සුමුගුදා කාව්‍ය සංග්‍රහය-විවරණය i

සුමුගුදා කාව්යහ සංග්රනහය 43 1 අන්වය - පිරිතිදසපුර සිර අවට සත්කුල අවරණකර නිතොර දියතුර රැඳි මුනිරද- පිරිතිසදපුර සිර සත්කුල වට අවරණකර නිතොර දියතුර රැඳී දිසි කසුන් ගිර වදිම්.

පදාත්ථග - පූණර්වූත සවත්රිං ශත් පාරමී සංඛ්යා ත පූර්ව චය්යාලව ඇති හාත්පස (ලෞකික) සත්ව්සමූහයා අවාමගින් වළකා නිතැතින් ජගදග්යිනතරයෙහි විරාජමානවූ මුතිරාජයා (නමැති) ඉසුරෙන් පිරුණු ත්රයයස්ත්රිංාශත් දෙව්පුරය මස්තක කොට ඇති සප්තකුට පර්වණතයන්ගෙන් හාත්පස වසාගෙන නිරන්තරයෙන් (ජගන්මරධ්යවයෙහි) සමුද්රර ජල මධ්යගයෙහි රඤ්ජිතවූ (සර්වවඥ රාජ නමැති) දීප්තවූ කාඤවන (මෙරු) පර්ව ත රාජයා අභිවාදනය කෙරෙමි. විස්තර - මුනිරාජයාගේ හා කාඤවන පවර්වරතරාජයාගේද ‍අන්යොජන්ය සම්ය්ය මෙයින් පැවසේ. කොබඳු මුනිරාජයක්හුද? පුරා නිමවූ සමතිසු පැරුම් නම් පෙර සිරිත් ඇති සකල ලොක වාසී සත්ව ප්රතජාවගේ අපාය මාර්ගාරචරණය කොට නිත්යායෙන් ජගත් කුක්ෂියයෙහි විරාජමානවූ මුනිරජයා යි. කොබඳු පර්ව්ත රාජයෙක්හුද? ඓශ්චයර්යන පූර්ණමවූ තව්තිසා දෙවිපුරය, මස්තබකයෙහි ඇති සප්තකුට පර්වඅත යන්ගෙන් හාත්පස ආවරණය කොට ගෙන නිරතුරැ සකල ලොකයාගේ උත්තපර දිශාවෙහි රඤ්ජිතවූ දීප්තිේමත්වූ කාඤවන පර්වවත රාජයායි. ටිප්පණි- 1. පිරි- ‘පුර’ පිරුම්හි ධාතු යි. අතීත කෘදන්තහ නාමයි. 2. තිදසපුරසිර- තෙවෙනිවූ යොවුන්විය හැමකල්හි යමකුහට පවතීද හේ ත්රිආදශයි.

44 සුමුගුදා කාව්යි සංග්රෙහය

‘ත්රිසදශ’ යනු දෙවියනට නමෙකි. ඔවුන්ගේ පුරය ත්රිකදශ පුරයි. පළමුව තෙතිස්දෙනෙකුගේ වාසයවූ හෙයින් දෙව්ලොව තිදස නම්‍ වේ. අර්කසයෝ දොලොස් දෙනෙක්ය. රුද්රයයෝ එකොළොස් දෙනෙක්ය. වසූහු අටදෙනෙක් හා විශ්වදයෝ දෙදෙනෙක්ය යි මෙසේ තෙතිස් දෙව් කෙනෙක් වෙතියි තිදස නමි. මේ වේද මතයයි. ශක්රදයා හා දෙතිස් දෙව් කෙනෙක්ය යනු බෞඬ මතය යි. තිදස් පුර පිහිටියේ

 		මේරූ පර්ව්තයාගේ මස්ත කයෙහිය.

3. සත්කුල- මුනිරාජ පක්ෂ‍යෙහි ‘කුල’ යනු සමූහාත්ථයයි. පර්ව ත පක්ෂ.යෙහි සප්තකූටයෝයි. “යුගන්ධ්රො ඊසධරො කරවිකො සුදස්සෂනො නෙමින්ධිරො විනතකො - අස්සකණෙණා කුලාවලා යනුවෙන් i යුගන්ධොර iiඊසධර iii කරවික iv සුදස්සධන v නෙමින්ධහර vi විනතක viiඅස්සකණශ යන මොහු සත් දෙන මෙරු පර්වvතය වටා සිටිත්.

4. අවරණ- ‘ආවරණ’ යන්නෙන් අ‍වරණ වී

5. රැඳී- රඳ ධාතුයි.

6. දියතුර- “ර” හට “ළ” වී දිය තුළ කියාද සිටී.

7. දිලි- ‘දුල’ ධාතුයි.

8. කසුන්ගිර- ‘කාඤවනගිරි’ යනු සංස්කෘණතයි. මේරූ පවර්තනයට නමි.

9. දෙපක්ෂියක හෙළා අරුත් පැවැසිය යුතු හෙයින් මේ ශ්ලෙෂයෙකි. ශ්ලෙෂ බන්ධපනය දුෂ්කරවුවද රමණීයය. ශ්ලෙෂය අතර්ථලශ්ලෙෂය. පද ශ්ලෙෂය යි විවිධය හ. පද දෙපක්ෂ යට සාධාරණව සිටියද අර්ථලය වෙනස්වෙයි නම් ඒ පද ශ්ලෙෂ යි. මේ පද්ය ය ඊට නිදර්ශරනයි.

සුමුගුදා කාව්යඒ සංග්රුහය 45

කාව්යුශෙඛරයෙහි-

“පිරිසරසවිය රස - සුඛතරඟනත මින් රැස රන්වන තඹර නි‍වෙස-වඳිම් මුනිරජ සයුර සහතොස” යනුවෙන් පැණෙන මේ පද්ය්යද මෙබඳු පද ශ්ලෙෂයෙකි. පද මෙන්ම අර්ථැයද දෙපක්ෂඹයට සාධාරණ වෙයි නම් ඒ අර්ථෙ ශ්ලෙෂ යි.

තිසරෙහි- “සොබමන් රිය පබළ ලිය නන් විමන් ගි රි සරුවන් කිවිරුවන් නන්තුරු ගොසිනි නි රි දදමින් හය තරඟ ගජ මේ කුළු සපි රි එ පටුන් මහසයුර මුවෙකින් වන බැ රි” යනු

වැලිගම- සාගර යන උභය පක්ෂරයටම පද වශයෙන් හා අර්ථඹවශයෙන්ද සාධාරණ වන හෙයින් අථර්ශේ ලෂයට උදාහරණයි.

2

අන්වය- දිවසිරි අම වොරැඳි, මහසවු මින් රදුන් රැඳි අපවග වෙළ සුසැදි සදහම් පිරිසිලිල් නිදි වඳිමි. පදාත්වප- දිව්යමඓශචර්ය්ණයිය (නමැති) අමෘත ජලයෙන් විරාජ මානවූ මහා ශ්රා්වක (නමැති) මත්ස‍ රාජයන්ගෙන් රඤ්ජිත වූ නිර්වා ණ (නමැති) වෙරළින් සුසජජිතවූ සඬර්මස (නමැති) පූර්ණ වූ සලිල නිධිය (සාගරය) ප්රවණාමය කෙරෙම්. විස්තර- සපර්ය්රළ පතික නව ලොකොත්තතර ශ්රී් සඬර්මසය සම්පූර්ණිසාගරයෙකි. එහි ජලය දිව්ය ඓශචයර්යය. හේ අමෘතයය. මත්ස්ය්යෝ මහා ශ්රාදවකයෝය. සඬර්මේසාගරයෙන් වෙරළ නිර්මාිණයය. සාගරයෙන් ජලය ලැබෙයි. සඬර්ම්යෙන් දිව ඉසුරු ලැබේ. සයුරෙහි මත්ස්යය රාජයෝ සිටිත්. සඬර්ම

46 සුමුගුදා කාව්යර සංග්ර හය

යෙහි (පිළිපන්) මහා ශ්රා‍වකයෝ සිටිත් සාගරයාගේ කෙළවර වෙරළයි. සඬර්මයයාගේ කෙළවර නිර්වායණයයි. මෙයින් සාගරයාගේ හා නිර්වාුණයාගේද කිසිදු වෙනසෙක් නැති. විප්පණි- 1. අම- අමා යනුයි. 2. වොරැඳි-‘වොරඳ’ (බැබළුම්හි) ධාතුයි. 3. මින්-මත්ස්යි-මාණික්ය්-බාල-නුවණ යනාදි අරුත්හිවේ. මෙහි මත්ය්න් වාචීය.

    4.		අපවග- නිර්වා්ණය. සංස්කෘත ‘අපවර්ගන’ යනුයි. එය දානය- ත්යායගය-	

නිර්වාතණය- පලසිඬිය- සමාප්තිය- සම්පූර්ණඅ බව යන අථර්යින්හි වැටේ.

   5.		වෙළ- ‘වෙලා’ ශබ්දයෙන් භින්නයි. වෙළ-වෙරළ යන දෙසදම සම  

අරුති. 6. සුසැඳි- සු- පූර්වම ‘සඳ’ ධාතුයි. 7. සිලිල්නිදි- ‘නිධි’ යන්නම සිංහල වූ සේය. 3 අන්වය- ගුණලප මෙන්තුසර- තියුණු සිව් ගුණ රැස්බර- ලෙව් දෙව්තුර සැපත් (නොහොත්) ලෙව් උතුර සැපත් දෙවු මහසත පිරි තුසරකර වඳිම්. පදාත්වහ - ගුණ(නමැති) ලාඤවනයෙන්ද, මෛත්රීෙ (නමැති) තුෂාරයෙන්ද - තීක්ෂවණවූ වතුෂ්පාරි ශුඬි ශීල සංඛ්යාහත රශ්මින් භාරවූ, ලොක (නැමති)අහස් මගෙහි සම්ප්රාිප්ත වූ (නොහොත්) ලොකයාට උත්තරීතර සම්පත් දානය කළාවූ මහා සඬඝරත්න(නමැති) පූර්ණීචන්ර්ස් යා නමස්කාර කෙරෙමි. විස්තර - මහා සඬඝරත්නය පූර්ණ චන්ර්ර යෙකි. චන්ර්චන්යා ලපයෙන් යුක්තය. සඬඝරත්නය සුප්රරතිපන්නතාදි ගුණයෙන් යුක්තය. චන්ර් යා තුසාරයෙන්ද සංඝයා මෛත්රීරයෙන්ද යුක්තය. චන්ර්න් යා සෞම්යට රශ්මි

සුමුගුදා කාව්යය සංග්රයහය 47

‍ෙයන් භාරය. සංඝයා චතුෂ්පාරිශුඬ ශීලයෙන් භාරය. චන්ර් යා උදාවනුයේ ආක‍ාශ මාර්ගසයෙහිය. සංඝයා ලොකයෙහිය. නොහොත් චන්ර්ුයේයා ලොකයට ආලොකය දෙයි. සඬ්ඝරත්නය උත්තරීතර සම්පත් දෙයි. එහෙයින් පූර්ණොචන්ර්යි යාගේත් සංඝරත්නයාගේත් වෙසෙසෙක් නැති.

ටිප්පණි- 1. තුසර - ‘තුෂාර’ ශබ්දයෙන් භින්නයි. පිනි - හිම - ශීතල ෂපර්ශ ය යනාදි අරුත්හි වැටේ. 2. සිවුගුණ- ශීලගුණ චතුෂ්කයයි. එනම් i ප්රා තිමොක්ෂච සංවරශීල ii ඉන්රි්ර ය සංවරශීල iii ආජීව පාරිශුඬ ශීල iv ප්රදත්ය සන්නිශ්රිවත ශ‍ීල යන මොහුයි. 3. තුසරකර- චන්ර්ශීලයාට හා කපුරු වලට ව්යසවහාතයි. මෙහි චන්ර්යි යා ගැනේ. තුසර- පිනි- හිම- යනාදී ශබ්දයෝ සාමාන්යටයෙන් ශීතල භ‍ාවයටද නම් වෙත්. චන්ර්ජීවයා ශීතල රශ්මි ඇත්තේය. එහෙයින් හිමකර තුසරකර යනාදී නාමයනට හේ සුදුසුසේය. තුසරවූ (සිසිල් වූ) කර (රශ්මිය) යමක් හුගේද හේ තුසරකරයි.

4

අන්වය- පෙර අප මුනිරදා බෝසත්කලෙහි පෑ නොමදා නුවණක් , නදා සුමුගුදා එළුවෙන් බැඳ කියම්.

පදාත්ථ්- පූර්වසයෙහි අපගේ මුනිරාජයන් වහන්සේ බොධි සත්ව කාලයෙහි ප්රතකාශ කළා වූ අමන්දාර වූ ඤාණයක් (හෙවත්) ප්රබඥා පාරමිතාව සම්බන්ධිහවු සිත් කලුවූ “සමුද්ගජාතකය” සිංහල භාෂායෙන් කාව්ය)බන්ධධනය කොට කථනය කෙරෙමි. විස්තකර- පෙර බොධිසත්ව යන් වහන්සේ ප්රයඥා පාරමිතාවක් සම්බන්ධිවවූ සමුද්ගජාතකය හෙළ බසින් පද්යජමය කාව්යිරචනාවක් කොට ප්රදකාශකරමි.

48 සුමුගුදා කාව්යප සංග්ර හය

ටිප්පණි - 1. පෑ-පා (පෑමෙහි) ධාතුයි. 2. එළුවෙන්- ‘හෙළු’ යන්නෙහි හකාරය ලොප්වී ප්රාරණාක්ෂවරය පමණක් ශෙෂවී. 3. පද්ය යෙහි - ‘රදා-නොමදා-නඳා’ යන තන්හි අන්ත්ය් දීර්ඝය එළි රැකුම් පිණිසය. 4. කියම් - ‘කිය’ ධාතුයි.

5

අන්වය- පසතුරු සර වතළ පුවතර සතඟින් පිහිටි නොවිතර සිරින් පවර සෙංකඩගල පුරෙක් ලක විය.

පදාත්ථි - පඤචතූය්ය්තඟිනාදයෙන් ව්යාවප්ත වූ ප්ර සිඬවූ සප්තාඬග යෙන් ප්රකතිෂ්ඨිතවූ , ප්රතමාණාතික්රායන්තවූ ඓශ්චය්ය්රර්යොන් යුක්තවූ. උතුම්වූ “සෙංඛණඩ ශෛල” නම් වූ පුරයෙන් ශ්රීක ලඬකාබීපයෙහි වූයේය.

විස්තර - ව්යාඬප්ත වූ පඤවාඩයිකතූය්ය්රර්නාුද ඇති ප්රූසිඬවූ සප්තාඬගය පිහිටියාවූ බොහෝ යසිසුරෙන් පිරුණාවූ සෙංඛණ්ඩශෛලාභිධානවූ ප්රඤවර නගරයෙක් වී.

ටිප්පණි- 1. වතළ- ‘වතුරු’ (වැතිරුම්හි) ධාතුයි. 2. පසතුරුසර - පඤවාඬගිකතූය්ය්ඤර්‍නාදය. එනම් :- “ආතතං වෙව විතත - මාතත විතතං ඝනං සුසිරං චෙතිතූරියං - පංචඬගික මුදිරිතං” යනුවෙන් ප්රකකාශිත වූ - i ආතතය ii විතතය iii ආතතවිතතය iv ඝනය v සුසිරයයි පඤවවර්ගූගික තූය්ය් ර්‍සමූහයකින් කරනු ලබන නාදයයි. ‘තූය්ය්රර්‍’ නම් ලයාන්විත නාදොත්පාදයට උපකරණවූ භාණ්ඩමයෝයි. ‘ආතත’ නම් සමින් වළඳනා ලද එක්මුහුණින් යුත් තූය්ර්ූහ ‍ විශෙෂයෙකි, තම්මාට ආදිය මෙනි. ‘විතත’

සුමුගුදා කාව්ය සංග්රහහය 49

නම් මුහුණු දෙකක් ඇති බෙර විශෙෂයෙකි. “ආතත විතත” නම් මුහුණු සතරෙකින් යුත් බෙරයයි. ‘ගොමුධා’ දි මෙවැනි ‘බෙර පූර්වටයෙහි ඇතිවූ හ.

‘ඝන’ නම් ද්රශවිඩභාෂානු සාරීව හෙලබසින් ‘තාලම්’ හෙවත් කයි තාලම්යයි කියනු ලබන්නාවූ කංස තාල ආදියයි.

‘සුසිර’ නම් වස්දඬු-කුලල්-සක්-ආදි පිඹිනුලබන තූය්ය් ර්‍ විශෙෂයෝයි. 3. පිහිටි- ‘පිහිටි’- පිහිටුම්හිය. 4. පුවතර සතඟින්- සුප්රුසිඬ සප්තාඬගයෙන් රාජ්යුයකට අඬග සතෙක් ව්යලවහාරවෙන් - iස්වාමි- ii අමාත්යත iii මිත්රම iv කොෂ v දුර්ගය vi විජිත vii බළ යන මොහුයි.

‘ස්වාමි’ නම් රාජයායි. රජුට සහායව සිටින්නෝ මිත්රළ නම් ධනාගාරය කොෂයයි. සතුරන් පැමිණි විට සැඟවී සිටීමට සුදුසුවූ ද ඔවුනට යාමට දුෂ්කර වූ තැන් දුර්ගසයි. ‘විජිත’ යනු නගරයයි. ‘බළ’ යනු භට සේනායි. රාජ්යරයක් පිළිබඳ මේ සප්තාඬගයෝ වීර ප්ර‘සිඬ යහ -

5. සෙංකඩගල - ශ්රී වර්ධින පුරයයි. දැනට ‘මහනුවර’ නමින් ප්රිසිඬය. මේ වනැති සිංහල රජුන්ගේ අන්තිම රාජධානිය වේ. සර්වනඤාදනතධාතූන් වහන්සේ හා පාත්රාපධාතුන් වහන්සේ ද අන්තිමවර වැඩ සිටින අන්තිම දළදා මන්‍දිරය පිහිටියේ ද මෙහිමය.

6. නොවිතර - විතර (ප්ර මාණයක්) නොවූයේ නොවීතරයි.

50 සුමුගුදා කාව්යහ සංග්රහහය

6

අන්වය - සිව් රඟ සෙන් නුමුත් දනිඳු පුර සිරි එකයුත් එපුරවර යසකිත් යුතු කුල අග දියනෙත් රජෙක් විය.

පදාත්ථන - චතුරඬ්ගිනී සේනාවෙන් මුක්තනොවූ ධනෙන්ර්සක පුරයෙහි ඓශ්චය්ය්‍ර්‍ය හා එකාකාරවූ ඒ නගරවරයෙහි යශ:‍ කීර්තින් යුක්තවූ - කුලාග්රුවූ - ජගත් නෙත්රරවූ නරෙන්ර්් යෙක් වූයේ ය.

විස්තර - කුවෙර රාජධානිය හා ඓශ්චය්ය්ඟර්යෙ න් සමානවූ ශ්රී වර්ධ්න පුරයෙහි පතළාවූ යශොකීර්තහති ඇති කුල ශ්රෙ‍ෂ්ඨ වූ ලොවට ඇසක් බඳු ප්ර තාපවත් නිරි‍ඳෙක් වී.

ටිප්පණි - 1. සිව්රඟසෙන් - වතුරඬ්ගිනී සේනාව . ඇත්- අස් - රිය - පාබළ සෙනඟ යන මොහුයි.

3. දනිඳුපුර - ධනෙ‍න්ර්ේනාපුරය. කුවෙර රාජධානියයි. ‘කුවෙර’ යනු වෛශ්රිවණයාට නම් විකෘතාකාරවූ ශරීරයක් ඇත්තේනුයි හෙතෙම කුවෙර නම් වේ. මෝහථ ත්රිුපාදයෙකි. දත් අටෙකි. නෙත්ර යත් වුවමනා තන්හි හරීද්රාීවර්ණයවූ විහ්නයක් තිබේ. ‘විශ්රධවා’ නම් බ්රා‍හ්මණ කුමාරයාහට පුත්රරවූ බැවින් වෛශ්රවවණ නම්වූ මෙතෙම යක්ෂරයනට හා කින්නරයනට අධිපති වෙයි. උත්තර දිශාපාලක බැවින් වරම් දෙව් රජුන් සිව් දෙනාගෙන් ද කෙනෙකි. ලොකයෙහි ධනසම්පත්තිමයෙන් මේතෙම ‘දනිඳු’ නම් වෙයි. මොහුගේ රාජධානිය හිමවත කෛලාසයෙහි පිහිටි ‘අලකා’ නම් පුරය වේ. “පද්මො ස්ත්රි යාං මහා පද්ම: - ශඩෙඛා මකර කක්ෂ්පෞචුකුන්දශ නන්දප නීලාශ්ව - බර්වඅශව නිධයො නව”

සුමුගුදා කාව්යන සංග්රාහය 51

යනුවෙන් කියන ලද I පද්මය ii මහාපද්පමය iii ශඩඛය iv මකරය v කක්ෂ්ය vi මුකුන්දාය vii නන්දiය xiii නීලය ix බර්වරය යන නව මහා නිධානයෙක් ද මොහු සන්තකව අලකාවෙහි ඇත්තේල.

3. යසකිත් - යශස් හා කීර්තුති. දෙසදම සමානාත්ථඛව සමානාත්ථයව පදද්වයක් යෙදීමෙන් අතිශයාර්ථකයක් ගෙනදෙයි.

4. විය - ව ( වීමෙහි ) ධාතුයි. ‘වි’ යනුය ක්රිදයාව. යකාරය ක්රි්යාන්තයෙහි යෙදෙන අව්යයයෙකි. එහෙයින් වී යනු හ්ර ස්වද වී. 5. කුලඟ - කුලට අගවූයේ කුලගයි. කුලශ්රෙුෂ්ළඨයා යි. 6. දියනෙත් - ජගත් නෙත්රල- සකල ලොකයාටම එක ඇසක් බඳුවූ යි.

7 අන්වය- ප්රකවළ බල නිලඹර විරිදු රුදු දසගිවයුර පිරියස තුසරකර සදිසි නරවර සිරි රජසිංහ -

පදාත්ථජ - ප්රෞජඪ වූ බලයෙන් බලභද්ර යා වැනිවූ විරොධීනට රෞද්රරවූ දශග්රී්වයා වැනිවූ පූර්ණථවූ කීතර්තිෞයෙන් චන්ර්ලයෙයා බඳුවූ නරොත්තම වූ ශ්රීර රාජසිංහිධානවූ - විස්තර - ප්රරතාපවත් බලයෙන් බලභද්රවයා වැනි වූද විරෝධීනව රෞද්රයවූ දශග්රීවවයා වැනි වූද යසසින්වන්ර් වූයා වැනිවූද ශ්රීන රාජසිංහාභිධානවූ නරෙන්ද්රන යෙක් වී.

ටිප්පණි - 1. පුවළ බල - ඉතා වැඩුණු බලයෙන්. ‘බල’ යනු කරණාත්ථ්යි. 2. නිලඹර - බලභද්රායා විෂ්ණුහුගේ සහෝදරයායි. හෙතෙම අතිශය වීර වික්රණමාන්විත ශුභ දෙවතා කෙනෙක්ලු.

