතාව මතුවේ.ලෝකවිෂයට අයත් සම්මුතිධර්මවලින් වියුක්ත වීමට ලෝකෝත්තර ඉන්ද්රීාය ඥානයට හැකියාව තිබේ.මෙහි සඳහන්වන උපයෝගීතාව නම් යමක ඇති ප්රදයෝජනවත් බවයි.වැරදි පැත්තට යොමු කරවිය හැකි දේ තුළින්ම නිවැරදි පැත්තට යොමු කරවීම ඉන්ද්රීායඥානයේ පවතින උපයෝගීතාවයි. මේ අනුව සසර ඇතිකරන දෙයින්ම සසරින් නිදහස්වීමට අවකාශ ඇත.මේ සඳහා අවශ්යුවනුයේද අපතුළ වර්ධනය කළයුතු උපක්රීම ශක්තියයි. උපක්රනමශීලීවීම තුළින් එසේම ලෝක සම්මතය ආධාරකරගෙන ඉන් එතෙරවීමට හැකිය.යමෙකුට විමුක්තිය සෙවීමට සැබවින්ම අවශ්යේවුවද,ඔහුට මානව සමාජයෙන් වියුක්තව එසේ කටයුතුකිරීම අපහසුය.මන්ද එදිනෙදා ජීවිතයතුළ සෑමඅයෙකුම ගතකරනුයේ පරපටිබද්ධ ජීවිතයක්වන හෙයිනි. පරපටිබද්ධ ජීවිතයේදී සෑමඅයෙකුටම තවත් අයෙකුගේ සේවා හා නිෂ්පාදනහැකියාව මතයැපීමට සිදුව තිබේ.මේ නිසා සමාජයෙන් භෞතිකව වියුක්තවී කටයුතු කිරීමේ අපහසුතාවයක් ඇත.ඒනිසා ඉන්ද්රීසය ඥානය උපයෝගීකොටගෙන ලෝක සම්මුතියෙන් මානසිකව වියුක්තවීමට වෑයම්කිරීමේ ඉඩප්රනස්ථාවක් තිබේ.සාමාන්යකයෙන් පුද්ගලයෙක් ලෝකය බැඳෙනුයේ ඉන්ද්රීීය ඥානය නිසාය.එහිදී ඉන්ද්රීාය ඥානය උපකාරීකොටගෙන ලෝක බැඳීම් ලිහාගැනීමට හැකියාවක් තිබේ නම් ඒ හැකියාව ලබාගෙන ඇත්තේ උපක්රමමශීලීබව මඟිනි.ලෝකයා තමාට ගල් ගසද්දී පෙරලා පහරදීමට උත්සුක නොවී ඒ ගල්ම ස්වකීය නිවස ශක්තිමත් කරගැනීමට උපයෝගීකර ගන්නාට සෙසු අයගේ එරෙහි වීම්වලින් අකම්පිතව වාසය කළහැකිය.ලෝකවිෂයට බැඳතබන දෙයින්ම ලෝකයෙන් එතෙරවීම සිදුවනුයේ මේ අයුරිනි. ලෝක විෂයට අනිවාර්යයෙන්ම හසුව එහිම බැඳී,ගැලී විනාශමුඛයට යායුතු යැයි නියමක් හෝ ලෝකධර්මතාවයක් නැත.ලෝකධර්මතාව නම් හොඳ සිදුකරන්නාට හොඳක්ම සිදුවීමත්,නරක කරන්නාට නරකක්ම සිදුවීමත්ය. මතුපිටින්නම් හොඳ කරන්නාට නරක ප්රුතිඵල හා නරක කරන්නාට හොඳ ප්රීතිඵල ලැබෙතැයි සිතුවද,සැබෑව එය නොවේ.එබඳු දේ තාවකාලිකය. ඒ ආකල්ප ඇතැම් මිනිසුන්තුළ ඇත්තේ කර්මඵල විපාක හා ලෝක විෂය පිළිබඳව ඔවුන්ට පැහැදිලි අවබෝධයක් නැති බැවිනි.අවි ගත්තෝ ඒ අවියෙන්ම නසිතැයි සාමාන්ය ව්යලවහාරයේ සඳහන්වන පරිදි අකුසල,පාප කර්මවල විපාක අනිවාර්යයෙන්ම ලැබේ.උඳු වපුරා උඳුම මිස තල හෝ මුං ලබා ගත නොහැකිය.වර්තමානයේ බොහෝ අය විඳින දුක් හෝ සැපයන්ට අතීත කර්මඵල විපාක හේතු වී තිබේ.සමහරවිටක ඒ පුද්ගලයින් වර්තමානයේදී ඊට වෙනස් දෙයක් කරමින් පසුවනවා වන්නට පුළුවන.එවිට ඒපුද්ගලයා අතීතභවයන්හි කරනලද කුසල හෝ අකුසල කර්මඵල විපාකදී අවසන්වී වර්තමාන භවයේ සිදුකළ කුසල හෝ අකුසල කර්ම විපාක දීම එතැන් සිට ආරම්භවේ.මෙය සිදුවීම සඳහා ගන්නා කාලය දිගු හෝ කෙටි වියහැකිය.ඒ කාලසීමාව මත කෙනෙකුගේ ආයු කාලයතුළදී හෝ ඉන්පසු වෙනත් භවතුළදී හෝ විපාක ගෙනදේ.ඇතැම් අවසථාවලදී කුසල කර්ම විපාකවලට අකුසල කර්ම විපාක හා අකුසල කර්ම විපාකවලට කුසල කර්ම විපාක බාධා ඇතිකරවිය හැකිය.ඒ අවස්ථාවලදී කුසලය හෝ අකුසලය මඳක් පසුබා සිටියි.දිගින් දිගටම කුසලය හෝ අකුසල කර්මය විපාකදීම ප්රෝමාදවී ඉන් පසුව විපාක ගෙනදීමට අවකාශ නොලැබී යන අවස්ථාද ඇතිවිය හැකිය.එය කෙසේවුවද සාමාන්යනයෙන් කුසල කර්ම හෝ අකුසල කර්ම විපාක චේතනාව මුල්කර ඇතිවේ. ඇස,රූපය හා චක්ඛු විඥානය සම්බන්ධ කුසල හෝ අකුසලකර්ම බිහිවීමට චේතනාව මූල් වේ.මෙහි සඳහන් චේතනාව නම් ඇස,රූපය හා චක්ඛු විඥානය සම්බන්ධවීමේ ක්රි යාවළිය නිසාම බිහිවන රූප සංජානනය මමත්ව දෘෂ්ටියෙන් තොරව සැලකීම වැදගත්ය.එය නිරායාසයෙන්ම ඇති වන්නක් නොව සිතාමතා ඇතිකරගත යුතු දෙයකි.මුලදී සිතාමතා සිහියෙන් පසුවීම තුළින් ඇතිකර ගත් දේය පසුව නිරායාසයෙන්ම ඇතිවේ.සාමාන්යියෙන් සිතේ ස්වභාවය එයයි.මුලදී යමකට හුරු කරවීම ඉතා අපහසුය.පසුව නිරායාසයෙන්ම ඒ දෙසට ඇදීයයි.මෙය කුසල හෝ අකුසල හෝ විය හැකිය.චක්ඛු විඥානය නිසා ඇතිවන කුසල හෝ අකුසල කර්ම විපාක බිහිවනුයේ දෘෂ්ටිය නිසාබව පෙනීයයි.මන්ද යම්කිසි රූපයක් පිළිබඳ සිතට දැනෙන පෙනීම් කෘත්යියේ මමත්වය ඇති නැති බව දෘෂ්ටිය නිසා බිහිවන බැවිනි.ඒ අනුව පෙනීම් කෘත්ය යෙහි අන්තර්ගත මමත්ව දෘෂ්ටියේ ප්රහමාණයට අනුව එය කුසලයක්දැයි හෝ අකුසලයක්දැයි යන කරුණ තීරණයවේ.මමත්ව දෘෂ්ටිය අධිකවීමේදී එය අකුසල පක්ෂයට බරවන අතර මමත්ව දෘෂ්ටිය අඩුවීමේදී එය කුසල පක්ෂයට බරවේ.කිසියම් අයුරකින් මමත්ව දෘෂ්ටියෙන් මුළුමනින්ම වියුක්ත වුවහොත් එය කුසල හෝ අකුසල සේ තීරණය කළ නොහැකි අවස්ථාවකට එළඹේ.