සද්ධර්මරතනාකරය-පරි‍ච්ඡෙද 7-8
සත්වන පරිච්ඡෙදය
තවද, සඬර්ම රත්නාකරයෙහි මිලිඳුකථාව නම් කවරැ යත් :- මේ මතු කියන්නේ එහි පිළිවෙළ කථා ය. හේ කෙසේ ද? යත්:- එක්සමයෙක්හි සාගල නුවරැ රජ කරණ මිලිඳුමහරජතෙම නාගසෙන මහතෙරුන්වහන්සේ අතින් උභතොකොවික ප්රමශ්නයක් විචාළේ ය. ඊට කාරණ කිම? යත්:- පූර්වොවපචිතකුශලබලයෙන් ඒ මිලිඳු මහරජානෝ නුවණින් අග පැමිණැ එසේ ම අපරිමිත ප්ර්ඥානුභාවසම්පත්න වූ නාගසෙන මහතෙරුන් වහන්සේ විසින් විසඳීමට විෂිය වූ නොයෙක් ප්රවශ්නයන් විචාරන්නාහු මේ මතු කියන උභතොකොටිකප්රයශ්නය විචාළහ. ඒ පූර්වොාපචිත කුශලකර්මනය නම් කවරැ? යත්:-
යට ගියදවස කාශ්යූප බුදුරජානන්වහන්සේගේ බුඬශාසනය පවත්නා කල්හි එක් ගඞ්ගාවක් සමීපයෙහි මහාවිහාරයෙක් වූයේ ය. ඒ විහාරයෙහි බොහෝ භික්ෂූඞසඞ්ඝයාවහන්සේ වැඩැ වසනසේක. එයින් එක් පිරිවෙණෙකැ වසන වත්පිළිවෙත් සරු ශීලාවාරගුණයෙන් යුක්ත එක් භික්ෂු්කෙනෙකුන්වහන්සේ බුදු ගුණ සිහි කෙරෙමින් මලුව හැමැදැ කුණු ගොඩ කොට අතැවැසි සැමණෙරනමකට කියනසේක්. ‘එම්බා සාමණෙරයෙනි මෙසේ අවුත් හැමැදැ රැස් කළ කුණු දමව’ යි කීසේක. එබස් අසඅසා ම නෑසුනුකෙනෙකුන් සේ යන්ට වන්සේක. නැවැත නැවැතත් දෙතුන්වැනි ව කුණු දමන්ට කියදීත් නො ඇසූ කන් ව ම යන හෙයින් ‘මේ නො කීකරු සාමණෙරයෙකැ’ යි හික්මවනු පිණිස ඕහට කිපුනු ආකාරයක් මෙන් දක්වා ඔහු ලඟට වහ වහා ගොස් අතැ තුබු මුසුත්මිට මුලදසව පෙරළා අල්වා ගෙණ පිටට පාර කීප යක් දුන්සේක.
එවේලෙහි සාමණෙරතෙම භයින් තැති ගෙණ අඬ අඬා කීකරු නමක් සේ යුහුයුහු ව කුණුගොඩ ලඟට ගොස් උක්කුටිකයෙන් හිඳ කරකැවී පහර දුන් තැනැත්තන්වහන්සේගේ මුහුණ යටැසින් බලබලා කුණුගොඩ උකාගෙණ ගොස් බැහැර දමමින් ගංතොටට පැමිණ අත සෝධමින් හිඳ කියනු යේ. “මම මේ කුණු දැමුවාවු කුශලානුභාවයෙන් නිවන් දක්නා ජාති දක්වා මේ අතර උපනුපන් ජාතියෙහි මඬ්යානහ්නසූය්ය්ක මණ්ඩලය වෙන් මහත් තෙජස් ඇති වෙම්ව යි, මහෙශාක්යය ව සත්වා්ධි පති ව මහත් වූ ප්රහඥවෙන් යුක්ත මහත් ඉසුරු ඇති වෙම්ව යි,
166 සඬර්මපරත්නාකරය. (සත්වන
ගුණරූපාදීන් දුටුදුටුවන් සතුටු කරවම්හ යි, මේ ගඞ්ගාවෙහි රළ සමූහය ජනිත ව අගණිත ව මතු මත්තෙහි යුහු යුහු ව වෙගයෙන් එන්නාක් මෙන් ක්ෂගය නො වන ස්ථානොත්පත්තිකප්රිඥාව පහළ වේව” යි කිය කියා ගඞ්ගාතීරයෙහි වෙරළස උන්නේ ය. එසේ හෙයින් කියන ලදී:-
“ඉම්නා කවචරබ්රෑ්හ ඡඩ්ඩපුඤේඤනිතො පරං, නිබ්බාණං යාව පප්පොමි තාව එත්ථුනතරෙ අහං.
භවාගංවසු නිබ්බත්තඨානාඨානෙ මතොරමේ, අනෙකසිරිසම්පත්තිං ලහිත්වා † දෙවමානුයෙ.
සූරියො විය මජඣත්තලොකපජේජාතජොතිනා. ආභාතු ජනෙ මද්දිත්වාක තෙජසා මෙ දිසොදිසං
මහොස‍ක්ඛො මහාපඤේඤා ජනාධිපමහිස්සරො, භංවය්යංන ගුණරූපෙහි කවකඤ්චනසන්නිතො,
ගග්ගාරායගතං ගංගා ඌමිහි ඵෙණුදික්ඛිය, ඉමා’ච පටිහානං මෙ සදා භවතු අක්ඛයං
ඨානුප්පත්තිකපඤ්ඤය ජන්තුනමවනීතංල, භවෙය්යපමිනමුක්කටඨං ගජානං කෙසරී යථා” යි
යනාදීන් තමන් කළා වූ කුශල ආවර්ජ න කෙරෙමින් උන්කල්හි, මලුව හැමැදි භික්ෂ්් න්වහන්සේ මුස්න මුසුන්හලැ තබා ජලස්නානය කරණු පිණිස ගංතොටට ගියෝ, සාමණෙරයන් කරන්නාවූ මෙබඳු ප්රා්ර්ත්ථානාව අසා “මේ සාමණෙරතෙම මා හැමැදි මලුවෙහි කුණු විචරක් බලයෙන් දැම්මුවාට මෙසේ අභිමානයෙන් ප්රාමර්ත්ථ නා කෙළේ ය. මලුව හැමැදැ කුණු දැම්මු මට කවර නම් ප්රාාර්ත්ථ නාවෙක් සිඬ නො වේ ද?” යි සිතා (උන්වහන්සේත් ප්රා්ර්ත්ථයනා කරණසේක්) ‘මම මේ මලුව හැමැන්දාවූ කුශලානුභාවයෙන් නිවන් දක්නා ජාතී දක්වා උපනූපන් ජාතියෙහි මේ ගඟැ රළපතර දිවැ ගත්වෙගය මෙන් ක්ෂවය නො වන්නාවූ අප්ර්මාණප්රඟඥායෙන් යුක්ත වෙම්වයි, මොහු විචාළා වූ කිසි යම් ප්රනශ්නයෙක් ඇද්ද, ඒ හැම වෙරළට පැමිණි රළ මෙන් මකා විදා, ඒ රළ ඔබා මතු ව එන රළ මෙන් මාගේ වචනය ම මුදුන්පත් වේව” යි යනාදීන් (ඒ භික්ෂුළන්වහන්සේ ද) ප්රාමර්ත්ථයනා කළසේක. එසේහෙයින් කියනලදී :-
“සුත්වාන සො භික්ඛු ආගනත්වාප සාමණෙරස්ස පත්ථ්නං මයා පයොජිතං පුඤ්ඤං කත්වා වදති රිදිසං
† අභූත්වාම
පරිච්ඡෙදය) මිලිඳුරාජකථා. 167
මය්හං කිං නු න සිජ්ඣති කතසම්මජ්ජනාදිනා. ඉති සො භික්ඛු චින්තෙත්වාත අකාසි පටිපත්ථ නං.
යාවාහං සන්තනිබ්බාණං පප්පොමෙත්ථ් න්තරෙ භචෙ, උප්පන්නුප්පන්තඨානෙසු භවෙය්යං් විබුධාධිපො.
අයං ගඞ්ගාතර‍ඞ්ගාඝො ආගනත්වා තීරසන්තීකා විලීයන්ති තථෙවස්ස කත්වාා වචනමද්දනං.
පුනාගතුමිවෙගොව වචනං මෙ නිරන්තරං, වත්තතු මත්ථග කං පත්වාං සබ්බෙසං පියමාවහං.
ඉමිනා “පුච්ජිතං පඤහං විජටෙත්වාසන දස්සිතුං, සම‍ෙත්ථාුහං භවෙය්යංෙ තාං හත්වා,මලකසන්නිභං’ යි
යනාදීන් ප්රාෙර්ත්ථංනා කළා වූ ඒ භික්ෂූහසාමණෙරදෙදෙනා වහන්සේ ම දිව්යනමනුෂ්ය්ලොකයෙහි ඉපිද බුඬාන්තරයක් මුළුල්ලෙහි නරසුරඉසුරු විඳ. මේ බු‍ඬොත්පාදයෙහි අප බුදුන් බුදු ව අමෘත මහාමේඝයක් සේ, ධර්මවදෙශනා කොට සත්වයයන් අමාමහනිවන් දක්වා නිවන්පුර පැමිණි පන්සියයක් අවුරුදු ගියකල්හි, ඒ සාමණෙරතෙම ජම්බුවිපයෙහි යොන්රට සාගල නම් නුවරැ අපමණ ශ්රීමසමෘඬියෙන් යුක්ත ව ඉපිද මිලිඳුරජ නම් වි ය. මෙසේ කරණ ලද්දාවූ ප්රාමර්ත්ථපනාබලයෙන් එනුවරැ රජ පැමිණි මිලිඳුමහරජතෙම ප්රමඥාප්රවවාහයන්ට සමුද්රෙයක් වැනි වි ය. සූ සැටකලි ශිල්ප නැමැති ගගනගඞ්ගාව වතළ තියග්ගලය වැනි වි ය. එකුන්ව සිවාදීන් නැමැති හස්තීන්ට කෙශරසිංහර ජයතු වැනි වි ය. අපරිමිතතීර්ත්ථකක නැමැති මාගසණඩමදිනයට පුණඩ රිකයන්හු වැනි වි ය. සියලු දඹදිවැ මිලිඳුරජහු සදෘශ ප්රාසඥා යෙක් නො ම ඇත්තේ ය යි ප්රුසිඩ වි ය. තවද, බල යන ද ජවයෙන් ද ශෞය්ය්න යෙන් ද භොගයෙන් ද ධනයෙන් ද බලවාහනයෙන් ද මිලිඳුමහරජහට වැඩිතරම් රජෙක් මුළුදඹදිවැ නැතැ යි ප්ර්සිඬ වි ය.
මෙසේ අපමණ වූ ශ්රීඳ සමෘඬින් රජසිරි විඳින මිලිඳුමහ රජතෙම එක්දවසෙක්හි බළසෙනඟ පිරිවරා සිවුරඟ සෙනග සමෘඬි දක්නා පිණිස නුවරැ වහසලින් නික්ම ගොස් නුවරින් පිටතැ මහඵලියෙකැ දී සිවුරඟසෙනඟ පුඩු ගස්වා වාදීන් හා කථා කරණු අභිප්රා යයෙන් යොන් ඇමැතිවරුන් සමිපයට කැඳවා “කිම් ද? ඇමැතියෙනි” සවස් වන්නට තව බොහෝ වෙලා ය. දැන් ම නුවරට වැද කවරකාරියක් කරමෝ ද? එහෙයින් කිසිතෙනෙක්හි පණ්ඩිත වූ ශ්රරමණයෙක් හෝ බ්රාිහ්මණයෙක්
169 සඬර්මිරත්නාකරය (සත්වන
හෝ සඞ්ඝපරිනායකයෙක් හෝ ගණාචාය්‍් යෙක් හෝ ඇද්ද? එතෙම නික්ලෙශී වු සර්වාඥයන්වහන්සේගේ ධර්ම කායය දනී ද? ඒ ප්රා ඥාතෙම මාගේ සිතැ ඇත්තා වූ ශඞ්කාව දුරු කොට මා හා කථා කරන්නට සමත්ථය වන්න් ද? එසේ හෙයින් එබඳු නුවණ ඇතියක්හු සමීපයට යම්හ” යි කි ය.
එපවත් අසා පන්සීයයක් පමණ යොන්ඇමැතිවරු වෙන වෙන ම කියන්නාහු “ඇයි, දෙවයන්වහන්ස! නුඹවහන්සේ නො දන්නාසේක් ද? අපගේ ශාස්තෘ වූ පුරණකාශ්ය ප ය, මක්ඛලි ගොයාලය, නිගණ්ඨනාතපුත්රඥ ය යි සදෙනෙකුන් වහන්සේ සඞ්ඝප්ර‍ධානසේක. ගණප්රයධාන සේක. ගණාචාය්ය් ය සේක. ප්රා‍ඥ සේක. යශස් ඇති සේක. සකලසත්වයයන්ට සාධුසම්මත සිද්ධස්ථානයක් වැනි සේක. එහෙයින්, දෙවයන් වහන්ස! නුඹවහන්සේට වැඩක් කැමැති සේක් වී නම්. ඒ ශාස්තෲන්වහන්සේලා ලඟට යම්හ. ඹවුන්වහන්සේලා කී බණ බණ නම් වෙයි. විසැදු පැන පැන නම් වෙයි. ඔවුන්වහන්සේලා විසින් දුර කළ ශඞ්කාවෙක් ම නිඃශංකා වෙයි. උන්වහන්සේලා කී බසෙක් ම බස් නම් වෙයි. එහෙයින් නො පමා ව ඒ ශාස්තෲන් වහන්සේලා වැඩඋන් තැනට ගොස් සිතැ ඇති සැකයක් දුරු කොට බණ අසා පව් ගෙවා ගත මැනැවැයි කීහ. මිලිඳු රජ්ජුරුවෝ එපවත් අසා අසුන් යෙදු රථවාහනයකට පැනැනැඟී පන්සියයක් යොන් ඇමැතියන් පිරිවරා පුරණකාශ්යහප නම් වූ ශෘස්තෲහු ලඟට පැමිණ පන් සියයක් යොන් ඇමැතියන් හැ සමග මහත් ආදර කොට ඔහු පිරිවරා හිඳ ප්රපශ්නයක් විචාරන්නාහු: “ස්වාමීනි පුරණ කාශ්ය්පයානන්වහන්ස! නුඹවහන්සේගෙන් මා සිතට උපන්නා වූ ශඞ්කාවක් විචාරමි. ඒ මට ඉඳුරා ම වදාළ මැනැවැ” යි කීහ.
එවිටැ පුරණකාශ්යිපයෝ සිතන්නාහු: “මෙවිටැ මාගේ බුදු කමෙහි විශෙෂයත් මා දැනුමැතිකමුත් කථිකකමුත් මෙසේ වූ ප්ර ස්තාවයෙහි නො පා තබා ගෙණ හිඳ පසු ව කවුරුන්ට පාම් ද?” යි මහත් වූ අහංකාරයෙන් උදාර ගර්වගසිතින් කියනුවෝ: “මහරජ! මා අතින් ම අසා නො ගත් ප්රෙශ්නයක් පසු වැ තොපට කවුරු කියද් ද? එසේහෙයින් තොප සිතැ ඇති සියලු ශඞ්කාවන්ම මා ඉදිරියෙහි පිරුවා හෙලාපියව. ඒ හැම දැන් තොප සිතට හැගෙන සැටියේ හස්තාමලකයක් මෙන් දක්වා නො වළහා කියා ලමි” යි කීහ.
1. දුටු.
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 169
එබසට මිලිඳුමහරජ සමාධි වැ කියනුයේ : “පූරණකාශ්යුප යානන් වහන්ස! මේ ලොව කවුරු රක්ෂා කෙරෙත් දැ” යි විචාළේ ය. එබසට ‘රහත්ගුණ ය’ යි යන රහස් නුගුණයක් ඇති පුරණකාශ්යරපයෝ කියන්නාහු : මහරජ ! මේ තද ග්රින්ථිස්ථානයෙක් නො වෙයි. එසේ හෙයින් මේ පමණකුත් නො දැනු ද? මේ මුළු ලොව රකිනේ මහපොළොවමය. ඒ මෙහපොළොව නිසා මේ සත්වුලොකය රැකෙන්නේ ය” යි කීහ. එබසට මිලිඳු මහරජානෝ කියන්නාහු: පුරණකාශ්යුපයානන් වහන්ස! මේ මුළුලොව පොළොව නිසා රැකෙන කලැ අවිචිමහනිරයෙහි වැටෙන්නාවූ සත්වවයෝ පොළොව ඉක් මැ යන්නාහ. සමහරු පොළොව පළා ගෙණත් යන්නාහ. එසේ අවිචිමහනරකයෙහි වැටෙන්නා වූ සත්වවයන් ම පොළොව කුමක් පිණීස නවතා ලිය නො හෙන් නේ දැ” යි කීහ.
මෙසේ මිලිඳු මහරජානන් කීකල්හි ඒ පුරණකාශ්යාප නම් වූ ශාස්තෘනිවටයා පිටිකර පහරක් කෑවා සේ තික්කු ව ඉගිකරු ව යටසින් වට බලා ගෙළෙයි ගත් රළු කැවිල්ලක් ගලන්ට ද වමාරන්ට ද බැරි වැ උගුරු අඹන්නක්හු මෙන් ඇස් උඩ ඉඳු වා පිට වක් කොට ලැපැති තනාදී කඳට සිටුවා කර මඳක් නමා දෘෂ්ටි යට හෙලා නැහග විමසා අමුතු ව බලන්නාක්හු මෙන් පරක්කු ලා තුෂ්ණිම්භූත ව අවිද්යාහධ්යාුනයට සමවන්නාක් මෙන් මුවෙන් නො බැණ හුන්නේ ය. මෙසේ උන් පුරණකාශ්යබපයන් බලා මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ඇයි, පුරණ කාශ්යුපයානන් වහන්ස! සිත ඇති සියලු ශංකාවන් ම දුරු කොට ප්ර්ශ්න විසැදීමට මා මුත් කවුරුදැ? යි සුරුකම් බැණලා මෙවිට බසකටත් ලෙව ව මුවෙන් නො බැණ හිඳිනා සේක් නැ” යි කියා තත් පර වීමෙනුන් එයින් මත්තෙහි බසකුත් එවා ගත නො ගී මඳක් බලා හිඳ ඒ පුරණකාශ්යපපයන් ලගින් නික්ම ගොස්. දෙ වෙනි වත් මක්ඛලිගොසාල ශාස්තෘ නම් වූ බසට බුහුටි නිවටයකු ලඟට ගොස් පිරිවරාගත් යොන්ඇමතියන් හා, සමග ඕහට මහත් ආදර දක්වා එකත්පස් ව හිඳ, ඔහු අතින් විචාරණ මිලිඳු මහරජතෙම මක්ඛලිගොයාසලයන් වහන්ස! අප සිතට උපන් ශංකාවක් විචාරමි. එය දුරුකළ මැනැව” යි කීහ.
එබසට මක්ඛලීශොසාලයෝ කියන්නාහු “ අප හැර අනික් තැනෙකිනුත් සිතට උපන් ශංකාවක් දුරු කොට ගත හැකි ද? අපට සත්වයන්ගේ සිතැ සැක දුරු කිරීමුත් අරුමයෙක් ද? එසේ හෙයින්. මහරජ! තොපට නොදැනුනුදෙයක් දප අතින් විචාරා
170 සඬර්මතරත්නාකරය (සත්වන
ගණුව” යි කීහ. එබසට මහරජානෝ කියන්නාහු “මක්ඛලිගොසාලයන් වහන්ස! කුසල් අකුසල් දෙක නම් ඇති දෙකක් ද? සුකෘත ය, දුෂ්කෘත ය යන දෙකෙහි එලය විපාක ය යි යන දෙයෙක් ඇද් දැ?” යි විචාළෝ ය. එබසට මක්ඛලිගොසාලයෝ තමන්ගේ දැනුමැතිකමෙහි තත්ත්ව්ය ප්ර කාශ කොට කියන්නාහු: “මහරජ! තෙපි කුමක් කියවු ද? අප කීවක් ම තොපි අදහා ගණුව. එසේ හෙයින් කුශලාකුශලාකර්මහදෙක ඇති දෙයෙකැයි නො සිතව. සුකෘතදුෂ්කෘත දෙකෙහි එලවිපාකත් ඇති දෙයෙකැයි නො සිතව. එසේ හෙයින් කුසල් අකුසලුත් නැත. සුකෘත දුෂ්කෘතත් නැතැ” යි කියා මිලිද්රදරජහට මක්ඛලිගොසාලයෝ තමන්ට ප්රැගුණ වූ බණක් කියන්නාහු: “එම්බා මහරජානෙනි! මා කියන්නා වූ ධර්මූය ඉඳුරා අසා සිතැ තබව” යි ආමන්ත්රදණය කොට හඟවන්නාහු ‘මහරජානෙනි! මෙලොව්හි රජ ව උපන්කෙනෙක් පර ලොව්හිත් රජව ම උපදනාහ. මෙලොව බමුණුව උපන්නෝත් පරලොවත් බමුණුව ම උපදනාහ, මෙලොවැ වෙළඳ ගොවියාත් පරලොවැදීත් වෙළෙඳගොවියා ම ය මෙලොවැ චණ්ඩාල වැ උපන්නාහු පරලොවැ දීත් චණ්ඩලාදී නීචකුලයෙහි ම උපද නාහු ම ය. එසේ හෙයින් කුසල් අකුසල් දෙකින් ප්රීයෝජන නැති නියාව මෙයින් මතු දැන ගණුව’ යි කීහ. මෙසේ මක්ඛලිගොසාලයන් කී බණ අසා මිලිඳු මහරජානෝ කියන්නාහු: “එසේ වී නම්, මක්ඛලිගොසාලයෙනි! තොප කී යේ සැබෑ නම්, අප දැන් මෙලොවැ දී කුසල් කිරීමෙන් ප්රමයෝජන කිම් ද? අභිප්රාැයයක් ම කරම්හ. කුසල, අකුසල ය යි යන දෙක තමාන් කවර කාරණයක් පිණිස පෙර කිවුද? එසේ හෙයින්, මක්ඛලිගොසාලයෙනි මෙලොවැ දී අතපය සිඳුනා ලද්දාහු පරලොවැ දීත් අතපය සිඳුනා ලද්දාහු ම නො වෙත් ද? මේ ලොවැ දීත් කන් නාසා සිඳුනා ලද්දාහු පරලොවැ දීත් එසේ ම උපදනාහු නො වෙද් දැ?” යි කිහ. ඒ ඇසූ මක්ඛලිගොසාලයෝ මුවෙන් නො බැණ මූගව්රනතධ්යාඅනයෙන් මෙන් උන්නේ ය. මේ ප්රොකාර දුටු මිලිඳුමහරජානෝ තමන්ගේ පන්සියයක් පමණ වූ යොන් ඇමැතියන් හා සමග අභීතගර්වමයෙන් නැගී සිට “ත්ර්ච්ඡො වත හෙ ජම්බුදීපො. පලාපො වත හො ජම්බුදීපො නත්ථිහ කොවි සමණො වා බ්රා“හ්මණොවා, යො මයා සඬි, සල්ලපිතුං ස‍ක්කොතී, කඞ්බං පටිවිනෙතුන්ති.” යනාදීන් “එම්බා ඇමැතියෙනි! මේ සකලජම්බූවීපය මා හැර ශ්රිමණබ්රාාහ්මණ වෛශ්ය්ශූදාදී වූ ව්යතක්තතරපණ්ඩිතයක්හු නැති ව සිස් වූයේ ය.