52 සුමුගුදා කාව්යු සංග්රකහය

3. දසගිව - දශ ග්රීකවයා. රාවණා රජයි. පෙර එක් කලෙක දක්ෂිාණ ජම්බුද්වීපයටද අධිපතිව ලඪකාවෙහි රාජ්යයය කළා වූ රාවණ තෙමේ බල සම්පන්නවූ රජ කෙනෙකි. ඔහුට ශිෂයෝ දසයෙකි. ග්රීෂවයෝද දසයෙකි. එහෙයින් ඔහට දසිස්, දසගිව් - යනාදී නම් වූහ. රාවණ තෙමේ, මහාබ්රෙහ්මයාගෙන් සම්භූතවූ ‘පුලස්ත්යය’ නම් සෘෂිහූ ගේ පුත්ර.වූ ‘විශ්රීවස්’ බ්රාමහ්මණ කුමාරයාගේ පුත්රගයෙකි. ඔහුගේ මවුතොමෝ ‘සුමාලි’ නම් රාක්ෂරය රජුගේ දුහිතෘවූ ‘නෛකෂා’ නම් රාක්ෂ කුමාරියයි. වෛශ්රිවණයාද විභීෂණ දෙවෙන්ර් දුයා හා කුම්භකරණයාද ඔහුගේ භාතෘවරයෝ වූහ. ඔහට සොහොවුරියක්ද සිටිබව පෙනේ. රාවණ තමාගේ එම සොහොවුරියට රාමලක්ෂඔමණ දෙදෙනා අපහාස කළ හෙයින් රාමයාගෙන් පළිගැනුම් වස් රාම ප්රිණයාව වූ සීතාව ගෙන ලංකාවට ආයේය. රාම කුමාරයාද තමාට පක්ෂද වූ මහත් සෙනගක් පිරිව‍රා ගෙන ලංකාවට එතෙර වන සේ සාගරය මැදි කොට සේතුවක් බන්දා ඊ පිටින් ලක්දිවට පැමිණ අනොපමෙය බලයෙන් යුත් සේනාවන් ඇති රාවණයා සමග දොළොස් හවුරුද්දක් යුද කොට රාජද්රො හීවූ විභීෂණයාගේ ද උපකාර ලබා රාවණයා පරදවා ගිවිසුමේ පරිදි රජය විභීෂණයාට පවරා තෙමේ සීතාවත් ගෙන පෙරළා ගියේල ගුත්තිලයෙහි දු :-

‘රුදුරු ගුණ දස ගිව් සදා - පසිඳුවූ ලෙසරම්රදා’ යනුවෙන් දක්වා තිබේ. කාලිදාස කවි ප්රදණීත ‘සතුබන්ධඳ’ නම් ප්රාෙකෘත මහා කාව්යයයද මේ ‘දසමුඛයා’ පිළිබඳ තත්වධය ගැබ් කොට රචිතය :-

‘තං ති අසවන්දි මොකඛං සමත්ත තෙලෙලාක්කහි අ අසල ලුඬරණං සුණහ අණුරං අ ඉණහං සී ආ දුක්ඛ කඛ අං දහමුහස්ස වහං’

සුමුගුදා කාව්යඅ සංග්රහහය 53

( තී අසවන්දිහ , වන්දි3කෘත දිව්ය් ස්ත්රීරන්ගේ ; මොක්ඛං, මොක්ෂxය (මිදීම) ඇති ; සමත්තතෙලේලාක්ක , සමස්ත‍ ‍ෙතෙලේලාක්යීයාගේ ;‍ හි අඅ, හෘදය පිළිබඳ වූ ; සල්ල උඬරණං, ශොකශල්යි උදුරන්නාවූ; අනුරා අ ඉණ්හං, අනුරාගයට විහ්නයක්වූ; සි ආ, ජානකියගේ; දුක්ඛ ක්ඛ අං, දුක්ඛ ක්ෂ ය කරන්නාවූ; තං දහ මුගස්ස වහ, දශමූධයා පිළිබඳ තත් (ප්ර්සිඬවූ) වධය ; (දසවූබවධ කාව්යශය) සූණහ, අසව් යනුයි.)

මෙසෙයින් මේ දශග්රීිවයා ස්වකීය දු: පහවූ තෙජශීලී වික්රමමයෙන් දෙවියන් පවා අබිබවා වන්දිකකෘත දෙවියන් හා දෙවඟනන් ඇතිව විසූයේයයි කියනු ලැබේ. එසේම ඔහුගේ ප්රදචණ්ඩ වූ සාහසික ක්රිසයා වලින් මනුෂ්යයයනට හා අසුරයනටද බොහෝ පීඩා ලැබුනේය. පර රාජයන් මැඩ රටවල් හෝ දිවයින් දසයකට අධිපති වූ හෙයින් මේතෙම “දශමුඛ දශග්රී ව” වූයේය. 4. යුර - ‘අයුර’ යන තන්හි අකාරය ලොප්වීය. ‘අනත්නත්’වූයේය. 5. රජසිංහ - ‘රාජසිංහ යන ඡන්දමස් පිණිස භ්රජක්ව වී. මේ තෙම වූකලී සෙනරත් රජුගේ පුත්රිවූ දෙවෙනි රජසිංහ රජතුමායි. රාජසිංහ කුමරු ශ්රීප බුඬ වර්ෂං 2170 දී රාජ්යතභිෂෙක ප්රාෙප්තවිය. මේ රජතෙමේ වනහි මහාබල පරාක්ර්මාන්විතවූ අනගිභවනීය තේජස් ඇති වීරවික්රරමාන්විත ධෛය්ය්රර්‍සම්පන්න මහායොධ පුරුෂයෙකි. මොහු අශ්වාරොහණ ශාස්ත්රායෙහි විශාරදයෙකි. යුධකාමියෙක් ද වෙයි. මේ කාලය පෘතුගීසින් ගෙන් හා ඕලන්දහයින් ගෙන් බොහෝ උපද්ර්ව ලැබුණු බැවින් සැලකිය යුතු සංග්රාගමකීපයකටම මේ රජුට මුහුණ පානට සිදුවිය. ලංකා ඉතිහාසයේ වීරප්ර‍සිඬ “රොබට් නොක්ස්” පැමිණියේද මොහුගේ රාජ්යු කාලයේදීය. මේ රජ (52) දෙපණස් වසක් ලක්රජය කෙළේය.

54 සුමුගුදා කාව්යු සංග්රදහය

6. නරවර- නරනට වරවූයේ නරවර - මනුෂ්යමයාට උන්තවවූයේ යනාර්ථෙයි. මේ පද්යකයෙන් ශ්රීන රාජසිංහ නරෙන්ර්්ර යාගේ ගුණ සමුදායයක් වැණින.

8

අන්වය - එනරනිඳු පෙරදිගින යසරැස් පිරිගුණ සිසිල් නැගි උළිඳුන් සිරින විමලදම් නරනිඳු අකුරු දින

පදාත්ථ් - ඒ නරෙන්ර්යසර (නමැති) පුර්වැදිශාවෙන් යශස් (නමැති) රශ්මීන්ද සම්පූර්ණිවූ ගුණ (නමැති) ‍ෛශත්යයයෙන්ද උදාවූ චන්ර්ි යාගේ ශොභාවෙන් විමලධර්ම( නරෙන්ර්‍ න (නමැති) අඬ්කුරය ජනිත වී.

විස්තර - ඉක්බිති දෙවෙනි රාජසිංහ රජුගේ පුත්වූ දෙවෙ‍නි විමලධර්ම සූය්ය් ර්‍ නරෙන්ර්ම තෙමේ උපන්නේය. හෙතෙම චන්ර්ෙ යා හා සමානය. එම විමලධර්ම‍ රාජ නමැති චන්ර්න්නයා උදාවූයේ රාජසිංහ නරෙන්ර්ධ නමැති උදය පර්ව‍ත මස්තකයෙනි. මේ චන්ර්‍ුගයාගේ රශ්මිය කීර්ත තියය, සිසිල්භාවය දයාදාක්ෂිසණ්යාමදි සර්ව‍සම්පූර්ණක ගුණයෝ ය.

ටිප්පණි - 1. පෙරදිගින - පූර්ව්දිග් භාගයෙන් - චන්ර්ූර්සූය්ය් ර්‍යන් උදා වනුයේ නැගෙන හිර දිශාවෙන්ය. හේ පූර්ව දිශාවය. එය පර්වවතයක් කොට සලකා උදය ගිරි පවර්තෙයෙන් ඔව්හු උදා වෙතියි කවීන් විසින් සලකනු ලැබෙත්. 2. යසරැස් - යසම රැස් - යසරැස් - චන්ර් කොයාගේ රශ්මිය සෞම්යභය. එහෙයින් ම සුදුය. යසසද ශේවතවර්ණෙයයි කවීහු සලකති. 3. සිසිල් ගුණ - චන්ර්කතියාගේ ශීතල ගුණයෙක්ද වෙයි. එය සියළුම දෙනාට සැප එළවයි. මේ රජුගේ ගුණය ද වැසියනට හිත පිණිසය පවතිනුයේ. සංස්කෘත ‘ශිශිර’ ශබ්දයෙන් හෝ පාළි ‘සිසිර’ ශබ්දයෙන් හෝ සිංහලට බි‍ඳෙනුයේ මෙසේය :- සිසිර - සිසිල් කියාය. එයම පසුව සිහිල් = හිහිල් = හි ඉල් = හීල් කියාද සිටී.

සුමුගුදා කාව්යී සංග්රිහය 55

4. නැඟි - නැංගාවූ - උදාවූ යනාත්ථ් ්දයි. ‘නඟ’ – (නැඟුම්හි) ධාතුයි.

5. උළිඳුන් - චන්ද්රයයාගේ. ‘උළු’ යනු තාරකාවනට නම් උළුනට ඉඳු (අධිපති) වූයේ උළිඳුයි. චන්ද්රංයා තාරකාවන්ගේ අධිපතියායි. මෙහි උළිඳු + උන් = උළිඳුන් යි සන්ධි. විය. සම්බන්ධාධත්ථ්ු් ප්ර කාශක ‘උන්’ ප්රුත්යමය බහුවචනාන්තය. ගෞරවාර්ත‍ථයෙහි මෙසේ වකාර්ථාවත් නාමයා කෙරෙන් බහුවචන ප්රිත්යා යෙදීම සිංහල සම්ප්ර්දායයකි.

6. විමලදම්නරනිඳු - දෙවැනි විමලධර්මමසූය්ය්යර්‍ නරෙන්ද්රරයා මේ රජ දෙවෙනි ‍රාජසිංහ රජුගේ පුත්රංයායි. මේ තෙම ශ්රීය බුඬ වර්ෂ් දෙදහස් (2222) දෙසිය දෙ විසිවන වර්ෂ යේදී ශ්රී් වර්ධවන පුරයෙහි සිංහාසනාරූඪව ධාර්මික ලෙස ලංකා රාජ්‍යය පාලනය කෙළේය. ශාසනාභිවෘධිකාමී මේ ‍රාජයා දළදා මාළිගාව තුන්මාල් කොට කරවා දීතිෂ්ක විසිපන් දාහකින් සිත්කලු කරඬුවක් කොට ස්වර්ණා්ලෙපකරවා නවරත්න ඔබ්බා දළදා වහන්සේ එහි වඩා හිඳුවා පූජ සත්කාරද කෙළේය. තවද මේ රජ රක්ඛඬගදෙශයට අමාත්යඩයන් යව‍ා ‘සන්තාන’ මහාස්ථ විරයන් ප්‍රමුඛ තෙසිස් නමක් සංඝයා ගෙන්වා ‘මහාවාළුක’ නදියේ අත්යයලංකාර සීමාවක් කොට තෙතිස් නමක් උපසම්පදා කරවා එක්සිය විසිනමක් පැවිදි කරවා එවකට පිරිහී තිබුණු බුඬශාසනය යළිත් ප්රිකෘතිමත් කෙළේය. ශ්රිඬාශීලාදි සාධුගුණයෙන් ඔප්නැගුණු ජීවිතයක් ඇති මේ රජ (22) දෙවිසිවසක් ලක් රජය කෙළේය.

7. අකුරු - අඩ්කුරය - බීජයයි. යම් කිසිවකුගේ හෝ යම් කිසි දෙයකගේ හෝ නවකාවස්ථාව හැඳින් වී මෙහිලා මේ ප්රයයොගය අභිමතය. බුඬාඩ්කුර - කාව්යා ඩ්කුර ආදි වශයෙන් මේ අඬ්කුර ශබ්දය යෙදෙනා බව සැලකිය යුතුයි.

8. දින - දන - ඉපැදුම්හිය. හේ අකමර්කදය. දින - දිනුම්හි ධාතුවෙක්ද ඇති. හේ සකමර්ක ය.

56 සුමුගුදා කාව්යෙ සංග්ර හය

9 අන්වය - එනිරිඳු උදයගින දිලි තෙද කිරණින ගිහිණි නදන පුත් කුමරිඳු පැමිණි නවරිවි මඬල විලසින පදාත්ථ්ම - ඒ නරෙන්ද්රන (නමැති) උදය පවර්තහ මස්තකයෙන් ජ්වලිතවූ තෙජස් (නමැති) රශ්මීන් ගහණවූ නන්දානවූ පුත්ර කුමාරොත්තමයා සම්ප්රාිප්තවූ අභිනව සූය්ය්)ර්මනණ්ඩලාකාරයෙන් - (ම.ස.) විස්තර - විමලධර්මම නරෙන්ද්රනයාහට පුත් කුමරෙක් උපන්නේය. පියරජතෙම උදය පර්වයතයයි. එයින් උදාවූ පුත් කුම‍රා අභිනව සූය්ය්උර්ම්ණ්ඩලයයි. උහු ගේ රශ්මිය තෙජසයි. ටිප්පණි -

1. උදයගින - උදය + අගින = උදයගින - මෙහි ‘අග’ ශබ්දය මස්තක වාචීය. චන්ද්රිසූය්ය්ිර්යරන් උදාවනුයේ උදය පර්ව තයෙනැයිද බැසයනුයේ අවර පර්ව්තයෙනැයිද සැලකීම කවි සමයයි.

2. කිරණින - ‘කිරණ’ යනු රශ්මිපය්ය්යර්‍ාය නාමයෙකි.

3. පුත් - ‘පුත්’ යනු ‘පිත්’ කියාද සිටී.

4. නදන - නන්දපනීය - ආනන්දි ජනකවූ ළදරු කුමාර තෙමේයි.

5. පැමිණි -පමුණු - ධාතුයි.

6. නවරිවිමඬල - අභිනව සූය්ය් ර්මනණ්ඩලය. ළහිරු හෙවත් තරුණ සූය්ය්යර්යා්යි. සූය්ය්ිර්‍ගේ රැස් වළල්ල මණ්ඩල නමි.

10

අන්වය - එ මෙම නිරිඳුතුම වීර පැරකුම් නිරිඳු සිහ නම් සිරිනම දරා එපුර සුපුන් හිම ලෙස වැජඹේ. පදාත්‍ර්ථව - ඒ මේ නරෙන්ද්රො ත්තම තෙම වීර පරාක්ර ම නරෙන්ද්රණසිංහයන ශ්ී ‍ නාමය ධාරණය කොට ඒ නගරයෙහි සම්පූර්ණු චන්ද්රනයා සේ විජෘමහ මානවේ. විස්තර අනවශ්යටය.

සුමුගුදා කාව්ය සංග්ර්හය 67

ටිප්පණි - 1. වීර පැරකුම් නිරිඳු සිහනම් - වීර පරාක්රාම ‍නරෙන්ද්ර‍සිංහාභිධානවූ.

මේතෙම දෙවැනි විමලධර්මිසූය්ය් ර්‍ රජතුමාගේ පුත්ර යාය. මේ රාජයා ශ්රීධ බුඬ වර්ෂම (2244) දෙදහස් දෙසිය සිවුසාළිස් වන වර්ෂවයෙහි ශ්රී වර්ධරන පුරයෙහි සිංහාසනාරූඪ වී මධුරා පුරයෙන් රජකුමරියක ගෙන්වා අගබිසව් කොට දැහැමෙන් ලංකා රාජ්යාය කෙළේය. පිය රජු විසින් අනුගමනය කරන ලද ක්රි යාමාර්ග ය මොහු විසින්ද අත් නො හරින ලදී. මහියංගනය - අනුරාධපුරය - ශ්රීව පාදස්ථානය ආදී සිඬස්ථානයන්හි මහත් පූජා පවත්වන ලදි. දළදා මන්දිදරයද ප්ර්කෘති මත් කරවනලදී. වැලිවිට පිණ්ඩපාතික සරණංකර සාමණෙරයන් වහන්සේ වැඩ සිටියේ මේ රජුගේ කාලයෙහිය. මේ අයුරින් මේ රජ ලොකශාසනාභිවෘධි සතකෘත්යලයන් කොට (33) තෙතිස් වසක් රජසිරි වළදා ස්වර්ගතප්රායප්ත විය. ශ්රීත ලංකාදීපයෙහි විජය රජුගේ පටන් පැවත ආ සිංහල රාජවංශය මේ “වීර පරාක්රොම නරෙන්ර්ුර සිංහ” මහ රජතු මා ගෙන් අවසන් විය. 2. දරා - පූර්වරක්රිමයා යි. දර - ධාතුයි. 3. වැජඹේ - ‘වජඹ’ ධාතු අකර්මරකයි.

11

අන්වය - සුබොධය

පදාත්ථ්ි - භද්ර ඝටය නම් කුම්භයෙකි. චාතුර්වීපික මේඝය නම් වලාභකයෙකි. කල්පවෘක්ෂ්ය නම් වෘක්ෂ-යෙකි. (එහෙයින්) මේ රාජයාගේ ත්යාීග ගුණයට කවර නම් උපමාවෙක්ද?

විස්තර - භද්ර?ඝටය - චාතුර්වීපික මෙඝය - කල්පවෘක්ෂ ය යන මොව්හුදු මේ රජුගේ ත්යානගයට සමාන නොවෙනිසි කීයේය.

58 සුමුගුදා කාව්යස සංග්ර හය

ටිප්පණි - 1. බදුරුකළ - ඉෂ්ටාීත්ථ ප්රිදානය කරන්නාවූ කුම්භයෙකි. භද්දඝට ජාතක යෙහිදු :- “‍සකේකා ආවජේජනේතා තස්ස දුග්ගතගාවං ඤ ත්වා‍ පුන්තපෙමෙන ආගනත්‍වා සබ්බ කාමදදං කුම්භංදත්වාව තාත, යථා අයං පරි‍ච්ඡෙදොනාම නභවිස්සති. අප්පමතේතා හොභීති දෙවලොක මෙව ගතො” (“ශක්ර.තෙමේ ආවර්ජනාකරනුයේ ඔහුගේ දුගී භාවය දැක පුත්රකප්රෙතමයෙන් අවුත් සියලු ඉෂ්ටාර්ථදදායකවූ කුම්භයක් දී දරුව මෙය යම්සේ නොබි‍ඳේද එසේ රකුව, මෙය ඇතිතාක් තොපහට ධනයාගේ සීමාවක් නම් නොවන්නේය. අප්ර,මාදවෙවයි කියා දෙව්ලොවටම ගියේය” යි මෙසේ ‍වදාරා තිබේ.) 2. කලසෙකි - කලයම - කලසයි. ‘අස්’ යනු ස්වාර්ථ යෙහිය. 3. සිව් දිව්වැසිවලාවෙකි - චාතුර්විපක මේඝකූටය. එය වූකලී අවශ්යගයෙන් වස්නාසුලු හෙයින් ත්‍යාගයෙකි. හේ සකල ලොකයාගේ යම් නිර්වාහපණය කෙරෙමින් අභිමතවූ ජලදානයම කෙරෙයි. නිරිඳු සිහ රජුගේ ත්යාහගය යථොක්ත මේඝයද අබිබවන සුලුය. 5. කප්තුරු - කලපවෘක්ෂ ය. සිතූ පැතූ දේ ලබා දෙන දිව්යල වෘක්ෂ්යෙකි. (විස්තර සඬර්මයරත්නාකරයේ I පරිචෙඡදයේ 34 වන පිට බලා දන්නේය.) 4. තිළිණට - ත්යාකගයට මේ රජුගේ ත්යායගයෙහිලා මේ කිසිත් උපමාකට නොහැකියයි කීමෙන් මොහුගේ නිර්ලොඝභිත්වලය හැඟේමැයි;

මීටම සමාන පද්යනයක් ගුත්තිලයෙහිද එයි :- “සිතුමිණි බදුරුකළ - කළඹ තිළිණෙන් පසුකළ පුරන දන මනදොළ - තමා සුරතම සුරතුරක් කළ” යනුවෙනි.

සුමුගුදා කාව්යන සංග්රතහය 59

12

අන්වය - යසතෙද කුළුණු යුතු මනුකුල නිරිඳු සිහහිමි ලෙව්සාසන දියුණුකර , රජසිරි පැමිණි තුඳුසිවනු

පදාත්ථ්ප - යසසින් - තේජසින් හා කරුණාවෙන් යුක්තවූ මනුරාජ වංශයෙහිවූ නරෙන්ද්ර‍සිංහ රජතෙමේ ලොකශාසනය අභිවර්ධ-නය කොට රාජ්යු ශ්‍රී යට පැමිණියාවු වුද්දසමවූ (ම.ස.) විස්තර - අනවශ්යායි.

ටිප්පණි - 1. මනුකුල - මනුරාජවංශයයි. කල්පාරමහයෙහි සත්ව)යන් විසින් තමනට නිග්රණහ අනුග්රටහ කරනු සඳහා මහාජන සම්මතයෙන් පත්කර ගන්නාලද රජ ‘මනු’ නම් ඔහුගේ දරු මුනුබුරු පරපුර මනුකුල නමි. ‘ශාක්යජවංශ’ යනුද මේ ගොත්ර යට පසුකාල යෙහිවූ නමෙකි. සිංහල රාජවංශයද ශාක්ය වංශයෙන්ම පැමිණියෙකි. 2. තුදුස් - ‘ චතුද්දස’ ශබ්දයෙන් භින්නය.

13

අන්වය - සුගම්යනය. පදාත්ථ්ද - බුඬවර්ෂකයෙන් දෙ‍දහස් දෙසිය (2264) හැටහතර වන වර්‍ෂය සම්පූර්ණ‍වූ වෛශාඛ මාසයෙහි කුජ දිනයෙහි යථොක්ත නරෙන්ද්ර‍සිංහ රජතුමාණන් විසින් බහුප්ර්කාරයෙන් කරුණා කොට (ම.ස.) විස්තර - මෙයින් මේ ක‍ාව්යසරචනයට සමාරාධිත වකවනුව ප්රනනීතයි. එනම් මිට අවුරුදු දෙසිය ගණනකට පෙරය. එද වෙසක් මස අඟහරුවාදාය එහෙයින් මෙය අවුරුදු දෙසියයකටත් වඩා පැරණි කාව්යහයක් බව සැලකුවමනාය. ටිප්පණි - 1. වෙස‍ඟෙහි - ‘වෙසාබ’ ශබ්දයෙන් ‘වෙසක්’ යි බිදේ. ( වෙසක් = වෙසග = වෙසඟ ) නිදාඝ = නියග = දසබල = දසඹුල් යනාදිය සිදුයූ අයුරුද සලකන්නේය.

60 සුමුගුදා කාව්යහ සංග්රටහය

14 අන්වය - සවණක් රැසින් දිලි සුගත්ඳු වෙසෙසින් දෙසූ දහමක් හෙළු බසින් කියන විලසින අයැද වදහළ -

පදාත්ථ්ල - ෂඩ්වර්ණත රශ්මීන් බබලන්නාවූ සුගතෙන්ද්ර යන් වහන්සේ විශේෂයෙන් දේශනා කළාවූ ධර්මුයක් සිංහල භාෂාවෙන් කථනය කරන පරිද්දෙන් ආයාචනය කොට වදාරනු ලැබූ (ම.ස.)

ටිප්පණි - 1. සවණක්රැසින් - ෂඩ්වර්ණභරශ්මීන් - බුදුන්ගේ සිරුරින් නික්මෙන වර්ණනයෝ සදෙනෙකි. එනම් - නීල - පීත - ලොහිත - ඔදාත - මාංජෙෂඨ - ප්ර්භාස්වර යනුයි. බුදු බඳින් සවණක් රැස් විහිදුණු අයුරු ගුත්තිල කාව්යදයෙහි 65 වන පද්යියේ සිට 70 වන පද්යරය දක්වා විස්තර වෙයි. 2. අයැද - අයද - ධාතුයි.

15

1. අන්වය - සපිරි ගුන පුවතර මහසෙන් යතිඳු ලත් වර නැණ පමන කියන මනහර හෙළු බණ ලොබ කර අසව්.

පදාත්ථ්ළ - සම්පූර්ණනවූ ගුණයෙන් ප්ර සිඬවූ මහාසේන යතීන්ද්රරයන් වහන්සේ ලද්දාවූ උතුම්වූ ඥාන ප්ර්මාණයෙන් කථනය කරන්නාවු සිත්කළුවූ ශුඬ සිංහල භාෂාවෙන් ප්රනකාශිත ධර්මුය ලොභ කොට ශ්රමවණය කරව්.