මේ අවස්ථාව බුදුදහමේ විග්රඅහකරනුයේ අව්යාකකෘතය ලෙසයි. අව්යා්කෘතය නම් කුසල හෝ අකුසල වශයෙන් දැක්විය නොහැකි යන්නයි.එම කුසල හෝ අකුසල ව්ය වහාරයතුළ මමත්ව දෘෂ්ටිය අඩු හෝ වැඩි වශයෙන් කිසියම් ප්ර මාණයක් පැවතිය යුතුය.දෘෂ්ටිය මුළුමනින්ම ඉවත්වූ සිතක මමත්වය ප්රයහීණ බැවින් චක්ඛු විඥානය ඇතිවීමේදී ඊට පුද්ගලත්වයෙහි බාධාකාරීබවක් ඇති නොවේ.එබැවින් එවැනි අවස්ථාකදී ඇතිවන චක්ඛු විඥානය වඩාත් පිරිසිදුය. මේ තත්වය ඇතිකර ගැනීමට චක්ඛු විඥානය බිහිවීමේ ක්රිනයාවළිය උපකාරීවේ.මමත්ව දෘෂ්ටිය ඇති චක්ඛු විඥාන ක්රි යාවළිය විචාර පුර්වක නිරීක්ෂණයට හසුකිරීම මඟින් මමත්ව දෘෂ්ටිය දුරුකරගත හැකිය.එය චක්ඛු විඥාන ක්රිායාවළිය මමත්වයෙන් තොරව සැලකීමේ ඇති උපයෝගීතාවයි.මමත්ව දෘෂ්ටිය බිහිවනුයේ චක්ඛු විඥානය බිහිවීම පුද්ගලයෙකුගේ මැදහත්වීමක් නිසා ඇතිවන්නක් ලෙස වරදවා ගැනීම නිසාය.හේතු ප්ර ත්යේ ධර්මතාව නිසා හටගැනෙන චක්ඛු විඥානයතුළ පුද්ගලයෙකුගේ මැදිහත්වීමක් නැත.අවම තරමින් මානසික ධර්මතාවයක් හෝ මමත්ව හැඩයෙන් චක්ඛුවිඥානයට බල නොපානබව පැහැදිලිව තේරුම් ගැනීම වැදගත්ය.ඇස යනු කාය විඥානයේ සුවිශේෂී හැඩයක් බවද එය ඇස නැමැති ඉන්ද්රිමය කරණකොටගෙන බැහැරින් ප්ර කාශයට පත්වනබවද සැලකීම වඩාත් උචිතය.ඇසට ඇඟිල්ලක් තබා බැලූවිට ස්පර්ශය දැනේ.මෙසේ වනුයේ එහි කායවිඥානය පැවතීම නිසාය.මේ අනුව චක්ඛු විඥානය මෙන්ම කාය විඥානයද ඇසතුළ ඇතිබව වටහාගැනීම වැදගත්ය. නමුදු ඇසේ සුවිශේෂීතාවය යනුයේ කාය විඥානය අබිබවා චක්ඛු විඥානය ප්රගකටවීමයි.පෙනීමෙහිදී ඇස ක්රි.යාකරනුයේ කැඩපතක් ලෙසය. එනම් ඇස මඟින් මොළය අභ්යතන්තරයට රූපවල ප්රෙතිබිම්බ සම්ප්රේ.ෂණය කරනු ලැබේ.මොළය විසින් තේරුම්ගන්නේ ලෝකයේ ඇති සැබෑ රූප නොව ඇස මඟින් සම්ප්රේබෂණයකරන මේ රූප ප්රණතිබිම්බය. මේ රූප ප්රයතිබිම්බ සැබෑ ලෝකයේ දක්නට ලැබෙන රූප ප්ර තිබිම්බවලට සමානත්වයක් ඇති එහි අනුරුවකි.නමුදු සෑබෑ රූපයට වඩා මේ රූප ප්රරතිබිම්බය වෙනස්විය හැකි අවස්ථාද එළඹේ. වර්ණය,හැඩය,පැහැය,ඔපය හා ඝනත්වය ආදී විවිධ ස්වරූපයන් ගෙන් සැබෑ රූප හා ඇස මඟින් සම්ප්රේිෂණය කරන රූප ප්රපතිබිම්බ එකිනෙකට වෙනස් විය හැකිය. මෙබඳු ස්වභාවයක් රූපවල පවතින්නේ නම් කවදා කෙලෙසකවත් මේ ලෝකය පිලිබඳ සැබෑතතු දැනගත නොහැකි යැයි දුර්මුඛ වියයුතුද නැත.මන්ද මේ ලෝකයෙහි පවති ව්යා ජ ස්වභාව වැටහීමද එක්තරා අයුරකින් සැබෑව කරා ළංවීමේ උපාය මාර්ගයක් කරගත හැකිබැවිනි.විදර්ශනා භාවනාවට පාදකවනුයේ මේ ධර්මතාවයයි.එනම් ව්යා්ජ ස්වරූපය විනිවිද සැබෑව කෙසේ අත්දැකිය හැකිද යන කරුණයි.මෙහිදී ලෝකයේ පවතින ව්යා ජ ස්වරූපය පවා සැබෑව වටහාගැනීමට උපයෝගිතාවයක් දක්වනබව පෙනී යයි. මන්ද පවතින ස්වභාවයේ සිට සැබෑව අත්දැකීමට ප්රෝඥාව ආධාරවන බැවිනි.ඒ අත්දැකීමට ඇසට රූප හමුවීමේ සිට චක්ඛු විඥානය ඇතිවීම දක්වා හේතුප්රාත්යර ධර්මතාව සැලකිය යුතුය.හේතු ප්රසත්යඥ ධර්මතාව ක්රි්යාත්මකවීම නිසා රූප දර්ශනවීම සිදුවනබව තේරුම්ගැනීම වැදගත් වේ.එහිදී රූප දර්ශනයවීම සිදුවීමට ඇතුළත සිටින පුද්ගලයෙකුගේ මෙහෙයවීමක් අනවශ්යධබවක්ද හුදෙක් ධාතු සමවාය නිසා හේතුප්රලත්යව ධර්මතාව අනුව චක්ඛුවිඥානය ඇතිවූබව සැලකීම උචිතය. කණ,ශබ්දය සමඟ ස්පර්ශවීමේදී සෝතවිඥානය හටගනුයේ මම එම ශබ්ද අසමි යනුවෙනි. කණ ඉන්ද්රිමයකි.එය හේතුප්ර ත්ය ධර්ම නිසා හටගත්තකි.ශබ්දය බාහිර ලෝකයේ විද්යනමාන හැඩයකි. මේ ප්රනස්තුත දෙක ගැටීම ස්පර්ශය නමින් හැඳින්වේ.මේ ගැටීම සමගම සිතතුළ නිදන්ව ඇති වැරදි ආකල්පයක් ඉස්මතුවේ.එය මමත්ව දෘෂ්ටියයි.එය අපගේ මොළයතුළ ඇති සංකීර්ණ ස්නායුපද්ධති අතර සම්ප්රේමෂණ ක්රිතයාවළිය නිසා ඇතිවන ස්වයංක්රීුය මෙහෙයුම පුද්ගලත්වයකට ආරෝපණයකර සැලකීමකි.මෙහි පවතින ඉතා දියුණු සංඥා දත්ත සම්ප්රේ්ෂණ ක්රිගයාකාරීත්වය තමන්ට ස්වංක්රීවයබව ආරෝපණය කරගැනීමට සමත්වී තිබේ.මෙහි සැබෑව නම් කෙතරම් දියුණු මට්ටමකින් ස්නායුවල ක්රිරයාකාරීත්වය සිදුවුවද එය ආත්මයක් නොවනබවයි.මෙහි ජීවියෙකුගේ හැඩය පවතිනබව සැබෑය. නමුදු ජීවියෙකු ලෙස ලෝක සම්මතය අනුව සලකන්නේ හේතුප්රහත්ය ධර්මතාව නිසා හටගත් නාම රූප ස්කන්ධ කොටස් සමවායක පැවැත්මයි.ඒ හැර මේ තුළ ආත්මයක් හෝ මම යන ආකල්පයක් පැවතීම සුදුසු නැත.මේ ආත්ම සංකල්පය හෝ මම යන ආකල්පය ඇතිවනුයේ නාමරූප ස්කන්ධය තෘෂ්ණාවෙන් හා අවිද්යාංවෙන් යුතුව ග්රඇහණය කරගැනීම නිසාය.මෙහි නාමරූප ස්කන්ධ මිස ආත්ම හෝ මම යැයි පුද්ගලයෙකු නොමැති බව වටහා නොගැනීම අවිද්යාකව නිසා සිදුවේ.