පරිච්ඡෙදය.) මිළිඳුරාජකථා 171
පණ්ඩිතගොචර වූ බසක් අසන්ට නො මැතිහෙයින් මේ ජම්බුවීපය ප්රාලාප ය. එසේ හෙයින් මා සිතැ සැක දුරු කිරීමට වත් මා හා කථා කිරීමට වත් සමථපණ්ඩිතයෙන් මේ දඹදිව්තෙලෙහි ඇතැයි නො සිතමි” කියා මහත් අභිමානයෙන් ඒ නිගණ්ඨයන්ට නිරාදර ව නික්ම තමාගේ පන්සියයක් යොන් ඇමතියන් ලඟට කැඳවා “එම්බා ඇමතියනි! චන්ර්න් කාන්තීන් බබලන්නා වූ සිහිලළ රාත්රිැය ගඞ්කා දුරු කරමෝ දැ?’ කිහ එබසට අමාත්ය වරු බැණ නො නැගී රජුගේ මුහුණ බලබලා ම සිටියාහ. ඒ කලැ මහරජානෝ මහසෙනඟ හා සමග පන්සියයක් යොන් ඇමැතියන් පිරිවරා රථවාහනාරූඪ ව නුවරට වැද තමන්ගේ මාලිගාවට වන්හ. එසමයෙහි සාගලනුවරැ ශ්රැමණබ්රා හ්මණගෘහපතිපණ්ඩිත වරුන් නො මැති ව දොළොස් අවුරුද්දක් පණ්ඩිතසඤ්චාර නැති විය. යම් තැනෙක්හි ‘ශ්රදමණබ්රා්හ්මණයන් හා ගෘහපතිආදිපණ්ඩිත කෙනෙකුන් වසතී” ඇසුව හොත් මිලිඳුමහරජානෝ එතැන්හි ගොස් ප්රහශ්න විචාරති. ඒ සියලු පණඩිතවරු ම ප්රරශ්න විසැඳීමෙන් ඔහු ගිවිස්වා ගත නො හී ඒ සාගලනුවර හැර ඒ ඒ තැන්හි ගියාහු ය. යම් පණ්ඩිතකෙනෙක් ඔහු විචාළ ප්රහශ්න විසඳීමට වෙහෙස නොවිඳ තුෂ්ණිම්භූත ව නො දනුම්හයි කියා හිදිනාහු වූ නම්, ඒ නුවරැ ම හිඳුනාහු ය. භික්ෂූුහු වනාහි ප්රොශ්නපෘච්ඡා වෙන් වෙහෙසී බොහෝ සේ හිමාලයවනයෙහි ම වසන්නාහු ය. එසමයෙහි කෙළසියයක් රහතුන්වහන්සේ හිමවතැ රක්ඛිත තල නම් පර්වෙතයෙහි වසනසේක ඉක්බිති ආයුෂ්මත්වූ අස්යගුත්ත මහතෙරුන්වහන්සේ මිලිඳුරජ්ජුරුවන් කියන පණ්ඩිත ගර්ව වචනයන් දිවකණින් අසා යුගන්ධරරපර්විතමුදුනට භික්ෂූමසංඝයා රැස් කරවා මහාසංඝයාවහන්සේට කියනසේක් “ඇවැත්ති! මිලිදුරජ්ජුරුවන් හා සමග කථා කොට ඔවුන් සිතැ උපන් ශඞ්කා දුරු කිරීමට සමර්ත්වන වූ භික්ෂූරකෙනෙක් මෙතැන්හි ඇද් දැ?” යි විචාළසේක. එබස් ඇසූ කෙළසියයක් රහතුන්වහන්සේ මුවෙන් නො බැණ වැඩවුන්සේක. නැවැතත් දෙතුන්වැනි ව විචාළ දීත් හැමදෙනාවහන්සේ ම මුවෙන් නො බිණූසේක. එකල්හි ආයුෂ්මත් වූ අස්සගුත්ත මහතෙරුන්වහන්සේ කියනසේක්: “ඇවැත්ති! තව්තිසා භවනයෙහි චෛජයන්ත ප්රාසසාදයට පූර්විදිගැ කෙතු
172 සඬර්මසරත්නාකරය (සත්වන
මති නම් දිව්ය මානයෙහි මහාසෙන නම් දිව්ය්රාජයෙක් වෙසෙයි ඒ දිව්යමරාජතෙම යශස්තෙජස්ප්ර තාපඵෙශ්වය්ය්ය්තප්රඒඥදීන් සෙසු දෙවියන් අභිභවනය කොට බබලන්නේ ය. ඒ දිව්යර පුත්රයතෙම මිලිඳුරජ්ජුරුවන් හා සමග කථා කිරීයට ද, ඔහු විචාළ ප්ර ශ්න විශර්ජහනය කොට සිතැ සැක දුරුකරන්ට ද, පූර්වටවාසනා බලයෙන් සමර්ත්ව වන්නේ ය යි කීසේක. එපවත් අසා කෙළ සියයක් රහතුන්වහන්සේ යුගදුරුමුදුනෙහි දී ම අන්තර්ඬාතන ව ශක්රවභවනයෙහි දී පෙණී සක්දෙව්රජහු ලඟට පෙළ සැදී වඩනට පටන්ගත්සේක. මෙසේ වඩනා රහතුන්වහන්සේ දුටු ශක්ර දෙවෙන්ර්පෙළ තෙම මහත් ආදරයෙන් පෙරගමන් කොට ලඟට ගොස් පසඟ පිහිටුවා මහතෙරුන්වහන්සේ අතින් විචාරණුයේ: ‘ස්වාමීනි, ඇමදෙනා වහන්සේ කුමක් පිණිස මෙතැනට වැඩිසේක් ද? මාගෙන් වියයුතු ප්රනයොජන කවරේ දැ?” යි කී ය. එබසට ආයුෂ්මත් අස්සගුත්ත මහතෙරුවන්වහන්සේ කියනසේක: “ශක්ර දෙවෙන්ර් ැඩයානෙනි! ජම්බුවීපයෙහි සාගලනුවරැ මිලිඳු නම් මහරජෙක් වාදීභසිංහ රාජයකු මෙන් වෙසෙයි. ඒ මහරජ භික්ෂූ සංඝයා සමීපයට එළඹ දෘෂ්ටිවාදයෙන් ප්ර්ශ්න විචාරා වෙහෙස දෙන්නේ ය” යි කීසේක. එබසට ශක්රඹදෙවෙන්ර්ප්රතෙම කියනුයේ: “ස්වාමිනි! ඒ මිලිඳු මහරජතෙම තව්තිසා භවනයෙන් චුත ව ගොස් සාගල නුවරැ උපන්නේ ය. ඒ මිලිඳු මහරජහුගේ මාන මර්දන කිරී මට තෙල කෙතුමතී නම් දිව්ය්විමානයෙහි වාසය කරණ මහා සෙන නම් දිව්යදරාජයානෝ සමර්ත්ව්යෝ ය. එසේ හෙයින් ඒ දිව්යවපුත්රායානන් මිනිස්ලොවැ උපදින්ට ආරාධනා කරණු පිණිස යම්හ” යි කී ය. එකල්හි අස්සගුත්ත මහතෙරුන්වහන්සේ ඇතුළු වූ කෙළ සියයක් රහතුන්වහන්සේ හා සමග ශක්ර්දෙවෙන්ර්කෙළ ගොස් කෙතුමති නම් දිව්යැවිමානයට වැද මහාසෙන දිව්යසපූත්රේයානන් දැක වැඩැ සිටි කල්හි ඒ මහාසෙන නම් වූ දිව්යහරාජයානෝ වැඩි රහතුන්වහන්සේ වැඳ එකත්පස් ව සිටි ශක්ර දෙවෙන්ර්්ය යන් අතින් විචාරන්නාහු: “දෙදෙව්ලොවට අධිපති වූ මහානුභාව සම්පන්න ශක්ර්දෙවෙන්ර් ැඩයානන් වහන්ස! රහතුන්වහන්සේ හා සමග මෙතැනට වැඩි කාරණ කිම් දැ?” යි විචාළහ. එබසට ශක්ර දෙවෙන්ර්සේ යෝ කියන්නාහු: “සබඳ මහාසෙනයෙනි! තොප මනුෂ්යා ලොකයෙහි උපදිනා පිණිස ආරාධනාවට ආම්හ” යි කීහ.
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 173
එ බසට මහාසෙන නම් දිව්ය රාජයානෝ කියන්නාහු: “ස්වාමිනි! මිනිස් ලොවැ ඉපැදීමෙන් මට ප්ර යොජන කිම් ද? මේ දෙව්ලොව පටන් මතු මත්තෙහි දිව්යමලොකවලැ ඉපිද දිව්යදසම්පත් වලඳා නිවන් දක්නා කැමැත්තෙමි. මනුෂ්යෙලොකසම්පත්තිය නම් ඉතා ම පිළිකුලැ එසේ හෙයින් නො කැමැත්තෙමි” යි කීහ.
ඉක්බිති ආයුෂ්මත් වූ අස්සගුත්ත මහතෙරුන් වහන්සේ කියනසේක්: “එම්බා මහාසෙනදිව්යසරාජයානෙනි! දිව්යොමනුෂ්යම ලොකවලැ දිවැසින් බලන්නමෝ ශාගලනුවරැ මිලිඳු රජ්ජුරුවන් ගේ වාද බිඳ බුඬශාසනය උසස් කොට දැක්වීමට සමර්ථමයක්හු තොප හැර අන්කිසිතැනෙකැ නුදුටුම්හ. එසේ හෙයින් පරවැඩ කැමැති තොප විසින් මේ බුඞශාසනය පන්දහසක් හවුරුදු උසස් කොට පවත්වන ලෙස උත්සාහ සිතා, ඔහුගේ වාද මදීනය කරුණු පිණිස මිනිස්ලොවැ උපදින්ට නික්මෙව” යි කී සේක. මහාසෙනදිව්ය රාජයානෝ එපවත් අසා “ස්වාමීනි! කවරක්හු විසිනුත් බැරිවූ මිලිඳුරජහුගේ වැද බිඳ බූඞශාසනය උසස් කොට දක්වා බබලවන්ට මම සමර්ථකයෙම් ද? එසේ වී නම් මිනිස්ලොවැ උපදිමි” යි තුටුපහටුසිතින් “යහපතැ” යි ගිවිස්සාහ.
එකල්හි ඒ රහතුන්වහන්සේ ඔහු “මිනිස්ලොවැ උපදිමි” යි ප්රගතිඥා දුන් වචනය අසා සමාධි ව දෙව්ලොවින් අවුත් හිමාලයයෙහි රක්ඛිතතල නම් ගල්අතලෙහි වැඩඋන්සේකැ. එ කල්හි ආයුෂ්මත් වූ අස්සගුත්තමහතෙරුන්වහන්සේ කියන සේක්. “ඇවැත්නි! මේ භික්ෂූතසන්නිපාතයට නො පැමිණියා වූ යම් ගණප්රවධාන වූ භික්ෂූ කෙනෙක් ඇද්දැ” යි විචාරා, රොහණ ස්ථවීරයන්වහන්සේ ධ්යාතනයට සමවැදැ නො පැමිණි බව අසා, උන්වහන්සේ ලඟට දූතයක්හු නික්මවන්ට කී කල්හි, රොහණ ස්ථවීරයන්වහන්සේත් ඒ ක්ෂසණයෙන් ම ධ්යානනයෙන් නැගී රක්ඛිතතලයෙහි රැස් වූ කෙළසියයක් රහතුන් වහන්ස් ලඟට පැමිණිසේක. එකල්හි අස්සගුත්ත මහතෙරුන්වහන්සේ රොහණ ස්ථවිරයන්වහන්සේට කියනසේක්: “කීම් ද, රොහණස්ථවීරයෙනි! බුඬශාසනය පසු බසිමින් සිටිය දී සංඝසන්නිපාතයට රැස් නො වී උදාසීන ව උන්නැ?” යි කීසේක. එබසට රොහණ ස්ථවීරයන්වහන්සේ කියනසේක් “දැන දැන උදාසීන ව උන්නෙමි නො වෙමි මෙ පවත් මෙනෙහි නො කෙළෙමි” යී කීසේක. එ කල්හි අස්සගුත්ත මහතෙරුන්වහන්සේ කියනසේක්. “ඒ වැරැදී දට දඬුවම් කරමි” යි කීසේක. “ස්වාමිනි! කවර දඬුවමක් කෙරෙම් දැ?” යි රොහණ තෙරුන්වහන්සේ කීසේක. එබසට අස්සගුත්ත
174 සඬර්ම රත්නාකරය. (සත්වන
මහතෙරුවහන්සේ කියනසේක් “රොහණස්ථවිරයෙනි! හිමාලයපර්වුත අසැ කජංගලා නම් බමුණු ගමෙක් ඇත. ඒ බමුණු ගමැ මහත් සම්පත් ඇති සොණුත්තරනම් බමුණෙක් වෙසෙයි. ඔහුගේ ඇඹෙති වූ බැමිණිදෙවීන් කුසැ පිළිසිඳිනා වූ නාග යෙන නම් බමුණු කුමාරයෙක් ඇත. ඒ බමුණුකුමාරයා සත් හැවිරිද්දෙහි ගෙණඇර මහණ කරවූ කල්හි මේ දඞුවමින් මිදෙව” යි කීසේක. එබසට රොහණස්ථවීරයන්වහන්සේ එවදන් “යහපතැ” යි පිළිගත්සේක. ඉක්බිති තව්තිසාදෙව්ලොව කෙතුමතී නම් දිව්යයවිමානයෙහි වසන්නා වූ මහසෙන නම් දිව්යදරාජයානෝ දිව්යායත්ම භාවයෙන් චුත වැ අවුත් කජඞ්ගලා නම් බමුණුගමැ සොණුත් තරබමුණානන්ගේ භාය්යාය ව වූ බැමිණිදේවීන්ගේ කුස පිළිසිඳ ආයුධපජ්ජලනාදී වූ ත්රිභවිධආශ්චය්ය්යෙන පහළ කොට දසඑකඩ මසින් බිහි වූහ. රොහණස්ථවීරයන්වහන්සේ ද ඔහු මවුකුසැ පිළිහුන්තැන් පටන් ඒ බමුණානන්ගේ ගෙයි ඇමදවස් ම සිඟනසේක් දසඑකඩමසක් අධික සත්අවුරුද්දක් සිභූසේක. එකදවසකුත් කැඳබත් ආදිය තබා “අරුණු ය” යි යන බසකුත් නො ලත්සේක. ආක්රොකශපරිභව ම අසනසේක. දස මසක් අධික වූ සත්අවුරුද්දක් ඇවෑමෙන් එක්දවසෙක මුන් වහන්සේ දොරැ සිඟා වැඩසිටිකල්හි ගෙන් දොරට කර පෙවූ කෙල්ලක් මඳක් කරුණා උපදවා දරුණුසිත් හැර “ අරුණු ය” යි කිව. එබසට රොහණස්ථවීරයන්වහන්සේ සතුටුආකාර පවත්වා වඩනට නමා ගත්සේකැ.
එදවස් සොණුත්ශර නම් බමුණු බැහැරැ කිසිකාරියෙක ගොස් එනුයේ තෙරුන්වහන්සේගේ ප්ර සන්නාකාර දැක “කිසිවක් ලදු දැ?” යි විචාළේ ය. තෙරුන්වහන්සේ ද මෙ තෙක් කලක් නොලත් වචන මාත්ර යක් ලත්හෙයින් “බ්රානහ්මණයානෙන! ලදුම් හ “ යි කීසේක. එබස් අසා බමුණා නො සතුටු ව වහා ගෙට අවුත් කියනුයේ : “මෙතනට සිඟා ආ මහණුට කිසිවක් දුන්හු දැ?” යි විචාළේ ය. එබසට ඔහු කියන්නාහු: ‘අපගේ ගෙන් කිසිවකුත් ඕහට නුදුනුම්හ” යි කීහ. ඒ අසා බමුණු සිතන්නේ “මහණු නම් බොරු කිය නො හැක්ක. බොරු නම් සියලුපාපයට ම මූලකාරණ ය. එසේ හෙයින් මොහු විසින් නුදුන්දෙය දුනැයි බොරු කියන්ට කාරණ කිම් දැ?” යි කියා “සෙටදවස් මහණු දුටුකලැ බොරු කීවාට මුසාවාදාරොපණයෙන් වෙහෙසම්” සිතා හුන්කල්හි දෙවන දවස් රොහණතෙරුන්වහන්සේ බමුණාගේ ගෙදොරට පෙර
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 175
සේ ම සිඟා වැඩිසේක. බමුණා උන්වහන්සේ වෙහෙසසු පිණිස වෙනකාරියෙහි ව්යමවෘත නො වී ගෙහි ම උන්නේ සිඟා වැඩ සිටි තෙරුන්වහන්සේ දැක යුහුසුලු වැ බස් කීපයක් ගෙහි ම සිට අඬ ගා කියමින් මිදුලට පැන “එම්බල මහණ! ‘මුසාවාදාදීන් දුරු වූම්හ’ යි බැහැවෙන කලැ ඊයේ දවස් අපගේ ගෙන් කිසිවකුත් නො ලැබ ලදුම්හ” යි කීකලැ මුසවා නො වේ ද? එසේ කීම මහණුන්ට සරුප දැ?”යි කී ය. එබසට තෙරුන්වහන්සේ කියනසේක්: “එම්බා බ්රානහ්මණයානෙනි! තොපගේ ගෙහි දසඑකඩමසක් අධික වූ සත් අවුරුද්දක් හැමදවස් ම සිඟා ‘අරුණු ය’යි යන බස්පමණකුත් නො ලදුම්හ. ඊයේ දවස් තොපගේ ගෙන් එපමණ බසක් ලදුම්හ. ඒ ලද්දාවූ වතනය පිණිස” ‘ලදුම්හ’ යි කීම්හ. එසේහෙයින් අප කී බස මුසවා නො වෙ” යි කීසේක.
බමුණා එබස් අසා සිතනුයේ: “මොහු වචනමාත්රදයක් ලැබ ජනයා මඬ්යායෙහි ‘ලදුම්හ’ යි ප්රාශංසා කොට කියන ගුණවත් සත්පුරුෂයාන කෙනෙක. ඉදින් කනබොන දැ ආදී වූ කිසි වස්තුවක් ලද්දු නම්, කෙසේ නම් ප්රුශංසා නො කෙරෙද් දැ? යි ශ්ර මණ රූපයෙහි අතිශයින් පැහැද, තමහට පිළිගෙල කළා වූ බතින් බත් සැන්දක් හා එපමණට පොහෝනා ව්යූඤ්ජනයක් හා එදවස් පිළිගන්වා “මේ අද දුන් ආහාරපමණක් ම හැමදවස් මෙගෙන් සම්බ වේව” යි කියා ආරාධනා කෙළේ ය. මහතෙරුන්වහන්සේ ද මුවෙන් නො බැණ ඉවසා කීප දවසක් සිඟා අහර ලැබ ගෙණ වඩනාසේක. එයින් මෑතභාගයෙහි උන්වහන්සේගේ ඉන්රිර ල ය සංයමාදී වූ ඉරියාපථයෙහි පැහැද හැම දවස් ම තමාගේ ගෙහි දී වලඳනා ලෙස ආරාධනා කෙළේ ය. තෙරුන් වහන්සේ ද මුවෙන් නො බැණ ඉවසා දවසින් දවස ඒ බමුණාගේ ගෙහි දී ම වලඳා වඩනාසේක් බුදුබණින් මඳක් මඳක් ඕහට කියා වඩනාසේක.
එකල්හි ඒ බ්රමහ්මණයාගේ පුත්රද වූ නාගසෙනකුමාරයෝ ද වෙදත්රැයයෙහි පාරප්රාඒප්ත ව තෙසුන් සූසැටකලා අටළොස් ශිල්පයෙහි නිපුණ ව තමා උගත්තා වූ ඒ සියලු ශිල්පශාස්ත්රුයන්ගේ ම ආදිමධ්යාෙවසානය නුවණින් පරීක්ෂා කොට බලනුයෝ මඳකුත් සාරත්වතයක් නො දැක “ මේ සියලුවෙදශාස්ත්රා දීහු ම ත්රොව්ඡ ය, ප්රුලාප ය, අසාර ය” යි නොසතුටුසින් ඇති ව උන්නාහ. ඒ දවස් ආයුෂ්මත් වූ රොහණ ස්ථවීරයන්වහන්සේ ඔහුගේ ගෙදොරට සිඟා වැඩිසේක. එකල්හි නාගයෙනකුමාරායෝ තෙරුන් වහන්සේ දැක සතුටු ව ප්රීකතිප්රුමොද්යී වූ සොම්නස්. සිතින් පෙර
176 සඬර්මකරත්නාකරය (සත්වන
ගමන් කොට ආයුෂ්මත් වූ රොහණස්ථවීරයන්වහන්සේට කියන් නාහුඥ “කිමෙක් ද, යහළුව! තොපගේ ශරීරය කාෂායවස්ත්ර්යකින් වසා පොරෝණා ලද්දේ ය?” යි කීහ. එබසට උන්වහන්සේ කියන සේක් “එසේ ය, දරුව! අපි ප්රදව්ර”ජිතයම්හ” යි කීසේක. එබසට නාගසෙන කුමාරයෝ කියන්නාහු: “යහළුව! තෙපි කවර කවර කාරණයක් පිණිස පැවිදි වූ දැ?” යි කීහ. එබසට රොහණස්ථවීර යන් වහන්සේ කියනසේක් “දරුව! අපි පාප නැමැති මල ප්රණක්ෂානලනය කරණ හෙයින් ප්ර?ව්රඅජිතයම්හ” යි කීෙස්ක. එබසට නාගසෙන කුමාරයෝ කියන්නාහු “යහළු! තොපගේ හිසකෙස් සෙස් සවුන්ගේ කෙශයන් මෙන් දිගු නො ව ලුහුඬු ව තිබෙනැ?” යි විචාළහ. එබසට තෙරුන්වහන්සේ කියනසේක්: “හිසකේ වඩා පරිහරණ කිරීමෙහි සොළොස් පළිබොධයක් දැක කෙසමස්සූන් බහා පැවිදි වූම්හ” යි කීසේක. එබසට නාගසෙනකුමාරයෝ කියන්නාහු: “කෙ‍සමස්යුපරිහරණයෙන් සොළොස් පළිබොධය නම් කවරේ දැ?” යි විචාළහ.