ටිප්පණි - 1. මහසෙන් යතිඳු - වැලිවිට පිණ්ඩපාතික සරණඬකර සංඝ රාජයාන් වහන්සේගේ කාලයෙහි සෙංකඩගල පුර ගන්නොරුවේ විහාරාධිපතිව වැඩ විසූ විවත් මහා ස්ථවිරයාණ කෙනෙකුත් වයන්සේයි. එහෙත්

සුමුගුදා කාව්ය් සංග්රතහය 61

මුන්වහන්සේ පිළිබඳ ඓතිහාසික විස්තරයක් දැක්වීම උගහටය. මුන්වහන්සේ පාණ්ඩිත්යිය මැන ගැනීමට මේ “සමුද්ග ජාතක” කාව්යහයම ප්රයමාණ වේ.

2. අසව් - අස - ඇසුම්හි ධාතුයි. 3. ලොබකර - ආශාකොට - ඉතා කැමැත්තෙන්.

16

අන්වය - මහකිවිතුරු කැළන වරදක් දුටුව නොමගෙන සවන ගුණ පමණක් දෙසවණ පස් කැන් ලෙසින් සදව්.

පදාත්ථ්ස - මහාකිවිසර නමැති තාරකා සමූහයෙනි , දෝෂයක් දශර්නනය කළත් ග්රතහණය නොකොට සර්වුඥයන් වහන්සේගේ ගුණය පමණක්ම ශ්රයවණ යුග්ර මයෙහි කුණ්ඩලාභරණා කාරයෙන් සජ්ජිනත කරව්.

විස්තර - එතත් කාව්ය්ය මැනවින් ශ්ර වණය කරව් ගී කීයේය.

ටිප්පණි 1. වරදක්නොමගෙන - යම් හෙයකින් මෙහි ඌනාතිරික්ත දෝෂයක් විද්යාිමාන වෙතොත් හේ නොගෙන බුඬගුණයම ශ්රහවණය කරනයේ ආයාචිතය. බුඩගුණයම ශ්රනවණය කරනයේ ආයාචිතය. නිර්දෝෂ කාව්ය නිර්මතණය වූකලී අති දුෂ්කර කාය්ය්ණර්‍යෙකි. එහෙත් දෝෂයන් ගෙන් දූෂිතවූ කාව්යතය විබුධයන් විසින් ආදරනීය නොවේ. කාව්යේ ගුණයෙන් ඔජස්ක වුවද කාව්යද ලංකාරයෙන් විභූෂිත වූවද කාව්යරරසයෙන් රසවත් වුවද දොෂලවයකින් කඩතොලු වී ගියහොත් එබඳු කාව්යදය කාව්යෙරසඥයන්ගේ සිත් නොගනී. උපහාස සහිත ජුගුප්සාවම ලබයි. එහෙයින් කථිනය :- “දෝෂෙ සති ගුණෛ: කිංචා - කිංචාලඬකරණෛරපි අතො නිර්දෝෂ සාද් ගුණ්යො - මෙවාත්රාමද්රිංයතා බුධෛ:”

(ශ්රී මදව්යාපකරාය.)

62 සුමුගුදා කාව්ය් සංග්රරහය

යථොක්ත නිරවද්යද කාව්යායෙන් නොසිඳුවන අර්ථ්යෙක් නම් නැත්තේ මැයි. සෙතු බන්ධරයෙහි :- “පරිවඩඪ ඉ විණණාණං සංහාවිජ්ජ ඉ ජසො විසප්පන්තී ගුණා සුබ්බඉසු උරිස වරි අං කිංතං ජෙණ ණ්හරන්ති කබ්බාලාපා”

(කාව්ය ය වනාහි විශිෂ්ට ඥානය ලබාදෙයි. කීනීතිය රැස්කරයි. ප්රදමොද - විවේක - ධර්ම - අර්ථර - කාම - යනාදී ගුණ‍යන් සිඬකරයි. වීරවික්ර ම ධාතිස්මාන්යා-දී සද්ගුණ ශතයෙන් අස්වයි. එබැවින් කාව්ය යෙන් කාව්යාමනුශාසනයෙහිදු :- (නොලැබෙනුයේ ක‍ව‍රක්ද) (“කාව්යාම = ප්ර්මෝදායානර්ථිපරිහාරාය ව්ය්වහාර ඥානාය ත්රිවවර්ගෙඵලලාභාය කාන්තාතුල්යාතයො පදෙශාය කීර්තාතියෙව” යි චතුර බුඬි ඇති කවීහුගේ චමත්කාරකාරීකර්මදය කාව්යක නමි. එය වනාහි කවීහුගේ හා ශ්රෙ තෲන්ගේ පියූෂ නි:ස්යදන්දා සුන්දමරවූ ප්රනමොදය පිණිසද - බාණ - මයුරාදීනට මෙන් රොගාදී අනර්ථව දුරුකිරීම පිණිසද කෘත්යාොකෘත්ය් විවෙචනාදීවූ ව්යාවහාරඥානය පිණිසද ත්රිෙවර්ග ඵලලාභය පිණිසද කෘන්තාතුල්යනවූ උපදෙශය පිණිසද කීර්තවතිය‍ පිණිසද පවත්නේය යන එහි භාවයි.)

කව්සිළුමිණෙහි :- “කිව් බැව් කිවිදුමේ - කුසුම් සැපතෙහි විපුල් පෙලෙ බෝසත් සර වැණුම් - වියතෙමුව පවත්වේවා” (කවිභාවය තෙමේ කවිද්රැ මයෙහි කුසුම් සම්පත්තියෙක. ඒ කුසුම සම්පත්තියෙහි මහාඵල නම් බොධිසත්වෘ චරිත වර්ණතනාවය. ඒ ඵල ජාති ව්යපක්තයන්ගේ මුඛ ප්ර්වතීනය වේවා.) (අප කාව්ය. රචයිතෲහුද පැරකුම්බාවන්ගේ මතය ප්රමස්ථුට කරවනුවස් බෝසත් සිරිතක්ම වණති.)

සුමුගුදා කාව්ය සංග්ර්හය 63

පස්කැන් - කුණ්ඩලාභරණයට නමි. එය පළදිනුයේ කර්ණ යෙසිය. ‘සාවධානව අසව්’ යයි සෘජුව නොකියා හකුළුවා කී අයුරුයමේ. මේ කවීනට සුපුරුදු වාක්පථයෙකි. ගුත්තිලයෙහි :- “නුවණැතියෙනි බැතින් - බිබීතුටුවව් සවන්දෝතින්” දහම්සො‍ඬෙති :- “වියතුනි නැන පබඳ - හැර මෙහි දොසක් දුටුවද බුදුගුණයට පැහැද - අසව් දෙසවන් නමා බැතිනඳ” යන මෙය මහාසේනයන්ගේ පද්යුයට සමානය. එහිම - “සදහම් අමාරස - සවන් රන් ගොටු යන් තොස බී ඉතිර ගියලෙස - මහසතුට සක් කෙළේ තුතිගොස”

17

අන්වය - සුගත් ගුණ සමුදුර මා ලොබකර ගත් පමණ පුළුන් රැළ කෙළවර තෙමාගත් එක සිසිල් බිඳුසර.

පදාත්ථ් - සර්වරඥගුණ නමැති සාගරයෙන් අසමත්හූ විසින් ලොභ කොට ග්රමහණය කළාවූ (ජල) ප්රරමාණය තුල පිටුවක්හුගේ අන්තය තෙත් කොට හැර ගත්තාවූ එක ජල බින්දු(වක් මෙනි.

විස්තර - සාගරය සා ගුණ සමුදායයකින් හෙබි බුදුන්ගේ ගුණයෙන් අංශු මාත්රරයක් මා විසින් වණනු ලැබේ.යයි කාව්ය කර්තෘෙහු මෙයින් පවසති.

ටිප්පණි - 1. සුගත් - සුන්දැර වූ ගමනින් යුක්ත හෙයින් මේ බුදුනට නම්. 2. පුළුන්රැළ - පුළුන් රොදක් - ‘රැළ’ යනු අලපාන්ථ්ර්වා්චී ශබ්දයෙකි. කථාව්යිවහාරයෙහි ‘රළක් - සලක්’ යනුවෙන් එනුයේද මේ මය. 3. තෙමා - ‘තෙම’ - තෙමුම්හි ධාතුයි.

64 සුමුගුදා කාව්යස සංග්ර්හය

18 අන්වය - බඹසුර නර ඉසුරු පමණ පුදකළ මුනිවිරු සුරු දැසියක් බැතිනි පිදූ කුඩුපු නිසරු නූ යුරු.

පදාත්ථ්න - බ්රුහ්මදෙව මනුෂ්ය යන් විසින් ඓශචය්ය්මර්‍ ප්රකමාණයෙන් පූජාකළාවූ මුනිවීරයන් ‍වහන්සේට ශූරවූ දාසියක් භක්තියෙන් පූජාකළාවූ කුණ්ඩපූපය අසාර නුවූවාක්මෙන් (මාගේ මේ උත්සාහයද අසාර නොවේ යයි) හගිමි.

ටිප්පණි - 1. මුනිවිරු - මුනිවූයේද විරුවූයේද හේමනුයි මුනිවිරු උපමා පරපද විශෙෂණ සමාසයි. 2. සුරු - සෞය්ය්නර්‍. ‘ශූර’ ශබ්දයෙන් භින්නයි. 3. කුඩුපු - කුඩු වලින් කළ කැවුම්. 4. නුයුරු - නොවූ + යුරු (වකාරලොපයෙන්) නො + ඌ + යුරු = නුයුරු. 5. දැසියක් - දැසියගේ කුඩුපු පූජාව කෙසේද? යත්! යටගිය දවස රජගහ නුවර ‘පුණ්ණා’ නම් දාසියක් විය. සිටුගෙය වී කෙටී‍ෙමන් ජීවත් වන ඇය දිනක් රාත්රි්යෙහි පර්ව්තප්රා න්තයෙක බොහෝ භික්ෂූවන් වහන්සේ හැසිරෙනු දැක “අහෝ! මම වූකලී පෙර පව් කොට මෙසේ නොනිදා රාත්රිනයෙහි පවා වී කෙටීමෙන් නැතක් දුක් විඳිමි. ඉදින්තෙල ආය්ය්ිර්‍යන් වහන්සේලා කුමක් හෙයින් නොනිදා දුක්විඳින්නහුද? එකාන්තයෙන්ම ඓහි කිසියම් භික්ෂුන නමකට අපාසුවක් හෝ උපද්රතවයෙක් ඇති නියාවේ දැ”යි මෙසේ සිතිය. ඉක්බිති උදෑසන කුඩුස්වල්පයක් හැරගෙන දියෙන් තෙමා අත්ලෙහි ඔබා කැවුමක් පිළියෙල කොට ගින්තෙහිලා පිසගෙන තීත්ථ්ලෙහමාර්ගියෙහිදී අනුභව කරන්නෙමැයි කළයකුදු රැගෙන තොටට නික්මුණාය. එදවස්ම ශාසතෲන් වහන්සේද පිඬු පිණිස එම මගටම පිළිපන් සේක.දාසියද බුදුන් දැක සිතන්නී “ මින්

සුමුගුදා කාව්යන සංග්රඑහය 65

පෙර බුදුන් හමුවූකල්හි මාළඟ දානවස්තුවක් නොවීය. ‍දානස්තුවක් ඇතිවූ කල්හි බුදුන් නොහමූ වීය. දැන්නම් දියයුතුදැයක්ද ඇති බුදුනුදු පෙනෙයි, එහෙයින් අමධුර වෙනත් මේ කුඩුකැමුම පිලිගන්වමි”යි කළය පසෙක තබා බුදුන් වැඳ කුඩු කැවුම උන්වහන්සේට පිළිගැන් වූවාය. උන්වහන්සේද ඇය බලාසිටියදීම එය වැළඳූ සේක. වළඳා අන්තයෙහි දෙසූ අනු මෙවෙන් බණින් ඕ සෝවාන් වූවාය.

19

අන්වය - එලෙසින් ලොව අගපත් සරද මුනිගුණ ලත් කල්නිය පොහොසත් පමණ කිවද යහපත් මිසක කවර වරදද?

පදාත්ථ්ද - ඒ ආකාරයෙන් ලොකාග්රොප්රා ප්තවූ සාරදවූ බුඬ ගුණය (කීමට) ලද්දාවූ ප්රතස්තාවෙහි ඥානයාගේ ප්රගභූත්ව්යවූ ප්රනමාණයෙන් කථනය කළේ නමුදු යහපතක් විනා වරදෙක්වේද? නොවේමැයි.

ටිප්පණි 1. සරඳ - ‘සාරද’ ශබ්දයෙන්භින්නය. මෙහි ‘සරද’ යන්නෙන් උත්තමාර්ථයක් දෙයි. 2. නිය - ඥානයයි. “ පැණ - නිය - මින් - නැණ - නුවණ” යනු රුවන්මල් පාඨයි. 3. පෙ‍ාහොසත් - පහුසන්ත = පහුසත් = (‘අ - උ’ දෙකට ‘ඔ’ වී) පහොසත් = පොහොසත් 4. මිසක - ‘මිස’ යනු ‘මුස්’ දයින්වූ අතීත කෘදන්ත නිපාතයි.

20

අන්වය - දඹදිව නොහිම් බළ ගජභය මනරම් ඉසුරෙනි සපිරි සුරවස බිම් හුණුසෙ සැවැත් නම් පුරෙක් විය.

66 සුමුගුදා කාව්යක සංග්ර හය

පදාත්ථ - ජම්බුබීපයෙහි සීමාත්ක්රාෙන්තවූ භටසෙනාවය හස්ති සේනාවය අශ්ව සෙනාවය යන මෙයින්ද, මනොරම්යපවූ ඓශචය්ය්සර්‍යෙන්ද සම්පූර්ණඅවූ, සුරවාසය පෘථිවියෙහි පතිතවූවාක් වැනිවූ, ශ්රායවස්ති නම්වූ පුරයෙක් වූයේය.

ටිප්පණි - 1. බළ - ‘හට’ ශබ්දයෙන් ‘බළ’ යි බි‍ෙඳේ. 2. ඉසුරෙනි - සිංහලයෙහි ‘ඉසුරු’ යනු ඊශ්වර - ඓශචය්ය්ාර්‍ යන අරුත් දෙකම දෙයි. ඊශ්වරයාගේ භාවය ඓශචය්ය්වර්යසයි. 3. සුරවස - සුරනට (දෙවියනට) වාසවූයේ යම්තැනෙක්ද හේ සුරසවයි. දිව්යදලොකයයි. සුරවාසය බිම පතිතවීම කිසිකලෙකත් සිදුනොවේ. ‍එහෙත් යම් හෙයකින් එසේ වෙතොත් හේ සැවැත්පුරට උපමාවේය යනු කවි චින්තායි. 4. හුණුසෙ - ‘හෙ’ (හිමෙහි) ධාතුයි. අතීත කෘදන්තයි. ‘සේ’ යනු ඡන්ද)ස් පිණිස භ්රුස්ව වූයේය. 5. දඹදිව - ජම්බුබීපයයි. හිමාලය පර්වසතයෙහි පිහිටි කල්පස්ථායි දෙව්රුකක් වූ ජම්බුවෘක්ෂෙයෙන් ලක්ෂිබතවූ බීපය ජම්බුබීප නමි. මෙය දැන් ඉන්දිේයා නමින් ව්යීවහාරවූ‍ දේශයයි. ඒ ජම්බුබීපය නම් දසදහසක් යොදුන. සයානු කෙළක් පටුන්ගමින් හා නවානූලක්ෂපයක් ද්රොිණ මුඛයෙන් හා සපණ්සක් රුවන් ආකරයෙන් හා සමෘධ විය. තවද උත්ත්මකාලයෙහි එක්ලක්ෂව නවානූදහසක් පමණ රාජධානි ඇත්තේය මධ්ය්ම කාලයෙහි සුවාසූදහසක් හෝ තෙසැට දහසක් ශ්රීත නගරයෙන් හොබනේය. පශ්චිම කාලයෙහි එක් සියයක් පමණ රාජධානි ඇතිව මෙසේ සෑදී එකම මඟුල් ගෙයක් සේ ශොභාමත. දඹදිව වූකලි මහාමණ්ඩල - මධ්ය.මණ්ඩල - අන්තමණ්ඩලයයි විශාල කොටස් තුනකට බෙදා තිබේ. ඉන් මහාමණ්ඩලය යොදුන් නව සියයකි.

සුමුගුදා කාව්යද සංග්රාහය 67 මධ්යගමණ්ඩලය යොදුන් හසියකි. අත්තමණ්ඩලය යොදුන් තුන්සීයකි. මෙහි මහාමණ්ඩල නමින් දැක්වුණේ මධ්යනම දේශයයි හැඟේ එහි ප්රතමාණය වටින් යොදුන් 900 කැයි පැණෙන බැවිනි. 6. සැවැත් - එකල කොශලදේශයෙහි අගනුවරයි. අවිරවතී ‘රප්ති’ නදීතිරයෙහි පිහිටියේය. මේ නගරය පිහිටි භූමිභාගය දැන් “සහෙත් - මහෙත්” නම්ල ශ්රා වයාගේ පුත් ශ්රාිවස්තයන් විසින් නිර්මිතවූයෙන් නගරය ‘ශ්රා”වස්ති’ නම්වූ යයි පාණනයාදීන්ගේ මතයයි. ‘ශ්රා වස්ත’ නම් සෘෂීන්ගේ වාස භූමිවූ බැවින් ශ්රායවස්ති නම් වූයයි බෞද්ධ මතයි. “සවර්මතස්තීතී ශ්රාරවස්ති” යනු තවද මතයෙකි. බොහෝකලක් බුදුනට වාසස්ථානයවූයේ ශ්රාතවස්තියයි. ජේතවන‍ාරාමය - පූර්වාුරාමය - රාජකාරාමයද එහිමවූ

21 අන්වය - තෙද අණින් සුරතුල දසවෙස්සේ විකුම්කළ බෝබල කෝසල නිරිඳු එපුරෙහි රජසිරි විදී.

පදාත්ථු - තෙජො ආඥාවෙන් සූය්ය්ිර්‍ා වැනිවූද විෂ්ණුමෙන් වික්රරමකළාවූද බොහෝ බලධාරීවූ කොශල නරෙන්ර්ින තෙමේ ‍ඒ නගරයෙහි රාජ්යිශ්රීරය වින්දබනය කෙරේ.

විස්තර - මෙහි කොසොල් රජතුමා තෙදින් හා අණින් දිවයුරු සේය. විකුමෙන් විෂ්ණුවැනිය. මෙයින්රජුගේ අද්විතීය ශ්රෙඅෂ්ඨුත්ව.ය වැණින.

ටිප්පණි - 1. තෙදණින් - තෙද + අණින් = තෙදණින් - ‘අණ්’ යනු ‘ආඥා’ සදින් බිඳුණු සේය. 2. සුරතුල - සූය්ය්්ර්‍ා වැනිවූ ‘සුර’ යනු සූය්ය්යර්යාලට නම් “සුරසූය්ය්ුර්‍ා ‘ය්ය්සර්මාහ’දිත්ය් - වාදශාත්ම දිවාකරාඃ” යන අමර කොෂ පාඨයෙනුදු ඒ බව සථුට වේ ‘තුල’ යනු සමානාත්ථථවාචී ‘තුල්යි’ ශබ්දයෙන් ආයේය. 3. විකුම් - වික් + උම් = විකුම්. ‘උම්’ යනු සියලු ධාතූන් කෙරෙන් යෙදෙන භාවනාව ක්රිුයා ප්ර-ත්ය යෙකි. “රැකුම් - තැකුම් - බැණුම්” යනාදිය මෙසේය.

68 සුමුගුදා කාව්ය් සංග්රයහය

4. දසවෙස් - වෙස් දසයක් ඇත්තේ යමෙක්ද හේ දසවෙස් - විෂ්ණුහුයි.

විෂ්ණු තෙමේ දශාවතාර‍යකින් පෙනී සිටිල භගවත් පුරාණයෙහි - “මත්ස්යඃ කුර්මොම වරාහශව - නරසිංහොථ වාමනඃ රාමො රාමශ්ව රාමශ්ව - බුද්ධඃ කල්කීව තෙ දශ”

i මත්ස්යා ii කූර්මභ iii වරාහ iv නාරායණ v වාමන vi පරශුරාම vii රාමචන්ර්මත් viii බලරාම ixබුඬ xකල්කී යන මෙ‍ාහුයි.

ජම්බුබීපයෙහි ‘යදු’ වංශයෙහි උපන් ‘වාසුදෙව්’ නම් රජෙක් විසුයේය. ඕහට ‘‍ෙදවකී’ සහ ‘රොහිණී’ යන නම් ඇති බිසෝවරුන් දෙදෙනෙක් සිටියාහුය. දෙවකී තොමෝ ‘උග්රවසෙන’ රජුගේ සොහොයුරුවූ ‘දෙවක’ නම්හුගේ දියණිය වූවාය. දෙවියනට විරූඬවූ ‘කංස’ නම් අසුරයා නසනු මැනවයි දෙවියන්ගේ ආයාචනය පිළිගත් විෂ්ණු තෙමේ මේ දෙවකී දේවියගේ කුසෙහි පිළිසිඳ ගෙන උපන්නේය. ඔහු ‘කෘෂ්ණ’ නම් වී.

කංසගෙන් කෘෂ්ණකුමාරයාහට උපද්ර‘ව වියහැකි බැවින් ඔහු උපන් කෙණෙහිම ‘කාලින්දීප’ ගංතෙර ගොපකුලයෙහි විසූ ‘නන්දඬ’ නම් ගොපල්ලකු වෙත රහසින් යවනලදි. කාලින්දබ නද්යාිසන්නයෙහි වැඩුණු බැවින් හෙතෙම ‘කලිඳු’ නම් වී. ගොපකුලයෙහි වැඩුණු කෘෂ්ණතෙම තුරුණු වියට පැමිණි කල්හි යමුනා නදීතෙර වෘන්රාෙම වනයට ගොස් වස් දඬුවක් පිඹිමින් ගොපකන්යාගවන් පිණනය කිරීම බොහෝසෙයින් කෙළේය. ඉතා සුමිහිරි කොට සිත් නලවමින් වස්දඬු පිඹිමෙන් මොහු ගොපිකාවන් අතරෙහි සුප්රවකටයෙක් වී. ඒ බව

සුමුගුදා කාව්ය් සංග්රවහය 69

ගීතගොවින්දායෙ දු:- “පීන පයොධර භාරභරෙණ හරිං පරිරග්යෙ සරාගම් පගාපවධුරනු ගායති කාවිදුදඤවිත පඤවම රාගම් කෙලිකලා කුතුකෙනවකාවිද මුං යමුනාජල කුලෙ මඤ්ජුල වඤ්ජුල කුඤජගතං විචකර්මා කරෙණදුකුලෙ” මෙසේ වර්ණෙණිතය. රාවණවධයෙහි උත්සුකවූ විෂ්ණු තෙමේ රාමාවතාරයෙන් ‘දශරථ’ රජුට පුත්වද උපන. ත්රිර වික්ර‘මයක් පා ‘බලි’ නම් අසුරයාගේ මාන මදනය ‍කළේ ද විෂ්ණු තෙමේමය. වෛෂණව දෙවශිවූ ‘හිරණ්යදකශිපු’ අසුරයා ලාහෙලා වජ්ර්වත්ගණ තීක්ෂයණවූ නියවලින් ඉරා හෘදය විදාරණය කොට ජීවිතක්ෂමයට පැමිණවූයේද දසවෙස්හුමය. වරක් ස්වප්රිායාවට කරනලද අවමානයක් නිසා කොපවූ දසවෙස් තෙමේ ශක්ර්බවනයෙහිවූ පාරිජාතවෘක්ෂකය මුලිනුපුටා සිය නුවරට රැගෙන ආයේය. මෙසේ දසවෙස් හුගේ වික්ර මයෝ අනන්තයහ.

විෂ්ණුහුගේ භාය්ය්ෙර්‍ා සංඛ්යා‍වද අතිවිශාලය “රුක්මිණි - සත්යයහාමා - කාලින්දීව - මිතුවීන්දල - ජාමබවතී - සුලක්ෂශමාණ - නගනජිතී - සුසීලා” යනාදීහුද තාරකා සුර වධයෙන් පසු ඔහුගේ අනතඃපුරයෙහි විසූ සොළොස් දහසක් කන්යා වෝද මොහුගේ ප්රිපයාවෝ වූහ. මොහුගේ වාහනය ගරුඬරාජයෙකි.