ඉන්ද්රීනය ඥානය නිසා ඇතිවන වින්දනය කෙරෙහි ලෝලීබවක් දැක්වීම තෘෂ්ණාවයි.ඉන්ද්රීාය ඥානය වින්දනය කිරීම ඒතුළ මමත්ව දෘෂ්ටියක් ගොඩනඟාගැනීමට හේතුවකි.පුහුදුන් පුද්ගලයා ලෙස හඳුන්වනු ලබන්නේ ඉන්ද්රීයය ඥානය කෙරෙහි තෘෂ්ණාව හා අවිද්යාීව ඇතිකර සැලකීමට යොමුවූ තැනැත්තාය.එහි නාම රූප ස්කන්ධ ක්රි යාකාරීත්වය හා ත්රිීලක්ෂණ ධර්ම අනුව වටහාගත් තැනැන්නා විමුක්තිය ලැබූවෙකු ලෙස සැලකේ.ඒ පුද්ගලයා සම්මත ලෝකයතුළ තවත් පුද්ගලයෙකු ලෙස හඳුන්වනු ලැබූවත් ඔහු තමාගේ නාම රූප ස්කන්ධ මමත්ව ග්රපහණයෙන් නොගනියි.එනිසා ඒ කෙරෙහි තෘෂ්ණා නොකරයි. විමුක්තිය ලැබූ පුද්ගලයා සම්මත ලෝක ව්යනවහාරයට අනුව ජීවත්වන අතර ලෝකසම්මුතිය එසේ ව්ය්වහාර කරනු ලබනුයේ හුදෙක් අන්යියන් සමඟ පහසුවෙන් ජීවත්වීම පිණිස මිස,තාෂ්ණා දෘෂ්ටිය ඇතිවීම නිසා නොවේ.මේ පිළිවෙත පැහැදිලිව සලකා බැලූවිට පැහැදිලිවන කරුණක් නම් අවිද්යාණ හා තෘෂ්ණා ලක්ෂණ දෙකෙහි සසරින් මිදීමට උපයෝගීතාවක් පවතින බවයි.නිදසුනක් ලෙස රාග ප්රාහාණය සඳහා උත්සුකවන පුද්ගලයා රාගය ප්රීහාණය සමඟම ද්වේෂයද ප්රදහාණය කරනුලබයි.එම රාගය ඇතිවීමට තුඩුදුන් හේතුවලම ද්වේෂය ඇතිවීමේ හේතුද අන්තර්ගත බැවිනි.එනම් තාෂ්ණාව හා අවිද්යා ව යන කරුණු දෙක සියළු කෙළෙස් ඇතිවීමේ හේතුවයි.යමෙකුහට රාගය ප්ර්හීණ කිරීමේ වුවමනාවක් තිබූ ඒ සඳහා උත්සාහවත්ව අවිද්යා්ව හා තෘෂ්ණාව දුරුකරයි.ද්වේෂය ඇතිවීමට මුලික වන්නේද අවිද්යාාව හා තෘෂ්ණාව වන බැවින් රාගය ප්රුහීණවීමේදී ද්වේෂයද ඒ සමඟම ප්රිහීණවේ.ඒ නිසා රාගය ප්රවහීණකිරීමේ උත්සාහයේ ද්විත්ව උපයෝගීතාවක් පවතිබව පැහැදිලිය.මේ අනුව යම් කරුණක් හේතුකොටගෙන අවිද්යාහව හා තෘෂ්ණාව ප්රවහීණකිරීමට යමෙකු උත්සාහවත් වේනම් එහි සෙසු අකුසල පාක්ෂික ධර්මතාද ප්ර‍හීණකිරීමට පුළුල් උපයෝගීතාවක් ඇතිබවද තේරුම්ගත යුතුය. ශබ්ද ඇසීම කණෙහි කෘත්යටයයි. ඒ මිස කණ ඇසුරින් ක්රිතයාත්මකවන ආත්මස්වරූපී දෙයක්නැතිබව වටහාගත යුතුය.කර්ණ රසායන ශබ්ද කෙරෙහි ඇලුම් කිරීම සිදුවනුයේ පුද්ගල ආකල්ප අනුව බව සැලකිය යුතුය. පුද්ගල ආකල්ප සකස්වීමට පූර්ව අත්දැකීම්,ජාන ව්යුපහය, ස්මරණ, පරිසරික බලපෑම ආදී සාධක විශාල ප්ර්මාණයක් බලපානු ලැබේ.මේ සියල්ලම හේතු ප්රතත්යණ ධර්මතාවයට යටත්ය.එය හැර මේ ශ්රේවණ ක්රිවයාවළියතුළ අභ්යැන්තරගතව සිටින ආත්මයක් නැත. ශබ්දය ඇසීම කර්ණපටලය නිසා සිදුවේ.කන්බෙරය ලෙස හඳුවනුයේ මෙයයි.ශබ්ද තරංග නිසා අතිශය සියුම් වූ කර්ණ පටලය ඒ ශබ්ද තරංගවලට අනුරූපව කම්පනයවේ.මේ කම්පනය ඊට සම්බන්ධ අතිසියුම් ස්නායුතන්තුවක් මඟින් මොළය කරා සම්ප්රේමෂණය වේ. කර්ණපටලය මඟින් මොළය කරා සම්ප්රේ්ෂණයවීමට උචිත වූ ශබ්ද තරංගවල යම් හැඩයක් පරිවර්තනයවේ.ශබ්දය දැන ගැනීම කණෙහි කෘත්යකයයි.ඊට අමතර වශයෙන් කණතුළ කායවිඥානයද අන්තර්ගතය. කර්ණ පටලය යමකින් ස්පර්ශකළවිට ඒ ස්පර්ශය දැනේ.එසේම ශබ්දයටද සංවේදී වේ.සමස්ත කය පුරාම කාය විඥානය පවතින නමුදු කණෙහි ඇති කාය විඥානයෙහි සුවිශේෂී හැඩය නම් ශබ්ද දැන ගන්නා ස්වභාවය ඊට හිමිව තිබීමයි. මෙය කණට අනන්යේවූ සුවිශේෂීතාවයකි.සාමාන්යව පොදු අර්ථයකින් සලකන්නේ නම් ශබ්දය යනුද කායවිඥාන ධාතුවේම එක්තරා සුවිශේෂී ලක්ෂණයක් බව සැලකිය හැකිය. විදර්ශනා භාවනාවේදී මේ ලක්ෂණය විචාර පූර්වකව සැලකීමට ලක් කෙරේ. එමඟින් සෝත ඉන්ද්රිකයෙහි පවතින යථාර්ථ ස්වභාවය ගැන මනා අවබෝධයක් ඇතිවේ. එය යථා අවබෝධය ඇතිවීමට පෙර පැවති ව්යාසජ හැඩය විදර්ශනා භාවනා කිරීම නිසා ඇතිවූ අවබෝධයකි. එබැවින් සෝත විඥානය දෘෂ්ටි සහගතව සැලකීම වුවද පසුකාලයක එය උපකාරයෙන් විදසුන් වැඩීමට උපනිශ්රවය වන නිසා ප්රවඥාව බිහිවීමට උපයෝගීතාවක් දක්වා ඇති බව පැහැදිලිය. සසර ඇතිවීමේ හේතුවම එය නැවැත්වීමටද උපයෝගී කරගත හැකිය.අවිද්යාකව හා කෙළෙස් උපයෝගී කරගෙන බුද්ධිමත්හු මාර්ගඵල ප්රඑඥාව උපදවති. නාසය හා ගන්ධය ස්පර්ශවීම නිසා ඝාණ විඥානය බිහිවේ.නාසය ඝාණායතනයයයි.එයට අරමුණුවන ගන්ධය ගන්ධායතනයයි.එසේම ඝාන ධාතුව ස්පර්ශවීම නිසා ඝාණ විඥානය බිහිවන බව පැහැදිලි කර තිබේ.මේ ක්රි්යාවළිය තුළ හේතු ප්රඝත්ය් ධර්ම මිස,සත්වයෙකු, පුද්ගලයෙකු දැකිය නොහැකිය.නමුදු ලෝක සම්මත ව්යමවහාරය අනුව මේ ක්රි යාවළිය අර්ථකථනය කරඇත්තේ සත්ව පුද්ගලයෙකුගේ අරමුණු දැනගැනීමක් ලෙසයි.එයට හේතුව පුහුදුන් පුද්ගලයින්ට දැනෙන ස්වභාව එයවීමයි.සුවඳවත් ආඝ්රාීණ කෙරෙහි ඇලීමත්,දුර්ගන්ධවත් ආඝ්රායණ කෙරෙහි ගැටීමත් ඇති වනුයේ මේ හේතුව නිසාය.