තෙරුන්වහන්සේ එබසට සොළොස් පළිබොධයන් වෙන වෙන ම දක්වන්සේක් ‘එම්බා දරුව! කෙසමස්සුපරිහරණය කරණ කලැ අලංකාර කිරීම පළමුවන පළිබොධය ය. සැරහුම දෙවන පළිබොධය ය. තෙල් ගැල්වීම තුන්වන පළිබොධය ය. ධොවනය කිරීම සතර වන පළිබොධ්යහ ය. මල් පැළදීම පස්වන පළිබොධය ය. සුවඳ ගැල්වීම සවනපළිබොධය ය. දුම්ආදිය දී සුවඳ කැවීම සත්වන පළිබොධය ය. අරළුසුණු ගැසීම අටවන පළිබොධෙය ය. තෙල්ලි අඹරා ලීම නවවන පළිබොධ්යු ය. කළුයෙන් රැඳීම දසවන පළිබොධය ය. බැඳීම එකොළොස්වන පළිබොධ්යය ය. පණා ආදියෙන් පීරා තැනීම දොළොස්වන පළිබොධය ය. නිරන්තරයෙන් එහි ම සිත් අලවා පරිහරණය කිරීම තෙළෙස්වන පළිබොධය ය. අවුල් හැරීම තුදුස්වන පළිබොධ්යර ය. උකුණන් හැරීම පළළොස්වන පළිබොධ්යි ය. හිසකේ වගළ කලැ සොක ගැන්ම ද කැලඹීම ද ප්රනලාප කීම ද සිහිමුළා වීම ද යන මේ ආදිය සොළොස්වන පළිබොධය යි. මෙසේ සොළොසක් පමණ පළි බොධයෙන් යුක්ත වූ කෙසමස්සූන් පරිහරණය කරන මනුෂ්යසයෝ සියලු ම ගැඹුරු වූ සියුම් වූ ශිල්පයන් නසන්නාහු ය” යි කී සේක.
නාගයෙන කුමාරයෝ එපවත් අසා නැවැත විචාරන්නාහු ‘හඳනා පොරෝණා වස්ත්රෝයෝ ද සෙසු සත්වරයන් හඳනා වස්ත්රෝයන් මෙන් නො වෙති. ඊට කාරණ කිම් දැ?” යි විචාළහ එබසට
පරිච්ඡෙදය ) මිලිඳුරාජකථා. 177
තෙරුන්වහන්සේ කියනසේක් “එම්බා දරුව! යහපත් වස්ත්ර.යන් සියලු සත්ව යෝ ම කැමැති වන්නාහ. එසේ කල්හි නොයෙක් දෙනාගෙන් භය වස්ත්රසය නිසාම උපදනේ ය. එබඳු භය මේ කාෂාය වස්ත්රාය ඡෙදන බන්ධ‍න රජනාදිය කළ හෙයින් නූපදනේ ය. එසේ හෙයින් මේ හඳනා පොරෝණා වස්ත්ර‍යෝ ගිහිවස්ත්රනයන්ට අසදෘශ වූවාහු ය” යි කී සේක. මේ කාරණයන් අසා නාගසෙන කුමාරයෝ මඳක් සතුටු ව “යහළුව! තෙපි කිසියම් ශිල්පයක් දැනු දැ?” විචාළහ. “එසේ ය, දරුව! ශිල්පයනුත් දනුම්හ. ලොකයෙහි උතුම් වූ යම් මන්ත්රෙයෙක් ඇද්ද, ඒ මන්ත්ර“යත් ඉඳුරා අපි දනුම්හ” යි කී සේක. එබසට නාගසෙන කුමාරයෝ කියන්නාහු “යහළු! එසේ වී නම්, ඒ ශිල්පමන්ත්රා්දිය අපටත් දෙන්ට පුළුවන් දැ?” යි කිහ. එබසට තෙරුන්වහන්සේ “එසේ ය, දරුවව! දිය හැක්කේ ය.” යි කීසේක. “එසේ වී නම්, දැන් ම මට ශිල්පමන්ත්රාරදිය දුන මැනැවැ” යි කීහ. තෙරුන්වහන්සේ කියනසේක්. “ශිල්පමන්ත්රාදදිය දීමට දුන් කල් නො වෙයි. අතුරුමඟැ සිඟා අවුත් සිට දැන් ම කෙසේ ශිල්ප උගන්වමෝ දැ?” යි කීසේක. ඉක්බිති නාගසෙන කුමාරයෝ රොහණස්ථවිරයන්වහන්සේ අතින් පාත්රතය ගෙණ ගෙට වඩා ගෙණවුත් ප්රවණීත වූ ඛාද්යය භොජ්යසයෙන් යුක්ත රසමසුවුලෙන් යුක්ත වූ ආහාරය ස්වහස්ත යෙන් වලඳවා වතාවත් කොට, ඉක්බිති “මන්ත්රහ මට දැන් දුන මැනැවැ” යි කිහ. එබසට තෙරුන්වහන්සේ කියනසේකද් “එම්බා දරුව! යම් දවසෙකැ තෙපි අප සේ ම නිෂ්පළිබොධ ව මවුපියන් ගිවිස්වා ගෙණ අප ගත්තා වූ වෙශය මෙන් ප්රතව්රනජ්යාමවෙශය ගත්තු ද, එදවස් තොපට මන්ත්ර් උගන්වම්හ” යි කීසේක. ඒ අසා නාගසෙන කුමාරතෙම තමාගේ දෙමවුපියන් ලඟට ගොස් යාච්ඤ කොට කියනුයේ “මේ ප්රගව්ර ජිතයෝ, මේ ලොකයෙහි උතුම් යම් මන්ත්රසයෙක් ඇද්ද: ඒ මන්ත්රුය ම දනිමි” යි යෙති. තමුන් ලඟ පැවිදි වූ කෙනෙකුන්ට විනා අනිකකුහට නො දෙමියි කියති. එසේහෙයින් මම ඔහු ලඟ පැවිදි ව උතුම් වූ මන්ත්රකයන් ඉගෙණ ගත්කලැ පසු ව නුඹ ඇමගේ අභිප්රාඔයයට සුදුසු වූ සනිටුහන් සිතා ගන්නෙම් වේ දැ” යි කී ය. එබසට මවුපිය දෙදෙන “අපගේ පුතනුවෝ මහණු කෙරෙහි පැවිදි වී නමුත් ලොකයෙහි උතුම් වූ මන්ත්රුයන් ඉගෙණ ගෙණ නැවැත අපගේ ගෙට ම එන්නෝ වෙදැ” යි සිතා කියන්නාහු “එසේ තොපට වැඩෙක් වේ නම්, මහණ වී නමුත් මන්ත්ර උග
12
178 සඬර්ම රත්නාකරය (සත්වන
ණූව” යි කියා අවසර දුන්හ. ඉක්බිති රොහණස්ථවිරයන්වහන්සේ නාගසෙනකුමාරයන් කැඳවා ගෙණ විජම්ඟවස්තුවෙහි වත්ත නිය සෙනාසනයට ගොස් එතැන්හි එදවස් රාත්රිතයෙහි වැස දෙවනදවස් රක්ඛිතතලයෙහි වසන කෙළසියයක් පමණ වූ රහතුන්වහන්සේ ලඟට පැමිණ, නාගසෙනකුමාරයන් ඒ කෙළ සියයක් රහතුන්වහන්සේ මැද මහණ කරවූසේක. එදවස් නාගසෙන කුමාරයෝ මහණ වෙමින් ම රොහණ ස්ථවිරයන් වහන්සේට කියන්නාහු: “ස්වාමිනි! නුඹවහන්සේගේ වෙශය දැන් මා විසින් ගන්නාලද. එසේහෙයින් නුඹවහන්සේ දන්නා මන්ත්රහ යන් වහා ම ඉගැන්වුව මැනැවැ” යි කීහ. ඉක්බිති රොහණ ස්ථවිරයන්වහන්සේ “නාගසෙනසාමණෙරයන්ට පළමු කොට ත්රිිපිටකධර්ම්යයෙන් කවර පිටකයක් උගන්වම් දෝ හෝ” යි සිතා “නාගසෙන තෙම මහනුවණ ඇත්තේ ය. එසේ හෙයින් පළමු කොට අභිධර්ම පිටකය උගන්වමි” යි සිතා, නාගසෙන සාමණෙරයන් සමීපයට කැඳවා “එම්බා නාගසෙනයිනි! ඉදින් අපගේ මන්ත්රයයන් ඉගෙණ ගණුව” යි කියා අභිධර්මවපිටකය ප්රාථමයෙහි පටන් ම “කුසලා ධම්මා අකුගලා ධම්මා අව්යාුකතා ධම්මා” යි යනාදීන් ත්රිපකවිකප්රහතිමණ්ඩිත වූ දම්සඟුණූ ද, ඛන්ධ‍විභඞ්ගාදී වූ අටළොස් විභඞ්ගයෙන් ප්රපතිමණ්ඩිත වූ විහඞ්ගප්රදකරණය ද, සංග්ර්හ අසංග්රවහ ආදී තුදුස් ආකාරයෙකින් විභාග කළා වූ ධාතු කථාප්රාකරණය ද, බන්ධ‍කප්රවඥප්ති ආයතන ප්රවඥප්තිය යන මේ ආදි ෂට්ආකාරයෙකින් විභාග කළා වූ පුද්ගලප්ර ඥප්තිය ද, ස්වකීය වාදයෙහි පන්සියයක් සූත්රි ද, පරවාදයෙහි පන්සියයක් සූත්ර් දැ යි මෙසේ සූත්රප දහසක් එක් කොට විභාග කළා වූ කථාවස්තු ප්රදකරණය ද, මූලයමකය බන්ධරයමකය යි යනාදීන් දශප්ර කාරය කින් විභාග කළා වූ යමකප්රපකරණය ද, හෙතුප්රකත්යරය ආලම්බන ප්රපත්යරය යනාදි සූවිසි ආකාරයෙකින් විභාග කළා වූ පඨානප්රැකරණය දැ යි මෙසේ අභිධර්ම්පිටකය හැම එකවිට වදාළ පමණකින් ම එකාක්ෂමරව්යමඤ්ජනයකුත් නො පිරිහෙලා ඉගෙණ, ගුරුන්වහන්සේට කියන්නාහු “ස්වාමිනි! වැඩ සිටිය මැනව. ඉදින් වදාළ ධර්මියක් දෙවිටක් මට නො වදාළ මැනැව. එකවිටැ වදාළායෙන් ම හැම මට ප්රවගුණ වී ය. එසේහෙයින් මම නුඹවහන්සේ ඉදිරියෙහි මාගේ වනපොත් බැණ පිරිවහම්” කීෙස්ක.
එබසට ගුරුන්වහන්සේ කියනසේක් “මා ඉදිරියෙහි තබා කෙළසීයක් රහතුන්වහන්සේ මඬ්යයයෙහි පිරිවහා අස්වව” යි කී සේක. එබසට නාගයෙන සාමණෙරයන්වහන්සේ “යහපතැ” යි
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා. 179
ගිවිස කෙළසියයක් රහතුන්වහන්සේ මඬ්ය යට ගොස් “මෙපවත් දන්වා අවසර ගෙණ, එකවිට හදාළායෙන් එකදවස් උගත්තා වූ ධර්මුය සත්මසෙකින් සප්තප්රෙකාරණය වනපොත් පිරිවහා කෙළසියයක් රහතුන්වහන්සේට ඇස්වූ සේක. ඒ ක්ෂයණයෙහි ම මහපොළොව ශතසහස්රනරාවයෙන් ගුගුරන්ට වන. සදෙව්ලොව දිව්ය්ස්ත්රීතහු එකවිටැ ම සාධුකාර දෙන්ට වන්හ. සොළොස්බඹතලයෙහි බ්රකහ්මසෙනාව අත්පොළසන් දෙන්ට වන්හ දිවසඳුන්සුණුවැඩි වසින්ට වන. දිවමදාරාමල් වර්ෂා කරන්ට වන මෙ සේ නොයෙක් ආශ්චය්ය්ි දුටු රහතුන් වහන්සේ නාගසෙනසාමණෙරයන්ට ප්රවශංසා කළසේක.
ඉක්බිති නාගසෙනසාමණෙරයන්වහන්සේ විසිවයස් පිරුණු කල්හි කෙළසියයක් රහතුන්වහන්සේ එක් ව රක්ඛිත තලයෙහිදී ම උපසම්පදා කරවූසේක. උපසම්පදා වූ දෙවනදවස් උදාසන්හි ම හඳනාසිවුරු හැඳ ගැටවටුගන්වා පාත්රහය අතින් ගෙණ උපාඞ්යාසයයන් හා සමග ගමට පිඬු සිඟා වඩනාසේක් මෙබඳු වූ සිතිවිල්ලක් සිතූසේක. කෙබඳු ද? යත්: - “මාගේ උපාඞ්යා්යයන් වහන්සේ සුබුඬවචනයන් තබා පළමු කොට ම ඉතාගැඹුරු වූ අභිධර්ම්ය ම ඉගැන්වූසේක. එසේහෙයින් මුන්වහන්සේ නිෂ්කරුණ සේක. තුච්ඡ සේක අඥාන සේකැ” යි සිතූකල්හි, රොහණ ස්ථවිරයන්වහන්සේ ද, නාගසෙනයන්වහන්සේ සිතුවවන දැන නාගසෙනයන්වහන්සේට කියනසේක් “තොප සිතූ සිතිවිලි තොප වැන්නවුන්ට සුදුසු නො වේ” යි කී සේක. එබස් අසා නාගයෙනයන්වහන්සේ සිතනසේක් “මාගේ උපාඞ්යාේයයන් වහන්සේ එකාන්තයෙන් ම ආශ්චය්ය්යෙනමත් වූ ගුණ ඇති සේක. අද්භූත වූ ගුණ ඇති සේක. පණ්ඩිත සේක. (යම්තැනෙක්හි) මා සිතින් සිතූ කාරණයන් තමන්වහන්සේගේ සිතින් ම සනිටුහන් කොට දැනගත්සේක. එසේ හෙයින් මා සිතූ අපරාධයෙන් සිත තැළී‍ගියේ වී නම් නපුරැ. මාගේ උපාඞ්යාියයන්වහන්සේ ක්ෂූමා කරගත මැනැවැ’ යි සිතා දෙහොත් මුදුනෙහි තබා ගෙණ ආදරයෙන් නැමි. “ස්වාමිනි! මා සිතින් සිතු අපරාධයට ක්ෂාමා කළ මැනැව. මතු එබන්දක් නො සිතමි” කීසේක.
එබසට රොහණස්ථවිරයන්වහන්සේ කියනසේක් “නාග සෙනයිනි! මම තොපට මෙපමණෙකින් ක්ෂහමා නො කරමි. ඉදින් තොපි මා ක්ෂමමා කරණු කැමැත්තාහු වී නම්, සාගලනුවරැ මිලිඳුරජ්ජුරුකෙනෙක් මෙකලට රාජ්යමය කෙරෙති ඒ මිලිඳුරජ තෙම දෘෂ්ටිවාදයෙන් ප්රිශ්න විචාර භික්ෂූාසංඝයා වෙහෙසන්නේ ය.
180 සඬර්මාරත්නාකරය (සත්වන
ඉදින් තෙපි ඒ සාගලනුවරට ගොස් මිලිඳුරජු හා තකි කොට ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදය බිඳ දමනයෙහි ලා පහදවා ගත්තු නම්, එදවස් මම තොපට ක්ෂ මා කෙරෙමි” යි කීසේක. එබසට නාගසෙනයන්වහන්සේ කියනසේක් “ස්වාමිනි! වැඩ සිටින මැනැව. මෙයින් මහත් ආශ්චය්ය් කියෙක් ද? ඒ එක මිලිඳුරජහු තබා සකල ජම්බුවීපයෙහි සියලු රජදරුවෝ ම එක් ව අවුත් මා අතින් ප්ර්ශ්න විචාරත් නමුත්, ඒ සියල්ලවුන් විචාළා වූ ප්රකශ්න ම හස්තාමලකයක් සේ දැන විසඳා සම්ප්රීදාලනය කෙරෙමි. ඊට කිසි සැකයක් නො සිතා දැන් ම ක්ෂ මා කළ මැනැවැ” යි කීහ.
එබසට රොහණ ස්ථවිරයන්වහන්සේ “මෙයින් මතු තුන් මසක් ගිය කලැ මිලිඳුරජහුගේ දෘෂ්ටිවාදමර්ද“නය කොට පැහැදවූ කළ මුත් ක්ෂ්මා නො කෙරෙමි” යි කීසේක. එබසට නාගසෙන යන්වහන්සේ ‘යහපතැ’ යි ගිවිස “මේ තුන්මස මෙම කවුරුන් වහන්සේ සමීපයෙහි වෙසෙම් දැ?” යි කීසේක. එබසට උපාඬ්යාරය යන්වහන්සේ කියනසේක් “වන්නානියසෙනාසනයෙහි ආයුෂ්මත් වූ අස්සගුත්තමහතෙරුන්වහන්සේ වසනසේක. තොපි උන් වහන්සේ ලගට ගොස් මාගේ වචනයෙන් උන්වහන්සේ වැඳ “ස්වාමිනි මාගේ උපාඬ්යාගයයන්වහන්සේ නුඹවහන්සේගේ පාදවන්වය වැඳ අල්පාබාධාදී වූ පඤ්චකාරණයන් විචාරා, මා නුඹවහන්සේ ලඟට මෙතුන් මස වසනු පිණිස එවූ සේකැ” යි කියව ‘එසේකල්හි ‘තොපගේ උපාඩ්යානයයෝ නම් කිනම්හු දැ? යි කිව හොත් ‘රොහණස්ථවිරයන්වහන්සේ ය’ යි කියව. මම කිනම් දැ” යි විචාළසේක් වී නම්, ‘ඔබවහන්සේගේ නාමය අපගේ උපාඬ්යා.යයන්වහන්සේ දන්නාසේකැ’ යි කියව” යි මෙසේ උගන්වා නාගසේනයන්වහන්සේට අවසර දී අස්සගුත්තස්ථවීර යන්වහන්සේ ලඟට යැවූ සේක.
එ කල්හි නාගසේනයන්වහන්සේ දනවු සැරිසරා ක්ර.මයෙන් ගොස් වත්තනියසෙනාසනයෙහි වැඩඋන් අස්සගුත්තමහ තෙරුන්වහන්සේ දැක වැඳ එකත්පස් ව සිට කියනසේක් “ස්වාමිනි! මාගේ උපාඞ්යා යයන්වහන්සේ ඔබවහන්සේගේ පාදවන්වය උත්තමාඞ්ගය කරණ කොට ගෙණ නමස්කාර කොට අල්පාබාධාදිය විචාර මා ඔබවහන්සේ සමීපයෙහි මේ තුන් මස වසනු පිණිස එවූ සේකැ” යි දැන්වූසේක. එකල්හි අස්සගුත්ත මහතෙරුන් වහන්සේ “තොපි කිනම්මු දැ?” යි විචාළසේක. එබසට “ස්වාමිනි! මම නාගසෙන නම් වෙමි” යි කීසේක. “තොප ගේ උපාඞ්යාලයයෝ කිනම්හු දැ?” යි විචාළසේක. එබසට “මාගේ
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 181
උපාඞ්යාදයයන්වහන්සේ රොහණස්ථවීර නමැ”යි කීසේක. උන් වහන්සේ හා උපාඞ්යාදයයන්වහන්සේගේ නම් විචාර, ඉක්බිති අස්යගුත්ත මහතෙරුන් වහන්සේ ‘මම කිනම් දැ?’ යි විචාළ සේක. එබසට නාගසෙනයන්වහන්සේ කියනසේක් “ස්වාමිනි! ඔබවහන්සේගේ නාමය අපගේ උපාඞ්යා්යයන්වහන්සේ දැන වදාරණසේකැ” යි දැන්වූසේක. එවේලෙහි “යහපත, නාගසෙනයෙනි! පාත්රමසිවුරු වත් දැන තබව” යි කී කල්හි “යහපත ස්වාමිනි” යි ගිවිස පාසිවූරු තැන්පත් කොට තබා එදවස් සැතැපී දෙවන දවස් උදාසන්හි පිරිවෙණ වට ඇමැද දැවටු දිය පිළියෙල කොට එළවූසේක. අස්යගුත්තමහතෙරුන්වහන්සේ ද ඇමැදි මලුව නැවැත ඇමැද පිළියෙල කළ දැවටුදිය දමා වෙනම දැවටුදිය ගෙණවුත් වළඳා, නාගසෙනයන්වහන්සේ හා සමග ඉදිරිපසු කථාවකුත් නො කළසේක. මෙසේ සත්දවසක් ගියකල්හි සත්වන දවස් පළමු සේ ම ආ සැලැස්ම විචාර, ඇතිලෙස ම අසා, එදවසට වස්වසන දවස් එළඹ සිටිකල්හි වස්විසීමට උන්වහන්සේට ද අනුදැන අවසර දුන්සේක. එදවස් මහත් වූ භොගයෙන් ආඪ්යව වූ එක් උපාසිකා කෙනෙක් අස්සගුත්ත මහතෙරුන්වහන්සේට ආරාධනා කොට, වස් තුන්මස උපස්ථාන කෙරෙමින් ඉක්බිති වස් අන්නයෙහී අස්සගුත්ත මහතෙරුන්වහන්සේ වැඩ වසන වෙහෙරට එළඹ දැක වැඳ පුදා මහත් වූ ආදරයෙන් එකත්පස් ව සිට, අස්සගුත්ත මහතෙරුන්වහන්සේ අතින් විචාරන්නාහු “ස්වාමිනි! ඔබ වහන්සේ ලඟ අනිකුත් භික්ෂු කෙනෙකුන් වහන්සේ ඇද්දැ?” යි කීහ. එබසට අස්සගුත්ත මහතෙරුන්වහන්සේ කියන සේක් “උපාසිකාවෙනි! අප ලඟ නාගසෙන නම් වූ එක් භික්ෂුනකෙනෙක් වෙසෙතී” යි කීසේක. එබසට උපාසිකාවෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! එසේ වී නම්, සෙටදවස් මාගේ ගෙයි දී වැලඳීමට ඒ කියන නාගයෙන ස්වාමීන්වහන්සේත් කැඳවා ගෙණ වැඩිය මැනැවැ” යි කීහ. එකලැ ඒ උපාසිකාවන් කී වචනයට මුවෙන් නො බැණ ම ඉවසා දෙවනදවස් උදාසන්හි ම හඳනාසිවුරු හැඳ ගාටවටු ගන්වා ගෙණ පාත්රවය අතින් ගෙණ නාගසෙනයන් වහන්සේ පසුමහණ කොට කැඳහා ගෙණ ඒ උපාසිකාවන්ගේ ගෙදොරට ගොස් සිඟමින් එ ගෙයි පණවනපද්දා වූ ආසනයෙහි වැඩ හිඳ උපාසිකාවන් විසින් පිළියෙල කොට පිළිගැන්වූ උතුම් කනබොන දෑ ආදි වූ ආහාරය නාගසෙනයන්වහන්සේ ඇතුළු ව වැඩ හිඳ වලඳ ඉක්බිති වූ කල්හි දැවටු වලඳා, “උපාසි
182 සඬර්මිරත්නාකරය (සත්වන
කාවන්ට අනුමෙවෙනි බණ කියන්ට නාගසෙනයන්වහන්සේට භාර කොට තමන්වහන්සේ හුනස්නෙන් නැඟී විහාරයට ම වැඩිසේක. එදවස් උපාසිකාවෝ නාගසෙනයන් වහන්සේට කියන්නාහු “පුතනුවන්වහන්ස! මම ඉතා ම වයොවෘඞයෙමි. එසේ හෙයින් මට ගැඹුරු වූ බණකථායෙකින් අනුමෙවෙනිබණ වදාළමැනැවැ” යි කීහ. එපවත් අසා නාගසෙනයන් වහන්සේ ඒ මහාඋපාසිකාවන්ට ගම්භීර වූ අභිධර්මකකථාවෙකින් ලොකොත්තර ධර්ම්ය ප්රිකාශ කොට අනුමෙවෙනි බණ වදාළ සේක. ඉක්බිති ඒ උපාසිකාවෝ හුනස්නෙහි ම හිඳ ක්ලේශයන් ප්රොහීන කොට අමාමහ නිවන් දුටුහ. ආයුෂ්මත් වූ නාගයෙසනයන්වහන්සේ ද උපාසිකාවන්ට අනුමෙවෙනි බණ වදාරා ඉක්බිති තමන්වහන්සේ දෙසුවා වූ ධර්මප සිතින් සලකමින් ම විදර්ශතනා වඩා එම අස්නෙහි ම හිඳ සොවාන් ඵලයෙහි පිහිටිසේක. අස්සගුත්ත මහතෙරුන් වහන්සේ වසන වෙහෙරැ මණ්ඩලමාලකයෙහි උන්සේක් මේ දෙදෙනා ලත් සඞර්ම ප්රමතිලාභය දිවැසින් දැක “සාධු, සාධූ, නාග සෙනයෙති! එක ශරප්රාහාරයෙකින් ම දෙදෙනෙකු විද්දාක් මෙන් එකවිටැ දෙසුවා වූ අනුමෝදනාධර්මරයෙන් ම දෙදෙනාට ම ධර්ම ප්රටතිලාභය වූ සේ යහපතැ” යි සාධුකාර දුන්සේක. ඒ ක්ෂාණයෙහි මුව නොසෑහෙන ලෙස සාධුකාර දුන්නාහු ය. ඉක්බිති නාගසෙනයන් වහන්සේ ඒ උපාසිකාවන්ගේ ගෙයි වැඩ උන් අස්නෙන් පැන නැඟී අස්සගුත්ත මහතෙරුන් වහන්සේ සමීපයට එළඹ පරමාදරයෙන් වැඳ එකත්පස් ව වැඩහුන්සේක. එකල්හි අස්සගුත්ත මහතෙරුන්වහන්සේ නාග සෙනයන් වහන්සේට කියනසේක් “එම්බා නාගසෙනයෙනි! තොපි පැළලුප්නුවරට ගොස් අයොකාරාමයෙහි වසන ධම්මරක්ඛිත ස්ථවිරයන්වහන්සේගේ සමීපයෙහි වැස බුඬවචනයන් නිපුණ ව උගණුව” යි කීසේක. එබසට නාගසෙනයන් වහන්සේ කියනසේක් “ස්වාමිනි! පැළලුප්නුවර මෙතනට කෙතෙක් දුර ද?” යි විචාළ සේක. එබසට “පැළලුප්නුවර සියක් යොදුනැ” යි කීසේක. එකල්හි නාගසෙනයන් වහන්සේ “ ස්වාමිනි! ඉතාම දුරුකතරය. අතුරුමඟැ භික්ෂාලව දුලීභ වී නමුත් කෙසේ යෙම් දැ?” යි කී සේක. එබසට “නාගසෙනයෙනි! අතුරුමඟැ තොපට දවස් පතා ම ඉතා සුදු වූ සුවඳැහැල් සාලේ අහර නො යෙක් සුපව්යසඤ්ජනයෙන් යුක්ත ව ලැබේ” යි කියා අවසර දුන්
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 183
සේක. නාගසෙනයන්වහන්සේ ද වැඳ අවසර ගෙණ පැළලුප් නුවරට යන්ට නික්මුනුසේක් අතුරුමඟට පැමිණිසේක.