5. බෝබල - බොහෝ - බල = බො+ඕ (හකාරලොපයෙන් හා සවර්ණුදිර්ඝ යෙන්) බෝ - බල ‘වී’ 6. කෝසල නිරිඳු - කොශලදේශයට අධිපති ප්ර‘සෙනජිත් කොසොල් මහරජයි. බටහිරින් පංචාලරටද - දකුණින් ගංගානදියද - නැගෙනහිරින් සදානීරා නදියද, උතුරෙන් නේපාලිය කඳුකර පෙදෙසද යන මොව්හු කොශල ජනපදයාගේ ශීමාවෝයි. බුඬකාලයෙන් පෙර උත්තර කොශලයෙහි අගනුවර ශ්රායවස්ති පුරය විය.

70 සුමුගුදා කාව්යහ සංග්ර හය

නර + ඉඳු =නරිඳු ( ස්වරපර රූපයෙන්) නිරිඳු - ‘ඉඳු’ සඳ චන්ර්ඝයෙ - ක්ෂ්ත්රිොය - කාන්තා කපුරු - උත්තම යනාථ - යන්හි යෙදේ. නාමයෙන් පරව සිටිකලය උත්තමාර්ථඳවනුයේ.

22 අන්වය - එනිරිඳුගෙන් නොපටු නිසි සිටුතනතුරු ලැබූ ගුණයස යුතු දැමිටු නොකිලුටු අනේ පිඬු සිටුතුමා

පදාත්ථට - ඒ කොශල නරෙන්ර් ස යාගෙන් මහත්වූ යොග්ය වූ ශ්රෙ‘ෂඨිස්ථානානතර ලබනලද්දාවූ සද්ගුනයෙන් හා යසසින් යුක්තවූ ධර්මිෂ්ඨ වූ අක්ලිෂ්ට වූ අනාථ පිණ්ඩික නම්වූ ශ්රේාෂ්ඨ උත්තමයෙක් වී.

ටිප්පණි - 1. එනිරිඳුගෙන් - ‘ගෙන්’ යනු විභකත්යූර්ථ‍ ප්රදකාශක නිපාතයෙකි. එය කරණ - අවධි - විෂය - යන අරුත්හි යෙදේ. i මම පුතුගෙන් රැකෙමි ii පුතුගෙන් ලිපියක් ලැබිණ iii පුතුන් ගෙන් බාලයා මිටිය” යනාදිය උදාහරණයි. 2. ලැබූ - ලබ (ලැබුම්හි) ධාතුයි. 3. නිසි - යොග්යාහර්ථ්යෙහි නිපාතයෙකි. 4. නොකිලිටු - ‘ක්ලිෂ්ට’ ශබ්දයෙන් ‘කිලිටු’ කියා බි‍ඳේ. ප්‍ාශලකෘතයෙහි ‘හෂී’ යනු ‘හරිය’ කියා සිටී. එහි හර්ෂාබදී ශබ්දයන්ගේ හල් අක්ෂෙරයට ඉකාරාදෙශවීමෙන් එසේ සිඬ වෙයි. සිංහලභාෂාවද ප්රාාකෘතයක් බැවින් ඒ රීතිය මෙහිදු ලැබේ. ක්ලිෂට - කිලිටු - ශ්ලිෂ්ට = සිලිටු - ක්ලෙස = ඇනයිනි. 5. දැමිටු - පා ‘ධම්මිට්ඨ’ ශබ්දයෙති. 6. අනේපිඬු සිටු - බුඬකාලයෙහි විසූ ශ්ර්ඬාශීලී මහොපාසකතුමෙකි. අනාථයනට පිණ්ඩදානය කළ හෙයින් ‘අනේපිඬු’ නම්වී්.

සුමුගුදා කාව්යා සංග්ර හය 71

23 අන්වය - සිරිබර සුදත් මහසිව් සැවැත් නුවරට ගොස් සුගතිඳුට ගඳකිළි කරනලෙස බැතිපෙම් දියුණු කොට -

පදාත්ථ - ශ්රී-හාරවූ සුදන්ත නම් මහසිටු තෙමේ ශ්රාරවස්ති නගරයට ගමනය කොට සුගතෙන්ර්යු යන් වහන්සේට ගන්ධතකුටියක් කරන පරිද්දෙන් භක්ති ප්රේුමය මිගුණකොට -

ටිප්පණි - 1. ගොස් - ගමනාථ ‘ය’ ධාතුයෙන් අතීතයෙහි ලැබෙනු යේ ‘ගිය’ යන නිපතිත රූපයයි. ‘ගොස්’ යනුද නිපතිඟවූ අතීත නිපාත ක්රියයායි. 2. සිරිබර - පුණ්ය ශ්රීනයෙන් හරිතවූ. නාමයකට මුලින් ‘සිරි’ යනු ගෞරව පිණිසද යෙදේ. ‘සිරි’ යන්න යෙදිය යුතු තැන් පුරාතනයෝ මෙසේ දැක්වූහ. “දෙ වං ගුරුං ගුරුස්ථානං - ක්ෂේත්රං ක්ෂේත්රානයි දෙවතාම් සිඬං සිඬාදි කාරාශ්ව - ශ්රීන පුර්වං් සමුදීරයෙත්” (දෙව - ගුරු - ගුරුස්ථාන - ක්ෂේත්රෙ - ක්ෂේත්රාදධිෂ්ඨිත දෙවතං - සිඬි - සිඬාධිකාර යන මොවුන් ශ්රී පූර්වස කොට කියන්නේය.) 3. සුදත්මහසිට - ‘සුදත්ත’ , යනු අනේපිඬු සිටුහට මවු පියන් ව්ය්වහාර කළ නාමයයි. මේනම් අමතකව තිබී යළිත් මතුවූයේ බුදුන් මේ නමින් ඔහු ඇමතූ විටය. 4. ගඳකිළි - ගඳින් (සුවඳින්) යුත් කිළි ගඳකිළියි. බුදුන් ගේ වාසය පිණිස කරවන ලද විහාරයට මේ නමි. ‘ගන්ධවකුටි’ ශබ්දයෙන් භින්නයි.

72 සුමුගුදා කාව්යන සංග්රදහය

24 අන්වය - දිලි සෙදහල් කැළුම් ලෙල රුවන් හෙම් දද කොත් රන් ගැබ විමන බිම් හුණුසෙතුඟු පහපෙළින් මනරම්.

පදාත්ථි - ඊවලිතවූ ශීඝ්රවවූ කාන්තින් ලීලොපෙතවූ රත්නයෙන් හා ස්වර්ණිටයන් කරන ලද ධ්වජයෙන් හා ශෘඬගයෙන් යුක්තවූ සවර්ණණ ගර්භකයාගේ (මහා බ්ර්හ්මයා) විමානය, භූමියට පතිත වූවාක් වැනිවූ උත්තුඬග වූ ප්රාලසාද පාක්තියෙන් මනොරම්ය‍වූ.

ටිප්පණි - 1. දිලි - දුල - දිළුම්හි ධාතුයි. ‘දුළ’ යනු ද සේයි. 2. සෙදහල් - ශීඝ්රාපත්ථ්වාචී අව්යූයෙකි. 3. ලෙල - ලෙල - ලෙළුම්හිය - ‘ලෙළ’ ගීද සේයි. 4. රුවන් - මෙහි ‘රුවන්’ යනු සප්තවිධ රත්නයනැයි හැ‍ඟේ.

එනම් :- “සුවණ්ණං රජතං මුත්තා මණිවෙළුරියානිච වජිරංච පවාළංච සත්තාහු රතනානිමෙ”

රන් - රදී - මුතු - මැණික් - වෛදය්ය්යර්‍ - වජ්ර (දියමන්ති) පබළු යන මොහුයි. 5. හෙම් - ස්වර්ණංයට නම්. “රුවන් - සුවන් - රන් හරි - හෙම් - කසුන් - කත” යනු නාමාවලියි.

සංස්කෘත ‘හෙම’ ශබ්දයෙන් භින්නය. “හිරණ්යම හෙම හාටකම්” යනු අමරකොෂයි.

6. රන්ගැබ - ‘රන්ගැබ’ යනු මහ බඹුට නමි. “හිරණ්යස ගඵර්භිලොකෙෂඃ” යනු අමරකොෂ හෙයින් ‘හිරණ්යට ගභි’ ශබ්දයෙන් හින්නයි.

සුමුගුදා කාව්යො සංග්ර හය 73

මහා බ්රාහ්මයා විසින් ලේකනිර්මාකණය කරන ලද්දේ යයි සලකනු ලැබේ. වාග්දෙවියවූ සරස්වතිය මොහුගේ ප්රිකයාවයි. ඇය බඹුගේ මුව තුළ වෙසේල. බඹ තෙමේ රන්වන්ය. සිවු මුවක් ගා අත් අටක්ද ඇත්තේය. මොහුගේ එක් අතෙක ඡත්රෙයක් දරනු ලැබේ. වාහනය හංසයෙකි. බ්රුහ්මයාගේ විශිෂ්ඨ ගුණාංගයෙක් නම් නිතොර ධ්යා න සමාපත්තියෙහි සමවැද සුඛ විහරණය කිරීමයි. මනුෂ්යතයාහට චතුර්වෙදයන් ප්රෙකා‍ශ කරන ලද්දේද මොහු විසිනි. බ්ර හ්මයාගේ දවසක් මනුෂ්ය සංඛ්යා.යෙන් මහායුගදහසක් හෙවත් කල්පයෙක් වෙයි. රාත්රි්යක් ද එසේමැයි.

මොහුගේ දිවසාන්තයවනකල කල්පාන්තය පැමිණ ලොක විනාශය වන්නේය. ඔහු නිදන සමයයෙහි ශුන්යිතා තොමෝ පවතී. යළි මොහුගේ ප්රසබොධයෙහිදී භූවනත්රහයාගේ නිර්මිතය සිදුවන්නේය. මේ බ්රුහ්මයාගේ ආයුඃ ප්රවමාණය ඔහුගේ වර්ෂි සංඛ්යායයෙන් හවුරුදු සියයෙකි. දැනට එයින් හවුරුදු පණසක් ගතවී තිබේ. මොහුගේ ප්රිවයාව වචනයට හා විද්යා්වට අධිපති දෙවතාය. බ්රාගහ්මණයන්ගේ ත්රිහමූර්තියෙහි බ්රකහ්ම තෙමේ ප්රුධා‍නයාය. 7. තුඟු -‘උත්තුංග’ - ශබ්දයෙන් බිඳිණි. ඉතා උස් යනුයි.

25

අන්වය - බිරම්බවරණ හළ මනරම් දිය බිම්සදිසි බඹ ලොබ කළ සුරම් දෙවිරම් නමින් වෙහෙරක් කැරවී. පදාත්ථව - භයානකවූ භව යුඬය පහ කළාවූ සිත්කළු වූ ජයභූමියක් සමානවූ බ්රතහ්මයන් ප්රමලොබ කළාවූ අතිරම්යවවූ ජෙතවනාරාම යන නාමයෙන් විහාරයෙක් කරවන ලදි.

74 සුමුගුදා කාව්යර සංග්රබහය

ටිප්පණි - 1. හළ - ‘හර’ ධාතු අතීත කෘදන්තයි. 2. බවරණ - සංසාර සුඬය, ‘රණ’ යනු යුද්ධයයි. “රණඃකලඟ විග්ර හෞ” යනු සංස්කෘතයි. 3. සුරම් - අතිශයින් රම්යනවූයේ සුරම්. 4. වෙහෙරෙක් - භික්ෂූමන්ගේ වාසස්ථානයට නම්වූ ‘විහාර’ ශබ්දයෙන් බිඳී ආ වෙහෙර සඳ වත්මන්හි දාගැබ අර්ථියෙහිම රූඪිව ව්යාවහාර කරති. 5. දෙව්රම් - ‘ජේත’ නම් රාජකුමාරයාගෙන් ගන්නා ලද උයන හෙයින් මේ නම් වී. අනේපිඬු සිටුතුමා විසින් සිවුපණස් කෙළක් ධනය වියදම් කොට කරවා බුඬප්රනමුඛ භික්ෂු සංඝයාට පූජාකරන ලද මහා විහාරයය. සූපණස් කෙ‍ළෙන් අටළොස් කෙළක් දෙව්රමේ බිම ගැනීමටද අටළොස් කෙළක් විහාර කර්මාොන්තයටද අටළොස් කෙළක් විහාර පූජා උළෙලටද වියදම් වී. බුදුන් වැඩි කලක් විසූයේද මෙහිමය.

26 අන්වය - සුගත්මෙර ගුණතර වෙහෙර පා සිඳුතුර සැදි පවර මහසඟ පබලු ලිය සිරිසර පළකළේ.

පදාත්ථර - සර්වෙඥ නමැති මේරූ පර්වහතයෙන් යුක්තවූ බුඬ ගුණ නමැති මහත්වූ තරංග ඇති ඒ විහාරයෙහි ප්රාමසාද නමැති සමුද්රාිභ්යවන්තරයෙහි සජ්ජිතවූ ප්රිවරවූ මහ සඬඝ තෙම ප්රැවාලලතා ශ්රීයසාරය ප්ර්කාශ කෙළේය.

විස්තර - දෙව්රම් වෙහෙරෙහි ප්රාමසාදයෝ එකම සමුද්ර්යෙකි. සර්වීඥයෝ ඊ මැද පිහිටි මහමෙරය. උන් වහන්සේගේ නව අරහාදී බුඬගුණය සමුදුරෙහි තරංගයෝය. රක්තවර්ණව විවරයෙන් බැබලෙන මුනිපුත්හු එහි ප්රමවාලයෝය.

සුමුගුදා කාව්යා සංග්රණහය 75

ටිප්පණි - 1. පා- ප්රා.සාදයෝයි. පහ=ප+අ (හකාර ලොපයෙන් හා සවර්ණහ දීර්ඝ්යෙන්) ‘පා’ යි සිඬයි. 2. මෙර - මහාමෙරු පර්වදතයයි. ජ්යොපතිශ්ශාසත්රහඥයෝ බ්රැවවයනට ‘මෙරු’ යයි කියත්. මහා මෙරුව ලොකයෙකි සියලු දේශයනට උතුරෙන් පිහිටි බව බෞඬ ග්රවන්ථයන්හි සඳහන් වේ. සියලු දෙශයනට උතුරෙන් පිහිටා තිබෙන්නේ උත්තරධ්රැනවයයි. දැන් නම් උත්තරධ්රැ ව ස්ථානය බඹ දෙතුන්දාහක් පමණ ගැඹුරු මුහුදෙහි පිහිටා තිබේ. මුහුද මතුවෙහි හිම මිදී තිබේ. ඒ මිස එහි පර්විතයක් තබා ගොඩබිමක්වත් දැන් නැත්තේල. දක්ෂි ණධ්රැටව ස්ථානය සියලු දෙශයනට දකුණෙන් හිමෙන් වැසී ගිය මහාබීපයක් මධ්යෂයෙහි පිහිටා තිබේ. 3. ගුණ - මෙහි ගුණ යන්නෙන් නව අරහාදී බුඬ ගුණය ගැනේ. එනම් බුදුන් i අර්හත් බව ii සම්යබක්සම්බුඬ බව iii විද්යාරචරණ සම්පන්න බව iv සුගත බව v ලෝකවිදූබව vi අනුත්තර පුරුෂදම්යවසාරථී බව vii දෙව් මිනිසුනට ශාස්තෘ බව viii බුඬ බව ix භාග්යදවත් බව යනමොහුයි. 4. මහසඟ - මහාසංඝයා. මාතෘ භාෂාවන්හිදී ‘මහත්’ ශබ්දය ඇතැම් ශබ්දයන් හා සමාන වීමෙන් මඟ දත්වාය නොදී අන්යාාත්ථ යෙක් පවසයි. ඒ බව “සංඛෙ තෛලෙ තථා මාංසෙ වෛද්යො ජ්යො තිෂිකෙද්විජෙ යාත්රාඛයාං පථිතිද්රා්යාං - මහවඡබ්දො න දියතෙ” යනුයෙන් සංඛ - තෛල - මාංස - වෛද්යන - දෛවඥ - බ්රාiහ්මණ, යාත්රාඬ - මාර්ගන, නිද්රාා- පය්ය්ෛර්‍ාය ශබ්දයන් හා මහත් ශබ්දය නො යෙදිය යුතුයි. ඉන් මහදවය නොව අන්යාාර්ථියක්ම වාව්යසවන හෙයිනි.

76 සුමුගුදා කාව්යර සංග්ර්හය

“මහා සංඛ” යන්නෙන් මිනී හිස් කබලෙක් මිස මහත් හක්ගෙඩික් නොකියැවේ. සෙස්සද මේ නයිනි. 5. පබලුලිය - ප්රීවාලලතා ප්රතවාල රක්තවර්ණයර්යාහ. සඟුන් ගේ සිවුරුද රක්තවණර්යබහ. එහෙයින් එවෙහෙර සග පෙළ ප්ර වාලලතාවක හා අත්යවර්ථයයෙන්ම සාදෘශ්ය්යයිමේ කී යේය. 6. සිරිසර - ශ්රී් සාරය. ‘සිරි’ සඳ ශොභා - සම්පත්ති - විභූති - ප්රුභා - වෘද්ධි - සිද්ධි, යනාදී අථර්යසන්හි වැටේ.

27

අන්වය - සතර බඹ වෙහෙරින අතුල නෙකගුණ ගැඹරින පවර මුනිරජ මහත් අසිරින ලෙව් සසරින මුදා.

පදාර්ථ - චතුර්විධ බ්රනහ්ම විහරණයෙන්ද අතුල්යරවූ අනෙක ගුණ ගම්භීරත්වවයෙන්ද යුක්තවූ උතුම්වූ මුනිරාජයන් වහන්සේ මහත් ආශ්චය්ය්වර්‍යෙන් ලොකසත්වුයා සංසාරයෙන් මුක්ත කොට.

ටිප්පණි - 1. සතරබඹවෙහෙරින - මහා බ්රරහ්ම තෙමේ සව්සතුන් කෙරෙහි මෛත්රී‍ - කරුණා - මුදිතා- උපෙක්ෂාන යන සිව්වැදෑරුම් ගුණයක් පතුරුවයි. බුදුනුදු එම චතුර්විධ බ්ර-හ්ම විහරණයෙන් යුක්තය. නැතහොත් ශ්රෙදෂ්ඨවූ විහරණය (හැසිරීම) බඹ විහරණයි. සියල්ලවුනට එකසේ සුව කැමතිවීම මෛත්රිරයි. මෙරමා දුකෙහි සිත් උණුවීම කරුණායි. අනුන්ගේ සැපතෙහි සතුටුවීම මුදිතායි. සුවදුක් දෙකෙ‍හිම මධ්ය්ස්ථව විසීම උපෙක්ෂායයි. 2. මුදා - මුද - මිදුම්හි ධාතු සකර්මිකයි. ‘මුදා’ යනු පෙර කිරියයි.

සුමුගුදා කාව්යි සංග්ර හය 77

3. ලෙව් - ලොව්ම ලෙව්. ස්වාත්ථිර තඬිතයි. තඩිතවූ කල්හි ද ප්රුකෘති ශබ්දයාගේ අර්ථයයම දෙනුයේ ස්වාත්ථිත තඬිතයි. ‘ලොව්’ යන්නෙහි අර්ථවයම ‘ලෙව්’ යන්නෙ නුදු ලැබෙනුයේ මෙබඳු තන්හි තඬිත ප්රරත්යම ලොප්වී ස්වර අනම්යෙ වේ. 4. අසිරි - පාළි: ‘අච්ඡරිය’ ශබ්දයෙන් භින්නය.

28

අන්වය - මුනිදැඩි කෙසර වර ලෙව්වරණතර අග සොඳ දහම්නද නදකර ‍එවෙහෙර බෙයද තුර වසන සඳ.

පදාර්ථෙ - සර්ව.ඥ නමැති දෘඪවූ කෙශර සිංහරාජයා ලොක වාසීන් නමැති හස්තිරාජයන් මධ්ය යෙහි සුන්දනර වූ ධර්ම දෙශනා නමැති (අභීතසිංහ) නාදයකොට ඒ විහාර නමැති පර්වෙත මධ්යරයෙහි වාසය කරන කාලයෙහි.

විස්තර - බුදුන් සත්වමයනට දහම් දෙසමින් දෙව්රම් වෙහෙ‍ර වෙසෙන බවය මෙයින් ප්රවනීත.

ටිප්පණී - 1. වරණතර - ‘වරණ’ යනු හස්ති පය්ය්ිර්‍ාය නාමයකි. “මතඬගජො ගජොනාගඃ කුඤ්ජරො වාරණඃ කරි”

යනු අභිධාන හෙයින් පාළි හෝ සංස්කෘත ‘‍වාරණ’ ශබ්දයෙන් භින්නය. ‘තර’ යනු ශ්රෙසෂ්ඨාර්ථයයෙහි යෙදෙන තඬිත ප්ර ත්යායෙකි. 2. බෙයද තුර - එකළඟ පිහිටි පර්විත දෙකක්හුගේ අභ්යතන්තරය ‘බෙයද’ නමි ‍ ‘භෙද’ ශබ්දයෙන් භින්නය. 3. වසනසඳ - ‘වස’ විසීමෙහි ධාතුයි. මෙහි ‘සඳ’ යනු කාලාර්ථ වාචීය. 4. දැඩි - ‘දෘඪ’ ශබ්දයෙනි.

78 සුමුගුදා කාව්යර සංග්ර්හය

5. කෙසරවර - කෙසුරු ඇතියේ කෙසරයි. සිංහයාට නම්. සිංහයන් අතුරෙන් කෙසර සිංහයාම ශ්රෙ ෂ්ඨය. මෙහි ‘වර’ යනු ශ්රෙඅෂ්ඨාවයි. “සිංහො මෘගෙන්ද්රඃි පඤ්චාස්යොඨ ගර්යක්ෂඃි කෙසරි හරිඃ” යනු අමරකොෂයි.

29

අන්වය - දුදසුන් නිවන්දෙන එසවන් සසුන් පැවිදිව කෙලෙසුන් වසඟවන් සසුන කලකිරෙමින් අලසවන්.

පදාර්ථල - දුරවබොධවූ නිර්වාසණය දානය කරන්නාවූ ඒ සර්වනඥයන්ගේ ශාසනයෙහි ප්රථව්ර ජිතව ක්ලෙශවශයට පැමිණියාවූ ශාසනය කෙරෙහි අනහිරත වීමෙන් ආලස්යඃ ප්රාිප්තවූ.

ටිප්පණි - 1. දුදසුන් - දූර්දර්ශීවූ , දර්ශන‍යට දුෂ්කරවූ. 2. දෙන - ‘දෙ’ දීමෙහි ධාතුයි. 3. නිවන් - සකල ක්ලේශයන් නැසීමෙන් ලැබෙන ලැන්ත සුන්දුර සැපත. නිර්වාිණාවබොධය අති දුෂ්කරමය. 4. සවන් - ‘සවන්’ යනු බුදුනට නමෙකි. සතුයෙහි ‘සර්වයඥ’ යනුද පාළිහෙහි ‘සබ්බඤ්ඤු’ යනුද වෙයි. සියල්ල දන්නේ යනු අර්ථතයි. ඒ අරුත දෙන්නට හෙළුයෙහි යෙදෙනුයේ ‘සවන්’ – ‘සවැනි’ යන නම්ය.