යමෙකුට සුවඳ හෝ දුර්ගන්ධ ආඝ්රාුණ කෙරෙහි මධ්යරස්ථ ආකල්පයකින් ක්රිතයා කළහැකිවනුයේ නාසය යනු ඉන්ද්රිගයක් බවද,එය හේතුප්රයත්යය ධර්ම මත ක්රි යාකරනබවද වටහාගැනීම තුළිනි.ඒ සඳහා තමාතුළ ඇති දෘෂ්ටි,මාන හා තෘෂ්ණා ඉවත්කරගත යුතුය.මෙයට උපයෝගීවනුයේ කෙළෙස් ඇතිවීම සඳහා නිරීක්ෂණය කළක්රමමවේදයට ප්රරතිවිරුද්ධ ක්රයමවේදයට අනුව ඝාණ විඥාන ක්රි යාවළිය සිහිනුවණනින් නිරීක්ෂණය කිරීමයි.යම් හෙයකින් කෙළෙස් ඇතිවූ දෘෂ්ටි,මාන,තණ්හා උපදවන වැරදි ක්රිමයට සැලකීම නොතිබිණි නම්,ඊට ප්රළතිවිරුද්ධ ක්රටමවේදය යොදාගැනීමට ඉඩකඩ ලැබෙන්නේ නැත.එබැවින් වැරදි දෘෂ්ටිය මූලික කරගත් මමත්වයෙන් ඝාන විඥාන ක්රිනයාවළියතුළ පුද්ගලයෙකු දකින ආකල්පය,පසුකාලයකදී නිවැරදි ආකල්පයෙහි පිහිටා ක්රිනයාකිරීමට උපකාරී වී ඇතිබව පැහැදිලිව පෙනී යයි.ඉන්ද්රීරය ඥානය පිළිබඳ බෞද්ධ ආකල්පය අනුව යමක් වරදවා වටහා ගැනීමට ආධාරවූ කරුණම ඒ දෙය නිවැරදි ලෙස දැකීමට භාවිතාකර ඇති ආකාරය මෙහිදී මනාව පැහැදිලිවේ.මෙහිදී අවශ්යෙවනුයේ ඝාන විඥානය ඇතිවීමේ ක්රිආයාවළිය වෙනස්කිරීම නොවේ.එබඳු ක්රියයාවළියක් පිළිබඳ දක්වන ආකල්පය වෙනස් කිරීම පමණි.ආකල්ප වෙනස්කිරීම නිසා සම්පූර්ණ දෘෂ්ටියේම විශාල පරිවර්තනයක් සිදුවේ.එය උමතු රෝගයකින් පෙළෙන පුද්ගලයෙකු නිට්ඨාවටම සුවපත් කිරීමක් හා සමානය.උමතුරෝගීයා උමතුබවෙන් පෙළෙනාතාක් කල් මුළුලොව දකිනුයේ සැබෑ ස්වරූපයෙන් නොවේ.ඒ උමතු රෝගයට ආවේණික ස්වරූපයෙනි.ඒ නිසා ඒ රෝගියා සැබෑ තත්වය යැයි සලකා ඇතිකරගන්නේ ව්යාවජය,මුළාව පිළිබඳ අවබෝධයකි.උමතුරෝගියාගේ පියවි මානසිකත්වය විකෘතිවනුයේ ඔහුගේ දෘෂ්ටිය වැරදි බැවින් ඒ දෘෂ්ටියට අනුව ඔහුට සංජානනයවන ලෝකය විකෘති ලෙස වටහාගන්නා නිසාය.යම්කිසි ඖෂධයක් නිසා ඔහුගේ වැරදි දෘෂ්ටිය ඉවත්ව යයි.එවැටි ඔහුට යළි නිවැරදි පියවි මානසිකත්වය ඇතිවේ.එවිට කිසිදු විකෘතියක් නැතිව යථාර්ථය ඇති සැටියෙන්ම දැකීමට ඔහුට හැකිය.එවිට ඒ පුද්ගලයා උමතුරෝගියෙකු සේ නොසැලකේ.මේ ක්රදමවේදයට අනුව පුහුදුන් පුද්ගලයාතුළ සැඟව ඇති උමතුරෝගී ලක්ෂණ දුරුකිරීම මඟින් නිවැරදි මානසික ලක්ෂණ සහිත ආර්ය පුද්ගලයෙකු බිහිකරගත හැකිය.පුහුදුන්බව උමතුරෝගී තත්වයකට සමානබව බුදුරදුන්ම දේශනා කර ඇත්තේ මේ හේතුව නිසාය.පුහුදුන් පුද්ගලයා කරන කියන සෑම දෙයක්ම උමතුරෝගියෙකුගේ ක්රි්යාවන්ට සෑම අතින්ම සමානය.එය ආර්ය පුද්ගලයාට සන්සන්දය කර මෙලෙස දේශනා කර තිබේ.ආර්ය විනයට අනුව පුහුදුන් පුද්ගලයාගේ සෑම ක්රිායාවක්ම උමතුවූ තැනැත්තෙකුගේ ක්රිරයාවන්ට සමානබව මෙහි සඳහන්ය.නාසයේ ගන්ධ ආඝ්රාරණ සංවේදී ස්ථානයට ඇඟිල්ල තැබූ විට ඒ ස්පර්ශය දැනේ.ස්පර්ශ දැනීම කාය විඥානයේ කෘත්ය්යකි.මේ අනුව නාසයේ කාය විඥානයද ඇත.එසේම ඝාන විඥානයද ඇත.ඝාන විඥානය කාය විඥානයේම සුවිශේෂී හැඩ තලයකි.ඝාණ ධාතු රූප ඝාණායාතනයෙහි ස්පර්ශ වෙත්ම,ඝාණ විඥානය ඇතිවේ.එය සියුම් නිසා සෙසු කාය විඥානයකට අරමුණු නොවේ.එසේ නම් සමටද ගදසුවඳ දැනීමේ හැකියාව තිබියයුතුය. නමුදු එසේ නැත.ඝාණ විඥානය ඇතිවීමේදී මමත්ව දෘෂ්ටියද ඒ සමඟ ඇතිවේ.එනිසා ඝාණවිඥාන ඇතිවීමේදී සත්වයෙකු පුද්ගලයෙකු ආඝ්රාීණය දැනගන්නා ස්වරූපයෙන් එය ඇතිවේ.එය සාවද්යේය. ඝාණ විඥානය ඇතිවීමේ ක්රිනයාව හේතු ප්ර ත්ය. ධර්ම මත සිදුවන දෙයකි.එය මමත්වයෙන් සැලකීමද වැරදිය.ආඝ්රායණ සුවඳ නම් ඒ කෙරෙහි ඇලීමද,දුගඳනම් ඒ කෙරෙහි ගැටීමද සිදුවනුයේ මමත්වයේ බලපෑම නිසාය.එබැවින් මමත්වය දුරුකිරීම පිණිස ත්රියලක්ෂණ ධර්මතාව අනුව ආඝ්රාමණ ක්රිියාවළිය විචාරපූර්වකව සැලකීම උචිතය.එබැවින් ඝාණ විඥානය ඇතිවීමේ ක්රි යාව උපයෝගීතාවක් දක්වන බව පැහැදිලිය.මන්ද කෙළෙස් දුරුකිරීම පිණිස,මාන,දෘෂ්ටි හා තණ්හා ප්ර හාණය සඳහා උපකාරීවන ඝාන විඥානය විදර්ශන භාවනා කිරීමේදී අවශ්යනවන උපයෝගීතා ගුණයෙන් යුක්ත බැවිනි.සංසාර භවය ඇතිවීමේ හේතුවම එය නැතිකිරීමටද එකහා සමානව උපයෝගීවන අවස්ථාවක් මෙහිඇත. දිව, රසය සමඟ ස්පර්ශවීම නිසා ජිව්හා විඥානය ඇතිවේ.මේ ජිව්හා විඥානය මමත්වයෙන් දැඩිව ග්ර හණය කරගැනීම නිසා ජිව්හා විඥානය ඇතිවීමේදී එය සත්ව පුද්ගලයෙකු වශයෙන් දකියි. මෙය වැරදි වැටහීමකි.මේ වැරදි වැටහීම ඇතිවීමට හේතුව ජිව්හා විඥානය ඇතිවීමේ ක්රිඩයාවළියේ ඇති සංකීර්ණ ස්වභාවය නිසා එහි හේතුප්රමත්යහයවල බලපෑම නිවැරදිව වටහාගැනීමට අපොහොසත් වීමයි. මන්ද ස්නායු මඟින් දත්ත සංඥා මොළය කරා සම්ප්රේ‍ෂණය වීමේ ක්රිටයාව අතිශය සංකීර්ණය. එබැවින්ම මුල පටන්ම එය තේරුම්ගැනීමේ දුෂ්කරතා මතුවේ.