එකල්හි පැළප්නුවර වසන සිටානකෙනෙක් ගැල්පන්සියයක් පටවා ගෙණ වෙළෙඳාමේ ගොස් නැවැත පැළලුප්නුවරට ම එන්නාහු අතුරුමඟට පැමිණි නාගසෙනයන්වහන්සේ දුර වඩනා දැක ගැල් රඳවා ආයුෂ්මත් වූ නාගසෙනයන්වහන්සේගේ ලඟට ගොස් පසඟ පිහිටුවා වැඳ ආදරයෙන් සිට “ස්වාමිනි! නුඹවහන්සේ කවර තැනකට වඩනාසේක් දැ?” යි විචාළෝ ය. “උපාසකය! අපි පැළලුප්නුවරට යම්හ” යි කීසේක. වෙළෙඳනෝ එබස් අසා සමාධි ව “ස්වාමිනි! අපිත් පැළලුප් නුවරට යම්හ. යහපත, නුඹ වහන්සේ අප හා සමග සැප සේ වැඩිය මැනැවැ” යි කීහ. එබස් අසා නාගසෙනයන්වහන්සේ මුවෙන් නො බැණ ම ඉවසූසේක. එකල්හි ඒ සිටානෝ නාගසෙනයන්වහන්සේගේ ඉන්රිම යසංයමාදී වු සියලු ඉරියාපථයෙහි පැහැද දවසින් දවස වඩ වඩා උතුම් වූ ඛාද්යනභොජ්යමයන් හා අනෙකවිධ වූ සූපව්ය ජන යෙන් යුක්ත සුවඳහැල්සායලේ බත් සිය අතින් වලඳවා, ඉක්බිති සිටානෝ තුමු එක්තරා නීවාසනයෙකැ හි නාගසෙනයන් වහන්සේ අතින් විචාරන්නාහු: “ස්වාමිනී! නුඹවහන්සේගේ නාමය කවරේ දැ?” යි කීහ. “සිටානෙනි! අපි නාගසෙන නම්හ” යි කීසේක. නුඹවහන්සේ බුදුන් වදාළා වූ ධර්මසයෙන් කිසි දහම් පදයක් දන්නාසේක් දැ?” යි කීහ. “සිටානෙනි! අභිධර්මායෙන් බණ දනුම්හ” යි කීසේක.
එපවත් අසා බොහෝ සමාධි ව ‘අද මා ලත්ලාභය උතුම් ලාභයෙකැ’ යි සිතා “ස්වාමිනි! නුඹවහන්සේ අභිධර්මමය දැනුමැති සේක් වී නම් මම දපූර්වවයෙහි මඳක් අභිධර්මසය පුරුදු කෙළෙමි. එසේහෙයින් මට අභිධර්ම යෙන් බණ වදාළ මැනැවැ” යි කීහ. එබසට නාගසෙනයන් වහන්සේ ද අභිධර්මධයෙන් ඔවුන්ට බණ කියන්ට පටන්ගත්සේක. එකල්හි උන්වහන්සේ බණ කියත් කියත් ම සිටානෝ පහ වූ රාගරජස් ඇති, විගත වූ ක්ලෙශමලයෙන් යුක්ත ධර්මයචක්ෂුසස ලැබ අමාමහනිවන් දුටහ. ඉක්බිති සිටානෝ තමන් කැටු ව යන පන්සියයක් පමණ ගැල් ඉදිරියෙහි ගමන් කරවා තුමු පසුපස්සෙහි යනුවෝ, පැළලුප්නුවරට නුදුරු තැනැ දෙමංසන්ධිියෙකැ සිට “වහන්ස! මේ අසොකාරාමයට යන මඟ යැ” යි කියා මඳක්තැන් ගොස් මඟ පෑ දිග දොළොස්රියන් පුළුල අටරියන් මාගේ රත්නකම්බලය මා කෙරෙහි අනුකම්පා,
184 සඬර්ම්රත්නාකරය (සත්වන
උපදවා පිළිගත මැනැවැ” යි කීහ. එබසට මුවෙන් නො බැණ ඉවසා ඒ රත්නකම්බලය ඔහු කෙරෙහි අනුකම්පායෙන් පිළිගත් සේක. එකල්හි සිටානෝ බොහෝ සතුටු ව උදග්රක වූ ප්රී්ති ප්ර මොදයෙන් ආයුෂ්මත් වූ නාගසෙනයන්වහන්සේ පැදකුණු කොට පසඟ පිහිටුවා වැඳ තමා වසන පැළලුජනුවරට ම ගියෝ ය.
එකල්හි නාගසෙනයන්වහන්සේ අසොකාරාමයෙහි වැඩ වසන ධම්මරක්ඛිත ස්ථවිරයන්වහන්සේ දැක එකත්පස් ව සිට තමන්ව්හන්සේ වැඩි කාරණා දැන්වූ කල්හි ධම්මරක්ඛිත ස්ථවීරයන්වහන්සේ කියනසේක්: “යහපත, මෙතැන්හි වැස ත්රිනපිටකධර්ම ය උගණුව” යි අවසර දුන්සේක. නාගසෙනයන් වහන්සේ උන්වහන්සේ කෙරහි වෑස ත්රිිපිටකධර්ම ය උගන්නා සේක, ගුරුමුඛයෙන් එකවිට ඇසූපමණින් ම ප්රකගුණ කොට ත්රිාපිටකධර්මුය තුන්මසෙකින් ඉගෙණ නිමවා. අර්ත්ව්සහිත ව තුන් මසෙකින් මෙනෙහි කළසේක. ඉක්බිති ධම්මරක්ඛිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ නාගසෙනයන්වහන්සේට කියනසේක්: “එම්බා නාගසෙනයෙනි! යම් සේ ගොපාලයෝ ගවයන් රක්නා බව මුත්, පඤ්චගොරසයන් අනුභව කරන්නෝ අනික් කෙනෙක. එ මෙන් තොපි ත්රිපපිටකධර්මකය ඉගෙණ සාමාන්යගයෙන් ධරණ මුත්, එහි මධුර වූ අර්අත්ව රසය දැන්මට යොග්ය් නොවන්නාවා ද” යි කීසේක. එබසට නාගසෙනයන් වහන්සේ කියනසේක් “ස්වාමිනි! කුමක් වේවයි, ඔබවහන්සේ විසින් මට ඉගැන්වූ ධර්මඅය මේ විවරකින් ම පමණ අර්අත්ව්සහිත ඉගැන්වීමට වෙහෙස නො ගත් මැනැවැ” යි කීසේක. මෙසේ ද කිය, ඉක්බිති එදවස් රාත්රිහභාගයෙහි උගත්තා වූ ධර්මීයෙහි අර්ත්ව රසාස්වාද කෙරෙමින් සිවුපිළිසිඹීයා පත් රහත් වූ සේක. එකල්හි මහපොළොව ශතසහස්රසරාවයෙන් ගුගුරා පැන නැංගේ ය. සදෙව්ලොවැ දෙවියෝ එක පැහැර සාධුකාර දුන්හ. සොළොස්බඹතලයෙහි බ්රවහ්මයෝ එක පැහැර අත්පොළසන් දුන්හ. දිවසඳුන්සුවඳසුණු වර්ෂා් කරන්ට වන. මල්වැසි වසින්ට වන. දිවසුවදින් මුළුලොව එකසුවඳපිඩක් සේ සුගන්ධොප්රමවාහයෙන් ආර්ද්රු වූයේ ය. මෙසේ උන්වහන්සේ රහත් වූ කල්හි හිමාලය පර්වෙතයෙහි රහතුන්වහන්සේ “නාගසෙන ස්ථවිරයන් දක්නා අභිප්රා ය ඇත්තම්හ. එසේහෙයින් මෙතනට යුහු ව කැඳවා ගෙණ එව” යි දූතයන් එවුසේක. එකල්හි නාගසෙන
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 185
ස්ථවීරයන්වහන්සේ දූතයන්ගේ වචනය අසා අසොකාරාමයෙහි දී අන්තර්ධාන ව හිමාලයපර්ව්තයෙහි රක්ඛිතතලයට රැස් වැඩ හුන් කෙළසියයක් රහතුන්වහන්සේ මඬ්යූයෙහි මහ පොළොව දෙබේ කොට ගෙණ තමන්වහන්සේගේ සෘඬිප්රාතති හාය්ය්ද විශෙෂය උන්වහන්සේලා මඬ්ය යෙහි ප්ර්කාශ කොට තමන් වහන්සේ රහත් වූ බව දක්වා පෙණිගිය සේක. එකල්හි කෙළ සියයක් රහතුන්වහන්සේ නාගසෙනතෙරුන්වහන්සේ දැක කියනසේක් ‘එම්බා නාගසෙනස්ථවිරයෙනි! යොන්රට සාගල නම් නුවරැ මිලිඳු නම් රජෙක් දෘෂ්ටිවාදප්රගතිවාදයෙන් ප්රගශ්න විචාර භික්ෂුුසඬ්ඝයාහට වෙහෙස දෙන්නේ ය. තොපි ගොස් ඒ රජහුගේ දෘෂ්ටිවාද බිද්රෙවා දමනයෙහි ලව” යි කීසේක. එබසට නාගසෙන ස්ථවීරයන්වහන්සේ කියනසේක්: “ස්වාමිනි! මෙපමණකට ඇමදෙනාවහන්සේ ම‍ෙන්දා ත්සාහ නො කොට වැඩ සිටිය මැනැව. මෙ එක මිලිඳුරජහු තබා, ඉදින් සකල ජඹුවීපයෙහි හැම රජ දරුවෝ මිලිඳුරජු මෙන් අවුත් මා අතින් ප්රනශ්න විචාළෝ නමුදු, ඒ සියල්ලවුන් විචාළ ප්රතශ්න වෙන වෙන ම විසඳා ජය ගණිමි. එසේ හෙයින් අ මංදනාවහන්සේ නිර්භීත වගජීනාව අසා ‘යහපතැ’ යි ගොස් සාගල නුවර කාෂායවස්ත්ර්යෙන් බබුලුවා ජොතිමත් කළසේක. එකල්හි ආයුෂ්මත් වූ ආයුපාලස්ථවිරයන්වහන්සේ ස‍ඩ්ඛෙය්යන පිරිවෙණෙහි වසනසේක. එසමයෙහි මිලිඳුරජ්ජුරුවෝ එක් දවසෙකැ ශරත්චන්ර්ි වකාන්නියෙන් බබලන්නා වූ රාත්රි්යෙහි අමාත්යෙ වරුන් කැඳවා කියන්නාහු: එම්බා සගයෙනි! අද මේ රාත්රිිය ඉතා ම සිත්කලු ය. කොතැන්හි ශ්රනමණබ්රාආහ්මණපණ්ඩිතයෙක් වෙසේ ද? ඔහු සමීපයට ගොස් ප්රලශ්න විචාරා සාකච්ඡා කරණු පිණිස යම්හ. කවරෙක් මා හා කථාකොට මා සිත ඇති ශාඞ්කා දුරු කෙරේ දැ?” යි කීහ. මෙසේ මිලිඳුමහරජු කිකල්හි, පස්සියක් යොන් අමාත්යෙවරු කියන්නාහු ‘දෙවයන්වහන්ස! ආයුපාල ස්ථවිරයන්වහන්සේ ත්රි්පිටකධර සේක. බහුශ්රැහත සේක. බුඬාගම යෙහි දක්ෂ් සේක. දැන් උන්වහන්සේ සංඛෙය්යක පිරිවෙණැ වසන සේක. එසේහෙයින් උන්වහන්සේ ලඟට ගොස් ප්රරශ්න විචාරම්හ” යි කීහ. “සගයෙනි! එසේ වී නම්, අප එන පවත් උන්වහන්සේට සැළකරව” යි කීහ.
එ පවත් අසා යොන් අමාත්යේවරු ආයුපාලස්ථවිරයන්වහන්සේ ලඟට දූතයකු යැවූහ. ඒ දුතයා සංඛෙය්යස පිරිවෙණට ගොස්
189 සඬර්මිරත්නාකරය (සත්වන
ආයුපාලස්ථවීරයන්වහන්සේට කියනුයේ “ස්වාමිනි! දැන් රජ්ජුරුවන්වහන්සේ නුඹවහන්සේ දක්නා පිණිස එනු කැමැති සේ කැ” යි කි ය. උන්වහන්සේ එපවත් අසා “යහපත, එසේ වී නම් එන්ට කියව” යි කී කල්හි, මිලිඳුරජ්ජුරුවෝ එපවත් අසා පන්සියයක් යොන් ඇමැතියන් පිරිවරා රථවාහනයකට පැන නැඟී සංඛෙය්යසපිරිවෙණට අවුත් ආයුපාලස්ථවීරයන්වහන්සේ දැක වැඳ එකත්පස් ව උන්හ.
මෙසේ එකත්පස් ව හුන්නා වූ මිලිඳුරජතෙම ආයුපාල ස්ථවීරයන්වහන්සේට කියනුයේ “ස්වාමිනි, ආයුපාලස්ථවීරයන් වහන්ස! නුඹවහන්සේලාගේ ප්රකව්ර“ජ්යාාවෙන් කවර ප්රීයෝජන ද? කවර අර්ත්වජසිඬියෙන් වේ දැ?” යි කී ය. තෙරුන්වහන්සේ එපවත් අසා “මහරජ! අපගේ ප්රරව්රවජ්යාදව ධර්මැයෙහි හැසිරෙණු පිණිස ද, සම චය්යාා ර ව පිණිස ද වෙ” යි කීසේක. එබසට මිලිඳුමහරජ කියනුයේ “ස්වාමිනි! ධර්ම චය්යා් සමචය්යාේර සමහර ගෘහස්ථයෝත් සිඬ කරන්නාහු වේ දැ” යි කී ය. “එසේ ය, මහරජ! ගිහිත් ධර්ම්චාරීසම චාරී වන්නාහු වෙති. මහරජ! අප තිලෝගුරු සම්යඑක්සම්බුදුරජානන්වහන්සේගේ බරණැස්නුවර ඉසිපතන නම් මිගදා‍යයෙහි දී ධම්සක්පවතුන්සූත්රයදෙශනායෙහි අටළොස් කෙළක් බ්රනහ්මයන්ට ධර්මාෙභිසමය වූයේ ය. දෙවියන්ගෙන් අගණිත ය ඒ සියල්ලෝ ම ගිහි මුත් ප්රහව්රමජිතායෝ නො වෙති. තවද, මහරජ ! අනිකුත් මහා සමයසූත්රෝදෙශනායෙහි ද, රාහුලසූත්රෝදෙශනායෙහි ද, සමචිත්ත පය්යාත්ර යසූත්ර,දෙශනායෙහි ද, පරාභවසූත්රදදෙශනායෙහි ද, අගණිත වූ දෙවතාවන්ට ධර්මාතභිසමය වූයේ ය. ඒ හැම ගිහි මුත් ප්රශව්ර්ජිත නො වෙති” යි කීසේක. එබසට මිලුඳුරජ්ජුරුවෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! එසේ වී නම්, නුඹවහන්සේගේ ප්ර්ව්රසජ්යා වෙන් ප්රදයොජන නැත. නුඹවහන්සේ පෙරැ කළා වූ අකුශලකර්ම විපාකයෙන් ශරීරඅලඞ්කාර වූ දැළිරවුළුහිසකෙස්වැටි බහා, යහපත් පිළි මැඩිලි කපා එක් කොට මසා දෙපට කොට ඇඟට සුවපහස් නො දෙන ඝණ රළු සිවුරු පෙරෙවැ දුක් විඳ, සයට බත් නො ලැබ, කලට නිදි නො ලැබ, සැතපෙන්ට ඇඳ පුටු කොට්ට ඇතිරිළි හා යහපත් සෙන සුන් සිත් සේ නො ලැබ, මෙ කී දෙය ලදත්, එයින් ප්රෙයොජන නො විඳ, කයට දුක් දී තෙළෙස් ධූතාඞග යැ’යි කියාත් රකිනා සේක. ස්වාමිනි, ආයුපාලස්ථවිරයන්වහන්ස යම් කෙනෙකුන් වහන්සේ එකාසතිකාඞ්ගය රක්නාසේක් ද, ඒ රක්ෂාජ කිරීම ගුණ ධර්මකයක් උදෙසා නො වෙයි. අකුශලකර්ම යෙන් විඳිනා දුකැයි සිතමි.