නපුංසක ලිංග නාම මෙන් එක බස්හි වර නැගෙන්නා වූ නාම ගණයෙක් වෙයි. මේ ඒ ගණයට අයිතියෙකි. එහෙයින් ‘සවන’ යන රූපය යෙදෙයි. සාමාන්යල රීතියට අනුව යෙදිය යුත්තේ ‘සවනා - සවනු සවන්නු’ යන රූප තුනින් එකෙකි . (ති:දි:)

සුමුගුදා කාව්යම සංග්රුහය 79

5. කෙලෙසුන් - රාග, වෙෂ, මොහාදීහූ ක්ලේශයෝයි. ‘ක්ලේශ’ ශබ්දයෙන් භින්නයි. ඔවුනොවුන්ගේ සන්තාන කිලිටු කරනාර්ථොයෙන් රාගාදිහු ක්ලේශ නම් වෙත්. 6. වසඟවන් - වසඟ විම් නම් යමකට අතිශයින්ම නතුවීමයි. ‘වසඟ’ - වැසැඟුම්හි (වශයට පැමිණීමෙහි) ධාතුයි. 7. සසුන - පය්ය්ණර්ප්මති - ප්රූතිපත්ති - ප්රතතිවෙධ, යයි ශාසනය ත්රි විධය. සූත්රෘ - ගෙය්යු - වෙය්යාිකරණ - ගාථා - උදාන - ඉතිවුත්තක - ජාතක - අබ්භූතධම්ම - වෙදල්ල යනු පය්ය්යර්‍ාප්ති ශාසනයයි. ධර්මා නුධර්ම‍ ප්රාතිපදාව ප්රභතිපත්ති ශාසනයයි. නිර්වාඅණාවබොධය ප්ර තිවෙධයි. 9. කලකිරෙමින් - ‘කල - කුරු’ (කලකිරීමෙහි) ධාතුයි. 10. අලස - ‘ආලස්යි’ සදින් බුන්ය.

30

අන්වය - හැමදා අදා කිසිගුණ නොම වසන මහපණකු මුල්කරමින් මුනිඳු කුලුණු විහිදා මේ දා දැක්වී.

පදාර්ථ - සියලු කාලයෙහි විත්තයෙහි කිසි ගුණයක් නොමැතිව වාසය කරන්න‍ාවූ ශ්රිමණයෙකු ප්රහධාන කොට ගෙන මුනීන්ද්රවයන් වහන්සේ කරුණා පතුරුවා මේ ජාතකය ප්ර කාශ කළසේක.

ටිප්පණි -

1. කිසිගුණ - මෙහි ‘ගුණ’ යනු පැවිද්දකු තුළ ඇතිවිය යුතු ශීලසමාධ්යාධදි ගුණයෝයි. 2. අදා - ‘අද’ යනු සිතට නමි. ‘හද’ යන්නෙහි හකාරය ලොපයෙන් ‘අද’ යි සිටී. අන්ත්ය දීර්ඝිය එළි රක්නටය. 3. මහණෙකු - ‘සමණ’ ශබ්දසථ සකාරයට හකාර වී හමණ යිදවණ පෙරැළියෙන් ‘මහණ’ යිද වූසේය. මෙහි ‘මහණෙකු’ යනු සාවද්යාය. විය යුත්තේ

80 සුමුගුදා කාව්ය සංග්රිහය

‘මහ‍ණකු’ කියාය. ‘එක්’ ප්රවත්යායන්ත තඬිත නාමය තුන් ලිඟුවට වරනැගෙන කල ප්රදත්ය’යේද වෙනස වෙයි. පුල්ලිංගයෙහි ‘එක්’ යන රූපය සිටිනුයේ පළමුවන විබත යෙදෙන තන්හි පමණකි. සෙසු සියලු තන්හි ඒ ‘අකු’ වෙයි. 4. මෙදා - මේ සමුද්ග ජාතකය. ‘ජාතක’ සදින් ‘දා’ වී. 5. මුනිඳු - (මොනං වුච්චති ඤාණං) කාය මොනෙය්යෙවචි මොනෙය්යය මනො මොනෙය්ය යන ත්රි විධ ‍ මොනෙය්යස ධමර්යෙන්ගෙන් යුක්ත වුයේ මුතියි. ත්රියවිධ කාය දුශ්චරිතයන්ගේ ප්රචහාණය හා කාය සුචරිතයන්ගේ හැසිරීම කාය මොනෙය්ය යි. චතුර්විධ වාක් දුශ්චරිතයන්ගේ ප්රයහාණය හා වාක් සුචරිතයන්ගේ හැසිරීම වචී මොනෙය්යරයි. ත්රි විධ මනො දුශ්චරිත ප්රරහාණය හා මනො සුචරිතයන් ගේ හැසිරීම මනො මොනෙය්යියි. මෙකී ත්රිිවිධ මොනෙය්යසයන්ගෙන් යුක්තවූ මුනිවරු 6 දෙනෙකි. එනම් - i අගාර මුනි ii අනගාර මුනි iii සෙබ මුනි iv අසෙබ මුනි v පච්චෙක මුනි vi මුනිමුනි යන මොහුයි. මෙහිදු මුනිමුතිහු ගැනේ. 6. දැකිවී - ‘දිස්’ ධාතුවට ‘දක්’ ආදෙශවී. ‘දැක්වී’ යනු අතීත ප්ර යුක්තයි. 7. විහිදා - ‘විහිද.’ විහිදුම්හිය.

31

අන්වය - පස්කැළුම්කඳ විහිදෙන බෙයද ‍විනිවිද දුටු සොඳුරු මනනඳ මසැසින් දිලෙන මුනිරද එක් දිනෙක.

පදාර්ථම - පංචවිධ කාන්ති ස්කන්ධදයන් විහිදෙන්නාවූ පර්වුතය විනිවිජ්ඣනය කොට දර්ශ‍නය කළාවූ සුන්දකර වූ ‍මනොනන්දනනීයවූ මාංසචක්ෂුවසින් බබලන්නාවූ මුනි රාජයා එක්දිනෙක්හි.

සුමුගුදා කාව්ය සංග්රනහය 81

ටිප්පණි - 1. පස්කැළුම්කඳ - බුදුබඳින් නික්මෙන නීල - පීත - ලොහිත - ඕදාත- මාංජෙෂ්ඨ යන පංචවිධ කාන්තිය. මෙහි ප්රකභාස්වරය ගණනට නොගත්සේය. යථොක්ත පංච වර්ණතයම එක් වීමෙන් ප්රරභාස්වර නාමය යෙදෙන හෙයින් එය වෙන්කොට නොදැක්විණැයි හැ‍ඟේ. සිරි රහල්හුද :- වාපොළොවෙහි කිමිද - ගැවසී ගොසින් බවගද මුළු සක්වළ විහිද - දිවේ රැළිදී මුනිදු රැස්කඳ” යනුවෙන් බුද‍ුරැස් විහිදුණු අයුරු දක්වති. ‘කඳ’ යනු ‘බන්ධු’ ශබ්දයෙනි. 2. විනිවිද - ‘විනිවිද’ - විනිවිදුම්හි ධාතුයි. විනිවිදිම නම් අතරමග නොරැදී හාත්පස පැතිර යාමයි. 3. මසැසින් - මස් + ඇසින් = මසැසින්. ස්වරයක් ව්යිඤ්ජනයකට ආරූඪ කිරීමෙන් දෙක එකක් කිරීමයි. හේ ආරොහණ සන්ධි නමි. සිදතට අනුව ස්වර සන්ධිෙයි. මසැස - දිවැස - පැණැස - බුදු ඇස - සමතැස යයි බුදුනට ඇස් පසෙකි. බුන්ගේ මසැස ඉතා තීක්ෂිණය. චතුරංග ඇඳිරියෙහිත් යොන්නක් ඝණ වජ්රග පර්වකත පවා විනිවිද දක්නට හැකි පස් පෑ දිස්නා පියවි ඇස මසැසයි. 4. මනනඳ - මනට (සිතට) නඳ (සතුටු) වූයේ මනනඳයි.

32

අන්වය - සසුන් පල සමගින් කිස වෙර සිත රාගමල සහ නහරින් ඉපිල කෙලෙස් සහ හුණු කෙලෙස් බල ඇති.

පදාර්ථ - ශාසන ඵලයත් සමග කෘශවූ ශරීරය ඇත්තාවූ චිත්තයෙහි රාගමලය ස්නායු සහිතව උත්පාට්තව සක්ලේශීව පතිතවු ක්ලේශ බලය (පමණක්) ඇත්තාවූ.

82 සුමුගුදා කාව්ය සංග්රතහය

විස්තර - භික්ෂුවගේ සිතෙහි ඇතිවූ අධික රාගය නිසා ශාසනයෙන් ලැබිය යුතු ප‍ිහිවෙන්ද පිරිහී ගියේය. ඒ සමගම ශරීරයද කෘශවිය. රාගාධික්යුයෙන් නහරද දුර්වගල විය. මේ සෑම දෙයකින්ම දුර්වාල වුවද කෙලෙස් බලයෙන් නම් ඔහු බලවත්මය.

ටිප්පණි -

1. සසුන්පල - ශාසනයෙන් ලැබිය යුතු ඵල නම් සොවාන් ආදී මාර්ග ඵල ලාභය හා නිර්වාලණාවබෝධයත්ය. 2. කිස - ‘කෘශ’ සදින් භින්නය. 3. වෙර - ශරීරයයි. “කිරි වුළු සිරුරු තුනුගත් අත්කා කරණ වෙර පෙවෙත් ඇතුම ඇඟ (නම් ගතටවත”) යනු සිරුරෙහි වෙවචනයෝයි. 4. නහරින් - මනුෂ්යන ශරීරය නවසීයක් (900) නහර වැලින් ගහණය. 5. ඉපිල - උපුල් - ඉපිලීමෙහි ධාතුයි. ඉපිලේ - ඉල්පේ ඈ විසින් වර නැගේ.

33

අන්වය - සස්නට යොමු නොවන සිත් සමග නිය දිගු කොට රවුල් දිගුකොට ගෙන හැමවිට පිළිවෙතෙහි නොහැසිරී.

පදාර්ථම - ශාසනයට එකඟ නොවන්නාවූ චිත්තය හා සමඟ නඛයන් දීර්ඝතකොට ස්මශ්රැවවද දීර්ඝතකොට ගෙන සියලු වේලෙහි ප්රතතිපත්තියෙහි අප්රපතිපන්නවැ

ටිප්පණි - 1. යොමු - යොම - යොමුම්හි ධාතුයි. 2. නිය - ‘නඛ’ සදිත් බිඳිණ. 3. රවුල් - රවුල් යන්නෙන් උඩු යටි දෙරවුලම ගැනේ. 4. නොහැසිරී - ‘හසුරු’ ධාතුයි.

සුමුගුදා කාව්යර සංග්රනහය 83

5. පිළිවෙතෙහි - පාළි ‘පටිපත්ති’ ශබ්දයෙන් භින්නය. පිළිවෙත නම් ධර්මාුනුධර්මය ප්ර තිපදාවෙහි හැසිරීමයි. මෙහි එකම පද්යායෙහි ‘දිගුකොට - දිගුකොට’ යි. එකාර්ථවාචී පදචයක් යෙදුණු සේ නොමනහරය.

34

අන්වය - වසන බව දකිමින මහණ තෝ, මෙලෙසින සස්නෙහි නොඇලෙමින කිම උකටලීවුදැයි ඔවුන් ගෙන.

පදාර්ථි - (එසේ) වාසය කරන බව දර්ශසනය කොට ශ්රනමනය, යුෂ්මතා මේ ආකාරයෙන් ශාසනයෙහි ආශක්ත නොවී කුමක් හෙයින් උත්කණ්ඨිතවූ යෙහිදැයි ඒ භික්ෂුවගෙන් -

ටිප්පණි - 1. නොඇලෙමින - ‘අල’, ඇලුම්හිය. 2. උකටලි - උකට - උත්කණ්ඨායෙහි ධාතුයි. ‘උකැටේ උකැටෙති’ ඈ විසින් වරනැගේ. ලී - යනු ‘ල’ ලී‍මෙහිය. 3. වූදැයි - ව - වීමෙහි ධාතුයි. වූද - යැ - යි (යකාරලොපයෙන්) වූදැයි. 4. ඔවුන්ගෙන‍ - මෙහි විය යුත්තේ ‘ඔහු ගෙන’ කියායි. ගෞරවාර්ථසයෙහි බුහුබස යෙදෙතුදු මෙහි එබඳු ගෞරවාර්ථයෙක් අනවශ්යතය.

35

අන්වය - සාරා සිව්අසෙකි නෑරා දසපෙරුම් යුතු කුළුණු ගුණ බාරා නිකුත් කළ මුනිරද වදාරා.

පදාර්ථ - චතුරසංඛ්යරකල්ප ලක්ෂකයක්හි අත් නොහැර පුරනය කළා වූ දස පාරමින් යුක්ත වූ කරුණා ගුණ භාරය නිෂ්ක්රාසන්ත කළාවූ මුනිරාජයන් වහන්සේ අසා වදාළ කල්හි.

84 සුමුගුදා කාව්යය සංග්ර්හය

ටිප්පණි -

1. සිව්අසෙකිසාරා - බුඬ ධර්මරයෙහි ප්ර්කාරයට කලි - ද්වාපර - ත්රෙථතා - කෘත - කෘත - ත්රෙ තා - ද්වාපර කලි යන මේ වශයෙන් අෂ්ට යුගයෙක් අන්තඃ කල්පයෙක් වේ. (අන්යතක්රරමයකට අන්තඃකල්පය නම් මනුෂ්යයයාගේ ආයුෂ් ප්‍රමාණය දශ වර්ෂනයේ සිට ක්රාමයෙන් වැඩිවි ගොස් අසංඛෙය්ය වෂර්ය ක් වි නැවත අඩුවීමට පැමිණ ක්රරමයෙන් දශවර්ෂ් ප්රමමාණය වන තුරු ගතවන්නාවු කාලයයි.) අන්තඃකල්ප විස්සෙක් එක් අසංඛ්ය කල්පයෙකි. සංවර්තාය, සංවතීස්ථායී ය - විචතීය - විචතිස්ථායී ය යන මේ ‍වශයෙන් නම්වූ අසංඛ්ය කල්පයෝ සතරෙක් මහකල්පයෙක් වෙයි. අසංඛ්යඛ නම් ගණනාතික්රාෙන්තවූ අවසාන සංඛ්යාකවය. එය එක පෙළට ලියූ අඬක 141 කින් මාගධී ශාබ්දිකයෝ දක්වත්. 2. දසපෙරුම් - දශපාරමිතා. බුඬකාරක ධර්මක යනුද ඒ මැයි. ඒ බව :- “දසකො සාරිපුත්ත බුඬ කාරකා ධම්මා” කතමේ දස ; i දානං ඛො සාරි පුත්ත බුඬකාරකො ධම්මො ii සීලං iiiනෙක්ඛම්මං iv පඤඤා v විරියං vi ඛන්ති vii සච්චං viii අධිඨානං ix මෙත්තා x උපේක්ඛං බුඬකාරකො ධම්මොති. ඉමෙඛො සාරිපුත්ත දස බුඬකාරකා ධම්මා” යනු වෙන් සුප්රකකටය. පරිත්යාාග සංඛ්යාකත දානය, කාය වාග් සංයමය යනාදී විශේෂ ගුණයොගයෙන් සත්ව යන්ට උතුම් බැවින් බොධිසත්වසයෝ ‘පරම’ නම් වෙත්. උන්වහන්සේගේ ස්වභාව ධර්මඨය හෝ කුශලක්රි යාව ‘පාරමී’ නම් වේ. තවද පාරමි ශබ්දයාගේ තිර්ථේවනයෝ බෙහෙව්. ඒ සියල්ල මෙහි නොපැවසේ. 3. නෑරා - නො + හැරා (හකාරලෙපයෙන්) නො + ඇරා (පුර්ව ස්වර ලොපයෙන් හා දිර්ඝ යෙන් ) නෑරා 4. නිකුත් - ‘නිකුම්’. නික්මීමෙහිය. 5. වදාරා - වදාරා - ධාතුයි. මෙහි පූර්වමක්රි යායි.

සුමුගුදා කාව්ය් සංග්රනහය 85

අන්වය - රතැඟිලි දලවොරඳ අපවග නඳ සුවඳ රැදී මුනිපා තඹර වැඳ හෙරණ බිය වැද සැබව කියමින්

පදාර්ථබ - රක්තාංගුලී නමැති පත්රැයෙන් විරාජමානවූ නිර්වාොණ නමැති නන්දයනීයවූ සුගන්ධබය රඤ්ජිතවූ මුනිඳුන්ගේ පාදතාමරසය අභිවාදනය කොට ඒ සාමණෙරයන් භයප්රාවප්තව ඒ සත්යරයයි කථනය කොට.

විස්තර - බුදුන්ගේ ශ්රීසපාදය තාමරසයෙකි. පියුමෙහි පත්රද රක්තවර්ණ ය. බුදුන්ගේ පයැගිලිද රක්තවර්ණපය. පියමෙන් මිහිරි සුවඳ නික්මේ. බුදුන්ගේ සිරිපා පියුමෙන් නික්මෙනුයේ නිවන් සුවඳය. හෙරණ තෙමේ පද්මයක් හා සදෘශවූ බුදු සිරිපා නමස්කාර කෙළේය යනුයි.

ටිප්පණි -

1. රතැඟිලි - රත් + ඇඟිලි = රතැඟිලි. ‘අංගුලි’ සදින් ‘ඇඟිලි’යි බි‍ඳේ. 2. දල - යනු පතයට නමි. “පෙති දල පතර පත් නම් දනු පෙතිවලට” යනු නාමාවලියි. 3. වොරඳ - ‘වොරඳ’ බැබළුම්හි ධාතුයි. 4. කියමින් - මිශ්රනක්රිැයායි. ‘කිය’ ධාතු සකර්මමකයි. යකාරය උපාන්තකොට ඇති ද්ව්යායක්ෂෙර ධාතූන් කර්මයකාරකයෙහි වරනැගෙන විට ධාතු ප්රුත්ය’ය මධ්යදයෙහි වකාරයෙක් වෙයි. ‘සපය’ යනාදි ධාතූන් කෙරෙන් නොවේ. ද්ව්යාවක්ෂ ර නොවන හෙයිනි. ද්ව්යාවක්ෂ ර වුවද ‘අය - භය’ යනාදී ධාතූන් කෙරෙනුදු නොවෙයි. 5. බියවැද - බියවී. බා - බියෙහිධාතුයි.

86 සුමුගුදා කාවය සංග්රනහය

37

අන්වය - මුනිඳුට දැන්වූ කල මහණ, දිගැසින් සලසිතු නෙක සොරබොරු තෙපල පළ කළ මායමින් යුතු අයෙක.

පදාර්ථළ - මුනින්ද්ර යන් වහන්සේට විඥාපනය කළ කල්හි. ශ්රරමණය, දීර්ඝාගක්ෂීනහු නම් චඤ්චල වූ සිත් හා බොහෝ වූ චෞරකර්ම් හා මුසා වචනයෙන්ද ප්රනකාශ කළාවූ මායාවන්ගෙන්ද යුක්තවූ අයවලුන් වෙති.

ටිප්පණි - 1. දන්වුකල - ‘දන්’, දැනුම්හි ධාතුයි. 2. දිගැසින් - දීර්ඝා්ක්ෂීුන්. ස්ත්රීුහුයි. ස්ත්රීවන්ගේ ඇස් දිගට සිහිනට හුරුය. එය ශොභන කාන්තා ලක්ෂයණයෙකි. 3. සල - ‘චල’ යන්නෙන් ‘සල’ කියාවේ. 4. නෙක - ‘අනෙක’ ශබ්දයෙන් අනෙක්. (අකාරලොපයෙන්) නෙක්. අනත්, ‘නත්’ වුයේය. 5. තෙපල - ‘තෙපුල්’ යනු ප්රෙකෘතියි. තෙපුල, තෙප්ල, තෙපුල් ඈ විසින් වරනැගේ. ‘තෙපල’ - කියුම්හි ධාතුයි. 6. අයෙක - ‘අයෙක් කෙනෙක්’ යනාදිය උක්තව යෙදුණු තන්හි ක්රි්යාව බහුවචන විය යුතුය. මෙහිදු ‘අයෙක් වෙතියි’ ක්රිුයාව අධ්යාුභාය්ය්තර්‍ව ගත යුතු. 7. මායමින් - ස්ත්රී හු සූසැටක් මායම් දනිතැයි පෞරාණිකයෝ පැවසූහ. මායම් නම් පුරුෂයින් පොළඹවා ගැනීමේ උපායෝයි.

සුමුගුදා කාව්යප සංග්ර හය 87

38

අන්වය - නල ‍දලෙහි දලෙසේ කිසි කෙළෙහිගුණයක් ළෙහි නොපවතින උන් දැන් ‍තෝ ළෙහිකර කුමට පතයි?

පදාර්ථද - පද්ම පත්රහයෙහි ජලය සේ කශ්චිත් කෘතගුණයක් හෘදයෙහි අප්ර්වර්ත නය වන්නාවූ ඒ ස්ත්රී න් මේ කාලයෙහි යුෂ්මතා සිත්හි ලා කුමක් පිණිස ප්රාාර්ථනා කෙරෙහිද?

ටිප්පණි -

1. කෙළෙහිගුණයක් - කෘතගුණ සැලකීම නම් මෙරමා විසින් කරනු ලබන පරමානුවක් සාද උපකාරය මහමෙර සේ සලකා පෙරළා උපකාර කිරීමයි. 2. නොපවතින - පවත් - පැවැතුම්හිය. 3. ‘නිති’ - යනු කාලාර්තවාචී අව්යහයෙකි. 4. උන් - ‘එ’ යන ප්රීකාති. දෙවන විබත් බුහු බස ගෙන සිටී. 5. සේදල - ජලයයි. ‘ජල’ ශබ්දයෙන් ‘දල’ යි බිදිණ ‘දලසේ’ යනු මෙහි ‘සේදල’ වී. අනුප්රාාසයක් ඇතිදු මෙසේ නුවුමනා තන්හි පද - වණ විපය්ය්ලර්‍ාසය අමනොඥය. 6. නල‍දලෙහි - නෙලුම්කොළය. එහි වැටුණු ජලය කිසිවිටෙකත් නොරැදේ. ස්ත්රී් හාදයද එසේය. කිසි කෘතගුණයක් උන් ලෙහි‍ නොපවතිල. ‘නල’ යනු ‘නලින’ සදින් ආය. 7. පතයි - තෝපතහි - වර්තනමාන මධ්යව පුරුෂ එකවචන ප්ර ත්යයය ‘හි’ යනුයි. හකරට යකරවී ‘පතයි’ වි. ‘ගෙහි’ යනු ‘ගෙයි’ වුවාක්මෙනි.

39

අන්වය - පෙර දරුණු නොසරුස් දානව නම් රකුස් කුස් පවා තොස් රැක බැඳි මියුලැස් රැක නොහැකි නතුනුවූ.

88 සුමුගුදා කාව්යු සංග්රොහය

7. පදාර්ථා - පූර්වහයෙහි දාරුණ්ය්වූ චණ්ඩවූ දානව නම් රාක්ෂුසයාගේ කුක්ෂියයෙහි පවා සන්තොෂයෙන් රක්ෂා්කොට බන්ධරනය කළ මෘගාක්ෂිහය රක්ෂා්කොට ගත නොහැකිවූයේය. අවනතද නුවූයේය.

ටිප්පණි -

1. දානව - එනම් රක්ෂරය විශේෂයෙකි. 2. කුස් - ‘කුක්ෂිය’ ශබ්දයෙන් භින්නය. 3. පවා - මෙය පුරාතණ භාෂායෙහි එනුයේ ‘පොවා’ යනුවෙනි. 4. රැක - ‘රක්’ ධාතුයි. 5. නුවූ - නොවූ ( ස්වර පර රූපයෙන්) නුවූ. (වකාරලොපයෙන් හා සවර්ණණදීර්ඝායෙන්) ‘නූ’ යී ද වේ. 6. මියුලැස් - මෘගාක්ෂී‘හූ මුවන්ගේ ඇස් ඉතා තියුණුය. සිහින්ය. ස්ත්රීින්ගේද ඇස් එබඳු හෙයින් මේ ඔවුනට නම්

40

අන්වය - පෙර ලොබින් කුසතුර තබා රැක තමහට නුවූ කල එබඳු සොර දිගැසින් මෙතෝ කෙලෙසින් නතුකර ගනී.

පදාර්ථෙ - පූර්වසයෙහි ලොභයෙන් කුක්ෂාලභ්යගන්තරයෙහි තබා රක්ෂායකොට (ඒ රක්ෂාත කළාවූ) තමනට අයත් නොවූ කල්හි තෘදෘශවූ චෞර දීර්ඝකක්ෂීුන් මේ යුෂ්මත් තෙමේ කවරාකාරයෙකින් අවනතකර ගන්නෙහිද?