යම්කිසි ආහාරයක් දිව මත තැබූවිටදී එය ඇසුරෙන් දිවේ ඒරසයට අදාළ ප්ර දේශයේ ස්නායු උත්තේජනයවීමෙන් ඇති වන සංඥා මොළය කරා සම්ප්රේීෂණයවී රසය හඳුනාගැනීමට සමත් වේ. තිත්ත, පැණිරස, ඇඹුල්, ලුණු, කහට ආදී රසවර්ග වලට අනුව දිවේ රස ස්පර්ශක අග්රයපිහිටා ඇති ප්ර දේශ ඇත.මේ අනුව දිවේ අදාළ රසයට අනුකූලවූ ප්ර දේශයෙහි හැර වෙනත් ස්ථානයක තබන ලද රසයක් හඳුනා ගැනීමට දිව අසමත්ය. මෙය පරීක්ෂා කර බැලිය හැකිය.නමුදු දිවේ විවිධ රසවලට අදාළ ප්රදදේශ පිහිටා ඇත්තේ එතරම් දුරකින් නොවන බැවින් යම්කිසි ආහාරයක අන්තර්ගත රස ඛේට ග්ර න්ථීන්ගෙන් ශ්රාඇවයවන ඛේටය නිසා මිශ්ර්වී දිවේ සෑම ස්ථානයකටම ඉතා ඉක්මනින් ව්යාධප්තවන බැවින් දිව මත තබනලද ඕනෑම රසයක් හැඳිනීමට දිවට හැකියාව තිබේ.ජිව්හා විඥානය කාය විඥානයේම සුවිශේෂී හැඩයකි.ඇඟිල්ලකින් දිව ස්පර්ශ කළහොත් එහි ස්පර්ශය දිවට දැනේ.එය කාය විඥානයට අයත්ය.මේ අනුව දිවේ කායවිඥානය හා ජිව්හා විඥානය යන දෙකම පිහිටා ඇති බව සැලකිය හැකිය.ජිව්හාවිඥානය යනුද කායවිඥානයේම දිගුවක් සේ සැලකිය හැකි බැවින් ජිව්හා විඥානය ඇතිවීමේ ක්රිඳයාවළියද කායවිඥානය ඇතිවීම හා සමාන බව සැලකීම උචිතය. ජිව්හා විඥානය ආහාර ජීරණ පද්ධතියට අයත්ය.මන්ද පිෂ්ටය හා සීනි අන්තර්ගත ආහාර වර්ගවල ග්ලූකෝස් ජීරණයවීම ඇරඹෙනුයේ දිව මතදීම වන බැවිනි.දිවේ පිහිටි ස්පර්ශක ග්රරන්ථීන් මඟින් ග්ලූකොස් අවශෝෂණය කර රුධිරයට එකතුකිරීමට සමත්ය.ආහාරයක අන්තර්ගත පෝෂ්යග පදාර්ථ වලින් සීනි හා පිෂ්ටය ප්රිථමයෙන්ම ජීර්ණවීම ඇරඹෙනුයේ දිව මතදීමය. සාමාන්යරයෙන් ඕනෑම ආහාර වර්ගයක අන්තර්ගත පෝෂ්යමපදාර්ථ රුධිරයට එක්වනුයේ ග්ලූකෝස් වශයෙනි. කෙඳි සහිත ආහාරවර්ග ජීර්ණ වීමේදී ගන්නා කාලය වැඩිය. ඇතැම්විට පැය7-8ක් ගනියි. මේ නිසා කෙඳි සහිත ආහාරවේලකින් රුධිරයට ග්ලූකොස් එකතුවීමේ ක්රියයාවළිය සිදුවනුයේ ඉතා සෙමිනි. නමුදු පිරිසිදු කළ කෙඳි රහිත ආහාරවර්ග වේගවත්ව ජීර්ණය වේ. එවිට රුධිරයට වේගවත්ව ග්ලූකොස් එකතුවේ. වර්තමාන සමාජයේ ඉතාබහුල වශයෙන් දක්නටලැබෙන දියවැඩියා, මධුමේහ වැනි රෝගී තත්වයන්ට ගන්නා ආහාරපාන වර්ග, වේල් ප්රැමාණය, ආහාර පුරුදු ආදිය බලපායි. මෙහි දී ජිව්හා විඥානයට ලොල්කීරීම නිසා ශාරීරිකව රෝගී වන මිනිසුන් ප්ර මාණය දෛනිකව ඉහළ යන බව පැහැදිලිය.අවම වශයෙන් දිනකට එක් වේලක් හෝ ආහාරයෙන් වැලකීම කෙතරම් සෞඛ්ය්ය කෙරෙහි හිතකර දැයි මෙහිදී පැහැදිලි වේ. ගිහියෙකු නම් සිල් සමාදන් වූ දිනක, භික්ෂුවක මුළු ජීවිතය පුරා විකාල භෝජනයෙන් වැළකීම ශාරීරික සුවතාවය මනාව පවත්නා ගැනීම පිණිස ඉතා වැදගත් බව මෙහිදී පෙනීයයි.සැබවින් සීල සමාදානය පිණිස වෑයමින් සිදු කරන්නා වූ ආහාර පාලනයට වඩා අවබෝධය මත හික්මිය හැකිනම් එය උපයෝගීතා ගුණයෙන් වැඩිය. උපයෝගීතාව බලයෙන් යම් නිසිවක් කිරීමට වඩා අර්ථය දැන හැඳින එයින් නිදහසේ වැළකීමයි. ජිව්හා විඥානය ඇතිවීමේදී එය රසය කෙරෙහි ලොල් වූ තෘෂ්ණා, දෘෂ්ටි හා මාන හැරදමා සැහැල්ලු මනසකින් මධ්යතස්ථ වේදනාවක් ඇතිව විඳිය හැකිනම් ඉන් ඇති වන ඉහතකී අනිටු අතුරුඵල කිසිවක් ඇති නොවේ. රසවිඳීම කෙරෙහි ලොල් බවක්, තෘෂ්ණාවක්, දෘෂ්ටියක්, මානයක් නැති නම් ආහාර ලබා ගනුයේ සිරුරේ අවශ්යෙතාව ඇති ප්ර්මාණයටය. එනම් කුසගින්නේ තරමටය. කෑදර බවක් ඉන් ඇති නොවේ.ආහාරපානවල රසයට ගිජු වීම නිසා ශරීරයට අවශ්යඑ ප්රේමාණයටද වඩා කිහිප ගුණයක ආහාර ප්ර මාණයක් ගිලදැමීමට මිනිසුන්ද උත්සුක වීම ස්ථූලතාවය, තරබාරුකම, රුධිර පීඩනය, මධුමේහය ආදී විශාල රෝග ප්රිමාණයක් ඇති වීමට හේතුවකි. ජිව්හා විඥානය ඇතිවීමේ හේතු ප්රමත්යල ක්රි යාවළිය කෙරෙහි විචාර පූර්කව නිරීක්ෂණය කිරීම විදර්ශනා භාවනාවට අයත්ය.මේ අනුව ජිව්හා විඥානයෙහි උපයෝගීතා ලක්ෂණ අනුව සිය පැවැත්ම ඊට අනුකූලව සකස්කරගැනීම පවා විදර්ශනා භාවනාවේ ඇති උපයෝගීතාව සේ සැලකිය හැකිය.විදර්ශනා භාවනාව ශරීරසෞඛ්යි යහපත් කරගැනීම පිණිස ඇති භාවනා ක්රහමයක් නොවෙතත් එයින් ලෝකෝත්තර ආධ්යාවත්මක ගුණධර්ම සමඟ කායික ස්වස්ථතාවද රැකගැනීමට හැකිබව මේ අනුව පැහැදිලිය. පරමාර්ථ ධර්ම අනුව දිවිපෙවෙත සකස් කර ගත් බෞද්ධ භික්ෂූන් දිනකට වේලක් නිරාහාරව පසුවීමට හේතුව විදර්ශනා භාවනාවේදී සිදුකරන ජිව්හා විඥාන නිරීක්ෂණයට එය උපයෝගීවූ නිසාබව මින් පැහැදිලිය. සම මුළු සිරුර පුරා ව්යාවප්තව ඇත.එබැවින් සමට දැනෙන ස්වභාවය සැලකීමේදී එය කාය ලෙස ගැනීම උචිතබැව් හැඟේ.ඒනිසා එය කායායතනය ලෙසද,ස්පර්ශ ලැබීම ඵොට්ඨබ්බායතනය ලෙසද දැක්විය හැකිය.