පරිච්ඡෙදය) මිලිඳුරාජකථා 157
ඒ කවර අකුසලයෙකින් දැ? යි යත හොත් :- උන්වහන්සේ පූර්ව ජාතයෙහි අනුන්ගේ වස්තුව උදුරා ගත් සොරානෝ ය. ඒ වස්තු උදුරා ගත් අකුසලවිපාකයෙන් මේ ජාතියෙහි දෙවේලේ බත් නො ලැබ, එක්වේලේ ලත් විවරක් අනුභව කොට, දෙවේලේ ලදත් සිත්සැටියේ කා බී ගත නො ගෙන්නාහ. එපමණක් මුත් ඕහට ශීලව්රතතයෙන් වත් තපොගුණයෙක් වත් බ්ර්හ්මචය්‍්පමණ යෙක් වත් ඇතැයි නො සිතමි. එසේහෙයින් එයිත් එක් අකුශලකර්මැ විපාකයෙක. තවද, ආයුපාලස්ථවීරයන්වහන්ස! අබිභොකාසි කඞ්ගය රක්ෂාය කරන්නාහු, ගියජාතියෙහි, ගම් පැහැර ගෙවල් ගිනි ලා සත්වොයන්ට වෙහෙස දුන් ගම් පැහැරූ සොරු ය. එසේ හෙයින් ඔහු තමන් පෙරජාතියෙහි කළා වූ අකුශලවිපාකයෙන් දැන් මේ ජාතියෙහි ගෙවල් නො ලැබ සීතසුළගින් දුක් විඳ අබ්භොකාසයෙහි ම වෙසෙති. මෙපමණක් මිස ඔවුන්ගේ සිල් රැකි මෙක් වත් තපොගුණයෙක් වත් ඇතැයි නො සිතමි. තවද, ආයුපාලස්ථවීරයන්වහන්ස! නෙසජ්ජිකඞගය රක්ෂාැ කරන්නා වූ භික්ෂූ හු පූර්වුජාතියෙහි මං පැහැරැ සොරු ය. මගැ යනු එන්නන්ට වෙහෙස දී කොල්ල කමින් ඔවුන් අල්වා ගෙණ රැදාවල් නිදිය නො දී බැඳ සිටුවා බොහෝ වෙහෙස දී භය ගැන්වූවාහු ඒ පූර්ව අකුශලකර්මදවිපාකයෙන් දැන් රෑ දාවල් නො නිදා සැප සයනයෙකැ රස නො දැන උන්වන ම ඉඳ විදුනාහ. එපමණක් මුත් ඔවුන්ගේ සිල් රැකීමෙක් වත් තපොගුණවිශෙෂයෙක් වත් ඇතැයි නො සිතමි. මෙයින් අන්යේ වූ සෙසු ධූතාග රක්ෂාප කරන්නාහු පූර්ව ජාතියෙහි. තමන් කළ ඒ ඒ අකුශලවිපාකබලයෙන් මේ ජාතියෙහින් ‘ධූතාගරකුම්හ’යි පෙරැ කළ අකුසලවිපාකය ම විදුනාහු ය.” මෙසේ ඒ මිලිඳුමහරජානන් කී කල්හි ආයුෂ්මත් වූ ආයු පාලස්ථවිරයන්වහන්සේ සිතනසේක්. “මේ මහරජ කියන්නේ කිමෙක් ද? බණ විවාරන්ට අවුත් විවාරණ බණ තබා, වෙන ම ම‍ඟෙක යෙයි. එසේ වූ රජහු හා සමග කථා කිරීමෙන් ප්ර්යොජන කිම් දැ?” යි බැණ නො නැඟී වැඩහුන්සේක. උන්වහන්සේ මුවෙන් නො බැණ වැඩහිඳිනා දැක පන්සියයක් යොන් ඇමැතියෝ මිලිඳුරජහට කියන්නාහු “දෙවයන්වහන්ස! තෙරුන්වහන්සේ මහාපණ්ඩිත සේක. එතෙකුදු වුවත්. විශාරදකථීක කමක් නැති හෙයින් බැණ නොනැඟී වැඩ හුන්සේකැ” යි කීහ. එකල්හි මිලිඳු මහරජානෝ අමාත්යේවරුන් කියන බස් නො ඇසූකන් ව ම අත් පොළෙසන් දී ඔල්වර හඬ ගසා පිරිවරා සිටි යොන් ඇමැතියන්ට
188 සඬර්මරරත්නාකරය (සත්වන
කියන්නාහු “එම්බා සගයෙනි! මේ සකලජම්බුවීපය පණ්ඩිතයක්හු නැති ව සිස් වූයේ ය. පණ්ඩිතගොචර වූ සුශබ්දාර්ත්වාසදියක් ප්රඩකාශව අසන්ට නො ලබන ගෙයින් ප්ර ලාප ය. මා හැර වෙන පණ්ඩිතයකු දඹදිව ඇතැයි නො සිතමි. එසේහෙයින් මම් ය පණ්ඩිත යෙමි. කවරෙක් මා හා කැටි ව කථා කොට මා සිතට උපන් සැකයක් දුරු කටපිය හේ දැ?” යි මහත් පණ්ඩිතාභිමානයෙන් මිලිඳුමහරජසබයෙහි හුන් අමාත්යහවරුන් මුහුණ බැලූහ. එකල්හි අභීත ව අමංකුභූත ව ගර්වියෙන් හුන් යොන් ඇමැත්තන් දැක මහරජ සිතනුයේ “මොහු කිමෙක් ද, කිසි සැකයක් නැති ව හිඳිති? අනිකුත් මා හා කැටි ව කථා කරන්ට සමර්ත්වද පණ්ඩිතභික්ෂූහනමක් ඇති වන එයින් දෝ හෝ මේ අමාත්ය වරහු අමංකුභූත ව හුන්නාහු ය” යි සිතා අමාත්ය වරුන්ට කියනුයේ “එම්බා සගයෙති! අතිකුත් පණ්ඩිතභික්ෂුයකෙනෙක් මා හා කැටිව කථා කරන්ට සමර්ත්ථේ වෙත් දැ?” යි කියා මහත් අභිමානයෙන් එතැනින් නික්ම අවුත්, තමා වසන රාජභවනයට ම ගියේ ය. හේ එසේ ම ය. දිවැසට නුවණැස වැඩිතරම් හෙයිනුත්, වාසනා බලයෙනුත්. රහතුන්වහන්සේ ඔහු හා සමග කථා කොට ගත නුහුනුසේක. මොවුන්වහන්සේ වාසනාබලයෙන් තර්ක් කොට දිනුසේකැයි දත යුතු එකල්හි ශ්රසමණගණපරිවෘත වූ, ගණාචාය්ය්දත වූ, ප්රනඥාවත් වූ , දිගු බිතැ පතළ කීර්ති ඇතිහෙයින් කීර්තිමත් වූ, සාධුජනමනො රම්යකසකලාගමශාස්ත්රාමදියෙහි නිපුණ වූ, සාධුජනවිහීත වූ, විශාරද වූ, බහුශ්රැකත වූ, චතුෂ්ප්ර‍තිසංවිදාප්ර‍ඥවත් වූ, නවාඞ්ගශාස්තෘ ශාසනපය්යාාද ප්තිධර වූ ශ්රා්වකබොධිඥානරත්නාකරපාරප්රාඥප්ත වූ, ජිනවචනධර්මාඇර්ත්ථරදෙශනාප්ර තිවෙධයෙහි දක්ෂන වූ, අක්ෂ‍යවිචිත්රර ප්රවතිභානොචිතවිත්රාකර්ථ වූ, මධුරරස්වාණිවාහිනීපති වූ, කුදෘෂ්ටි කුඤ්ජරවිදාරණයෙහි හරීන්ර්ත්ර වූ, දුරුත්තරපිචුපුඤ්ජප්රීක්ෂා ලික මාරුත වූ, වාදීභාඞකුශසන්නිහ වූ, පරර්ෂිගණසින්ධුවථෙනමන්දුර ගිරි වූ, පරතීර්ථකකරතස්කරනිකරනිශාකරකිරණ වූ, භික්ෂූනභික්ෂූිණී ගෘහපතිගෘහපත්නීදෙවනාකිනී බ්රරහ්මාදීන් මානිත පූජිත වූ, චතුර්ප්රහත්යියලාභාප්රා්ප්ත වූ, විඥකර්ණාචමෘතධර්මතකථාකථන ප්ර්භෙදයෙහි දක්ෂා වූ, ධර්ම්ප්රරදීපයෙන් ලොකය ආලොක කළා වූ ධර්මජධවජයෙන් ලොකය සජ්ජිත කළා වූ, ධර්ම‍චක්රලයෙන් ජනමත ප්රජසාදාවහ වූ, ධර්‍මහෙරිනාදයෙන් මුළුලොව එකකොලාහල කළා වූ, ධර්මරමෙඝනාදයෙන් ජගදෙකනින්නාද කළා වූ, ආයුෂ්මත් වූ, නාගසෙනතෙරුන්වහන්සේගේ ඥානවිද්යුදත්ප්රාභාභාස්වර වචන
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 189
ගර්ජනාසම්පන්නකරුණාජලභරිතධර්මා මෘතමෙඝයෙන් සකල ලො‍කක්ෂ ත්ර යෙහි ජලහෘදයෂ්යපයන් සන්තොෂ කරවා කරවා ගම් නියම්ගම් රාජධානි පිළිවෙළින් දනවු සැරිසරා අනුක්ර්මයෙන් අවුත් යොන්රටැමිළිදු මහරජහුගේ සකලශ්රීරභරිතසර්වනදුර්ගාඅන්විත පරශත්රැමවිකාරවිලොපයෙහි හසළ සාගල නුවරට පැමිණ අසූ දහසක් භික්ෂූනසංඝයාවහන්සේ පිරිවරා සංඛෙය්යරපිරිවෙණැ වැඩවසන සේක. එයින් කිහ :-
“බහුස්සතො චිත්තකථි නිපුණො ච විසාරදො, සාමයිකො ච කුසලො පටිභානෙව කොචිදො.
තෙ ච තෙපිටකා භික්ඛු පඤ්චනෙකායිකාපි ච, චතුනෙකායිකා වෙව නාගසෙනං පුරක්ඛරුං
ගමභීරපඤේඤා මෙධාවී මග්ගාමග්ගස්ස කොවි‍දො, උත්තමත්ථංා අනුප්ප‍ත්තො නාගසෙනො විසාරදො.
නෙහි භිකූඛහි පරිවුතො නිපුණෙහි සච්චවාදිහි, චරන්තො ගාමනියමං සාගලං උපසංකම් .
යංඛෙය්යගපරිවෙණස්මිං නාගසෙනො තදා වසී. කථෙති සො මනු‍ස්සෙහි පබ්බතෙ කෙසරී යථා” යි
යනාදීන් අපමණ වූ ගුණඥානානුභාවාදීන් භොභමාන වූ ආයුෂ්මත් නාගසෙනතෙරුන්වහන්සේ සපිරිවරින් සංඛෙය්යමපිරිවෙණ වැඩ වසන කල්හි, එක්දවසෙකැ මිලිඳුමහරජ ඇමතිගණ පිරිවරා දෙවෙන්ර් කලවිලාසයෙන් රාජසභාමඬ්යනයෙහි හිඳ කියනුයේ “එම්බා සගයෙනි! යම්තැනෙක්හි ශ්රසමණබ්රාහහ්මණපණ්ඩිතාදි යම් ප්රාාඥයක්හු වසන තැනක් දනු නම් කියව. මම උන් හා සමග කථා කරණු කැමැත්තෙමි” කීය. එ බසට දෙවමන්ත්රි නම් අමා ත්ය යා කියනුයේ: “දෙවයන්වහන්ස! මඳක් ඉවසුව මැනැවැ පණ්ඩිත වූ, වියත්කමින් අගපත් වූ, මෙධාවී වූ, විනීත වූ, විශා රද වූ, බහුශ්රැඅත වූ චිතුකථි වූ නාගසෙන නම් ස්ථවිරොත්තම යෙක් ඇත. ඒ ශ්ර මණෙන්ර්විශයන්වහන්සේ සංඛෙය්‍යපිරිවෙණෙහි වැඩවසනසේක. එසේ හෙයින් දෙවයන්වහන්ස! නුඹවහන්සේ කිසි සැකයක් නො සිතා දැන් ම උන්වහන්සේ ලඟට වහා නික්මුන මැනැවැ. ඒ නාගසෙනතෙරුන්වහන්සේගෙන් ප්රිශ්න විචාළ මැනැවැ. උන්වහන්සේ නුඹවහන්සේගේ සිතට උපන්නා වූ ශංකාවන් දුරු කොට විචාළා වූ ප්ර්ශ්න විසර්ජිනය කොට පණ්ඩිත වාදයෙන් නුඹවහන්සේ හා කථා කරන්නට සමර්ථර සේකැ” යි කීය.
190 සඬර්මාරත්නාකරය. (සත්වන
එකෙණෙහි මිලිඳුමහරජානෝ” නාගයෙනය” යි යන ශබ්දය කණ වැකෙත් ම භයින් ත්රාස්ත ව ලොමුදහගත් ශරීරයෙන් යුක්ත ව, එතෙකුදු වුවත් රාජධෛය්ය්භයියෙන් හිඳ දෙවමන්ත්රි්යාට කියන්නාහු: “කිමෙක් ද, සගය! නාගසෙනස්ථීරයන් වහන්සේ මා හැ කැටිව කථා කරන්ට සමර්ත්ථු සේක් දැ?” යි කීහ. එබසට දෙවමන්ත්රිථ නම් අමාත්ය්යා කියනුයේ : “දෙවයන් වහන්ස! නුඹවහන්සේ කුමක් කියන සේක් ද? ඉන්ර්් අ යාම වරුණ කුවෙර ප්රකජාපතී සුයාම සන්තුෂිත පිතාමහ බ්රනහ්මාදීන් හා සමග කථා කරතත්, සමර්ත්ථක සේක මනුෂ්යියන් හා සමග කථා කිරීම කියනුම කවරේ දැ?” යි කීය. ඉක්බිති මිලිඳුමහරජතෙම දෙවමන්ත්රිකයා කී බස් අසා ඕහට කියනුයේ: “එම්බල දෙමන්ත්රිජය! එසේ වූ කෙනෙකුන්වහන්සේ නම්, උන්වහන්සේ ලඟට දූතයකු ගමන් කරවා මා උන්වහන්සේ අද දක්නා කැමැති බව කියන්ට කියව” යි. කීය. දෙවමන්ත්රිමඅමාත්‍ද තෙම එපවත් අසා “යහපතැ’ යි ගිවිස රජහු කී ලෙස ම නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ ලගට දූතයකු ගමන් කරවනුයේ: “අපගේ රජ්ජුරුවන් වහන්සේ අද දවස් නුඹවහන්සේ දක්නා කැමැති සේක. ඊට ප්රරස්ථාව ඇති ලෙස ම කියූව මැනැවැ” යි කියා යැවී ය. එපවත් අසා නාග සෙන තෙරුන්වහන්සේ “එසේ වී නම්, මහරජානන්ට එන්ට කියව” යි කීසේක. එපවත් ඇසූ දූතතෙම පිළිවෙළින් ම අසා ගත් මෙහෙවර වූ ලෙස මහරජහට දැන්වීය ය. එබස් අසා මිලිඳුමහරජානෝ පන්සියයක් යොන් ඇමැති යන් පිරිවරා සෛන්ධඅවඅශ්වයන් යෙදූ උතුම් රථවාහනයකට පැන නැගි සිවුරඟසෙනඟ පිරිවරා නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ වැඩවසන සංඛෙය්යයපිරිවෙණට නික්මුනාහ. එකල්හි නාග සෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ ද අසූදහසක් භික්ෂූනන්වහන්සේ පිරි වරා වෘත්තාකාරයෙන් වැඩඋන්සේක. එකල්හි මහසෙනඟ පිරිවරා එන්නා වූ මිලිඳුමහරජානෝ මණ්ඩලමාලකයෙහි වැඩ හුන් මහාසංඝයාවහන්සේ දුර දී ම දැක ‘දෙවමන්ත්රි්ය! තෙල මහසගපිරිස කවර නම් කෙනෙකුන්ගේ පර්ෂදද දැ?” යි විචාළහ. එබසට දෙවමන්ත්රිිය කියනුයේ “දෙවයන්වහන්ස! වාදීභකෙශ රීන්ර්් වූ නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේගේ පිරිවරමහසඟපිරිසය” යි කී ය. එබස් ඇසූ මිලිඳුමහරජතෙම නාගසෙනස්ථවිරයන් වහන්සේ පිරිවරා හුන් මහසඟපිරිස් දුර දී ම දැක තැති ගෙණ ලොමුදැහැ ගත් ශරීරයෙන් යුක්ත ව මහත් වූ භයට පැමිණ, කහ වෙහෙණුන් විසින් පිරිවැරූ ඇතකු මෙන් ද, ගුරුළුසෙනාව
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා. 191
පිරිවැරූ නයකු මෙන් ද, මභිෂසමූහයා පිරිවැරූ වලසකුමෙන් ද, නයකු දුටු මැඩියකු මෙන් ද, දිවියකු දුටු මුවපැටවකු මෙන් ද, බළලකු සමීපයට පැමිණ මියකු මෙන් ද, යකැදුරකු සමීපයට පැමිණි ප්රෙමතයකු මෙන් ද, රාහුමුඛයට ලං වූ චන්ර් මෙයා මෙන් ද, පැසකට හසු වූ නයකු මෙන් ද, මැඳිරියකට හසු වූ පක්ෂිනයකු මෙන් ද දැලකට හසු වූ මසකු මෙන් ද, දිවියන් වසන වනයකට පැමිණි පුරුෂයකු මෙන් ද, වෙසමුණු රජහට අපරාධ කළ යක්ෂනයකු මෙන් ද, මහබලසූරන් දුටු අසුරයකු මෙන් ද, මහත් වූ භයින් තැති ගෙණ ලය (?) වියැලී මුවැ කෙළ සිඳී (?) සිහි මුළා ව දුර්මුඛ ව දෙදැරී ගිය සිත් ඇති ව වික්ෂිවප්ත සිත් ඇති ව, “මාගේ පිරිවර ජනයෝ මෙපවත් දත්තු නම්, මට නින්දාෂ කරන්නා හු ය” යි සිතා රාජාභිමානයෙන් ධෛය්ය්ිවර උපදවා ගෙණ මඳක් අහංකාරයෙන් සිට දෙවමන්ත්රිජයාට කියනුයේ “එම්බා දෙව මන්ත්රිෙය! ආයුෂ්මත් වූ නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ තොපි මට නො කියව. මම් ම ඇඳින ගණිමි” යි කී ය. එබසට දෙවමන්ත්රිවයා කියනුයේ “යහපත, දෙවයන්වහන්ස! නුඹවහන්සේ ම දැක හැඳින ගත මැනැව” යි කී ය එකල්හි සතළිස්දහසක් භික්ෂු්න්වහන්සේට බාල ව, සතළිස්දහසක් භක්ෂුින්වහන්සේට වැඩිමහලු ව මණ්ඩලමාලකයෙහි හුන් සහ පිළිවෙළමැදැ වැඩහුන් නාගසෙනස්ථවිරයන්හන්සේ දුර දී ම දැක සඟපිළිවෙළ ආදිමධ්යාෂවසානයෙන් “මුන්වහන්සේ ම නාග සෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ ය” යි නියම කොට දෙවමන්ත්රිනයාට කියන්නා වූ මිලිඳුමහරජතෙම, “එම්බා දෙවමන්ත්රිරය! තොප මට කියන්නාට පළමු ම නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ හැඳින ගතිමියි, තෙලෙ සතළිස්දහසක් භික්ෂූගන්වහන්සේට පළමු ව සතළිස්දහසක් භික්ෂූන්වහන්සේට පසු ව මැද වැඩහිඳිනා සේක් නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේය” යි කී ය. එබසට දෙවමන්ත්රිවයා “නාගසෙනස්ථවීරයන්වහන්සේ දැන ගත් නියාව ඉතා ම යහපතැ”යි මිලිඳුරජහට මුව නොසෑහෙනලෙස ප්රහශංසා කෙළේ ය. එකල්හි මහරජානෝ “කිසිකෙනෙකුන් විසින් නො හඳුන්වා ට මා නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ හැඳින ගත් නියාව ඉතාම යහපතැ” යි බොහෝ සමාධි ව “ මොනවට ශාන්තදාන්ත වූ ශ්රඉමණ ගුණම්ණිබරණීන් සැරහුනා වූ උත්තමයානන්වහන්සේ දැක මාගේ චිත්තය විශෙෂයෙන් තැති ගත්තේ ය. පෙර බොහෝ ශ්රනමණබ්රාිහ්මණගෘහපතිපණ්ඩිතවරුන් හා කථා කරණ කල්හි ද දක්නා කල්හි ද ප්රදශ්න විචාරණ කල්හි ද මෙබඳු භයක් තබා
192 සඬමරත්නාකරය (සත්වන
චිත්තොත් ත්රා සමාත්ර යකුත් නුදුටු විරීමියි, එසේ හෙයින් අද දවස්හි නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේට ජයත් තමහට පරාජයත් වීම සැක තැතැ” යි සිතූහ. එසේ හෙයින් කීහ:-
“චරණෙන වෙව සම්පන්නං සුදන්තං උත්තමෙ ද‍ෙම; දිස්වා රාජා නාගසෙනං ඉදං වචනම්බු වී කර්ථවකා මයා බහු දිඨා සාකච්ඡා ඔසටා බහු, න තාදියං භයං ආසි අජ්ජ තාසො යථා මම නිස්සංසයං පරාජයො මම අජ්ජ භවිස්සති: ජයො ච නාගසෙනස්ස යථා චිත්තං න සණ්ඨිතා” යි.
මෙසේ සිතින් ම විමසා නිශ්චය කොට දැන මහසෙනඟ හා සමඟ ඇමැතිමඬුලු පිරිවරා පඤ්චාංගිකතුය්ය් ම ඝොෂාවෙන් දස දිගුන් පුරමින් සංඛෙය්යුපිරිවෙණ සමීපයට එළඹ රථයෙන් බැස රාජතෙජසින් දිලිහිදිලිහී ත්රියමදගලිතහස්තිරාජයකු මෙන් මහත් ගර්ව ප්ර්තාපයෙන් නාගසෙන ස්ථවීරයන්වහන්සේ සමීපයට ගොස් සිටියාහ. “විලිංන්ර්ීපය සො රාජා සාගලායං පුරුත්තමෙ, උපගඤ්රි නාගසෙනං ගඞ්ගාව සාගරං යථා.”
යනුහෙයින් සකලනගරාඞ්ගසමපත්තීන් සමෘඬ වු සාගලනුවරැ යම් මිලිඳුරජෙක් මෙසේ ද, ඒ රජතෙම මහාසමුද්රමයට පැමිණි ගංගාවක් සේ නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ සමීපයට පැමිණි යේ ය. එසේ පැමිණියා වූ මිලිඳුමහරජතෙම නාගසෙනස්ථවීර යන්වහන්සේ දැක සමග සතුටු ව ප්රිසයකථා කෙරෙමින් ලත් අවසරින් එකත්පස් ව හුන්නේ ය. ආයුෂ්මත් වූ නාගසෙන ස්ථවිරයන් වහන්සේ පිළිසඳර කථාවෙන් මිලිඳුමහරජහු සිත් ගෙණ වැඩහුන්නසේක. එකල්හි එකත්පස් ව හුන්නා වූ මිලිඳුමහරජතෙම නාගසෙන ස්ථවීරයන්වහන්සේට කියනුයේ ‘ස්වාමිනි! නුඹවහන්සේ කවර නාමයක් ඇතිසේක් දැ?” යි කී ය එබසට නාගසෙනස්ථවීරයන් වහන්සේ “මහරජ! මම නාගයෙන නම් වෙමියි මාගේ සබ්රම් සරුත්වහන්සේ ද මට නාගසෙනය’යි වදාරණසේක. දෙමට පියෝ ද ‘නාගසෙන ය’ යි නමක් තබා ඒ නාමයෙන් ආමන්ත්රකණය කෙරෙති. එතෙකුදු වුවත් මාගේ නාමය නාගසෙන වෙවයි, ශූරසෙන වෙයි. වීරසෙන වෙවයි, සිංහසෙත වෙවයි, ප්රවඥප්ති බැවහාරයෙක් ම ය; ඉදින් මේ නාමය ‘නාගසෙන ය’ යි කියා පුද්ගලතෙම නො ලබන්නේ ය” යි කීසේක.
පරිච්ඡෙදය) මිලිඳුරාජකථා. 198
එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු: “මේ සභායේ රැස් වූ පන්සියයක් යොන් ඇමැතියන් හා අසුදහසක් සංඝයාවහන්සේත් මුන්වහන්සේ කියනබස් ඉඳුරා ඇසුව මැනැව. පළමු “නාගසෙන නමක් ඇත්තෙමි’යි කියා, දැන් මෙතැන ම ‘පුද්ගලයෙක් නො ලබන්නේ ය’ යි කීසේක. මෙසේ කීම යහපත් ද? නාගසෙන ස්ථවිරයන්වහන්ස! ඉදින් ඒ ‘නාගසෙන ය’ යි යන නම පුද්ගල යෙක් නො ලබන්නේ වී නම්, කවරෙක් නුඹවහන්සේට සිවුරු දේ ද? ආහාර දේ ද? සෙනසුන් දේ ද? ගිලන්පස දේ ද? කවරෙක් ඒ සිවුරු වලඳී ද? කවරෙක් ආහාර අනුභව කෙරේ ද? කවරෙක් සෙනසුන් පරිභොග කෙරේ ද? කවරෙක් ගිලන්පස වලඳා ද? කවරෙක් සිල් රකී ද? කවරෙක් භාවනා කෙරෙ ද? කවරෙක් මාර්ග ඵල සිද්ධ කෙරේ ද? කවරෙක් ප්රා ණඝාත කෙරේ ද? කවරෙක් අදත්තාදානය ගණී ද? කවරෙක් පරදාරක්රිසයාවෙහි නියුක්ත වේ ද? කවරෙක් මුසාවාද කියා ද? කවරෙක් පඤ්චානතය්ය්ල් කර්මව කෙරේ ද? එසේ හෙයින් කුසලුත් නැත. අකුසලුත් නැත. කුසල් අකුසල් දෙක කරන්නෝත් නැත. කුසල්අකුසල් කිරීමෙහි ඵලක් නැත. විපාකත් නැත. එසේ හෙයින් නාගසෙනස්ථවීරයන්වහන්ස! යමෙක් නුඹවහන්සේ මැරුයේ වී නමුත්, ඕහට ප්රාෙණඝාතත් සිඩ නො වෙයි. ඉදින් නුඹ වහන්සේට ආචාරීත් නැත. උපාඞ්යසයයෝත් නැත. එසේ හෙයින්, නුඹවහන්සේට “සබ්රම්සරුන්වහන්සේ හැ දෙමවුපිය ඥාතිආදීහු, ‘නාගසෙන ය’ යි කියතී” කීසේක් නො වේ ද? දැන් ‘නාගසෙන’ නම් වූයේ නුඹවහන්සේගේ හිසැ අඩුතුන්කෙළක් පමණ කෙශයෝ දැ?” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ “මහරජ! අඩුත්න් කෙළක් කෙශයෝ නාගසෙන නම් නො වෙති” යි කීසේක. “සිය ලග නවානූදහසක් රෝමයෝ නාගසෙන නම් වෙත් දැ” යි කීහ. “මහරජ! රෝමයෝත් නාගසෙන නම් නො වෙතී” යි කීසේක. නුඹවහන්සේගේ විසි නියපොත්තෝ නාගසෙන නම් වෙත් දැ?” යි කීහ. “තො වෙති” යි කීසේක. “නුඹවහන්සේගේ දෙතිස් දන්තයෝ නාගසෙන නම් වෙද්දැ?” යි කීහ. “නො වෙති” යි කීසේක ‘සම් මස් ඇට නහර ආදී වූ දෙතිස්කුණප කොට්ඨාසයෙන් කවර කොට්ඨාසය නාගසෙන නම් වේ දෑ?” යි කීහ. “ ඒ දෙතිස් කුණප කොට්ඨාසයෙන් එකකුත් නාගසෙන නම් නො වේ’ යි කීසේක. “ඒ හැම නාගසෙන නම් නොවන කලැ, රූපය වෙදනාව සංඥාව සංස්කාරය විඥානය නාගසෙන වේ දැ?” යි කීහ. “නො වෙ” යි
13
194 සඬර්මිරත්නාකරය. (සත්වන
කීසේක. “එසේ කලැ සෙසුතන්හි රූප වෙදනා සංඥ සංස්කාර විඥනය නාගසෙන නම් දැ?” යි කීහ. “නො වෙ” යි කී සේක.
එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “කිමෙක් ද, නාග සෙනස්ථවීරයන්වහන්ස! මා විචාළා වූ සියල්ල ම නාගසෙන නො වෙ යි කියනසේක. පළමු නාගසෙනය යි යන නමක් කිසේක. විචාරත් විචාරත් නැතැයි කියනසේක. මම ද පළමු නාගසෙන ය යි යන නමක් ඇසීම් දැන් නුදුටුයෙමි. එසේහෙයින් සභායේ හැම ඇසුව මැනව.මුන්වහන්සේ පළමු කී බසට දැන් කියන බස විරුද්ධ ය. එසේ හෙයින් මුන්වහන්සේ කියනුයේ මුසාවාද නො වේ දැ?” යි කීහ.
මෙසේ මිලීඳු මහරජානන් කී බස් අසා හිඳ නාගසෙනස්ථවීර යන්වහන්සේ කියනසේක් “මහරජ! තෙපි රාජසිවුමැලියහ. මේ මධ්යානහ්නවේලෙහි ඉරඅව්වෙන් හුණු වූ ගල් බොරළු වැලි මිරිකා ගෙණ පයින් එන්නාහට ඉතාම වැසන ය. එසේ හෙයින් මේ දුදුලුමග පයින් ම අවු ද? යානවාහනයකට නැඟී අටු දැ?’ යි විචාළසේක. එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! මම රථවාහනයකට නැගී ආමි” යි කීහ. නාගසෙනස්ථවිරයන් වහන්සේ කියනසේක් “තෙපි රථයකට නැගී ආවාහු නම්, ඒ රථ නම් වූයේ කවරක් ද? රථහිස රථය දැ?” යි කීසේක. බසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! රථහිස රථය නම් නො වේ” යී කීහ. “රථඅකුර රථය දැ? යි කීසේක. “නො වෙ” යි කීහ. “රථඅකුර රථය දැ?” යි කීසේක. “නො වෙ” යි කීහ. “රථපඤ්ජරය රථය දැ?” යි කීසේක. “නො වෙ” යි කීහ. “රථදණ්ඩ රථය දැ?” යි කීසේක. මහරජානෝ “නො වෙ” යි කීහ. “වියදඬ රථය ද?” යි කීසේක. “නො වෙ” කීහ. “රථ රෑණ රථය දැ?” යි කීසේක. “නො වෙ” යි කීහ. ‘කැවිටිලීය රථය දැ” යි කීසේක. “කැවිටිලීයත් රථය නො වෙ” යි කීහ, “කිමෙක් ද, මහ රජ! රථහිස රථඅකුර රථවක්රකය රථපඤ්ජරය රථදණ්ඩ රථ විය රථ රෑණ කැවිට රථය දැ?” යි කිසේක. “ඒ හැම රථය නම් නො වේ” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ කියන සේක් ‘මහරජ! තෙපි පළමුවෙන් රථයකට නැඟී ආම්හ” යි කීහ. මා විවාරත් විචාරත් රථයක නමක් පෙණෙන්නට ම නැත. තොප කිවා වූ බස් ම රථයෙක්ද? මහරජ රථය කොයි ද? තොප මේ දඹදිව යොනසදෙශාධිපති වූ අගරජතනතුරට පැමිණි මහරජානන් වුව, තෙපි කවුරුන්ට භයින් කවර අරත්වජ සිඬියක් පිණිස මෙසේ ම බොරු කියවු ද? ඇසුව මැනව පන්සියයක් පමණ යොන් ඇමැත්තන් හා සමග මහසෙනගත් අසූ
පරිච්ඡෙදය. ) මිලිදුරාජකථා 195
දහසක් භික්ෂූන්වහන්සේත් මේ මහරජ කියන්නා වූ බස යහපත් ද? පළමු රථයකින් ආමි’ යි කියාලා රථයක නමක් නො කියති. මහරජ! තෙපි රථයකින් අවු නම්, මට ඒ රථය කියව. නො කිම යහපත් දැ?” යි කීසේක.
නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ කී බස් අසා පිරිවරා හුන් යොන් ඇමැතියන් හා හැමදෙන ම උන්වහන්සේගේ බසට අපමණ සන්තොෂයට පැමිණ එකපැහැර සාධුකාර දෙමින් මිලිඳුමහරජහුගේ මුහුණ බලා වාදිහසිංහ වූ දෙවයන්වහන්ස! මෙවිටැ නුඹවහන්සේ කථා කරන්ට සමර්ත්ථහ සේක් නම්, නාග සෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ හා සමග කථා කොට බැලුව මැනැව. මෙතෙක් කල් මුළුල්ලෙහි කථාවට පණ්ඩිතවරුන් බලා ඇවිදිනා සේක්, මහමේ පතන ඇල්ගොවියක්හු සේ, නො ලැබ හිඳ දැන් වාතුද්දිපිකමහමෙඝයක් එකදිවයිනක වසින්ට පටන් ගත්තා සේ කථාවට පටන් ගත් සැලැස්ම ඇසූ සේක් වේ දැ” යි කීහ.
එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහුඥ “ස්වාමිනි! මම බොරු කීවෙමි නො වෙමි. රථහිසත් රථඅකුරත් රථචක්රායත් රථපඤ්ජරයත් රථ දණ්ඩත් රථවියත් රථකැවිටත් ඇතුළු වූ මේ හැම එක් වු කල්හි රථ නම් වේ” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවීරයන් වහන්සේ කියනසේක් “යහපත, මහරජ! තොප කී බස පූර්වා්පර විරුඩයෙක් නැත්තේ ය. මෙවිට තොප කීයේ සබා ම ය. ඉඳුරා ම තොපි රථය අඳුනව” යි කීසේක. ඉක්බිති නාගසෙනස්ථවීරයන්වහන්සේ තමන් වහන්සේ අතින් විචාළා වූ නාගසෙන නාමයෙහි ප්ර්ශ්නය තෝරා කියනසේක් “එම්බා මහරජ! කෙශ ය, රොම ය, නඛ ය, දත්ත ය යනාදී වූ දෙතිස් කුණපකොටඨාසයෙන් හා රූප ය, වෙදනා ය, සංඥව ය, සංස්කාර ය, විඤාන ය යි යන මේ හැම උදෙසා ‘නාගසෙන ය” යි යන බැවහාර සංඥ ප්රයඥප්තිනාමමාත්රියෙක් පවත්නේ ය. පරමාර්ත්ව වශයෙන් මේ තැන්හි පුද්ගලයෙක් නම් නො ලැබෙන්නේ ය. එසේහෙයින්, මහරජ! බුදුන් සම්මුඛයෙහි මේ මතු කියන්නා වූ ගාථාව වජ්රාඑ නම් භික්ෂුහණිය විසින් අසනලදී :-
“යථා හි අඞ්ගසම්භාර හොති සද්දො රථො ඉති,
එවං ඛ‍ෙන්ධමසසෙන්තෙසු † හොති සංතතාති සම්මුති” යි.
යන මේ ගාථාව තාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ මිලිඳුමහරජහට කීසේක.
† සත්තෙසු
196 සඬර්මතරත්නාකරය (සත්වන
එකල්හි මිලිඳුමහරජතෙම අපමණ වූ සන්තොෂයට පැමිණ “ස්වාමිනි! නුඹවහන්සේ ඉතා ම ආශ්වය්ය්ණ වවත් වූ ඉතා ම චිත්ර් කථික වූ ඉතා ම අද්භූත වූ ප්රවශ්නයක් තෝරා විසඳනලද්දේ ය. මෙකලට ඉදින් තිලෝගුරුසම්යරක්සම්බුඩරාජයානන්වහන්සේ ජිවමාන ව වැඩ සිටී සේක් නම්, මේ ප්ර්ශ්නය විසඳු බවට සාධු කාර දෙනසේක. එසේහෙයින් ‘සාධු සාධු’ නාගසෙන ස්ථවිරයන් වහන්ස! ප්ර ශ්නය විසඳු බව ඉතා ම යහපතැ” යි අපමණ වු සන්තොෂයට පැමිණියහ.
ඉක්බිති මිලිඳුමහරජතෙම නාගසෙනස්ථවිරයන් වහන්සේට කියනුයේ “ස්වාමිනි! කීහැවිරිදි සේක් ද?” යි කී ය. “මහරජ!මම උපසම්පදා වූ සත්හැවිරිද්දෙමි” යි කීසේක. එබසට මිලිඳුමහ රජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි නුඹවහන්සේට කවරක් නම් සතක් ද? අවුරුදු ගණනට නුඹවහන්සේ සතක් වූ සේක් ද? නුඹවහන්සේට අවුරුදු ගණන සතක් වී දැ?” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවීරයන්වහන්සේ කියනසේක් “හිර සඳ ප්ර දීප දර්පේ ණාදියෙන් තොපගේ ඡායා පෙණෙන්නේ ය. ඒ ඡායාව මිලිඳු රජ ද? නොහොත් තොපි මිලිඳු රජ දැ?” යි කීහ. එබසට මිලිඳුමහ රජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! මම මිලිඳුරජ මුත් ඡායාව රජ නම් නො වෙයි. මා නිසා ඡායාව පවත්නේ ය” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ කියනසේක්: “මහරජ! ඒ ඡායා වෙහි උපමාව මෙන්, මා උපසම්පදා වූ තැන් පටන් ඉක්මුනා වූ අවුරුදු ගණන නම් සතක් වෙයි. මම වර්ෂඋයන්ට සත්වැනි වූයෙම් නො වෙමි. මා නිසා ම සත්හැවිරිද්දෙක් පැවැත්තේ ය” යි කීසේක එබසට මිලිඳුමහරජානෝ “කල්ලොසි භනෙන නාගසෙන” යි කියා “ප්රිශ්න විශෙෂයෙන් දැනෙන ලෙස විසඳු නියාව ඉතා යහපතැ”යි ප්රාශංසා කළහ.
ඉක්බිති මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු: “නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්ස! නුඹවහන්සේ මා හා කථා කරණ සේක් දැ?” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ “මහරජ! තෙපි ඉදින් පණ්ඩිතවාදයෙන් කථා කරවු නම්, මමත් පණ්ඩිතවාදයෙන් කථා කෙරෙමි. තෙපි රාජවාදයෙන් කථා කරවු නම් මම තොප හා සමග කථා නො කෙරෙමි” යි කීසේක. එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! පන්ඩිතවරු කෙසේ කථා කෙරෙද් දැ?” යි විචාළහ. ‘මහරජ! පණ්ඩිතවරු කථා කරණකලැ ගම්භීර වූ අර්ත්ථ් ඇති නො දැනෙන තද පද ගෙණ රැහැණින් වෙළන්නාක් මෙන් වෙහෙස
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 197
දී විචාරති. එසේ විචාළ තැන් තෝරා කියා ගත නො හෙත් නම්, උන්ට නින්දා කොට තොප දැන ගත නොහෙනකලැ ‘මම දනිමි’ යි ‘මා අතින් ම තොපි ඉගෙණ ගණුව’ යි තද ගැට මුදන් නාක් මෙන් ප්රගකාශ කොට කියති. සමහරු ශාසත්රණප්ර ශ්නාදිය විචාරණකලැ කථනයට අවිෂය වූ ගැඹුරු තැන් විචාරා, ඔහු කිය නො හෙත් නම්, නැවැත නැවැතත් කෘත්යටගම්භීර අර්ත්වවගම් භීරත්වරයෙන් විචාරමින් තැති ගන්වා චිත්ත වික්ෂි ජත කරවා බොහෝ වෙහෙස දෙමින් පසු බස්වා කථා කෙරෙති. ශාස්ත්රා‍ගම දැනීම් වශයෙන් තමන්ගේ විශෙෂ ම දක්වති. එකල්හි පණ්ඩිත වරු නම් සියල්ලට ම නොකිපී ගර්වතයෙනුත් නො හිඳ තමන් දන්නා දෙය කියා නො දන්නා දෙය විචාරා සංසන්ද්නය කොට ඇති ගුණ ප්රනකාශ කොට නැති ගුණ නො කියති. එසේ හෙයින් මහරජ! පණ්ඩිතවරු මෙසේ කථා කෙරෙති” යි කීසේක.
“එසේ කලැ ස්වාමීනි, රජහු කෙසේ කථා කෙරෙද් දැ?” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවීරයන්වහන්සේ කියනසේක් “මහරජ! රජදරුවෝ කථා කරණකලැ යම් වස්තුවක් දැන විචාළ කල්හි ඒ වස්තුව ඇතිසැටියේ නො කියා ‘නෑසුනැ’ යි කියා හෝ ‘තෙ, දනිමි’ යි කියා හෝ, වංචායෙන් වෙවයි, සහසා වෙවයි, කීයේ වී නම්, ඕහට කිපී “මෝහට දහසක් ගෙඩි දෙව” යි කියා හෝ ‘මොහුගෙන් දහස් ගණන් දඩ ගණුව’ යි කියා හෝ, මෙයින් අන්යක වූ තෙසූත් වධ යොදා ඕහට බොහෝ නිග්ර හ පමුණුවන්නාහ. මහරජ! රජහු මෙසේ කථා කරන්නාහු ය” යි කීසේක. එබසට මිලිඳුමහරජ කියනුයේ: “ස්වාමීනි! මම එසේ වී නම් පණ්ඩිතවාදයෙන් ම කථා කෙරෙමි. රාජවාදයෙන් කථා නො කෙරෙමි. නුඹවහන්සේ මා ‘රජ ය’ යි නො සිතා පණ්ඩිතයෙක් ම යයි සිතා ගෙණැ මා හා කැටි ව සැක නැති ව කථා කළ මැනව. නොහොත් සබ්රිහ්මචාරී වූ භික්ෂූැකෙනෙකුන් වහන්සේ හා සමග කථා කරන්නාක් මෙන් ද, නොහොත් සාමණෙරයක්හු හා සමග කථා කරන්නාක් මෙන් ද, නොහොත් උපාසකයක්හු හා සමග කථා කරන්නාක් මෙන් ද, නොහොත් ආරාමිකයක්හු හා සමග කථා කරන්නාක් මෙන් ද, කිසි සැකයක් නැති ව කථා කළ මැනැවැ” යි කීහ. එබසට නාගසෙන ස්ථවිරයන් වහන්සේ යහපතැ යි ගිවිස වැඩහුන් සේක. එකල්හි මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනී! නුඹ වහන්සේ අතින් මම ප්ර ශ්නයක් විචාරමි” කීහ. එබසට “යහපත, මහරජ! ප්රයශ්නය විචාරව” යි කීසේක. “ස්වාමිනි! මම විචාරාපීමි
198 සඬර්ම රත්නාකරයං (සත්වන
කීහ. “මහරජ! මම විසඳාපීමි” යි කී සේක. “විසඳුයේ කවර ප්රගශ්න යෙක් දැ?” යි කීහ. “මහරජ! තොප විචාළේ කවර ප්රකශ්නයෙක් දැ?” යි කීසේක. එකල්හි මිලිඳුමහරජානෝ සිතන්නාහු “මුන් වහන්සේ මා හා සමග විශෙෂයෙන් කථා කිරීමට සමර්ත්ථස සේක. එසේ හෙයින් මාගේ සිතැ ඇති ශඞ්කාවන් මුන්වහන්සේ විසින් ම දුරු කරවා ගණිමි යි. අද දවස් හිරු අස්තයට ගියේ ය. එසේහෙයින් සෙට මාගේ මාලිගාවෙහි දී කථා කෙරෙමි” යි සිතා දෙවමන්ත්රි යාට කියන්නාහු “එම්බා සගය! අද දවස් කථා කිරීමට කල් මඳ. සෙට රජගෙයි දී කථා කිරීම වන්නේ ය. ඒ සැලැස්ම නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේට දන්වා ලව” යි කියා හුනස්නෙන් නැඟී නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ ඇතුළු වූ හැම රහතුන්වහන්සේ වැඳ අවසර ගෙණ අස්වාහනයකට පැනනැගී නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේගේ ගුණ සිහි කෙරෙමින් “නාගසෙන ය” යි යන නම ම කියමින් මහත් සොම්නසින් නික්මුනෝ ය. ඉක්බිති දෙවමන්ත්රිනයා ආයුෂ්මත් වූ නාගසෙනස්ථවීරයන් වහන්සේ වැඳ කියනුයේ “ස්වාමිනි! අපගේ දෙවයන් වහන්සේ සෙට දවස රජගෙයි දී කථා කරන්ට අභිප්රාබය ඇති සේක. එ පවත් දැන වදාළ මැනැවැ” යි කියා අවසර ඉල්වා ගෙණ නික්මුනේ ය. නැවැත ඒ දෙවමන්ත්රිණයා දෙවන දවස් උදාසන්හි ම තෙමේ ද අනන්තකාය නම් අමත්යෙයා ද මංකුර නම් අමාත්යියා ද සබ්බදින්න නම් අමාත්යෙයා දැ යි යන මෙ කී අමාත්ය‍වරු සතරදෙන ම එක් ව රජගෙට ගොස් මිලිඳුමහරජානන් දැක දන්වන්නාහු “දෙවයන්වහන්ස! නාගසෙනස්ථවිරයන්වන්සේ අද පෙරවරු භාගයෙහි ම රජගෙයි දී වැලඳීමට වඩනා සේක් දැ?” යි කීහ. එබසට මහරජානෝ කියන්නාහු “රජගෙයි දී වලඳන්ට වඩනා ලෙස ආරාධනා කරව” යි නියොග කළහ. එකල්හි ම අමාත්යැවරු කියන්නාහු: “දෙවයන්වහන්ස! කොපමණ භික්ෂූ්න්වහන්සේ නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ හා සමග රජගෙට වඩනා සේක් දැ?” යි කීහ. එබසට මහරජානෝ කියන්නාහු: “නාගසෙන ස්ථවිරයන්වහන්සේ යම් පමණ භික්ෂු න්වහන්සේ ගෙණ වඩින්ට අභිප්රාකය ඇතිසේක් ද, එපමණ භික්ෂූකන්වහන්සේ හා සමග වඩින්ට කියවව” යි කීහ. එබස් අසා සබ්බදින්නඅමාත්ය යා කියනුයේ: “දෙවයන්වහන්ස! නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ දස නමක් හා සමග වඩනාසේක් දැ?” යි විඡාළේ ය. එබසට මහරජා නෝ කියන්නාහු: ‘යම් පමණ භික්ෂූයන් වහන්සේ කැමැති සේක් ද, එපමණ කැඳවා ගෙණ වඩින්ට කියව” යි කීහ. එබසට
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 199
දෙවෙනි තුන්වැනි වත් සබ්බදින්න නම් අමාත්ය යා කියනුයේ “දෙවයන්වහන්ස! දස නමක් හා සමග වඩනා සේක් දැ?” යි විචාළේ ය. එබසට මහරජානෝ කියන්නාහු “ සියලු ම ද‍ානොප කරණයන් සපයා හැමදෙනා වහන්සේට ම දන් පිළියෙල කරණ ලද්දේ යැ. එසේ හෙයින් උන්වහන්සේ කැමැති පමණක් සංඝයා වහන්සේ කැඳවා ගෙණ වඩනාසේක්වයි කියමි. එම්බා සගයෙනි! සබ්බදින්නයා මා හා කැටි ව අන්පරිද්දෙන් කථා කරන්නේ ය. කිමෙක් ද, ඒ මම හැම භික්ෂුහන්වහන්සේට දන්පමණක් දී ගත නො හෙම් දැ?” යි උදහස් වූහ. එකල්හි සබ්බදින්නයා කිසිවකුත් කිය නො හී භයින් තැති ගෙණ වැඳ වැඳ සිටියේ ය. ඉක්බිති දෙවමන්ත්රිනඅමාත්යඳයා ද අනන්තකායඅමාත්ය්යා ද මංකුරඅමාත්යයයා දැයි යන තුන්දෙන මහරජහු අතින් අවසර ගෙණ නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ වසන සංඛෙය්ය පිරිවෙණට ගොස් ආරාධනා කොට ස්වාමීනි! නුඹවහන්සේ කැමැති පමණකද් භික්ෂූෙන්වහන්සේ කැඳවා ගෙණ රජගෙට වැඩිය මැනැවැ” යි කීහ. ඒ අමාත්යවවරුන් කළා වූ ආරාධනා ඉවසා ගැටවටු ගන්වා ගෙණ අසූදහසක් භික්ෂූින් වහන්සේ හා සමඟ කයින් සිවුරු හා අතින් පාත්ර ය ගෙණ සාගල නුවරට වැද අනන්තකාය නම් අමාත්යුයා හා සමග ප්රඅශ්න විසර්ජනාදී වූ කථා කෙරෙමින්, අභිධර්මයෙන් බණ කියමින් ඔහු පහදවමින් ගොස් මිලිඳුරජානන්ගේ මාලිගාවට ම වන්හ. එකල මිලිඳුමහරජානෝ අසූදහසක් රහතුන්වහන්සේට අසුන් පණවා, එහි වඩා හිඳුවා නොයෙක් ඛාද්යෝභොජ්යුසූපව්යුඤ්ජනාදි වූ රසමසවුලෙන් යුක්ත ආහාරය පිළියෙල කරවා, සිය අතින් වළඳවා ඉක්බිති දැවටු දිය දී පස්පලවතින් යුතු බෙහෙත් පිළිගන්වා ඒ අසූදහසක් රහතුන්වහන්සේට අසූදහසක් පිළි සගල පිළිගන්වා ආයුෂ්මත් වූ නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේට තුන්සිවුරු පිළිගන්වා “ස්වාමීනි! නුඹවහන්සේ දසනමක් ගෙණ මෙතෙතැ වැඩ හුන මැනැව. සෙසු ඇමදෙනා වහන්සේ තැවැතත් විහාරයට වඩනාසේක්ව” යි කීහ. නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ ද යහපතැයි ගිවිස දසනමක් ලඟ රඳවා ගෙණ සෙසු ඇමදෙනාවහන්සේ විහාරයට වඩින්ට අවසර දුන්සේක. එකල්හි මිලිඳුරජානෝ නාගසෙනස්ථවීරයන් වහන්සේ වැඳ එකත්පස් ව හිඳ නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ අතින් විචාරන්නාහු “ස්වාමිනි! මේ ලොකයෙහි සත්වයන් කරන්නා වූ කුසලාකුසල දෙකින් කුසල් බොහෝ වේ ද?