ටිප්පණි -

1. තමහට - ‘හට යන්න සිදත් සඟරාවෙහි ප්රීත්ය යක් කොට සලකතත් එය නිප්තයක් බව ඡෙක ප්රඅයොගානුසාරයෙන් සිතිය හැක.

කාව්යයශෙඛරයෙහි - ‘හිමියන්හට දෙගුරු’ කියාද, මයුරයෙහි - ‘දෙව් නුවරෙහි හට දෙව්රජ උපල්වන’ කියාද,

සුමුගුදා කාව්යෙ සංග්රනහය 89

තිසරෙකි - “වැනුම් නොවෙය මදමඟලෑන හට ගුරා” “කැලණි එපුර සිරි පිළිවිසි සුරන්හට” කියාද මේ ප්රමයෝගය බෙහෙවින් පෑනේ. ‘දෙගුරුහට’ යයි යෙදුව මනා තන්හි ‘හට දෙගුරු’ යයි ‘හට’ යන්න පූවර්නිිපාතයක් ‍වශයෙන් යෙදිණි. කර්මහ විගක්ත්යෝන්ත රූපයන් කෙරෙන් මෙය යෙදුණු විට සම්ප්රමදානාර්ථය ප්රටකාශ කෙරේ. සබඳ අරුත්හිදවේ. 2. එබඳු -‘බඳු’ යනු ආකාරාත්ථයවාචි අව්ය්යෙකි. 3. ගනී - ගනිහි - (හකාරලොපයෙන් හා සවර්ණ්දීර්ඝමයෙන් ගනි + ඉ = ගනී.

41

අන්වය - මුනිරදු සමතිස් පෙරුම් සිඳු බුදුමෙරමතිනි අලළා පිරිසිදු දහම් අම මහණහට දෙන විලස.

පදාර්ථද - මුනිරාජයන් වහන්සේ සමත්රිංරසත් පාරමී ධර්මහ සාගරය බුඬඥාන (නමැති) මෙරුමන්ථයෙන් ආළොලනය කොට පරිශ්රනඬවූ ධර්මාසමෘතය ඒ ශ්රතමණයා හට දානය කරනාකාරයෙන්.

විස්තර - සමතිස්පැරුම් සාගරයය. බුදුනැණ මේරූ මන්ථයය. එයින් ඇළලූ විට ලත් අමෘතය ධර්මරයය. බුදුන් ඒ භික්ෂුිවට ධර්මේදෙශනා කිරීමට සිතූ බවය මින් පැවසෙනුයේ.

ටිප්පණි -

1. සමතිස්පෙරුම් - පන්තිස්වන පද්යුයට ලියූ ටිප්පණිය බලන්නේය. 2. සිඳු - සාගරයට නමි. “සමුද්රෞුබ්බිරකු පාරඃ - පාරාවාරඃ සරිත්පතිඃ උදන්වානු දයිඃ සින්ධුඃ - සරස්වාන්සාගරොර්ණරවඃ” යනු පය්ය්ාර්‍ාය හෙයින් සින්ධු ශබ්දයෙන් භින්නය. බ්රා හ්මණයෝ i කිරි සයුර ii කරදිය සයුර iii දිසයුර iv ගිතෙල් සයුර v මිරිදිය සයුර vi සුරා සයුර vii උක් රස සයුර යයි සාගරයෝ සතක් දක්වති.

80 සුමුගුදා කාව්යර සංග්රයහය

“ක්ෂිසරොදො ලවණොදශ්ව - දධ්යුයදශ්ව සෘතොදකඃ ස්වාදූදකඃ ස්රොදශ්ව - නථෛවෙක්ෂු රසොදකඃ

යනුවෙනි. එහෙත් බෞද්ධයන් දක්වනුයේ මහ මෙර ව‍ටා සිටි සප්තසිදන්ත සාගරයෙකි. 3. අලළා - අලළ (අළලා) ඇලැළුම්හි ධාතුයි. 4. මෙරමතිනි - මෙරු මන්ථයෙන් - පූර්ව යෙහි දුර්වා සස් නම් සෘෂීන්ගේ ශාපයෙන් ශක්ති හීනවූ ශක්රා දී සුරයන් අසුරයන් හා මිත්රපව වාසුකී නාගයා රැහැන කොට ගෙන මන්දූර පර්ව තයෙහි බැඳ එය කිරි සයුරෙහිලා අමෘතය ලබනු වස් ඇළනු බව රාමායණයෙහි සවිස්තරව එයි. මෙහි මෙරු පවර්තෘය ගැණුනු නමුදු ක්ෂිරසාගර මථනය පිණිස ගන්නා ලද්දේ මන්දමර පර්ව‍තය බව ඇතැම් තැනෙක සඳහන් වේ.

මෙහි සඳහන්වූ මන්ථය වූ මන්දයර පර්වලතය නම් මහාමෙරු පර්වපතරාජයාගේ කූටයෙකි. එහෙත් මේ මන්ථය මහාමෙරු පර්වේතයමයයි පෙර සිටම ස්වදේශීය සම්ප්රහදායෙහි ආ බැව් පෙනේ. ජම්බු ද්වීපයෙහි ද පෙර කල කතා ප්රයවෘත්තිය විවිධව පැවැත්මෙන් මෙසේ වියයි සැලකිය හැක.

තවද ජම්බුද්වීපයෙහි ‘බිහාර’ දේශයේ “හාගල්පුර” නම් ප්රාදෙශයේ ‘බංකා’ නම් අනුප්ර්දෙශයෙහි මන්දිහරගිරි නමින් අද දක්වා ව්යගවහාර්ය මානවූ පවර්තනයක් පිහිටා තිබේ. මේ උස්වූ පර්වයතරාජයාගේ බඳ අවට විසාල රැහැනක් රඳා සිටි තැනක්සේ මහත්වූ ප්රැණාලියක් හෙවත් නිම්න රෙඛාවක් පිහිටා තිබේ. කිරිමුහුද ඇළලීම් පිණිස ගන්නා ලද්දේ මේ පර්වවතයයි එදෙස ජනයෝ අදහත්. මේ පර්වළතය වනාහි ඔවුන්ගේ මහත් සිද්ධස්ථාන

සුමුගුදා කාවය සංග්රනහය 91

යකි. පර්ව.තය මතුයෙහි විෂ්ණු දිව්යිරාජයාගේ දෙවොලක්ද තවත් දෙවොලක්ද පිහිටා තිබේ. හෙළුබසෙයි වූකලි ‘මන්දිරගිරි’ යන්නෙන් ගින්නවූ ‘මඳුරුගිරි’ යන නාමයෙන් කියවෙන්නේ මහා මෙරු පවර්තවයමැයි, බුදුන්ගේ ඥානය මෙතන්හි මෙරු මන්ථය වී.

42

අන්වය - බඹසුරන් උරඟ තුඩ දිඩ ගුණමිණි ලූ සුගත් අඬ දඬ මහණ හට දෙසුමෙන් වන නොමඳ වැඩ බලා.

පදාර්ථන - බ්ර හ්මාමර නාගයන්ගේ තුඩක් පාසා මහත්වූ ගුණ නමැති මාණික්ය,යන් ප්රරක්ෂෙවප කළාවූ සුගතයන් වහන්සේ අතිචපලවූ (ඒ) ශ්රිමණයාහට ධර්ම දෙශනා කිරීමෙන් සිඬවන්නාවූ අප්රාමාණාභිවෘධිය අවලොකනය කොට.

ටිප්පණි -

1. බඹසුරනු’රග - සුරන් + උරඟ = සුරනුරඟ. බඹද සුරද උරඟද - බඹසුරනුරග. උරඟ යනු නාගයෝයි. “උරෙන ගච්ඡ්තීති උරගො”යි උරයෙන් ගමන් කරන හෙයින් ඒ නම් විල. මෙහිලා දිව්ය නාගයන් අභිප්රෙගතය. 2. ලූ - ල - ලීමෙහි ධාතු අතීත කෘදන්තයි. 3. අඩදඩ - ආකුල වීම, කලබලවීම යනාර්ථතවත් අව්යුයකි. “මතුත් දැන්වන වැඩ - දැනගත නොවී අඬදඬ” යනුද සලකනු.

43 අන්වය - මුනි මත්කුරවී කෙවුලන් දෙන හඬ සියදහසකින වඩා මුදු සිනිඳු ගන රණ දෙසුමට පටන්ගෙන

පදාර්ථු - මුතීන්ද්රුයන් වහන්සේ මත්තකරවික සකුණයන් දානය කරන්න‍ාවූ නාද ශත සහශ්ර‍යකටත් වැඩියෙන් මෘදුවූ ස්නිග්ධවූ සාන්ද්රරවූ නාදයෙන් ධර්ම‍ දෙශනාවට ආරබ්ධවැ.

92 සුමුගුදා කාවය සංග්රයහය

විස්තර - බුදුන් දම් දෙසන විථි විහිදෙන සුමිහිරි නාදයමත්කුරවිකොවුලන් සියක් ද‍ාහක ගේ නාදය හා සමානය. එතරම්ම සුමධුරය.

ටිප්පණි - 1. මත්කුරවිකෙවුලන් - මත්තකරවිකයන් - කුරවිකයෝ නම් හිමාලය පර්ව.තයෙහි වෙසෙන කෝකිල පක්ෂි විශෙෂයෙකි. ඔවුන්ගේ නාදය අතිමධුරය. ඔවුන් මධුර රස ඇති ආමුළුල තුඩින් පැහැර පළා පියා වැහෙන අඹරස බී පක්ෂ.තාල දී කුලිනාකල්හි චතුෂපදා දීහූ මධුමදමුදිතයන් සෙයින් ලලිතාරම්භ කෙරෙත්. ගොචරයෙහි ව්යචපෘතවූ චතුෂ්පාදයෝ මුඛයෙන් ගත් තණ කබල හෙළා පියා සිට එහඬ අසත්. චණ්ඩමෘගයෝ ක්ෂුමද්ර මෘගයන් ලුහුබදනාහු නගාගත් පා බහා නොතබා සිට අසත්. ක්ෂුෂද්ර මෘගයෝ මරණභය පියා සිට අසත්. අහසින් යන පක්ෂීහුද පක්ෂඩප්ර‍සාරණය නොකොට සිට අසත්. දියෙහි මත්ස්ය යෝද කර්ණෘපටල නොසොල්වා සිට අසත්. තවද එම කුරවි කෙවිල් ලෝමයට සාබාවේ සිට නාදපවත්වා මත්තෙහි සබාවට නැගීහිඳ තමන්ගේ ශබ්දයෙහි අනුනාද රසය කන්පුරා විඳිත්. මෙබඳු කුරවි රැවට ශත භාගයෙන් හෝ සහශ්ර භාගයෙන් හෝ වැඩි මධුරතර ස්වර ඇතියව්හ බුදුහු. එහෙයින්ම ඔවුන්ගේ දෙතිස් මහ පුරිස් ලකුණෙන් එකෙක්ය “ කරවික භාණී යනු “කුරවි නදමෙන් මියුරස නා දේ

  අකරත් ලකරින් විසිතුරු පා	දේ”

යනුවෙන් බුඬස්වරයෙහි විද්යා මාන මධුරත්වේය රාහුලයෝද මෙසේ වැණූහ.

සුමුගුදා කාවය සංග්ර හය 93

44

අන්වය - සතොස් හැම ඉසුරෙන් ඉඳුරු පුර නොවෙනස් කළ පිරී දොළොස් යොදුනෙන් බරණැස් පුරෙක් දඹදිව විය.

පදාර්ථන - සන්තොෂජනකවූ සකල ඓශ්චය්ය් ර්‍යෙන් ඉන්ද්රස පුරය හා වෙනස් නොකළාවූ පූර්ණසවූ ද්වාදශ යෝජනයෙන් යුක්තවූ බාරාණසී නම්වූ පුරයෙක් ජම්බුද්වීපයෙහි වූයේය.

ටිප්පණි -

1. ඉඳුරුපුර - ඉන්ද්ර්යා (ශක්රූයා) ගේ පුරය ඉඳුරුපුරයි. ශක්ර-දෙවෙන්ද්රවයාගේ විශිෂ්ට නාමය නම් ‘ඉන්ද්ර ’ යනුයි. හේ තෙමේ ප්‍රාචීන දිශාවට අධිපතිවෙයි. ඉන්ද්ර යා අධිපතිවූ දිශාව මෝය යන අර්ථ යෙන් ඒ දිශාවට ‘ඉන්ද්රමදික්’ යයිද නම් වේ. ඉන්ද්රඅ තෙමේ මනුෂ්යිවර්ගායා හට බොහෝ හිතවත්වූ ඉෂ්ට දෙවතාවෙකි. ඔහුගේ භවනය මහාමෙරු පර්වදත මස්තකයෙහි වෙයි. ශක්රයයාගේ වාස භූමිවූ රාජධානි තොමෝ අමරාවතී නම. ඔහුගේ ප්රායසාදය වෛජයන්ත නමි. උද්යා නය නන්දාන නමි. පාරිජාත මන්දායරාදී පංචවර්ගික දිව්යිකෘක්ෂ යෝ මේ උද්යා.නයෙහි වෙති. ශක්රදයාගේ රථයද වෛජයන්ත නමි. රියැදුරැ මාතලි නමි. හස්ති තෙම ඵෙරාවර්ණි නමි. දෙව්දුන්න ඔහුගේ චාපයයි. ශක්රලයා අතෙහි වජ්රාතයුධ නම් අවියක් ඇති. එහෙයින් ‘හේ’ වජ්රලපාණී නමුදු වෙයි.

සක්දෙවිඳු ඉඳුරු දෙසට අධිපති බව :- “දහසක් දිවස් ඇති - දෙදෙව්ලොවටම අදිපති මට ඉඳුරු දික් පති - දනෝ සක්දෙවිඳුයයි පවසති” යනුවෙන් වෑත්තෑවේ හිමිහුද මෙසේ පැවසූහ.

94 සුමුගුදා කාවය සංග්රසහය

2. යොදුනෙන් - දුනු පන්සියයක් කොෂයෙකි. කොෂ සතරක් ගව්වකි. ගව් සතරක් යොදුනකි (කොෂ යනු එක් මයිලයෙකි.) “ධනු පංචසතං කොසො - චතුකොසංඑගාවුතං ගාව්රකතාතීච චත්තාරි - යෝජනන්ති පවුවච්ති” යනු වෙන්ද ඒ බව සැස‍ඳේ. මෙය මෙසේ වතුදු දැන් ගව්වක් මයිල (ඉංග්රීුසි සැතපුම්) දෙකක් පමණ වේ. එනයින් යොදුනට මයිල 8 කි. එවිට දොළොස් යොදුනට මයිල 96 කි. 3. බරණැස් - බරණැස් නුවර (බාරාණයි පුරය) කාශි රටේ අගනුවරයි. එය පිහිටියේ ගංගා නදිය අද්දරය. ‘වරණා - අසි’ යන නදීන් දෙදෙනා අතරවූ භූමිභාගයෙහි ඉදිකළ බැවින් ‘වරණාසි’ යයි ව්ය වහෘතවූ මෙය පසු කාලයක “බාරාණසී” යයි ව්යාවහාරයට පැමිණියේය. එසේම වටින් තවත් ගම් ආදිය නගරයටම ඇතුළත් වීමෙන් ක්රරමයෙන් විශාල පුරයෙක් විය. බුඬ කාලයෙන් පූර්වටයෙහි එක්කලෙක යොදුන් දොළොසක් තරම් විශාලව පැවැත්තේය. මෙහි නානා ලබ්ධික ජනයා රැස්ව තමන්ගේ දෘෂ්ටීන් ගැන කථා පවත්වන “සමය ප්රනවාදක” නම් නගර ශාලාවක්ද විය. තවුසන්ගේ අසපුවක්වූ සෘෂිපතනය - ඉසිපතනය මිථ සමීපයේය. බුදුන් වහන්සේ මුලින්ම දම්සක් පැවැත්වූසේක් ද - මුල්වස වුසුසේක්ද මෙහිය. බරණැස පටන් ජයසිරි බෝමැඩට දුර ගවු 18 යි.

45

අන්වය - එපුරෙහි මහත් සිරි එකසිත් වෙමින් පවසත සරසවි සවත් මිස කවර කිවියර පොහොසත් වෙද්ද?

පදාර්ථ - ඒ නගරයෙහි විශාලවූ ශොභාව එකඟ සිත් ඇතිව ප්රරකාශ කරත් හෙත් සරස්වතීය හා කඳ කුමරු මිස කවර නම් කිවියර ජනයෙක් තුමූ සමර්ථඑ වන්නාහුද?

සුමුගුදා කාවය සංග්රුහය 95

ටිප්පණි -

1. පවසත - ‘තු’ අන්ත ආවස්ථික නිපාත ක්රිපයායි. එය නියම් - අනියම් දෙඅරුතෙක යෙදේ. “කියත උන් මෙතෙපෙල - ආයේය ඇදුරු ගුත්තිල” යනුවෙන් ගුත්තිලයන් පැමිණි අවස්ථාව නියම කොට දැක්විණ. එහෙයින් එය යෙදුනේ නිය මාත්ථ් අ යෙහිය.

“පර අඟනන් දෙසේ - බලන ලෝවැඩ පිණිසේ හිම් රිවි මඬල සේ - බලති ඇස හකුළුවා දුකසේ” යන මෙහි ‘බලත’ යනු අනියමාතර්ථායෙහිය. ‘බලත් හොත්’ යනු මෙතැන්හි ලැබෙන අතර්ථේයයි. එයින් හැඟවෙනුයේ සිදුවන නොවන බව අනියතවූ අවස්ථාවෙකි. (ක්රිය:වි:)

2.සරසවි - සරස්වතී නම් මහා බ්රැහ්මයාගේ දෙවිය. ඕ තොමෝ වචනයට හා සියලු විද්යාිවනටද ශිල්පයනටද අධිපති වන්නීය. දෛවී භාෂාවද නාගරී අක්ෂුරද සරස්වතිය විසින් භරත නම් සෘෂිහුගේ ආරාධනායෙන් සම්පාදනය කරන ලද්දාහුය. එහෙයින් මෝහට භාරතීයයිද නමක් වෙයි. මෝතොමෝ රම්යලවූ රූපශ්රීයන් විරාජමානවූ ප්රනතනු දෙහයක් ඇති අත ධවල වර්ණකවූ කාන්තාවකි. පද්මයක් මෝහට ආසනය‍ වේ. මහා බ්ර හ්මයාගේ මුඛය වාසස්ථානය වෙයි. චන්ර්ආසන රෙඛාවක් සරස්වතියගේ ලලාට මතුයෙහි ආභරණව බබළයි. මැගේ හස්තයෙහි වීණා දණ්ඩක් ධාරණය කරනු ලැබේ. සරස්වතිය වාගාධිපති දෙවතා හෙයින් සත්වඩයනට ප්රැඥාව හා වාක්පටුත්විය ප්රිදානය කරන්නීය.

3.සවත් -වත් (මුව) සයක් ඇත්තේ යමකු හටද හේ සවත්. කඳකුමරුයි. හේ සතුරන් මැඩමෙහි අති දක්ෂයයෙකි. උපන් සද්දිනෙන්ම හෙතෙම ‘තාරක’ නම් මහා අසුරයා මැරීල. කාලිදාස

96 සුමුගුදා කාව්යෂ සංග්රාහය

කවීන්ගේ “කුමාරසම්භව” නම් මහා කාව්යසය කඳ කුමරුගේ උත්පත්ති කථාව ගැබ් කොට රචිතය මහබඹු පහදව‍ා නොනැසෙන වරලත් තාරක නම් අසුරයා නැසුම් වස් උමාව ලත් පුත්ර‍යා කඳ කුමරු විය. දෙවියන්ගේ මහාසේනාව පාවාදුන් මහාසේන නම් හෙතෙමේ ඒ මහා සෙනඟ පිරිවරා ලක්දිවට පැමිණ තාරකයා පැරද වී. ඉන්පසු මෙහිවූ කුමරියක පාවාගෙන මෙහිම විසීය. ලඬකානායක උත්පලවර්ණ්යාට පක්ෂරවූ බැවින් රට වැස්සන්ගෙන්ද නොයෙක් පුද සත්කාර ලැබෙන්නට විය. ඔහුට කරවා දෙන ලද මන්දි රය කතරගම වෙයි. ස්කන්ධ කුමාරයාට මුහුණු සයෙකි. මයුරයෙක් වාහනය වෙයි. ස්කන්ධයා සමත් වූයේ කෙසේද? යත් :-

“පෙර එක් දිනක් ඊශ්වරයා අසුරයකුට බියෙන් දුවන්නට වන. එය දත් විෂ්ණු තෙමේ කාන්තාරූපයක් මවාගෙන එමග උන්සිලි පදිමින් සිට එම අසුරයා සිය තෙදින් නසා මහෙශ්වර නිරුපද්රැසත කෙළේය. මේ කිසිත් නොදත් ඊශ්වර තෙමේ සතුරා කෙසේ හෝ තවත් ලුහු නොබඳින බව දැන ආපසු හැරී ගමන් කරන්නට විය. එසේ වනුයේ අතරමඟ හුන් සුරූපී කාන්තාව දැක ඇය පිළිබඳ සිත් ඇතිවී එහි නැවතිණ. තමා මහෙශ්වර බව කියා තමා හා යන්නට කැමති වන ලෙස තරුණ කාන්තාවට කීය.

ඕ මදක් සිනාසී ‘මම ඔබ හා යාමට සතුටු ඇත්තෙමි, එහෙත් උමාවගේ කැමැත්තක් නැතිව එසේ යාමට නොහැකි”යයි කීවාය. ඊශ්වර වහා ගෙදර ගොස් ස්ව ප්රිියාවගේ අනුමතිය ලැබ පෙරළා ආයේය. අශ්චය්ය්වර්‍යෙකි. යමකි ප්ර මදාව දරුවකු නළවමින් සිටිනු දක්නා ලදි. දරුවකු ඇති ලියක ගෙන ඊමට උමාවගෙන් අවසර ‍ලැබගෙන

සුමුගුදා කාව්යන සංග්රැහය 97

එන්ටයයි ඇය කීකල ඊශ්වරයා යළිත් ගෙදර ගොස් ආපසු එනවිට කාන්තාව දරුවන් දෙදෙනෙකුත් නළවමින් සිටියි. කාන්තාවගේ මෙහෙයිමෙන් ඊශ්වර දරුවන් දෙදෙනෙකු ඇති ලියක ගෙන එන්නට උමාවගේ අවසරය ලබන්නට නැවතත් ගෙදර ‍ගියේය. මෙසේ ගොස් එන එක් එක් වරට එක් එක් දරුවකු වැඩිවීමෙන් අන්තිමයේදී දරුවෝ ‍සදෙනෙක් වූහ. කාන්තාව ඒ දරුවන් සදෙනා ඊශ්වරයාට පාවා දුණු පුදුමයෙකි. එකෙණෙහිම කාන්තාව සිටි තන්හි වූයේ විෂ්ණුය. “ඔබගේ ගැලවීම මට මහත් ප්රී තියෙකැ”යි කියමින් විෂ්ණු අතුරුදන් විය. ඊශ්වඑ දරුවන් සදෙනා කෛලාසයට ගෙන ගොස් උමාවට දිනි. ඕ ඔවුන් එකතු වනසේ පැතූය. කඳකුමරු හෙවත් මහසෙන් ඇතිවූයේ මෙසේල.” (ප්රු:සං) සදෙනෙකුගේ මුහුණ එකකුට වූ හෙයින් සමත් නම්වී.

“මුහුණු සයක් අත් දොළොසකි මයුරාපිට වාහනේ රූණු රටේ පිහිටි කන්ද කදිර දේව රාජනේ”

යනුද එයින් කර්ථ තය. වාගාධීශ භාරතීය හෝ සමුවක් ඇති කඳකුමරු හෝ බරණැස් නුවර වැණුමෙහි මඳක් පොහොසත් වෙතත් අන් කිසිවකු සමත් නොවන බව කීවෙන් බාරාණසියෙහි අත්යුොදාර සෞන්දවය්ය්ඇර්යහ මෙයින් පැවසිණ.