පඨවි,අපෝ,තේජෝ හා වායෝ යන මේ සතර ධාතූන්ගෙන් නිර්මිතව ඇති කාය ධාතුවට ස්පර්ශය හොඳින් දැනේ.කාය ධාතුවට දැනෙන ස්පර්ශය නිසා කායවිඥානය උපදියි. සියළු ඉන්ද්රිේයන්හි කායවිඥානය පවතී නම් කායවිඥානය අමුතුවෙන් වෙන්කර දැක්වීමේ අරුතක් ඇතිදැයි විමතියක් ඇතිවිය හැකිය.සෙසු ඉන්ද්රිායන්හි ඊට සුවිශේෂීවූ විඥාන කොටසක් පවතිබවනම් සැබෑය.එහෙත් සෙසු විඥානවලට අයත් නොවන කාය විඥානයට අයත් සුවිශේෂී ලක්ෂණද පවතී. සෙසු ඉන්ද්රිියන් ක්රිකයාත්මක නොවෙන අවස්ථාවලදී පවා,කායවිඥානය ක්රියයාත්මකවේ.කායවිඥාන ක්රිියාත්මක නොවන්නේ මියයාමේදී වැනි සුවිශේෂී අවස්ථාවකදී පමණයි.කිසිදු ඉන්ද්රිනයක් ක්රිායාකර විය නොහැකි යැයි සලකන අංශභාග රෝගී අවස්ථාවලදී පවා සමය ස්පර්ශ දැනගැනීමේ හැකියාව තිබේ.එනම් කායවිඥානය ඇත.දැනට අතිප්රසබලම ස්නායුරෝගී අවස්ථාව ලෙස සැලකෙන කෝමා (Coma) නම් ස්නායු රෝගී අවස්ථාවේදී පවා සියුම් කායවිඥානය ක්රිායාත්මකබව ඒ පිලිබඳ සිදුකළ විවිධ පර්යේෂණවලදී පැහැදිලිවී තිබේ.ශරීරය ක්රි යාත්මක කළ නොහැකිවුවද එබඳු රෝගීයෙකුහට කායවිඥානය පවතී.නිර්වින්දනයට පත්කළ පුද්ගලයෙකුහටද වේදනා ආදිය නොදැනුනද දැනීමේ ශක්තිය යටපත්ව පවතින බැවින් කායවිඥානය ඇතිබව සැලකිය හැකිය.කායවිඥානය පහවන්නේ මියයාමේදීය. නිරෝධ සමාපත්තියට සමවත් අවස්ථාවේදීද කායවිඥානය අක්රිපයව පවතී.නමුදු එහිදීද කායවිඥානය පහවයන්නේ යැයි සැලකිය නොහැක්කේ නොදැනීම පැවතියත් ඒ දැනීමේ ශක්තිය දුරුවී නොමැති බැවිනි.කෙසේ හෝ දැනීමේ ශක්තියද ජීවය රඳා පවතිනබවට එක් සාධකයකි. එහි පවතින දුක්ඛිත ස්වභාවය නිසා සසර භවය යළියළි උපතක් ලැබීම දුකක්බව බුදු දහමේ සඳහන්වේ. කාය විඥානය නිරතුරුව විපරිණාමයට ලක්වන්නකි.එසේම අතෘප්තිකර බැවින් දුක් සහිතය. කවදා නමුදු ස්පර්ශ ලබා සෑහීමකට පත්විය නොහැකිය.සැප වින්දනයක් වුවද දිගු කාලයක් විඳීමේදී එයද එපා වන ස්වභාවයක් ඇතිවේ.එබැවින් තෘප්තියවුවද දුකකි. අසහනයකි. අපට සුවපහසු යැයි සිතෙන ඕනෑම ඉරියව්වක වැඩි වේලාවක් කල්ගත කිරීමට අපට නොහැකිවී ඇත්තේද අප තෘප්තිමත් යැයි උපකල්පනය කරන සුඛ සහගත කායවිඥානය වුවද පරමාර්ථ වශයෙන් දුකක්ම වන බැවිනි.කයේ සෑම ඉරියව්වකින්ම අවසානයේදී උපදවනු ලබන්නේ දුකකි. මේ හේතුව නිසා මිනිස් ලොව ඉහළම සැපයද,දෙව්සැපද,බ්රකහ්මසැපද සියළු කායවිඥාන අවසාන විග්රැහයේදී දුකක් බව අවබෝධකරගැනීම ඉතා වැදගත්ය.කුමන ස්වරූපයකින්,කුමන තැනක, කුමන මට්ටමක ඉපදී සිටියත් මේ සසර දුකකි. සතර අපාදුකෙහි දුක්ඛිත පක්ෂය අධිකය.දෙව් මිනිස් බඹ ලොව දුක්ඛිත පක්ෂය අඩුය.දුක්ඛිතබවින් විවිධ තරාතිරම්වල පසුවුවද මෙහි යථාර්ථය නම් සියල්ල දුක්ඛිත බවයි.කාමය නම් වේදනාවකි.එම වේදනාවට ලොල්කිරීම කාමයට වසඟ වීමයි. කාම සංඥාවක් පහළවෙනවා යනු ස්පර්ශ වේදනාවක් ඇතිවනවා යන්නයි. අනිවාර්යයෙන් සුව, දුක්, උපේක්ෂා යැයි වේදනාව වර්ගීකරණය කළද වේදනා නම් දුක්ඛිත ස්වරූපම බව මෙහිදී අවධාරණය කර දැක්වින.ඒඅනුව කුමන ස්වරූපයකින් පැමිණියද වේදනා නම් දුක්මය.ස්පර්ශ කාමය සිරුරට දැනෙන වේදනාවකි.එය සුව සහගත යැයි සලකනුයේ ඒ පිලිබඳව අපගේ ආකල්පය අනුව කාම වේදනාව සුවයක් යැයි අප සලකන බැවිනි.එවිට සුවයක් යැයි හඟින අපගේ ආකල්පයට අනුව වේදනාකාරීවූ කාම ස්පර්ශය යළියළි ලැබීමට උත්සාහකිරීම සාමාන්යය මිනිස් ස්වභාවයකි.යම් හෙයකින් එය වේදනාකාරී අත්දැකීමක් බව වටහාගත්විට කාමය කෙරෙහි ඇති ඇලීම එදින සිට නිරායාසයෙන්ම අත්හැරෙනු ඇත.එය අවබෝධයෙන් සිදුනොවන තාකල් කාමයෙන් වෙන්වීමට දරණ සෑම ප්රනයත්නයක්ම ව්ය වර්ථවනුයේ කාමය යටිසිතින් අගය කරමින් උඩු සිතින් ප්ර්තික්ෂේප කිරීමේ බොළඳ වෑයමක බොහෝ දෙනෙකු නිරතවන බැවිනි.කාම සංඥාව පිළිගැනීම හෝ ප්ර්තික්ෂේප කිරීම පවතින්නේ කායවිඥානය පිළිබඳ අවබෝධකරගන්නාවූ ස්වරූපය අනුවය. කාය විඥානය පිළිබඳ ලෝලීස්වභාවය සිතෙහි පවතිනතුරු කාමසංඥාව දුරු කිරීම අපහසු කරුණක් වනු ඇත.කායවිඥානය ඇතිවීමේ ක්රිායාවලිය විචාරපූර්වකව නිරීක්ෂණය කර එය ඇතිවීමට හේතුවන හේතු ප්රෂත්යය ධර්මතාව නුවණින් දැන වටහාගත යුතුය.එවිට මමත්ව දෘෂ්ටියෙන් කායවිඥානය සැලකීම අත්හැර දැමෙනු ඇත.කායවිඥානයට ලෝලීවූ මනස ඉන් මුදා ගැනීමට ඇති හොඳම මඟ නම් එයයි.නුවමනා තරම් කායවිඥානයට ගැතිවීම නිසා මිනිසා ස්පර්ශ කාමයේ පහසු ගොදුරක් බවට පත්වේ.නූතන සමාජය බෙහෙවින්ම සමාජසම්බන්ධතා අතින් දූෂිතබවට පත්වඇති ස්වරූපයක් වර්තමානයේ දක්නට ලැබෙනුයේ කායවිඥානයට පමණට වඩා ගැතිවීම නිසාය.