4. වෙද්ද - වෙත්ද =( වෙද්ද, ව්යිඤ්ජන පරරූපයෙනි.)

46

අන්වය - බරණැස් එපුර රජදහමින් වෙනස් නොවී ලොව එකලෙස් රැකතෙද බල හා යසස් යුතු නිරිදෙක් විය.

පදාර්ථය - බාරාණසී නම්වූ ඒ පුරයෙහි දශරාජ ධර්ම යෙන් මුක්ත නොව ලොකයා එකාකාරයෙන් රක්ෂා කොට තෙජො බලයෙන් හා කීර්යෙන් යුක්තවූ නරෙන්ද්රනයෙක් වූයේය.

98 සුමුගුදා කාව්යව සංග්ර හය

ටිප්පණි -

1. රජදහමින් - රාජධර්ම යෝ දස දෙනෙකි.

“දානං සීලං පරිච්චාගං - අජ්ජවං මද්දවං තපංප අකෙකාධො අවිහිංසාව - ඛන්තීච අවිරොධතා”

යනුවෙන් i දානය ii සීලය iii පරිත්යාංගය iv සෘජුභාවය v මෘදු භාවය vi තපනය vii අක්රොේධි භාවය viii අවිහිංසා භාවය ix ක්ෂාසන්තිය x ස්ථිර ධර්ම භාවයයි. ඔව්හු දක්වන ලදි. මෙහි දානය - පරිත්යාතගය යන දෙකෙහි විශෙෂය නම් නිතොර දුගී මගී යාචකාදීනට ආහාර පානාදියෙන් කරනුලබන සංග්රනහය දාන නමි. ලැබීමට සුදුස්සන් පැමිණි කල ඔවුන් විෂයයෙහි ධන ප්ර්තිෂ්ඨාපනය පරිත්යාආග නමි. ඉන්රිුන් ය විජය තපනය නමි. පරනට වධබන්ධ නාදිය නොකරවීම හිංසා විරහිත භාවයයි. ඉවසිම ක්ෂා න්තියයි.

47 අන්වය - සඳහස බෙලෙන් සකසේ දසදෙස් හෙළිකර එ නරනිඳු වෙසෙසේ සැපසේ රජ ඉසුරු විඳින සඳ -

පදාත්ථර - බඩ්ග පත්රන බලයෙන් මනා කොට දශ දිශාවන් ආලොක කොට ඒ න‍රෙන්ර් ව යා විශෙෂයෙන් සැපවූ පරිද්දෙන් රජෛශවය්ය් ර්‍ වින්දිනයකරන කල්හි-

ටිප්පණි -

1. දසදෙසේ - අන්න්යා දීර්ඝැය එළි රක්නටය. දශ දිශාව නම් i උතුර ii දකුණ iii නැගෙනහිර iv බස්නාහිර v නිරිත vi වයඹ vii ඊසාණ viii ගිණිකොණ ix උඩ x යට යන මොහුයි. 2. බෙලෙන් - බල + එන් = බලෙන් = බෙලෙන් (ස්වරපර රූපයෙනි.)

සුමුගුදා කාව්ය සංග්රිහය 99

3. සඳහස - චන්ර්හිරහාසය.කඩුවට නමි. පළමුව චන්ද්ව‍රහාස නාමය වූයේ රාවණයන් ගේ කඩුවටය. චන්ර්හිරයාගේ මෙන් හාසය (කාන්තිය) ඇතිවූ හෙයින් ඒ චන්ර්වට හාස නම් වී. මෑතභාගයෙහි කවර කඩුවකට මුමද චන්ර්) චහාස නාමය යෙදෙන්නට විය. “චන්ර්නම්හාසො රාවණ සංවසිමාත්රෙම පිව ක්වවිත්” යෙහිද (කඩුවක් වූ කිමෙක්හි වුවද) චන්ර්හාසහාස නාමය වෙයි.

48

අන්වය - සමතිස් පෙරුම් බිම් නිති බුදුකුරු දම් පුරන මුළු ලොවට මනරම් උතුම් මහබෝසත් පහළ වී.

පදාත්ථම - සමත්රීංිශත් පාරමී ධර්මප සංඛ්යාමත භූමියෙහි සිට නිරන්තරයෙන් බුඬකාරය ධර්මථයන් පුරණය කරන්නාවූ සකල ලොකයට මනොරම්යපවූ උත්තම වූ මහාබොධිසත්වම තෙමේ ප්‍රාතූර්භුත වූයේය.

ටිප්පණි -

1. බුදුකුරුදම් - දසපාරමිතාවෝම බුඬ කාරක ධර්මම නම් වෙති. 2. බෝසත් - බුඬ - ප්රමත්යෙමකබුඬ - ශ්රා වක බුඬ යන බොධිත්රිය අතුරෙන් එකක් ප්රාෝත්ථයනා කෙරෙමින් දානාදීපාරමිතා ධර්මයයෙන් පුරන උත්තමයෝ බෝධිසත්වායෝයි. 3. මුළු - සකලාත්ථෙවාචි නාමයෙකි. සමූහාර්ථඋයෙහිද යෙදේ. මෙය විශෙෂණව මිස විශෙෂ්යුව නොයෙදේ. විශෙෂ්යචව යෙදෙනුයේ “මුළුලු” සඳයි “රටමුළුල්ල” ආදි වශයෙනි. මුළු ලොව - මුළු පවුල ඈ තන්හි විශෙෂණව යෙදිණ.

100 සුමුගුදා කාව්ය සංග්රෙහය

49

අන්වය - රුදු රුදු බව බලා බියෙන් යන පිරිසිදු අමරදද බඳු මහසත් තුමා පරසිදු හිමවෙත නික් මී.

පදාත්ථ - මහත්වූද - රෞද්රදවූද සංසාරය අවලොකනය කොට සංසාර භීතියෙන් ගමනය කරන්නාවූ පරිශුඬවූ අමරද්විජයා බදුවු මහා සතේවාත්තම තෞම් ප්රයසිඬවු සීමාලය කරා නික්මුණේය.

ටිප්පණි -

1.හිමවෙත - සියලු කාලයෙහිම හිමරාශියට වාසස්ථාන හෙයින් හිමාලය නම් වී. හේ ඉන්දි-යා දෙශයෙහි උත්තර දිශායෙහිවූ මුළුලොවින්ම ඉතා උස් පර්වනත රාජයායි. “හිමවත් පර්වා නම් කවරැ යත්! :-

හේ ජයමහාබොධීන් උතුරුදෙසෙහි තුන්සියක් යොදුන් තැනින් මත්තෙහි පිහිටියේය. උස පන්සියක් යොදුනැ. ආයාම විසින් විස්තාර විසින් තුන් තුන් දහස් යොදුන. එයින් කීහ -

“යෝජනානාං ශතාන්යුනචෙචා හිමවාන් පංච පර්වමතඃ යෝජනානාං සහස්රාතණි ත්රීයණිවායත විස්තෘතඃ” යි

ඒ පර්වජතය සුදර්ශ න කූටය - චිත්රය කූටය - කාල කූටය - කෛලාස කූටය - ගන්ධ්මාදන කූටය යනාදි සියක් සියක් යොදුන් සුවැසූ දෙහසක් රුවන් කුළින් දිලියෙනු වූයේය.

රථකාර දහතළායැ - මන්දායකිනි දහතළායැ - හංසපාද දහතළායැ - අනවතප්ත දහතළායැ - ෂඩ්දන්ත දහතළායැ - කුණාල දහතළාය - කණ්මුණ්ඩ දහතළායැ යන ආයාමයෙහි පනස් පනස් යොදුන් විස්තාරයෙහි පනස් පනස් යොදුන් ගැඹුරෙහි පනස් පනස් වටා යෙළ සිය යෙළ සිය යොදුන් සත්දහතෙළෙයින් සැදුම්ලදේදේයි. අවනතපතයෙහි චතුර්මුඛයෙන්

සුමුගුදා කාව්ය සංග්ර්හය 101

නිර්ගුගත ආවර්ත ගඩගාදී හාත් පසින් බස්නා පන්සියක් ගඩගායෙන් විචිත්රච වූයේයි. මෙසේ උක්තානුක්ත වර්ණබණනායෙන් විචිත්රව පර්වසතය “හිමවත් නම්”. (ප්රේදීපිකා - )

ශ්රීයමත් කාලිදාසයෝ - “අස්ත්යුවත්තරස්යාංද දිශි දෙවතාත්මා හිමාලයො නාම නගාධි රාජඃ පූර්වාොපරො තොයනිධිවගාහ්යා - සථිතඃ පෘථිව්යාප ඉච මානදණ්ඩඃ” (උතුරු දෙස පොළොවෙහි මිනුම්දණ්ඩක් මෙන් පූර්වශපර සාගරයනට පිවිස සිටි දෙවියනට වාසස්ථානවූ හිමාලය නම් මහා පවර්ත් රාජයෙක් ඇති.) යනුවෙන් හිමාලයෙහි ලක්ෂූන වැණූහ.

2. අමරදද - අමරද්විජයා - “අමර පූජකඃ ද්විජඃ දෙවලෙ - මුන්භෙදෙව්යාදසශිෂ්යෙම ධෞම්ය ස්‍ඃ ෙජ්යවෂ්ඨභාතරි” යනු ශබ්ද සෙතා ම මහා නිධි හෙයින් දෙවියන් විසින් පුදන ලද බ්රාතහ්මණොත්තමයෙකි. එනම් ‘දෙවල’ යි. මුනි ප්ර‍භේදයක් වූ ව්යා්ස සෘෂිවරයාගේ ශිෂ්යයයකු වූ ධෞම්යෙයාගේ වැඩිමහල් සොහොයුරා “‍ෙදවල” නාමයෙන් ගැනේ. සංසාර තත්වෙය අවබොධවූ මෙබඳු බ්රාුහ්මණයෝ බොහෝ විට තපසට යෙති. බෝසත් හූද ඒ නයින්ම හිමාලයට ප්රහවිෂ්ට වූහ.

50

අන්වය- සුනිල්ලෙන් දිලි ගනසා මඩුල්ලෙන් රණකිඳු සිනිදු සුදුවැල්ලෙන් මේ සියල්ලෙන් සිත් රිසිවන -

පදාත්ථින - අතිනීලවර්ණලවූ ජ්වලිතවූ ඝන සාබාමණ්ඩලයෙන් යුත් ස්වර්ණෂලතාවෙන්ද ස්නිග්ධවූ ශෙවතවාලුකායෙන් යන මේ සියල්ල කරණ කොට ගෙන විත්තාභිරමණය වන්නාවූ -

102 සුමුගුදා කාව්යන සංග්ර්හය

ටිප්පණි -

1. ගනසාමඬුල්ලේන් - ගස්වැල් ආදිය එකට ගෙතී මණ්ඩලාකාරව ඝනවූ තැන් සාමුලුයි. 2. සිනිඳු - සනිග්ධ - මට සිලුටු යනුයි. 3. රිසිවන - මෙහි ‘රිසි’ යනු ඡන්ද ස් පිණිස දීර්ඝයවූ සේය. 4. වෘත්තය - මෙතෙක් ආ පද්යය එකම වෘත්තයකින් බැඳුණු සේය. සිංහල ඡනේද්ර ග්ර‍න්ථතයවූ “සඳැස්ලකුණට‍” අනුව නම් මෙහි වෘත්ත නාමයක් හෝ ලක්ෂ්ණයක් දැක්වීම උගහටය. කාව්යලශෙකර - ගුත්තිල ආදි පැරණි එළිසම කවි පොත්වල බෙහෙවින් එනුයේද මේ විරිතමය. එහෙයින් සඳැස් ලකුණෙහිම පැණෙන :-

“කෙළ සුවහස් විරිත් - සඳැස් ලකුණු දනු එළුවේ එ බඳුන් හොත් කිවියරන් - නොවිරිත් නමැයි කොවිරිත් යනුවෙන් සිංහලයෙහි කොටිගත සහස්රව වෘත්ත ඇති බැවින් මේද එළිසම කොට බැඳි ගී විරිතක් සේ සැලකුව මනාය. මේය ලකුණු :- විෂමපාදයන්හි (1 – 3) මාත්රාු නවය බැගින්ද සමපාද යන්හි (2 – 4) මාත්රා් එකළොසකින් හා චතුදිශයකින් දැයි මෙසේ (ගුරුලඝු විශෙසයක් නැතිව) සතර පාදයෙහි මාත්රාශ තෙසඃළිසකින් එළිසම කොට බදනේය. මේ කාව්යෙයෙහි වැඩියක්ම කව් බැඳුනේ මේ විරිතින්ම බවද සැලකිය යුතුයි.

51

අන්වය - සුපුල් කුසුම් තුරු වැලදී කිඳු වීදු යුතු උදුල් ලෙල පලඟවැල සුරසැව් වොරැඳි නිසල් මහරු ගනසා මඬලෙන් සුසැදි තුරු නිකර සුනිල් හිමසිරින් සිත් බැඳී -

සුමුගුදා කාව්යහ සංග්රනහය 103

පදාත්ථිා - සුත්ඵුල්ලවූ පුෂ්ප නමැති තාරකාවන් ගෙන්ද ආලිඬගිතවූ ලතා නමැති විදුලියෙන්ද යුක්තවූ උජ්වලිතවූ ලීලොපෙතවූ ලිහිණිපෙළ නමැති ඉන්ර්ියෙචාපයෙන් මණ්ඩලයෙන් සුසජ්ජිතවූ වෘක්ෂ සමූහය තෙමේ අතිනීලවර්ණද වූ හිමාලය ශොභාවෙන් මනොබන්ධුනය කෙළේය.

විස්තර - එකාකාරව වැඩුණු වෘක්ෂුසමූහය ආකාශයට උපමිතය. වෘක්ෂදයන්හි පුෂ්පයෝ අහසෙහි තරුය. හාත්පස ආලිඬගිතවූ ලතා පඩකතීහූ අහසෙහි. විදුලියය. නා නා වණර්ව ත් පක්ෂීලහු අහසෙහි දෙව්දුනුය.

ටිප්පණි -

1. තුරු - මෙය ‘තාරා’ ශබ්දයෙන් බිඳුණු විට තාරකාවා විය. තරු ශබ්දයෙන් ආ විට වෘක්ෂුවාචිය. තූය්යාරා දි තවත් අර්ථටයන්හිද යෙදේ. 2. විඳුකිඳු - විද්යු ත් පඩකතිය. ‘කිඳු’ ශබ්දය සමූහාත්ථනවාචිය ‘බන්ධර’ ශබ්දයෙන් භින්නයි. 3. වැලඳි - වලඳ (වැලැඳුම්හි) ආලිඩගනයෙහිය. 4. සුරසැව්ර - සුරසැව්රහ යනු ඉන්ර්ඩ යාගේ දුන්නල. ඉඳුසැවු නමින් හඳුන්වනු ලබන වක්රසවූ ආලෝක රෙඛාව දැක ඇතැම් පැරණියෝ එය ශක්රරයාගේ දුන්නයයි සලකා ‘ඉන්ර්ව දචාප’ ආදී නම් තැබූහ. එහෙත් ඇතැම් පෞරාණිකාවාය්ය්්ර වරයෝ එය වාෂ්පයන්හි සූය්ය්යන රශ්මිය හුණුවිට දක්නා ලැබෙන ආලොකයක් බව ප්රරකාශකළහ. ප්රාසකෘතවන් ද්රිැකාවෙහි :- i “දිණමණි මොහපුරිඅං - ගලිඅං ඝණලවරඅණ රසණාදාමං උදාම අණ් බාණවත්තං - ණහ මන්ද්ර ණව කෙසරං ඉන්ද ධණුං

104 සුමුගුදා කාව්යක සංග්රයහය

ii පිණ පඹහරලග්ගං - දිඝාණ පවසන්ත ජලඅසමඅවි ඉණ්ණං සොහග්ග පඪම ඉණහං - පම්මා අ ඉ සරස ණහවඅං ඉන්ද ධණුං”

(සූය්ය්සර රශ්මින්ගෙන් බබලන්නාවූද මෙඝලක්ෂනමිය ගෙන් ගිලිසුණු රත්න මෙබලා දාමයක් වැනිවූද සෘතු නමැති අනඬගයාගේ හියවුර වැනි වූද ආකාශ නමැති මන්දාිර වෘක්ෂනයෙහි අභිනව කෙහරයක් වැනිවූද ඉන්රාගෙන යුදය ගිලිහිණි. ii දිශාවන්හි සම්පූර්ණඅවූ මෙඝයන්ගෙන් ලග්නවූ ඉක්මයන වර්ෂාහ කාලය විසින් දෙනලද සෞභාග්යායට ප්රමථම විස්නයක් වූ (වර්ෂාම සෘතුවෙහි සෞභාග්යසය දේ දුන්නෙන් ප්රටථම කොට පැනෙන බැවිනි.) සරසවුනිය පහරක් වැනිවූ ඉන්ර් ද චාපය ප්රොකර්ෂියෙන්ම්ලානත්වනයට පැමිණේ.) යනාදි විසින්ද සුරසැව්ව වැණින. 5. මහරු - මහාහී - ‘මහාඝී’ යනු අතීකකි. 6. නිතර - නිතර යනු සමූහාත්ථ්මහාවාචී ශබ්දයෙකි.

52

අන්වය - මියුලඟන පවනගෙ‍ාලු වැද නිල්වණ ළපලු කමින් පිවිතුරු සෙවන සුතන් වෙර තොලු දෙමින් තැනින් තැන නොමින් වතළ පිළිරැවු දී පෙමින් දව මුව සහ පැලඹි.

පදාත්ථ - මාගධෙනු තොමෝ මහාවනෂණ්ඩයට ප්රපවිෂ්ටව නීලවර්ණසවූ අභිනව පල්ලවයන් අනුභව කෙරෙමින් උස්වූ වෘක්ෂ යන්ගේ ඡායායෙහි පොතකයන්ගේ ශරීරයෙහි අධරදානය කෙරෙමින් තන්හි තන්හි අප්රිමාණ වූ වයාප්ත වූ ප්රශතිරාවය කොට ප්රේමයෙන් ධාවනහ කොට මෘගයන් හා විජෘමහිතවූවාය.

ටිප්පණි -

1. කමින් - කා - කෑමෙහිය. මිශ්රයක්රිවයායි. වැද - වද - ප්රෙවශයෙහිය.

සුමුගුදා කාව්ය් සංග්රරහය 105

3. පවනගොලු- ප්ර වනය - මහාවනය. ‘ගොලු’ සද සමූයාත්ථහවාචීය. මියුරෙහි :- “රැවුකල මිලෙ‍ාල්ලේ මිලෙ‍ාල්ලේය පුල්දොඹ නාගොල්ලේ සෙවණැල් ලේය” යනු වෙන්ද සාමාන්ය කථා ව්යොවහාරයෙහි ‘ඒගොල්ල - මේගොල්ල’ යනාදී වශයෙන්දගොලු සද සමූහාර්ථායෙහි යෙදේ මය. 4. ළපලු - තරුන පල්ලව - ලාදළුයි. 5. තොලු - ‘තාලු’ ශබ්දයෙනි. තොලු දිම්නම් ශරීරය ලෙව කෑමයි. 6. සුතන් - දරු පැටවුන් - “සුත - පුත් - දරු - සුනු” යන රුවන්මලයි. 7. සෙවණ - ‘ඡායා’ යනු සියබසට ‘සේයා’ යයිද ‘සේ’ යයිද බි‍ඳේ. පසුව මාත්රාණ හාන්යෙන් සේයා යනු ‘සෙයා’ යිද සේ යන ‘සෙ’ යිද ලැබේ. ‘සෙවණ’ යන්නෙහිද මේ ‘සෙ’ යන රූපයය. එහෙයින් සෙවණ යනු ‘ඡායාවණර්‍’ යන්නෙන් භින්නය. එහි ‘වර්ණය’ යනු ආවර්ණයර්තයෙහි වැටේ. 8. වතළ - වතුරු ධාතු - අතීත කෘදන්තයි. 9. පිළිරැව් - ‘ප්රනතිරාව’ හෝ ‘පටිරාව’ හෝ ශ යෙනි.

 10.	දව - දව - ධාතු දිවිමෙහිය. ‘දුව’ යනුදු ධාතුවෙයි. මෙහි පෙරකිරීයයි.
 11.	පැළඹි - පොලඹ - පෙලැඹුම්හිය.

53

අන්වය - සි දිසි ගිහිණි සුනිල් මිණිගිරිහිස නැගෙමින් නොමිනිලෙල හිම තුළ විදුසෙයින් දිලෙමින්, කිඳුරන් විසින්, රඟමින් කියන ලිය ගී අසමින් ගොදුරු ලොබයෙනි නොමසෙවු.

පදාත්ථිල - සිංහයෝ තුමූ දෘශ්යිමානවූ ගඟණවූ අතීනීලවර්ණඅ මාණික්යහ පර්වධත ශිඛරයට ආරූඪව අප්රිමාණව ලීලොපෙතවන්නාවූ හිමාලයෙහි විද්යුඅල්ලතා

106 සුමුගුදා කාව්යඅ සංග්රණහය

සෙයින් දීප්යගමානව, කිම්පුරුෂයන් විසින්, නෘත්යී කෙරෙමින් කථනය කරනු ලබන ලයාන්විත ගීතයන් ශ්ර,වණය කෙරෙමින් ගොචර ලොභයෙන් පර්යෙෂණය නොකළෝ.

ටිප්පණි -

1. නැගෙමින් - නඟ - ධාතු. මිශ්රෘක්රි යායි. 2. රඟමින් - රඟ - රැඟුම්හිය. 3. ලියගී - තාලය අනුව ද්රැෙත - මධ්යර - විලම්බිත ස්වරයෙන් ගයන ලද ගීයයි. 4. කිඳුරන් - කින්නරයෝ තුමු යක්ෂතයන් හා සමගම මහා බ්රයහ්මයාගේ පාදාඩ්ගුෂඨයෙන් උත්පාදිතවූ සත්වලවිශෙසයෙකි. කාශ්යමප මුනිහුගේ අපත්ය්යයිද උත්තරාධිපවූ වෛශ්රසවණය හට සේවය කෙරෙමින් කෛලාස පර්වයතයෙහි වාසය කෙරෙත්. මොවුන්ගේ මුහුණ අශ්වමුඛාකාරවෙයි. අවශෙෂ ශරීරය මනුෂ්ය ශරීරයට සමවෙයි. මොව්හු ගායන වාදනයන්හි ස්වර්ගගයෙහිද ප්ර්සිඬවූ ගායක විශෙෂයෙකි. ගායන සෞන්දනය්ය් ස්යෙන් මොවුන්ගේ ස්ත්රීහ පුරුෂ දෙපක්ෂගයම එකසේ විශිෂ්ටමැයි. ලියකිඳුරු සඳකිඳුරු වනකිඳුරු - මුහුදු කිඳුරු යයි මොවුන්ගේ ප්රනභේද කිහිපයෙකි. සංස්කෘත ‘කින්නර’ ශබ්දයෙන් බිඳී එනුයේ ‘කිනුරු’ කියායි. පසුව ‘නු’ යන්නට ‘ද’ කාරයෙන් මිශ්ර වීමෙන් කිනුරු = කිඳුරු යි සිඬයි. වර්ගායන්තයට ඒ වර්ගතයෙහි සොෂය මිශ්ර’කිරීම් සිංහලයට හුරුවේ. එහෙයින් ‘පණුරු - වනුරු -සරම’ යන මේ තැන් ‘පඬුරු වඳුරු - සරඹ’ වෙයි. 5. විසිනි - කර්තෘර විභක්තිය ප්රැකට කරනුවස් සිංහලයෙහි යෙදෙන්නකි. වසගාර්ථරයෙහි යෙදෙන ‘විසින්’ යන්නක්ද විවයනාර්ථකයෙහි (විචාරණ යෙදෙන විසින් යන්නක්ද ඇති බව සැලකිය යුතු. මියුරෙහි :- “තොද”විසිනා බල විසිනා වස් කෙළිය”යි එය යෙදිණ.