කාම සංඥාව පහසුවෙන්ම ඇතිවනුයේ කායවිඥානයට ලොල්වූ මනසකය. කාය විඥානයෙහි යථාර්ථගති ලක්ෂණ ප්ර ඥාවෙන් මනාව පිරිසිඳ දැන ඉන්මිදීම පිණිස ක්රිැයාකළ හැකිය. ඒ සඳහා කයට ස්පර්ශය ලැබීමේ පටන් කායවිඥානය ඇතිවීම දක්වා දෘෂ්ටි,මාන හා තෘෂ්ණා රහිතව විචාරපූර්වකව විමසීම උචිතය.විදර්ශන භාවනා වැඩීමෙන් අදහස්කරන්නේ ඉහත දැක්වෙන කරුණු පිලිබඳ මනාවැටහීම් ඇතිකරගැනීමයි.ප්රරඥාවෙන් මේ ක්රි්යාවළිය අවබෝධ කර ගත හැකිය.කයේ පිළිකුල්බව සැලකීම තුළින් කාමසංඥාව යටපත් කර ගැනීමට මිස ප්රයහීණ කර ගැනීමට කිසිදු අවකාශයක් නොසැලසේ. කායවිඥානයට ලොල්බව ඇතිවීමට ප්රපධාන හේතුව කාය විඥානය මමත්ව දෘෂ්ටියෙන් සැලකීමයි. එබැවින් කායවිඥාන ක්රිීයාවළිය හටගැනීමේදී මමත්ව දෘෂ්ටියෙන් තොරව සැලකීම මඟින් යථාර්ථ අවබෝධයට අවකාශ සැලසේ.මමත්ව දෘෂ්ටි ඇති වීමට කේන්ද්රලකරගන්නා කායවිඥානයම මමත්ව දෘෂ්ටි ප්රාහාණය සඳහාද උපයෝගීතාවක් දක්වයි. සසර භවය හටගැනීමට තුඩුදුන් හේතුවම ප්ර හාණය සඳහාද හේතුවක් කරගැනීමට උපක්රදමශීලීවීම මඟින් පුළුවන්කම තිබේ.එය කායවිඥානයෙහි ඇති උපයෝගීතා ලක්ෂණයක් ලෙස පැහැදිලි කළ හැකිය. මින් මාර්ගඵල ප්ර.ඥාව බිහිකරගත හැකිය. මනස, මනසට අරමුණුවන ධම්ම නමින් හඳුන්වන අරමුණු සමඟ ස්පර්ශවීම නිසා මනෝ විඥානය බිහිවේ.මේ මනෝවිඥානය සෙසු ඉන්ද්රි්යන්ගෙන් පරිබාහිරව පවා අරමුණු ගැනීමට සමත් වේ.මනස ආයතනයක් ලෙස ක්රි්යාකරන බැවින් එය මනායතනය නමින්ද හැඳින්වේ.එසේම මනස ක්රියයාත්මක වනුයේ ඊට අරමුණු ලැබීමෙනි.මෙම අරමුණු ගැනීමේ ක්රිනයාකාරීත්ව රටා ධම්මායතනය නමින් හැඳින්වේ.සෙසු සතර ධාතූන් අතර මනෝ ධාතුවද විද්ය්මානය.උච්ඡේදවාදීන්ගේ අදහසනම් ලෝකය නිර්මිතවී ඇත්තේ මේ පඨවි,ආපෝ,වායෝ හා තේජෝ යන සතර ධාතූන්ගෙන් පමණක් බවයි.ඔවුහු මනො ධාතුව නොපිලිගනිති.ඔවුන්ගේ වැටහීමේ අන්දමට මනෝධාතුව යනුවෙන් දැක් වෙනුයේ සතර මහා භූත රූපයේම සියුම්වූ දැනෙන ස්වභාවයකි.ඒ අදහස ගතහොත් අජීවී පරිසරය පමණක් නොව ජීවීන්ද සතර මහා භූතරූපයන්ගේ නිර්මිතයක් පමණක්බව සැලකිය යුතුය.නමුදු ඒ අදහස වැරදිය,ඒ අදහස සත්යහ සේ සලකතහොත් හික්මවාගැනීමට,සසරින් මිදීමේ ක්රි යාවළිය සඳහා භාවිතාකිරීමට මානසික ශක්තියක් නැත යන ආකල්පය පිළිගැනීමට සිදුවේ.මෙය භෞතිකවාදයක් ලෙස සැලකෙනුයේ භෞතික පදාර්ථමය වූ සතර මහාධාතූන්ගෙන් පමණක් ජීවීඅජීවී සියළු දේවල් නිර්මිතව ඇතිබව මින් ප්රාකාශවන බැවිනි.භෞතිකවාදීන්ගේ අදහස පරිදි ජීවියෙකු යනු ජීව සිරුරක් පමණක් නොවේ.සියුම් හෝ ඕලාරික වේවා ඕනෑම ජීවියෙකුට මානසික පැතිකඩක්ද හිමි වී තිබේ. ජීව ස්වභාවයෙහි ගැබ්වනුයේ කයම පමණක් යැයි සැලකූවිට මානසික පැතිකඩ නොසලකා හැරීම නිසා භෞතිකවාදීහු වැඩි අවධානයක් කායික පැතිකඩ වෙත යොමු කරති.කුසල්,අකුසල්,පව,පින, හොඳ,නරක සම්බන්ධවනුයේ යමෙකුගේ මානසික අංශය සමඟය.භෞතිකවාදීන් දැඩි අවධාරණය යොමුකරනුයේ කායික පැතිකඩ කෙරෙහි පමණක් නිසා සාරධර්ම සමඟ සෘජුව බද්ධවන මානසික අංශය නොසලකා හැරේ.සාමාන්ය යෙන් පුද්ගලයෙකු භෞතික වස්තු ඇසුරු කිරීමෙන් තෘප්තිමත් වීමට ක්රිියාකළද,භෞතික වස්තු ඇසුරුකිරීමෙන් බලාපොරොත්තුවනුයේ මානසික තෘප්තියලැබීම බව පැහැදිලිවේ.මානසික අංශය නොසලකාහැර කායික තෘප්තිය පමණක් පැතීමේ අවසන්අරමුණ කායික අවශ්යරතා පමණක් තෘප්තිමත් කිරීමයි. ඕනෑම කායවිඥානයක අවසන් අරමුණ වින්දනයට ගිජුවීමයි.කායවිඥානය ස්පර්ශ කාමය කේන්ද්රන කොටගෙන ඇත.එබැවින්ම භෞතික වාදයේ අවසන් අරමුණ කාමසුඛල්ලිකානුයෝගය වෙත මානසික අංශය නැඹුරු කරවීම බව මින් මනාව පැහැදිලිය. මනෝධාතුවට අරමුණුවන ධම්ම ධාතුව නිසා හට ගන්නා මනෝ විඥානය මමත්ව දෘෂ්ටියේ අනිසි බලපෑමට හසුවීම නිසා තෘෂ්ණා, දෘෂ්ටි හා මාන සංඛ්යානත අකුසල ධර්ම එක් රැස් වේ. සාමාන්යලයෙන් මනෝවිඥානය ඇතිවීම ඕනෑම පුද්ගලයෙකුහට වටහා ගැනීමට දුෂ්කරය. මන්ද මනස ඉතාම සියුම් වන බැවිනි.සාමාන්ය ව්යපවහාරය අනුව කල්පනා කිරීම, සිත් පහළ කර ගැනීම ලෙසට හඳුන්වනුයේ මේ මනෝ විඥානයේ හට ගැනීමයි. මනෝ විඥාන ධාතුව හටගැනී පවතින දැනගැනීමේ ලක්ෂණයක් වනුයේ නොනැවතී සිදුවන සිත් පහළ වීමයි.මේ සිත් පහළවීම විවිධ අරමුණු ඔස්සේ ඇතිවිය හැකිය. මනස අරමුණු ගන්නාවිට අරමුණෙහි කෝපය, රාගය ආදී මානසික ආවේග ඔස්සේ ඒ සිත් පහලවීම් ඇති වන අවස්ථාවලදී පහසුවෙන් එකී චිත්තාවේග දැන හඳුනා ගැනීම පහසුය.මනස නිශ්චලව ඇති අවස්ථාවලට වඩා ආවේගශීලී අවස්ථාවලදී පහසුවෙන් හඳුනාගැනීමට හැකියාව ලැබෙනුයේ එවිට මනසේ චලන ගුණය අධික වන බැවිනි. මානසික චලනයක් යනු එක් අරමුණුක් ඔස්සේ නොව එය විවිධ අරමුණු ඔස්සේ චිත්ත විථී ඇතිවන අවස්ථාය.