සුමුගුදා කාව්යන සංග්ර හය 107

6. අසමින් - අස - ධාතු ඇසුම්හිය. 7. සෙවු -සොය -ධාතු සෙවුම්හිය - ඡාදන - අ‍ෙත්විෂණ - චොදනාථර්යේන්හිද යෙදේ. මෙහි අතීතාඛ්යාලතයි. 8. සී - ‘සිහ’ යන්නෙහි හකාරලොපය හා දීර්ඝක වීමෙනි.

54

අන්වය - මොනරුන් විසින විහිද පැහැසර කලදෝ මුතුපට සෙයින තෙවන පළ හෙළ මනහර මුදු පුලිනතල පිල’ඹර ඉදිරිවැද සිට සිත් පොලඹ මින රඟකර අතර නොමදින්.

පදාත්ථම - මයුරයන් විසින්, විශීර්ණඟවූ ප්රුභාසාර ඇති රජත මුක්තා පට්ටයන් මෙන් බබලන්නා වූ ව්යපක්ත ශෙවතවර්ණනවූ ‍මනොහරවූ මෘදුවූ වාලුකා තලයෙහි පිච්ඡාවර්ත නය කොට අභිමුඛී භූතව ස්ථිතව චිත්ත ප්රපලොහ කරමින් නෘත්යාකොට අතරක් නොදෙන ලදි.

ටිප්පණි -

1. කලදෝ - කලධෞත යනු රිදියි. සංස්කෘත ‘කලධෞත’ ශබ්දය රන්රිදී දෙකටම නම් වේ. ‘කල’ නම් වලයි. අපිරිසිදු බවයි. කලය ධෞතවූයේ (සෝදනලදුයේ) යමෙක් හිද ඒ කලධෞතයි. 2. තෙවුන - තෙවු - ධාතු බැබළුම්හිය. 3. පිල’ඹර - පිල් + අඹර = පිලඹර. පිච්ඡා ශබ්දයෙන් ‘පිල්’ යි බි‍ඳේ. ‘අඹර’ ධාතුයි. 4. නොමදින් - ‘දෙ’ පණදැරුම්හි ධාතු වර නැගෙනුයේ “දේ - දෙති - දිනි - දින්” ඈ විසිනි.

55

අන්වය - නැඹුලු හිමතුළ පිළිමල් වරණ දපසිඳ පැහැදුල තියුණු දළ රැඳි සතිනි ගිලි මද දිරද මුළු පවන වැද දියදල ගිගුම් දී සොයමින් එහි ගනවෙල සිරින් පැලඹෙති.

108 සුමුගුදා කාව්යව සංග්රුහය

පදාර්ථි - මහත්වූ හිමාලයෙහි ප්ර්තිමල්ල හස්තීන්ගේ දර්ප චේඡදනය කොට ප්රරභාවෙන්උජ්චලිතවූ තීක්ෂණ වූද ෂ්ට්රාගවෙන් රඤ්ජිතවූ සප්තස්ථානයෙන් ගලිත වූ මදය ඇත්තාවූ හස්තියුථයෝ මහාවනයට ප්රහවිෂ්ටව මහත් ජයඝොෂාව දානය කොට ප්රහතිශත්රෑයන් අන් වේෂනය කෙරෙමින් ඒ මහා වනයෙහි ඝන වලාහක ශ්රීහයෙන් ප්ර ලම්බිත වෙත්.

ටිප්පණි - 1. නැඹුලු - මහත් විශාල යනාත්ථෙයි. “දැව - රුදු - දල් - තුල් - තුමුල් (හා) - මහ - මහත් - මහවුරු දැඩි - විපුල් - සසලා - දළ - ඔලාරි - උලාර - තැඹුලු විසරු - තැබල - අටිදු (එක්)” යනු රුවන් මල් පාඨයි.

2. පිළිමල් - ‘පටිමල්ල’ ශබ්දයෙනි. පිළිමල් නම් තමා හා විරුඩව පොරට එන අන්යලයාය - පරසතුරායි. 3. ‍දප - දර්පුය. අහංකාරය. එඩිය යනාත්ථ යි. 4. දළ - පාලි ‘දාඨා’ ශබ්දයෙනි. 5. සතිනි ගිලිමද - ඇතුන්ගේ කපොල ගුහ්යන ආදී සප්තස්ථානයකින් වැහිරෙන ද්රනවය මද නමි. ඒ රුක්කත්තන මලෙහි සුවඳට බඳු සුවඳක් හෝ නාලිකෙර පුෂ්ප සුගන්ධරයට බඳුවූ සුගන්දයෙක් හෝ ඇති ධාතු විශෙෂයකි.

කාව්යෙශෙඛරයෙහි :- ගිජිඳුන් සත් මදේ - සත් පත් කුසුම් සුව‍ඳේ නොමහැඳින ඇවිදේ - බමර මුළුවිඳ වෙහෙස නොම‍ඳේ යනුවෙන් ද ඇත්මද වර්ණසණිතය. සප්තපර්ණව කුසුම් සුගන්ධ ය ආශ්රි්තව හමන මාරුතය ඇති කල්හි හස්තීන්ගේ මද ජලවහනට වන බව

කව්සිළුමිණෙහි :- “මීගඳගබ් පවන් - හෙත හත් වණ වෙනෙන් පුල් මතැත් කොපුලත්නි තෙමී - බමනගළ මිනි තෙමී”

සුමුගුදා කාව්යන සංග්රගහය 109

6. දිරදමුළු - ‘දිරඳ’ යනු ඇතාට නමි “දන්තී දන්තාවලොහස්ති ‍විරදො’නෙකපොචිපඃ” යනු අමරකොෂ හෙයිනි. පැරණියන් විසින් -

“කාළාවකාව ග‍ඬෙගය්යං පණ්ඩරං තම්බ පිඬගලං ගන්ධම මඬගල හෙමඤව - උපොසථ ඡද්දන්තිමෙදස” යි දස ඇත්කුලයක් දක්වා තිබෙන හෙයින් මෙයි කවින් විසින් අදහස් කරන ලද්දේද සවනගන්ධ හස්තින් යයි සිතිය හැක. ගන්ධ හස්තීහුගේ ගන්ධ මාත්ර යෙන්ම ප්රුතිවිරුධ හස්තීන්ගේ දර්ෂිච් ඡෙදනය වන බැව් - ශ්රීරමත් කාලිදාසයෝද කීහ :-

“ප්රාේයඃ ප්රඡතාපගග්නත්වා- - දරීනං තස්යෝ දුලිහඃ රණෙගන්ද විපස්‍යෙව - ගන්දභින්නාන්යෂ දන්තිනඃ” ගදැත්හුගේ ගඳ දැනුණු පමණින්ම අන් ඇත්හු බිදී පලායෙති. එහෙයින් ඔහුට යුද නොලැබී ජය ඝොෂාව කෙරෙමින් ප්රීතිශත්රෑයන් අන්වෙෂණයට සිදුවේමැයි.

56

අන්වය - මිදෙල් සල් පළොල් සපු සහයුරු කෙසර සුපුල් කුසුම් කැන් ගිලි මුවරද පතර වැදි සිහිල් කමල් තුළ කෙළි මත්මුවර නොයෙක් ගඟුල්හැලි හෙන පවර ගිරිහිස.

පදාර්ථ - නීවූලය - සාලය - පාටලීය - චම්පකය - සහකාරය හෙවත් මී අඹය - මූනමල්ය යන මේ වෘක්ෂෑයන් ගේ මැනවින් පිපුණාවූ පුෂ්පස්තවකයෙන්, ගලිතවූ මකරන්ද රාශිය ප්ර්විෂ්ටවූ, ශිතල ජලාභ්ය න්තරයෙහි ක්රීණඩිතවූ; මත්තමකරයන් ඇති, අනෙක ගඩගා නිර්ඣරයන් පතිතවන්නාවූ උතුම්වූ පර්වවත ශිඛරයන් ඇත්තාවූ. (හිමාලය)

110 සුමුගුදා කාව්ය සංග්රකහය

ටිප්පණි - 1. කෙසර - ‘කෙසර’ ශබ්දය මල්කෙසුරු - දොඹගස - නා ගස - මුහුන මල් ගස බ-ක්මී ගස - සිංහ ග්රී වයෙහි වූ ලෝම යනාදී අර්ථයන්හි වැටේ. 2. ගිලි - ‘ගල’ ධාතු ගැලුම්හිය. 3. පතර - ‘පතර’ යනු සමූහය - රාශිය යනාර්ථයන්හි යෙදේ. රුවන්මලෙහි :- “පක් - වග - සග - සක් - කුල - කලඳ - සබර - වරු - තිකාකා - කිටු -දැලි - කට - පතර - කඳ - ගොවුදු - සත් - විසර (ද)” 4. සිතිල් - සංස්කෘත ‘ශිශිර’ ශබ්දයෙන් හෝ පැළි ‘සිසිර’ ශබ්දයෙන් හෝ සිංහලට බි‍ඳෙනුයේ මෙසේය. සිසිර - සිසිල් කියාය. පසුව එයම සිහිල් = හිහිල් = හිඉල් = හිල් කියාද සිටී. 5. කමල් - ‘කමල්’ යනු ජලයට නමි. අමරකොෂයෙහි :- "අපඃ (ස්ත්රිහභූ) මනි වාර්වා රි - සලිලං කමලං ජලම්” යනුයි. 6. ගඟුල්හැලි - කඳු මතින් ගලන කුඩා හොය ගඟුල් නම් වේ. එයම පර්ව:තය” කින් වැඩිය. ඇද හැලෙනුයේ (ගඟුලැලි) ගඟුල් ඇලි නමි. 7. වෘත්තය - එක්පණස් වන පද්යලයේ පටන් මෙතෙක් ආපද්යෂ බැඳුණේ “සමුදුරු ගොස්” නම් විරිතෙනි. මේ සිංහල කවීනට සුපුරුදු විරිතෙකි. එහෙත් සුමුගුදාකාරයෝ ඊට වැඩියක් අවනත නුවූයේය. මෙය ලක්ෂනණ :- “දෙසෙන් අටින් යති - අටළොස් මතින් බඳ හොත් වේය සමුදුරු ගොස් නම් වෘත්තය වේ. මාත්රා දශයකින් හා අටකින්ද යතිය වේ. එහෙත් මෙකී යති නියමය බොහෝදෙනා නොසැලකූ බව නොසලකන බව පැනේ මැයි.

සුමුගුදා කාව්යද සංග්රබහය 111

57

අන්ව්යද - කෙසරිඳුන් සත්මද වරණිඳුන් කුඹුතල සිඳ සෙද විකුමෙන් පැලඹෙන, මලවලලඳුන් විළිබිරු සිඳ ගිලි නඳුන් ගජමුතු වැද වැද අවුළන-

පදාර්ථ - කෙශර සිංහ රාජයන් සප්ත මදයෙන් යුක්තවූ හස්තිරාජයන්ගේ කුම්බස්තලයන් ඡෙදනය කොට ශීඝ්ර වූ වික්ර මයෙන් විජෘම්භනය කරන්නාවූද (හිමාලය), මලය වනකාන්තාවන් (වැදි ගැහැණුන්) ලජ්ජා භය චෙඡදනය කොට ගලිතවූ සිත්කළුවූ ගජමුක්තාවන් ප්රනවිෂ්ටවෙමින් සංකඩ්ඪනය කරන්නාවූ (හිමාලය වනයයි.)

ටිප්පණි - 1. සෙද - ශීඝ්රා ත්ථ)වාචී අව්යවයෙකි. 2. ගජමුතු - “ඇතුන්ගෙනුදු මුතු ලැබෙන බවක් කියති. උන්ගේ කුම්භයෙහි (හිසෙහි) එය උපදනා බවය කියැවෙනුයේ. “පළත ගජ කුඹු පි ළ - නිය පඳුරැලුණු මුතුදු ළ දැක ලොබීනි සිහර ළ - විදින වැදිසෙන් සරන මළමො ළ” යනු ශ්රීන රාහුල වදනි. එහෙත් දැන් සමහරුන් කියන්නේ ඇත් දළෙහි මුතු උපදනා බවෙකි. ගජමුතු පමණින්ද අගයෙන්ද ඉතා මහත්ල. වනයෙහි වසන්නවුනට එය නිකම්ම ලැබෙන බැවින් වැඩි අගයෙක් නැති.

සුභාෂිතයෙහි :-

“මනහර ගජකුඹින මුත් දිමුතු මුතු හැ ර උරසරන උතිඳ බීජු වැනි වැසි සබ ර” යනු එහෙයින් කියැවිණ. 3. අවුලන - ‘අවුළ’ ධාතයි.

112 සුමුගුදා කාව්යැ සංග්රළහය

4. මලවලලඳුන් - මලය වන කාන්තාවන් ‘මලය’ යනු දක්ෂිනණ ජම්බුබීපයේ පර්ව.තයෙකි. පෙර එහි මිලෙච්ඡ (වනවර) මනුෂ්ය් වර්ගණයෝ විසූහ. ඔවුන් දිවි රැකියේ සතුන් විදැ මරාගෙන කෑමෙනි. කඳු පෙදෙසට සිංහලයෙහිඳු මලය නම් වෙයි. මලය වාසීනටද මේ නාමය අගෙදොපචාර වශයෙන් යෙදිණි. එහෙයින් ‘මල’ යනු කිරාතයනට (වැද්දනට) වූ නමෙකි. ඔව්හු රිටිවසත්රද නිවාසනය කෙරෙත් චුම්බටක හිස බඳිත්. මොනර ශ්‍රීවාකර දුනුමුඩායෙහි මොනර පිල් යොදති. හිංගුලයෙන් නළලත තිලක අඳිත්.

කව්සේකරයෙහි :- “අඳිමින් රිටි සුඹුලන් ඉස බඳිමින් පිල් මියුරු යොදමින් තරසර සුන් අග මොනරුන් කර සොඳුරු ඉඟුලින් ඇඳි තිලකින් රැදි නළලින් හෙබී සබරු බලමින් තිළි ගිජිඳුන් මුතු ලබමින් දුන් පඬුරු” යනුවෙන් සිරිරහල් හූ, සේනක කුමරුට කිරාතයන් ගජමුතු දුන් අයුරු වැණූහ. 5. වෘත්තය - සිංහල ඡනේද්රකග්රුන්ථයට අනුව මෙහි වෘත්ත විභාගයක් දැක්විම උගහටය. “කෙළසුව හස් විරිත්” හෙයින් මෙයද ආදිම විමාත්රාුවෙන් යති කොට පසළොස් මතකින් බඳනා ලද සිව්පද විරිතකි.

මේ පද්යොය පමණක්මය මෙහි පසළොස් මතකින් බඳනා ලද්දේ. විමසත්වා.

සුමුගුදා කාව්යි සංග්රමහය 113

58

අන්වය - ගිරිහිසින් රැළි දිදී හෙන වන මුදු සිහිලසින් වෙර රැදී ගිම් සිඳයන ලෙසින් සුරසුන් සැඳී සුර නදී බැස තොසින් කෙළි වැනි.

පදාත්ථිස - පර්වනත ශිඛරයෙන් ජටාදානය කෙරෙමින් පතිත වන්නාවූ ජලයාගේ මෘදුවූ ශීතලස්පර්ශඳයෙන් ශරීරයෙහි ප්රිවෘත්තවූ සර්මනය සිදී යන ආකාරයෙන් දිව්යූසඬගනාවන් සජ්ජිතව ආකාශ ගංගාවට අවතීර්ණ්ව සන්තෝෂයෙන් ක්රීයඩා කළාක්මෙනි.

ටිප්පණි - 1. වන - ‘වන’ යනු ජලයට නම් බව රුවන් මලෙහි :- “සිලිල් - පා - අමා - පැන් - නී - අඹුස් - දිය - දල

අඹ - තෝ - වන - පැන - වස - රස - අප - අඹු”

2. ලෙසින් - ‘ලෙස’ යනු ආකාරාත්ථ යෙහි නිපාතයෙකි. එහෙත් ‘ලෙසින් - ලෙසට’ ආදී වශයෙන් විබත් කීපයකටද වරනැගෙන බව සැලකිය යුතුයි. 3. කෙළි - කෙළ, කෙළුම්හි ධාතුයි. 4. සුරනදී - අහස් ගඟ - ගංඟා නදියයි. දිය ඉතා සුදුය. “අයොධ්යාන පුරයෙහි සූය්ය්හස්වංශාභිජාතවූ ‘සගර’ නම් ර‍ජෙක් සකල ජම්බු ද්වීපයට චක්ර‍වර්තීව රාජ්යහය කෙරෙමින් විසුවේය. ඕහට ‘සුමතීය - කෙශීනි’ යයි දෙබියෝ කෙනෙක් වූහ. කෙශිනියහට ‘අසමඤුජස්’ නම් පුතෙක් උපත. සුමතියහට සැට දහසක් කුමරුවෝ උපන්හ. තමාගේ මේ දරුවන් වැඩුණු පසු සගර චක්රසවර්ති තෙමේ ‘අශ්වමෙධ’ නම් යාගයක් කරනු පිණිස කටයුතු සම්පාදනය කෙළේය. එහෙත් යාගයට පෙර ඒ පිණිස රක්ෂි්තවූ අශ්වයා යම්කිසි සතුරකු විසින් සොරා ගෙන යන ලද්දේය. රජ තෙමේ අශ්වයා සොයා ගෙන ඊම පිණිස සැට දහසක් පුතණුවන් යෙදවි. අශ්වයා මිහිපිට නොමැති බැවින් ඔව්හු ඌ සොයනු

114 සුමුගුදා කාව්ය සංග්රසහය

පිණිස පාතාලයට ගියාහුය. අශ්වයා එහි තණ කමින් සිටිනු දුටුවාහුය. තත් ස්වමීපයෙහිම ‘කපිල’ නම් මුනිවරයා හාවනානුයෝගීව සිටිනු දක්නා ලදී. “මේ සොරාය” යි සිතූ කුමරුවෝ මුනිහට තර්ජනය කළාහුය. වික්ෂිාප්තවූ භාවනා ඇති කපිල තෙමේ ඔවුන් දෙස කොපයෙන් බැලීය. ඒ බැලීම් සංඛ්යා්ත කොපාග්නියෙන් ඔව්හු හළු වූවාහ. ඉක්බිති අසමඤ්ජස්හුගේ පුත්වූ - ‘අංශුමත්’ කුමාර තෙමේ ස්වකීය ඤතිවරයන් සොයා ඇවිදිනුයේ පාතාලයට බැස එහිදී ඔවුන්ගේ හළු දැක වූ තතු දැන ඔවුන්ගේ ආත්මයන් ස්වර්ග්යට පමුණුවන ලෙස කපිලගෙන් අයැද සිටියේය. “මතුකල අංශුමත්හුගේ මුනුබුරකු විසින් ස්වකීය ප්රාැත්ථේනා බලයෙන් ස්වර්ණුදිය (අහස්ගඟ) පොළොවට කැඳවනු ලබන්නීය. එම නදිය පාතාලයටද ගලා ගොස් මොවුන්ගේ හළු සේදීමෙන් මොව්හු තුමූ ස්වර්ග යට නිස්සෝ වන්නාහ” යි මුනිවරයා සුවප්රනසාදය දින. ඉන්පසු අශ්වයා අයොධ්යාදවට ගෙනයන ලදුව සගරගේ යාගය කරන ලදි. යථා කාලයෙහි අංශුමත් තෙමේ රජ විය. ඔහුගේ පුත්තෙම ‘දිලීප’ නම් විය. ඔහු පින් ‘ගගීරථ’ විය. හෙතෙම ධාර්මික භක්තිමත් රජෙක් විය. භගීරථ තෙමේ බොහෝ කල් තපස් රැක ස්වගර්නවදිය පහදවා පොළොවට එන්නට සැලැස්වීය. එකල ස්වර්ගනයෙහි ගලමින්සිටි ඒ නදිය පළමු කොට ඊශ්වරයාගේ ජමා මණ්ඩලයට වැටී ගලන්නට වන මෙසේ ආ ඒ අහස් ගඟ පාතාලයටද ගලා ගොස් සැට දහසක් කුමරුවන්ගේ අලු ශොධනය කළා. එයින් ශුඬියට පැමිණියාවූ කුමරුවෝ ස්වර්ගුයට නැංගාහුය.

සුමුගුදා කාව්යා සංග්ර්හය 115

මේ කථාව මනඃ කල්පිත වූවක් බව නිසැක නමුත් මෙහි පාතාලයෙන් කියවෙනුයේ දකුණු අමෙරිකාව බවද දකුණු අමෙරිකාව පූර්වලයෙහි ජම්බුද්වීප ව‍ාසීන් විසින් දැනගෙන සිටි බවද මෙහි පාතාල ගංගාවෙන් කියවෙන්නේ ‘ඇමසන්’ නම් නදියබව දැයි සිතිය හැකි සේ පෙනේ.”

59 අන්වය - මුදුනතේ දොඹ කුසුම්මිටි බැඳ ගත්තේ රිටි සුඹුළුවත් හැඳ ගුරුමැටි හිගුල්තිලකිත් යුතේ අතේ දුනුගෙන සිටි වනසරන්.

පදාත්ථත - මස්තකයෙහි පුන්නාග කුසුම් කලාපයන් බන්ධනය කොට ශරීරයෙහි වල්කල වස්ත්රේයන් ආච්ඡාදනය කොට ගෛරීක හා ජාති හිංගුල තිලකයෙන් යුක්තවූ හස්තයෙහි ධනුර්ධරව සර්ථනතවූ වනචරයන් (දිටී.)

ටිප්පණි-

1. මුදුනතේ - මුදුනම - මුදුනතයි. මෙහි ‘අත්’ භාගය ස්වාත්ථභයි. 2. සුඹුළු - පාලි ‘චුම්බට’ ශබ්දයෙන් භින්නයි. 3. හැඳ - ‘හඳ’ ධාතු හැඳුම්හිය. හලොපයෙන් ‘අඳ’ යනුද ධාතුවෙයි. 4. ගුරු - මැටි - මෙහි ‘ගුරු’ යනු ගෛරිකයි. එනම් මැටියි. යළිත් එම අර්ථ.වත්ම ‘මැටි’ සඳක් යෙදීම ආධික්යබයකි. “විදුරුද ගුරු ම ලා - ඇරගෙන පඬුරු නිම ලා පුරිනෙනතක්ස ලා - රජුන් වියතුන් මැගී එකලා” යන රාහුලොක්තියෙහිද ‘ගුරුමලා’ යනු මැටි භාජනයි. 5. වනසරන් - වනචාරීන් - ව්යාුධයන් - වැද්දන්. 6. යුතේ - මෙහි ‘ඒ’කාරන්තය එළිරක්නට යෙදුණේය.

116 සුමුගුදා කාව්යා සංග්රාහය

60

අන්වය - මාලුරතුර කර හෙලමින් මී සතොසේ ගනිමින් රසවිඳ සිටි වලස් දිගු නිල් පැහැ ගනපලස් අඳිමින් වසමින් සිටි කල්ගිය මිනිස් වැනි.

පදාත්ථිහ - බීල්ව වෘක්ෂ යෙහි ස්කන්ධය ප්රලක්ෂේපකොට මධුන් සත්තොෂයෙන් ග්රතහණය කොට රසාස්වාදනය කොට ස්ථිතවූ කාලසිංහ තෙම දීර්ඝ්වූ නීලවර්ණහවූ ඝනව පලසක් ආච්ඡාදනය කොට වසාගෙන ස්ථිත වූ වයොවෘඬවූ මනුෂ්ය්යකු මෙනි.

ටිප්පණි -

1. හෙළමින් - ‘හෙළ’ හෙළුම්හිය. 2. මාලුර තුර - බිල්වවෘක්ෂස ‘මාලුර’ යනු බෙලිවලට නම් බව - “බිල්වෙ ගාණ්ඩිල්යත ශෛලුගො - මාලුර ශ්රීහ ළුලාවපී” යනු අමරකොෂ පාඨයයි. 3. ම් - ‘මධු’ ශබ්දයෙන් ‘මිහි’ යි බිඳී. (හකාරලොපයෙන් හා සවර්ණයදිර්ඝකයෙන් ‘මි’ යයි වෙයි. 4. නිල්පැහැ - ස්වභාවයෙන්ම වලසා. කාලවර්ණියට හුරුය. මෙහි නීලවර්ණපයයි දක්වන ලද්දේ කළු නිල් පැහැ දෙකම කවි සමයෙහි සමානත්වපයෙන් සැලකෙන හෙයිනි.