සාමාන්යනයෙන් ඒකාග්ර තාගුණය මනසේ ඇතිවිට සිත් පහළවීමේ වේගය අවම වී යයි. එය සිදුවනුයේ එක සමාන සිත් රාශියක් එක් චිත්ත ක්ෂණයකදී ඇතිවීමෙනි.එබැවින් අදාළ පුද්ගලයාට දැනෙනුයේද එක සිතම පවතින්නාක් මෙනි. චිත්ත සමාධිය වඩා ධ්යායන සමාපත්ති ඉපිද වීමේදී එකම ධ්යාතන අරමුණක් ඔස්සේ සමාන සිත් රාශියක්ම පහළවන බැවින් යෝගාවචරයාට එකම ධ්යානනාංගවලට අනුව දිගුකලක් එකම සිත පවතින්නාක් සේ දැනේ. විදර්ශනා භාවනාවේදී සිදුවනුයේ මීට ප්රඅතිවිරුද්ධ ක්රිනයාවළියකි.එහිදී සිතේ කෘතිමව සමාධිය ගොඩ නැඟීමට වෑයම් නොකෙරේ.ඒ වෙනුවට වරින්වර විවිධ අරමුණු ඔස්සේ විතැන් වන සිතේ යථාර්ථ ස්වභාවය ප්රවඥාවෙන් විනිවිද දැකීම පමණක් සිදුකෙරේ.මෙහිදී දියුණු වනුයේ ප්රනඥාවයි.ප්රුඥාව තුළින් සමාධියද වැඩේ.ප්රකඥාවද වැඩේ.පිහිය ඒ පිහියෙන්ම නොකැපිය හැකිවාක් මෙන් සිතද ඒ සිතමඟින් විදර්ශනා කිරීම ඉතා දුෂ්කරය.මන්ද යමක් කිරීමේ චේතනාව පහළවූ විගසම එය සිත දැනගන්නා බැවිනි.ඒ නිසා විදර්ශනා භාවනා කිරීමට පළමුව ඒබව සිත වටහාගනියි.මේ නිසා සාමාන්යරඅවස්ථා වලදී සිත මතුපිට පවතින ඇතැම් කෙළෙස් සිත යට හංගා ඒවා ප්රැහීණවී ඇති ස්වරූපයක් ව්යාථව මවා පා භාවනාව පිණිස එළඹෙන භාවනානුයෝගියා මුළාවට පත් කිරීමටද සිත වරෙක ඉදිරිපත්වේ.මේ අවස්ථා මැනවින් දැනහඳුනාගෙන මුළාවට පත්නොවී නිසි අයුරින් භාවනාව සාර්ථක කරගැනීමට නම් හොඳ ගුරු ඇසුරක් ලබාම කර්මස්ථාන වැඩීමට එළඹිය යුතුය.ඇතැම් අවස්ථාවලදී මාර්ග ඵල වලට පත්නොවී පවා ඒවා ලැබුණුබවක් ව්යාමජව ඇඟවීමට පවා සිත ක්රිසයාකරයි.සිතේ සැබෑස්වරූප මනාව දැනහැඳින නිසි ගුරු ඇසුරක් ලබා විදර්ශනා භාවනාව සාර්ථක කරගැනීම වෑයමින්ම ලැබිය යුතුවූ දෙයකි.එසේකළ නොහැකිබවක් මින් අදහස් නොවෙතත්,සිදුකරන කාර්ය ප්රලවේශම්සහගතව කළ යුතුබව සිහියේ තබාගැනීම වැදගත්ය. මන්ද මෙබඳු සියුම්තැන්වලදී පහසුවෙන් මුළාවේ වැටිය හැකිඅවස්ථා බහුලබව දැන සිටීම බොහෝප්රැයෝජනවත්ය.ඇතැම් අවස්ථාවල භාවනානුයෝගියාට නොයෙකුත් ලාභ සත්කාරද, අලාභ පාඩු නින්දා පරිභව ආදියද ඇතිකර භාවනාව බිඳදැමීමට විවිධවූ දේ සිදුවේ. විදර්ශන භාවනාව නියම මාර්ගය ප්ර වේශවන අවස්ථාවලදී සිතතුළම උපදින නමුදු සැබෑ යයි පෙනෙන නොයෙකුත් රූප,ශබ්ද,ගන්ධ,රස ආදී මායා,භ්රාබන්ති ඇතිවී භාවනානුයෝගියා දුබල කරවන අවස්ථාද තිබේ.එහිදී දර්ශනයවන නොයෙකුත් මායා දර්ශන හුදු සංකේතය.නිදසුනක් සේ විදර්ශනා භාවනාවේදී සිත සමාධිගතවී නියම මඟට ප්ර්වේශවන විටම විශාල සර්පයෙකු දර්ශනය වී ඉන් තැති ගැනීමට පත්ව භාවනාව අත්හැර දැමිය හැකිය.මෙහි සර්පයා යනු කාමය සංකේතවත්වූ ස්වරූපයයි.පෙනෙනුයේ සැබෑසර්පයෙකුවුවද එය කාමයේ සංකේතයයි.සිතයට නිද්රා ස්වරූපයෙන් ඇති ස්පර්ශ කාමය සිත මාර්ගයට එළඹෙත්දී සංකේත ස්වරූපයෙන් මතුවන අවස්ථාවක් ලෙස මේ අවස්ථාව හැඳිනගත හැකිය.බොහෝවිට මනස පිරිසිදුකරගැනීමට උපකාරීවනුයේද මනස දෘෂ්ටිය මඟින් ආවරණය කරවන ධර්මතාම බව දැකගත හැකිය.මනසට දෘෂ්ටිය පිවිස ඇතිබව දැනගැනීම පිණිස ඇති හොඳම උපායමාර්ගය නම්,සිතට අරමුණුවන සිතිවිලි මමත්වයෙන් යුතුව සැලකීමයි. සිතට නැඟෙන අදහස් බොහොමයක්ම ඇතිවනුයේ මමත්වය කේන්ද්රයකර නම් මමත්ව දෘෂ්ටියෙහි බලපෑම දැඩිව ඇත.එවිට කළයුතුවනුයේ මමත්වය දුරුවන අයුරින් මනෝවිඥානය ඇතිකරගැනීම වේ.විචාරපූර්වක ආකල්ප වලින් යුතුව බිහිටන මනෝවිඥානය දෘෂ්ටිය දුරුකිරීමේ උපයෝගීතාව සහිතය.මමත්ව දෘෂ්ටිය බිහිටන අයුරින්ම මමත්වය දුරුකිරීම පිණිස කටයුතුකළයුතුය.සිතට ඇතිවූ සෑම සිතිවිල්ලක්ම හුදෙක් හේතුපුත්ය ධර්මවල බලපෑම අනුව සිදුවූබව සැලකීම මීට උචිතක්රිමයයි. කායවිඥානය මෙන්ම මනෝවිඥානයද ත්රිිලක්ෂණ ධර්මතායට යටත්ය.මනෝවිඥානධාතුව සසර ඇතිකළ පමණින් එය ආත්ම ස්වරූපී යැයි සැලකීම වැරදිය.මනෝවිඥාන ධාතුව කිසිසේත් ආත්ම හෝ මම යැයි සැලකිය හැකි නොවේ.ඉතා ක්ෂණික වෙනස්වන හේතු ප්රතත්යආ ක්රිියාකාරීත්වය මතම ඇතිව පවතින නාම ස්කන්ධයද දුක් සහිතය,අනිත්ය ය.එබැවින්ම අනාත්මය.කයේ අනිත්යතබව ඉතා පැහැදිලිව මතුපිටින් දැකගත හැකිය.නමුදු සිතේ අනිත්යසබව එසේ දැකගත නොහැකිය.සිතේ දුක්, අනිත්යකබව දැකගත හැක්කේ මනාව සියුම්ව පිරික්සන ලද විදසුන් ඥානයෙනි.මෙසේ විදසුන්ප්රමඥාව වැඩීම සඳහා මනෝවිඥාන ධාතුව උපයෝගීකරගත හැකිවීම මාර්ගඵල අවබෝධයට හේතුවකි. ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