200 සඬර්ම රත්නාකරය. (සත්වන
අකුසල් බොහෝ වේ දැ?” යි විචාළහ. එබසට නාගසෙන ස්ථවීරයන් වහන්සේ කියනසේක්: “මහරජ! කුසලය බොහෝ වන්නේ ය. අකුසලය මඳ වන්නේ ය” යි කීසේක.
එපවත් අසා මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! ක්රෑ.ර තර වෙදනාව දෙන්නා වූ අකුසලය මඳ වන්ටත් සියුම් ව සුව පහස් දෙන්නා වූ මෘදු වූ කුශලය බොහෝ වන්ටත් කාරණා කිම් දැ?” යි විචාළහ. එබසට නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ කියනසේක් “මහරජ! අකුසලය කරන්නාවුන් විසින් අකුසල් කරන්ට පූර්වනයෙහිත් අකුසල් කෙරෙමින් සිටත් අකුසල් කළ ඉක්බිතිත් ‘මා කෙළේ අකුසල ය. මේ කළා වූ අකුසලයෙන් විඳුනේ දුක් මුත් සැපයෙක් නම් නැතැ’ යි සිතසිතා විපිළිසර ව සිතින් නැවිතැවී ‘මා විසින් කෙළේ ස්වර්ග මොක්ෂේයට බාධක වූ අකුසලය’ යි සිතා තැවෙන්නේ ය. තයද, අකුසල් කරණ කල පින් කොටලා ස්වර්ගසමොක්ෂ සම්පත් විඳිමියි ප්රාිර්ත්ථේනා කරන්නා සේ, පව් කොටලා ‘මේ කළා වූ අකුසලයෙන් අකුසලභුමිවලැ දී විඳුනා දුක් වෙන වෙන ලබම්හ’ යි කියා ප්රාළර්ත්ථ නාත් නොකරන්නේ ය. එසේ හෙයින් තැළීගිය බිජුවටෙක අංකුරය වර්ධ නය නො වන්නාක් මෙන් පාපය වර්ධනනය නො වන්නේ ය. මහරජ! පින්කරන්ට පූර්ව්යෙහි ද පින් කරණකලැ ද පින් කොට ඉක්බිත්තෙහි ද මහත් වූ සොම්නසින් යෙදී “පින්කම් නම් සියලු සත්ව යන් ම සැප විදුවන දෙයෙකැ. එසේ හෙයින් පින්කම් කිරීම ම යහපත් දෙයෙකැ. සාධු! සාධු! මේ කළා වූ කුසලයෙන් මම දිව්යකලොකයෙහි අපමණ වූ දිව්යැ සම්පත් හා මිනිස්ලොවැ චක්රුවර්ති රාජ්යූසම්පත් ආදී වූ මනුෂ්යි සම්පත් හා බ්ර්හ්මලොකවලැ ප්රීිති සැප සංඛ්යා ත වූ බ්රකහ්මසම්පත් විඳ නිවන් දකිම්ව” යි ප්ර්ර්ත්ථකනා කෙරෙමින් පින්කම් කොට, ඒ කළා වූ පින්කම් සිතු සිතු විට ම ‘මා විසින් කෙළේ යහපත් වූ පින්කම කැ’යි සතුටු සතුටු ව ප්රී තිසැප විඳ, දුටු දුටුවන්ට ‘මා කළා වූ පින් කම නුඹ සිය අතින් ම කළා සේ පින් අනුමෝදන් වන්නැ’ යි පින් දිදී සමාධි වන්නේ ය. එසේ හෙයින්, මහරජ! යහපත් බිජුවටක් රොපණය කොට දිය වක්කළ කලැ වර්ධ න ව දලු ලලා පත්ර පුෂ්පඵලයෙන් සැදී සියල්ලවුන්ට බොහෝ මධුරඵල දේ ද, එපරිද්දෙන් ම කළා වූ කුශලකර්මයය ස්වල්ප වී නමුත් බොහෝ වෙමින් විපාක දෙන්නේ ය. එහෙයින් අකුශලය වර්ඬ්නය නො වන්නේ ය. කුශලය වර්ඬ නය වන්නේය” යි කීසේක. එකල්හි මිලඳුමහරජානෝ මහත් වූ සන්තොෂයට පැමිණ “සාධු! සාධූ!! නාගසෙනස්ථවීරයන්වහන්සේ ප්රැශ්නය විසඳු නියාව ඉතා ම යහපතැ” යි සමාධි වූහ.
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා. 201
තවද, මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! යම් සත්ව යෙක් අකුසල් කළ කලැ දරුණු වූ දුක් විඳුනා නියාව දැන දැන ම අකුසල් කෙළේ ය. යම් සත්වලයෙක් අකුශලයෙහි විපාක නො දැන ම කෙළේ ය. මේ දෙදෙනාගෙන් අකුශලඵල කවරකු හට බොහෝ වේ දැ?” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවිරයන් වහන්සේ කියනසේක් “මහරජ! යමෙක් අකුශලයෙහි ඵල නො දැන කෙළේ වී නම්, ඕහට අකුසල් බොහෝ වන්නේ ය. යමෙක් අකුසලඵල දැන දැන ම කෙළේ වී නම්, ඕහට අකුසල් මඳ වන්නේ යැ” යි කීසේක. එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! අකුසල ඵල නොදන්නාහට පව් බොහෝ වන්ටත් අකුශලඵල දැන දැන කරන්නාහට පව මඳ වන්ටත් කාරණ කිම් ද? අපගේ රාජ පුත්රනයෙක් හෝ අමාත්යදයෙක් හෝ යම් කවර තරම් අභ්යණන්තරයෙක් වී නමුත්. දැන වත් නො දැන වත් යම්කිසි වැරැද්දක් කෙළේ වී නම්, ඕහට කළ වැරැදි වූ නියාවට බොහෝ නිග්ර හ කරම්හ” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ කියන සේක් “මහරජ! තෙපි කුමක් සිතවු ද? යවටක් රත් කොට ඒ යවට දන්නා එකකුත් නොදන්නා බිලිඳකුත් කැඳවා ඒ දෙදෙනාට “තෙල රත් වූ යවට ගණුව” යි කී කල්හි, කවුරුන් ඒ යවට ඇල්වූ කල බලවත් කොට අත දා දැ?” යි කී සේක. එබසට මිලිඳු මහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමීනි! ඒ එත් වූ යවට අත දවන බව දන්නා පුරුෂතෙම අල්ලන්ට වුව මැනැවැයි සිතා නම්, අත නොදන සේ කිසියම් බෙහෙදක් අත ගාගෙණ හෝ මන්ත්ර යක් ජප කොට හෝ යන්ත්ර යක් ගෙණ හෝ තන්ත්ර්යක් සිහි‍කොට හෝ භය ඇති ව අතින් අල්වන්නේ ය. නො හොත් තණපරඬලා ආදී වූ කිසිවක් අල්වා ගෙණ හෝ, නො හොත් ලැහැලි රෙදි අතින් ගෙණ හෝ අත දවා නො ගණිමියි සිතා අතට පරිහරණ කොට අල්වන්නේ ය. නොහොත් යුහු ව ඇරගෙණ අත මඳක් දවදවා ඉවත දමන්නේ ය. නොහොත් ඒ රත් වූ යවට ගෙණ කළ මනා මෙහෙයක් ඇත් නම්, අඩුව කින් අල්වා ගෙණ එයින් වන්නාවූ කාරිය සිඩ කොට ගන්නේ ය. ඒ රත් වූ යවට තද කොට ම අල්වා ගන්නේ ය. එකල්හි ඔහුගේ අත බලවත් ව දවා බොහෝ වෙහෙස දෙන්නේ ය” යි කීහ. “එසේහෙයින් මහරජ! යමෙක් දැන දැන අකුශල කෙරේ නමුත්, නොයෙක් කාරණයන් සිතා අකුසල් කරණ කලැ එයින්
202 සඬර්මසරත්නාකරය. (සත්වන
විඳිනා වූ සියලු අකුශලඵලයන්ගේ තද බව සිහි කොට තමා නුවණැති හෙයින් මේ අකුශලය කෙරෙම් දෝ හෝ! යි, නො කෙරෙම් දෝ හො! යි සිතසිතා භය ඇති ව, ඉදින් අකුසලය කරන්නේත් ‘මේ අකුසලය කළ කල කිසි සත්පුරුෂකෙනෙක් දුටුවු නම්, නින්දාට කෙරෙතී’ සිතා ද, නොහොත් මේ අකුසලය කොට දානයාගමන්ත්රමජපනාදීන් නමුත් සංසිඳුවන්ට ප්රලයොගයක් කොට ගත හෙමියි සිතා ද, නොහොත් අනිකක්හු ඇඟ ගස්වා කළ ආයුධප්රහයොගආදීන් හෝ තමාගේ වචන පෙරළීමෙන් හෝ නොහොත් වෙන කිසියම් උපායෙකින් අනුන් ලවා හෝ කරවන්නේ ය. මෙසේ නුවණින් දැන කිසි කාරියක් පිණිස අකුසලය කරතත් භය ඇති ව කරණ හෙයින් ඕහට පව් බොහෝ නො වන්නේ ය. නොදන්නා අඥානයා විසින් පව් කරණකල ඒ කළා වූ පාපයෙන් මතු විඳුනා වෙහෙසත් නො දන්නේ ය. මෙලොව දී ම තමහට සත්පුරුෂයන් කියන කරණ නින්දාතත් නො දන්නේ ය. එසේ හෙයින් තමා කරණ අකුසලය සියල්ලවුන්ට ම නො සඟවා ල නැති ව ක්රෑ්රතර ව සිට නිෂ්කරුණාවෙන් කරණ හෙයින් ඒ අකුසලය විපාක දෙන කලක් පැකිලීමක් නැති ව තද ව විපාක දෙන හෙයින් නො දැන කළ අකුසලය බොහෝ වන්නේ ය” යි කීසේක. එකල්හි මිලිඳුමහරජානෝ “ස්වාමීනි! නුඹවහන්සේ විසින් මේ ප්රිශ්නය විසඳා වදාළ නියාව ඉතා ම යහපතැ” යි කියා සාධුකාර දුන්හ.
නැවැත මිලිඳුමහරජානෝ නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ අතින් ප්රැශ්නයක් විචාරන්නාහු: “ස්වාමිනි! දෙවදත්තස්ථවීරයන් වහන්සේ කවුරුන් වහන්සේ විසින් මහණ කරවනලද දැ?” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවීරයන්වහන්සේ කියනසේක් “මහරජ! භද්දියස්ථවිරයන්වහන්සේ ද, අනුරුඬස්ථවීරයන් වහන්සේ ද, ආනන්දයස්ථවීරයන්වහන්සේ ද, බක්කුලස්ථවිරයන් වහන්සේ ද, කිම්බිලස්ථවිරයන්වහන්සේ ද, දෙවදත්තස්ථවීරයන්වහන්සේ ද, උපාලිස්ථවීරයන්වහන්සේ දැ යි යන මේ සත් දෙනා වහන්සේ ම, ශාක්යසකුලයෙන් බොහෝ ජනයා නික්ම බුඩශාසනයෙහි මහණවනකල්හි මහණ වූ සේක. මේ සත්දෙනා වහන්සේත් මහණ කරවූ සේක් බුදුහු ම වෙද් ද, මහරජ!” යි කීසේක.
එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු: “ස්වාමිනි! මහණ ව උපසම්පදා වූ දෙවදත්ත ස්ථවීරයන්වහන්සේ විසින් සංඝභෙදකර්මත කරණ ලද්දේ දැ?” යි කීහ. එබසට නාගසෙන ස්ථවීරයන්වහන්සේ
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 203
කියනසේක්: “එසේ ය, මහරජ! දෙවදත්තස්ථවිරයෝ මහණ ව උපසම්පදා ව සංඝභෙදකර්මනය කළෝ වේ දැ?” කීසේක. “ස්වාමිනි! දෙවදත්තස්ථවීරයන්වහන්සේ මහණ නො කරවු‍වොත් උපසම්පදාත් නො ලබන්නෝ ය. එසේ හෙයින් සංඝභෙදකර්ම්යත් සිඬ නො වන්නේ ය” යි කීහ. ‘එසේ ය, මහරජ! ගෘහස්ථයන්ටත් භික්ෂූ්ණින්ටත් ශික්ෂපමාණාවන්ටත් සාමණෙරීන්ටත් සංඝභෙද කර්මමය සිඬ නො වෙයි. භික්ෂූණභාවයේ සිට සමානසංවාස වූ භික්ෂූ න් සමානසීමාවෙහි දී හින්න කෙළේ වී නම්, ඕහට සංඝභෙදකර්මවය සිඩ වන්නේ ය” යි කීසේක.
එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමීනි! සංඝභෙද කර්මතය කළා වූ පුද්ගලයෙක් කවර අකුශලඵලයක් විදුනේ දැ?” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවීරයන්වහන්සේ කියනසේක්, “මහරජ! මහාකල්පයක් මුළුල්ලෙහි නරකයෙහි පැසී දුක් විඳින්නේ ය” යි කීසේක. එබසට “කිමෙක් ද, ස්වාමීනි! දෙවදත්තස්ථවිර යන්වහන්සේ සංඝභෙදකර්මී කොට නරකයෙහි උපදනා බව සර්ව ඥයන්වහන්සේ නොදන්නාසේක් දැ?” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවිරයන්වහසේ කියනසේක්: “මහරජ! දෙවදත්තස්ථවිරයෝ පැවිදි ව උපසම්පදා ව සංඝභෙදකර්මේය කොට නරකයෙහි උපදිතී” අපගේ බුදුහු දැන වදාරණසේකැ” යි කීහ. එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ඉදින් බුදුහු එපවත් දැන දැන ම මහණ කළසේක් නම්. සකලසත්වලයන් කෙරෙහි පතළා වූ කරුණාව දෙවදත්තස්ථවිරයන් කෙරෙහි නැතැයි සිතමි. එසේ නො වේ නම්, බුදුහු සකලසත්වසයන් කෙරෙහි පතළා වූ කරුණා ඇතිසේකැයි ලෝකවාසීන් කියන බස මිථ්යාසවචනයෙක. ඉදින් බුදුහු දෙවදත්තස්ථවිරයන්වහන්සේ සංඝ භෙදකර්ම ය කොට නිරයෙහි උපදනා බව නො දැන මහණ කළ සේක නම්. අනාවරණ වූ සර්ව ඥතාඥාන නැති සේකැ යි සිතමි. එසේ හෙයින් මේ කාරණයෙන් කරුණා ඇතිසේක් නම්, අනාවරණ වූ සර්වයඥතාඥානය නැතිසේක. සර්වමඥතාඥානය ඇතිසේක් නම්. කරුණා නැතිසේක. එසේ හෙයින් මේ උභතොකොටිකප්රඇශ්නය විසඳා මේ උභතොකොටිකප්ර.ශ්න නැමැති මහඅවුල විදහා එන දවසැ තමසන්වහන්සේ හා සදාශ වූ නුවණැති උත්තම කෙනෙකුන් වහන්සේ ලැබගන්ට දුර්ලභ හෙයින් මෙතැන්හි ම තමනස්වහන්සේගේ ප්රැඥබලය දක්වා වදාළ මැනැවැ” යි කිහ.
204 සද්ධර්මහරත්නාකරය. (සත්වන
එබසට නාගසෙනස්ථවීරයන්වහන්සේ කියනසේක්. “මහරජ! බුදුහු කරුණාත් ඇතිසේක. සර්වේඥතාඥානයත් ඇතිසේක. එසේ හෙයින් ලොකාලොකදිවාකර වූ බුදුන් විෂයෙහි එසේ නො සිතව” යි කීසේක එබසට මිලිඳු මහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! බුදුහු අනාවරණ වූ සර්වඳඥතාඥානයෙන් දෙවදත්ත ස්ථවිරයන්වහන්සේ මතු විඳිනා දුක් දුටුසේක් නම්, කරුණා නැති ව මහණ කරවූසේක කරුණාවෙන් මහණ කරවු සේක් නම්, මතු විඳිනා දුක් නුදුටුසේකැ” යි කීහ. එබසට නාගයෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ කියනසේක්: “එම්බා මහරජ! අපගේ බුදුරජානන්වහන්සේ දෙවදත්තස්ථවීරයන් නරකයෙන් නරකයට ගොස් ගොඩ නො දැක කප් කෙළලක්ෂසගණනක් මුළුල්ලෙහි දුක් විඳිනා බව අනාවරණ වූ සර්වකඥතාඥානයෙන් දැක “මොහු කෙළවරක් නො දැක ම දුක් විඳුනේ ය” යි සිතා ඔහු කෙරෙහි කරුණාවෙන් මහත් අකුශලකර්ම ය ක්ෂු ද්රඳ කොට මඳක් දුක් හිඳුවා වහා නිවන් දක්වනු පිණිස තමන්වහන්සේගේ ශාසනයෙහි මහණ කරවූ සේක. එසේ ශාසනයෙහි මහණ නො කර වූ සේක් නම් දෙවදත්තස්ථවිරයෝ බොහෝ වූ කල්පකාලයක් මුළුල්ලෙහි නිරයෙහි පැසී ගොඩ නො දක්නාහු ය. එසේ හෙයින් කෙළවරක් නැත්තා වූ මහත් අකුශලකර්මයය අනාවරණ වූ සර්වහඥතාඥානයෙන් දැක සසර ලුහුඬු කොට අකුශලය ස්වල්ප කෙළේ ඔහු කෙරේ කරුණායෙතැ” යි කීසේක. එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමමිනී! එසේ වී නම්, බුදුහු ගෙඩි දී ප්රාඳණය පමණක් රඳන විචර වධ කොට තෙල් ගල්වා සැප දෙන සේක් ද? යොදුන් ගණනක් උස ඇති මහත් පර්විතයක මුදුනෙන් හෙලා නැවැත හිය නො දී අල්වා ගෙණ ඒ පර්වකතය මුදුනෙහි ම පිහිටුවන සේක් ද? නොහොත් භයානක වූ ගැඹුරු නිරාවළ ආදි ප්රදපාතස්ථානයට සත්ව යන් දමා නැවතත් අත දී ගොඩ නඟනසේක් ද? නොහොත් සත්ව්යන් මරා නැවැත ජීවිතය එ ම ශරීරයෙහි පිහිටුවා ජනිත කරණ සේක් ද? කිමෙක් ද, ස්වාමිනි! බුදුහු පළමු කොට සත්වටයනට දුක් දී පසු ව සැප දෙන සේක් දැ?” යි කීහ. එබසට නාගසෙන ස්ථවිරයන්වහන්සේ කියනසේක් “මහරජ! අප බුදුහු වධ කරතත් සත්වරයන්ට හිතවශයෙන් ම වධ කරණ සේක. ප්රසපාතස්ථානයෙන් දමතත් මතු වන වැඩක් සලකා ම දමනසේක. මරතත් හිතසැපයක් පිණිස ම මරණසේක. හේ එසේ මැයි; මහරජ! මවුපියදෙදෙන දරුවන්ට තළතත් මරතත් වධ කරතත් හිත
පරිච්ඡෙදය මිලිඳුරාජකථා 205
පිණිස ම ය. එසේ හෙයින් බුදුරජානන්වහන්සේත් සත්වයන්ට වෙහෙස දෙනසේක් වූ නමුත්. යම් යම් කාරණයකින් ගුණනුවණ ශ්රි සම්පත්ආදිය වර්ධ න වේ නම්, ඒ ඒ කාරණයෙන් ම සියලු වැඩ ම සිතා වදාරණ සේක් ම ය. එසේහෙයින්. මහරජානෙනි! දෙවදත්තස්ථවිරයෝ මහණ නො වී ගිහිභාවයෙහි සිටියෝ වූ නම්, ලව තැති ව පව් කොට නරකාදියෙහි ඉපිද දුක් විඳ කලක් ගොඩ දැක ගත නො හැක්කා වූ පාපසම්භාරයන් රැස් කොට කප් කෙළලක්ෂඉගණන් මුළුල්ලෙහි නරකයෙන් නරකයට විති විඳිනාබව සර්වඥතාඥානයෙන් දැක ඒ අනල්ප වූ පාපය ස්වල්ප කරණු පිණිස කරුණාවෙන් මහණ කරවූහ” යි කී සේක.
එකල්හි මහරජ කියනුයේ “ස්වාමිනි! ඊට උපමාවක් කිව මැනැවැ” යි කීය. එබසට නාගසෙන ස්ථවිරයන්වහන්සේ කියන සේක් “එම්බා මහරජ! ධනයෙන් ද ඓශ්වය්‍්බසට යෙන් ද බලයෙන් ද මහත් වූ රාජාභ්යේන්තර එක් පුරුෂයෙක් තමාගේ නෑකෙනෙකුන්ට හෝ මිත්රයකෙනෙකුන්ට හෝ රජක්හුගෙන් පමුණුවන දණ්ඩනයක් දැක, තමා රජහට වල්ලභහෙයින් සැක නැති ව තමාගේ සමර්ත්ථණතාවෙන් ඒ මහත් වූ දණ්ඩනය මඳකින් සංසිඳුවා ඒ ඥාතිමිත්රාගදීන් ගැලවී ද, එපරිද්දෙන් මහරජානෙනි! මාගේ බුදුහු කප්කෙළලක්ෂගයක් මුළුල්ලෙහි දෙවදත්තස්ථවිරයන් විදිනා දුඃඛසම්භාරය අනාවරණ වූ සර්වළඥතාඥානයෙන් දැක, ඔහු කෙරේ කරුණාවෙන් මහණ කොට ශීලසමාධිප්රේඥවිමුක්ති බලයෙන් ලඝු කළහ” යි කීසේක.
එබසට මහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! නැවැතත් උපමාවක් කිව මැනැවැ”යි කීහ. එබසට නාගසෙන ස්ථවිරයන්වහන්සේ කියනසේක් “මහරජ! වෙදකමෙහි දක්ෂක වූ නුවණැති කාරුණිකපුරුෂයෙක් වාතපිත්තශ්ලෙෂ්මයන් උස්සන්න වීමෙන් ද විෂමසෘතු පෙරළීමෙන් ද අනිකුත් කිසියම් උපක්ර්මවිපරීතතායෙකින් ජනිත ව කකියා සිහිල් ව ඔඩු දුටු මහත්පිළිකයෙකින් දුක් විඳුනා පුරුෂයෙකු දැක, ඔහු කෙරෙහි කරුණාවෙන් ලේ සාරය පෙරෙණ දියකුණුමස්වැදැලි වැහිර දුර්ග,න්ධකයෙන් දුටුදුටුවන් පිළිකුල් කරණ ඒ මහත් පිළිකය දැක. එයින් මතු ඔහු විඳනා මරණසමානවෙදනාව නුවණින් ම සලකමින් “ මේ වණයට මම බෙහෙත් කොට පාසු නො කෙළෙම් නම්, අනිකක්හට කැලම නො පිළිවනැ’ යි සිතා, ඔහු කෙරේ කරුණාවෙන් තමා
206 සද්ධර්ම්රත්නාකරය (සත්වන
ගත මනා කුලී නො ගිවිස ඔහුගෙන් බෙහෙත් මිලයකුත් නො ගෙණ තමහට මතු වන උපකාරයකුත් නො සලකා බොහෝ බෙහෙත් රැස් කොට. තමාගේ සමර්ත්ථඋතායෙන් ම වණමූණත ශුඬ කොට ගන්නා පිණිස කුණුමස්වැදැලි කැපෙන තද කාරම් වූ බෙහෙදක් අලවා, එයින් දුර්ගණන්ධැකුණපදුර්ංා ස කැපී වණමුනත ශුද්ධ ව මොලොක් වූ කල්හි, තියුණු සැත්කටුවකින් කුණුමස් දුමස් සිඳ හැර, සදඩක් රත් කොට ඔඩු දුටු තැන් පළා පුළුස්සා, ඊට සුදුසු කාරම්බෙහෙත් යදඩකින් වණඔඩුවෙහි ඔබා, ගති සිඳුවා, මස් වැඩෙන පිණිස බෙහෙත් බඳිමින්, තෙල් බෙහෙත් ලමින්, මෙසේ නොයෙක් ප්ර යොග කොට ඒ සා මහත් පිළිකා වණස සුව කොට ඔවුන් නිරොගි කොට දුකින් මුදා සැප දුන් නේ ද, එසේ හෙයින් මහරජ! මෙසේ තදබෙහෙත් දී කපා පුළුස්සා බැඳ වෙළා ඕහට තද වෙහෙස දුන් කාරුණික වූ ප්ර ඥාවත් පුරුෂ තෙම ඔහු විඳිනා දුකෙහි අකුශලඵල විඳුනේ දැ?” යි කිසේක.
එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! එනම් කවර බසෙක් ද? ඕහට මෛත්රිුයෙන් වැඩ පිණිස බෙහෙත් කොට පාසු කළා වූ කුශලයෙන් ස්වර්ගතමොක්ෂයසම්පත් විඳුනා මුත් ඔහු විඳ ගන්නා වැසනයෙක් නැත. තමා පෙරජාතියෙහි කොට ගත් අකුශල ඵල දුන් විනා එයින් මෝහට කවර අකුශලයෙක් දැ?” යි කිහ.
“මහරජ එසේ වී නම්. අපගේ බුදුරජානන්වහන්සේත් අනාවරණ වූ බුද්ධඥානයෙන් දෙවදත්තස්ථවීරයන් තමන් ම කොට ගත් අකුශලවිපාකයෙන් මතු බොහෝ කාලයක් විඳනා දුක් දැක ඔහු කෙරෙහි කරුණාවෙන් සසරදුකින් ගලවා නිවන් සම්පත්තිය සාධා දෙනු පිණිස ශාසනයෙහි මහණ කරවු සේක. එසේ හෙයින් අප බුදුහු අනාවරණ වූ බුද්ධඥානයත් ඇතිසේක. කරුණාවෙනුත් යුක්ත සේකැ” යි කීසේක. මිහිඳුමහ රජානෝ එබසට අපමණ වූ සොම්නසට පැමිණ “ස්වාමීනි! නැවැතත් උපමාවක් වදාළ මැනැවැ” යි කීහ. එබසට නාගසෙනස්ථවීර යන්වහන්සේ කියනසේක් “මහරජ! ආත්මාර්ත්ථීපරාර්ත්ථයයෙහි ඇලුම් නො කරණ අඥාන අලස වාසී එකෙක් මඟ යනුයේ තමා ගේ අලසවාසිකමින් උල්සත්ත පිට පය ඔබා උලක් ඇනුනු කල්හි අලස කමින් ම සෙමෙන් ගලවා ගත නො හී පය අඹරා උල පයට කඩා ගෙණ මරණ සමාන වූ තද දුක් විඳිමින් එක්තැනෙක වැදහොත්තේ ය. එකල්හි සියලු සත්වසයන් කෙරෙහි
පරිච්ඡෙදය) මිලිඳුරාජකථා. 207
කරුණා ඇති නුවණැති සත්පුරුෂයෙක් ඔහු දැක එයින් මතු ඔහු විඳිනා දුකුත් නුවණින් දැක “මොහු මේ දුකින් මුදා ලන්ට වුව මැනැවැ’ යි සිතා තියුණු වූ සැත්කටුවක් ගෙණ උල ඇමුණුනු මුණත වටින් මස් කපා හැර උල් කැබැල්ල අඬුවකින් ඩහවා සොලවා ලේ පෙරපෙරා ඇද දමමින් ඕහට බොහෝ වෙහෙස දී වණමුණත ඇතුළ කුණු කසළ පෙරෙණ ලේ සැරව ආදිය කඩවැටියක් අතුළට පොවා පිස හැර සුද්ධ කොට බෙහෙත් දිය කකාරා වක්කොට වණය බැඳ නිසි බෙහෙත් ලමින් සුව කොට ඔහු නිරොගි කෙළ් ද, මහරජ! ඒ කාරුණිකපුරු ෂයා විසින් ඔහු විඳිනා දුක් දැක උල ඇද දමා බෙහෙත් බැඳ පාසු කෙළෙන් විනා, ඒ තෙමේ මරණ සමාන දුක් බොහෝ කලක් විඳුනේ ය. මරණයට හෝ පැමිණෙන්නේ ය. එපරිද්දෙන් ම දෙවදත්තස්ථවීරයන් විසින් තමන්ගේ නුවණමඳකමි නුත් අලසවාසිකමිනුත් බොහෝකාලයක් පුරුදු කොට ආ පාපවෙතනාවෙන් විඳිනා වූ අකුශලඵලදුඃඛසම්භාරය අනාවරණඥාන වූ බුද්ධඥානයෙන් දැක කරුණාවෙන් මහණ කරවා අකුශලයෙන් විඳිනා දුකට ප්රාතික්රියයා කොට සසර විඳින දුකින් ගොඩ ලුසේක. එසේ හෙයින් අප බුදුහු අනාවරණ වූ බුද්ධඥානයත් ඇතිසේකැ” යි කීසේක. තවද මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමීනි! නැවැතත් උපමාවක් වදාළ මැනැවැ” යි කීහ. “මහරජ! අඥානකමින් මං පැහැර ගම් පැහැර අනුන් සන්තක වස්තුව උදුරා සොරකම් කොට එයින් රා බී පරදාරක්රිජයාවෙහි නියුක්ත ව ඊට සුදුසු බො රුත් කියා අනුන් නසා ප්රාබණඝාත කොට මෙසේ ම නො යෙක් නො කටයුතු කොට ඇවිදිනා දුර්ජනයකු දැක ගම්රැක වල්හු අල්වා ගෙණ අවුත් රජහට දක්වා මේ තෙම මෙසේ නො යෙක් නොපණත්කම් කරණ සොරෙකැ’ යි කීහ. මහරජානෝ එපවත් අසා කියන්නාහු “සගයෙනි! මොහු සොරකම් ආදි වූ බොහෝනොපණත් කරණකලැ ඊට රිසි පලවා පිටතල හයාබැඳ කටුසැමැටිආදියෙන් සියදහස්ගණන් පිට පළා ගෙඩි දී ඉසැ පස් කොඬයක් කොට බැඳ කෑලමල් කණේරුමල් වනුක්මල් රත්මල් වදමල් මල්වඩම් සියලඟ බැඳ, වදබෙර ගස්වාගෙණ, මහවේ කොවේමැදින් වධ කොට ගෙණ, නුවරින් පිටතට ගෙණ ගොස් ආඝාතභූමියෙහි හිඳුවා මොහුගේ හිස සිඳුව” යි කීහ. එසේ
208 සද්ධර්මිරත්නාකරය. (සත්වන
මහරජගෙන් නියොග ලත් රාජපුරුෂයෝ ඔහු ඉදිරි කොට රජගෙන් පිටත්කෙරෙමින් දම දමා ගෙණ ගොස් රජහු කී සැටියේ ම නුවරින් පිට තට ගෙණ ගොස් ආඝාතභූමියෙහි හිඳුවා හිස සිඳින්ට පටන්ගත්හ. එකල්හි රාජවල්ලභ වූ කාරුණික එක් පුරුෂයෙක් මොහු දැක වධයෙහි නියුක්ත ව සිටියන්ට කියනුයේ “පින් වත්නි! මොහුගේ ජිවිතය නැසීමෙන් තොප ඇමට ප්රියොජන කිම් ද? එසේ හෙයින් මොහුගේ අතක් හෝ ඇගිල්ලක් හෝ කන් නාසා හෝ කපා ජීවිතය නො නසා පින් පිණිස මොහු ඇරපියව. මම මහරජානන්වහන්සේ සමීපයෙහි දී මීට කාරණයන් සකාරණ කොට කියා තොප ඇම නිවැරැදි කෙරෙමි” යි කීය. එබසට අල්වා ගෙණ ගිය ගම් රක්වල්හු “එසේ වී නම්, මොහුගේ ජීවිතය නැසීමෙන් අපට ප්රසයොජන කිම් දැ?යි, තොප කී ලෙස ම කරම්හ” යි කියා ඔහුගෙන් අතක් ඇර ජීවිතය රැක දුන්හ. මහරජ! ඒ සොරහුගේ අත ඇරවූ ඒ කාරුණිකපුරුෂයාහට අකුසල් වේ දැ?” යි කීසේක. එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු ‘ස්වාමීනි! ඒ සොරු තමාගේ නපුරෙන් පමුණුවා ගත් ජීවිතාන්තරායෙන් ගලවා අත විවරක් ඇරවූ කාරුණිකපුරුෂයාට කුශලවර්ධතනය වන විචරක් විනා අකුශලයෙක් නැතැ” යි කීහ. මහරජ! එසේ වී නම්, ඒ කාරුණිකපුරුෂයා කැප්පු අතින් ඔහු විඳිනා වෙදනාව යම් පමණෙක් ද, ඒ වෙදනාවෙන් අත කැප්පු පුරුෂයා කිසි අකුශල ඵලයක් විඳුනේ දැ?” යි කීසේක. එබසට මිලිඳුමහරජානෝ කියන්නාහු “ස්වාමිනි! ඒ සොරා තමා නොපණතින් එපමණ දුක් විඳුනේ ය. ජීවිතය රැක දුන් පුරුෂයාට කිසි අකුශලයක් නැතැ” යි කීහ. එ කල්හි නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ කියන සේක් “මහරජ! එබැවින් අපගේ බුදුරජානන්වහන්සේ දෙව දත්තස්ථවීරයන්වහන්සේ මහණ කරවූසේක. මහණ කරවන සේකුත් “මාගේ ශාසනයෙහි මහණ වුව, බොහෝ කාලයක් විඳිනා දුක් මඳබවට පැමිණෙන්නේ ය’ යි බුදු ඇසින් දැක මහණ කරවා අප්ර මාණ වූ කාලය ප්රවමාණ කොට අනල්ප වූ දුඃඛය ස්වල්ප කළසේක. එසේ හෙයින්, මහරජ! දෙවදත්තස්ථවිරයන් මහණ කරවූ හෙයිනුත් ඕහට ධර්මකදෙශනා කළ හෙයිනුත් කර්මතස්ථාන දුන් හෙයිනුත් එයින් හේ මෙලෝ පරලෝ දැන පෙරැ කලක් පුරුදු වූ නුගුණය හැර ගුණයෙහි පිහිටියේ ය. එ ම කාරණය හෙතු කොට ගෙණ මතු සඨිස්සර නම් පසේ බුදු වන්නේ ය.
පරිච්ඡෙදය.) මිලිඳුරාජකථා 209
බුදුන්ගෙන් ඇසූ බණෙහි අනුසසින් මෙ ම ජාතියෙහි කාලක්රිායා කරණ දවස් කරුණානිධාන වූ තිලෝගුරු බුදුරජානන්වහන්සේට මුව නො සෑහෙන පරිද්දෙන් ස්තුති කරන්නාහු:
“ඉමෙහි අඨෙහි තමග්ගපුග්ගලං දෙවාතිදෙවං නරදම්මසාරථිං, සමන්තචක්ඛුං සතපුඤඤලක්ඛණං පාණෙහි බුද්ධං සරණං උපෙමි” යි.
යනාදීන් බුදුන් ගුණ කියා සරණගත වූ කුශලානුභාවයෙන් ඒ දෙවදත්තස්ථවිරයෝ මේ කප සකොඨාසයක් කළ කල ඉන් පළමුවන කොඨා‍සයෙහි සඞඝභෙදකර්මලය කළහ. පස් කොඨ, සයක් තිරයෙහි පැසී එයින් ගොඩනැගී සඨිස්සර නම් පසේ බුදු වන්නාහ. එසේහෙයින්, මහරජ! දෙවදත්තස්ථවීරයන්ට බුදු රජානන්වහන්සේ කළා වූ උපකාරයෙහි මහත්ත්ව,ය නුවණින් සලකව” යි කීසේක. එබසට මහරජානෝ “සැබැව, ස්වාමීනි! දෙවදත්ත ස්ථවීරයන්වහන්සේට බුදුන් නුදුන් දෙයෙක් නම් නැත. නො කළ උපකාරයෙක් නම් නැත. සියල්ල ම දෙවූසේක. සියලු උපකාර ම කළසේක. දෙවදත්තස්ථවීරයන් මහණ කරවා උපසම්පදා කරවා ධර්ම්දෙශනා කොට සියලු වැඩ ම සාධා මතු පසේබුදු බවත් සිද්ධ කොට දෙනසේකැ” යි සමාධි වූහ.
මෙසේ ඒ මිලිඳු මහරජානන් විසින් විචාළා වූ සියලු පැන විසඳා ඔහු සිතැ සැක දුරු කරවා බුඬශාසනයෙහි පහදවා ඕහට සකලාහිවෘඬිවර්ඩවනය කරවූසේක. මේ හැම නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ හා මිලිඳුමහරජානන්ගේ පූර්වමහෙතුබලයෙන් සිද්ධ වී ය යි දත යුතු. මෙසේ ඒ කාශ්යමපසර්වලඥයන්වහන්සේගේ ශාසනයෙහි පැවිදි ව මහණධම් පුරමින් වත්පිළිවෙත්සරු ව වසනසේක් දවසෙකැ බුදුගුණ මෙනෙහි කෙරෙමින් සිත එකඟ කොට මලුවක් හැමැන්දාවූ අසංස්කාරිකකුශලයෙන් ඒ කාශ්යිප බුදුන් පටන් මේ ගෞතම බුදුන් දක්වා බුද්ධන්තර‍යක් මුළුල්ලෙහි මිනිස්ලොවින් දෙව්ලොවට යෙමින්, දෙව්ලොවින් මිනිස් ලොවට එමින්, සසර සැරිසරා, දිව්යොමනුෂ්ය සම්පත් විඳ, මේ බු‍ද්ධෝත්පාදයෙහි බුදුන් නිවන්පුර වැඩි පන්සියයක් අවුරුදු ගිය කල්හි දිව්යතලොකයෙන් අවුත් ජම්බූවීපයෙහි කජගලා නම් බමුණුගම සොණුත්තර බ්රාහහ්මණයානන්ගේ බැමිණි දෙවීන් කුසැ පිළිසිඳ දසඑකඩමසින් බිහි ව කුමාරපෙරහරින් වැඩිවිය පැමිණ “නාගසෙන කුමාර ය” යි යන නමින් ප්ර සිද්ධ ව වෙදශාස්ත්රානදී වූ සකලශාස්ත්රබයෙහි කොටිප්රා ප්ත ව බොහෝ ආශ්චය්ය්්ර ලොව
14
210 සද්ධර්ම රත්නාකරය (7 පරිච්ඡෙදය
පහළ කෙරෙමින් ගිහිගෙයි වැස එහි ආදීනව අසා බුදුසසුන් වැද මහණ ව ත්රි පිටකධර්මිය හදාරා පිරිවහා මගීගර්ජ්නා කරමින් විදශිනා වඩා රහත් ව බුද්ධශාසනය ජ්යොෙතිෂ්මත් කොට මිලිඳුමහ රජුගේ පණ්ඩිතාභිමානය මර්දනය කෙරෙමින් ඔහු සතුටු කරවා බොහෝ සත්වයන් අමාමහනිවන් දක්වා උභයලොකාර්ත්ව සිද්ධි සම්පාදනය කළසේක. හැමදි මලුයෙහි කසළ දැමුවාවූ සසංස්කාරිකකුශලයෙන් අන්තඃකල්පයක් මුළුල්ලෙහි දෙව්මිසනිස් ලොව සුරනරසැපත් විඳ මේ බුද්ධෝත්පාදකාලයෙහි සකලනගරාඞ්ගසම්පත්තීන් සමෘද්ධ වූ සාගල නම් නුවර අමත්ශ්රීමසෞභාග්යසයෙන් අනූන වූ රජකුලයෙහි මිලිඳු නම් රජ ව ඉපිද සකලකලායෙහි කෙළ පැමිණ පූර්වගවාසනා බලයෙන් නාගසෙනස්ථවිරයන්වහන්සේ හා සමග විබුධමදොද්දාම ප්රසමුදිතමධූරසාරභාරතීන් චින්තනභෙදසංසන්ද‍න‍යෙන් තමා සිත සැක දුරු කොට ගෙණ බුද්ධශාසනානුබද්ධශුද්ධාද්ධ්යාසශයයෙන් අතිප්ර සන්න ව ශ්රිද්ධාදී වු සප්තවිධධභරාශීන් රැස් කොට රජසිරි විඳ වාසයකොට ස්වර්ගධමනුෂ්යාසම්පත්තිය හස්තප්රාභප්ත කළහ.
මෙසේ හැමැන්දා වූ අසංස්කාරිකකුශලයෙන් නාගසෙන ස්ථවිරයන්වහන්සේ ස්වර්ගකමොක්ෂ්සම්පත්තිය හස්තප්රාුප්ත කළ සේක. කසල දැමුවා වූ සසංස්කාරිකකුශලයෙන් මිලිඳුමහරජතෙම ස්වගීමනුෂ්යරසම්පත්තිය හස්තප්රාූප්ත කෙළේ ය. එහෙයින් ස්වර්ගෂ මොක්ෂ්සම්පත් සිද්ධ කරණු කැමැති සත්පුරුෂජනයන් විසින් තුණුරුවන් පිහිටියා වූ ස්ථානවල ශ්රෂඬාචිත්තයෙන් හැමදී ම ද පිරිබඩ ගැන්ම ද මල් පිදීම ද පහන් පිදීම දැයි යන මේ චතුර් විධකුශලයෙහි අනුසස් දැන ලත් අවසරයෙකැ තමතමන්ගේ ශක්ති පමණින් හැමැඳ සුවඳ පිරිබඩ ගෙණ මල් පහන් පුදා මතු ස්වර්ගේමොක්ෂනසම්පත් සිද්ධ කරන්ට උත්සාහ කටයුතු. ඒ බව හඟවනු පිණිස දක්වනලද මැයි.
“සම්මජ්ජිනෙ සතං පුඤ්ඤං සහස්සමපි ලිමපනෙ, පුප්ඵදානෙ සතසහස්සං දීපපූජා අසංඛියා” යි.
මෙතෙකින් මේ සඩර්ම රත්නාකරයෙහි දෙවන බුද්ධාද්භූත ක්රිකයාසංග්රහහ මිලින්දෙප්රදශ්නකථා නම් වූ සත්වන පරිච්ඡෙදය කියා නිමවනලදී. _____
නන්දදස්ථවිරකථා 211
අටවැනි පරිච්ඡෙදය.
තවද, මේ සද්ධර්ම රත්නාකරයෙහි බුද්ධාද්භූතක්රි යා සංග්ර හ නන්දම ස්ථවිරකථාව නම් කවරැ? යත්:- මේ මතු කියන්නේ එහි පිළි වෙළ කථාව ය. හේ කෙසේ ද? යත් - එක් සමයෙක්හි අප බුදුන්ගේ මල් වූ නන්දෙමහතෙරුන්වහන්සේ සිවුවණක් පර්ෂමද්පිරිවරා හිඳ රාත්රිනබණක් දෙසනසේක. එදවස් අප තිලොගුරු සම්යසක්සම්බුද්ධරාජොත්තමයානන්වහන්සේ මෙපවත් දැන ‘අද නන්දුයෝ රාත්රිබ බණක් දෙසති. එසේහෙයින් බුද්ධාන්තරයක් මුළුල්ලෙහි ජ්යොනතිමත් ව පවත්නා වූ මාගේ සපය්යා ප්තික නවලොකොත්තරසද්ධර්ම ය සමස්තලොකවාසීසත්වතයන් භය භක්ති පුරස්සර ව කර්ණාලංකාර කෙරෙමින් ධර්මරපූජා කරණ ලෙස නය නඟා තබනු පිණිස මා ද බණ ඇසුව මැනැවැ” යි සිතා, විවිධ කුසුමදාමරක්තපල්ලවාවලම්භිතරජතස්වර්ණමණිතාරකානු සඤ්ඡන්තනානාරාගවිතානානුබද්ධ වූ , සුගන්ධරපුෂ්පොපහාරසමලං කෘත භූමිභාගොපශොභිත වූ, සද්ධර්මුශ්රසවණබුද්ධදර්ශකනාදිය පිණිස පැමිණියා වූ බ්රිහ්මසුරාසුරනරනාහගරුද්ධගන්ධ‍ර්ව‍සිද්ධවිද්යූධරාදීන්ගේ ශරීරප්රවභායෙන් එකොද්හාස වූ ශ්රීසගන්ධුකුටියෙන් නික්ම, ස්වර්ණිගිරිගුහාවකින් නිකුත් එකචාරිසිංහරාජයකු ස්වකීය මෘගෙන්ර්‍්ධපොතකයක්හු අමුතු ව ප්රධගුණ කරවු කණ්ඨිරවධවනියක් ශ්ර්වණය කොට ප්රෙකමයෙන් අමෘතරසාස්වාදනය කෙරෙමින් පැකිල නීලවනරෙඛාවකට මුවා ව සිටියාක් මෙන්, එ ම ශ්රීමගන්ධවකුටියෙහි නිසවත්තෙහි සියලු බණපිරිසට නො පැණි ම තියුමුරැ සිටීපිය නො සොල්වා වැඩ සිටි බණ අසා මහතෙරුන්වහන්සේ අලුයමැ බණ සමහර කළ කල්හි ඝනනීලමෙඝකූටයක් විවිධ කොට සකලලොකයෙහි ආලොක පතුරුවා හැම සිත් චලිත කොට දෘශ්යොමාන වූ ලහිරුමඩලක් සේ, හුන්නා වූ බණපිරිස චලිත කරවමින් බුදුහු පෙණී ශ්රීලමුඛගර්භයෙන් නිකුත් සුගන්ධසස්කන්ධ්යෙන් සකලධර්මරපර්ෂ ද සුවඳ ගන්වමින් ‘සාධු, සාධු. නන්දෙය! මාගේ අභිප්රා යානුකූල ලෙස ම බණ කීයෙහි වේ දැ’ යි ස්තුති කොට වදාළසේක.
ඒ ක්ෂරයෙහි බුද්ධගෞරවයෙන් බණපීරිස ඉපිල නැගී දොහොත් මුදුන් දෙමින් අද්භූත වූ සූ‍ෙය්යාෞරව දයෙහි වක්ත්රාුම්භො රුභචිත්තකෞමුද ප්රසබුද්ධ ව කරතලාමලොත්පල මුකුලිත වූ තලිනාකරයක් මෙන් සජ්ජිත ව සිටියහ. එවේලෙහි මහතෙරුන් වහන්සේ ගිනි මස පහළ නළ රොණක් මෙන් යුහු ව
212 සද්ධර්මකරත්නාකරය 8 පරිච්ඡෙදය)
හුනස්නෙන් පැන නැඟී බුදුන් කරා ගොස් දොහොත් මුදුනෙහි තබාගෙණ සිට “ස්වාමිනි! ඔබවහන්සේ රාජසුඛුමාල ව බුද්ධ සුඛුමාලා ව තුන්යම් රාත්රිරයෙහි කෙසේ නම් වැඩ සිට ම බණ අසා වදාළ සේක් දැ?” යි දැන්වූසේක. එබසට සනරාමරලොකහිතතථා ගතයන්වහන්සේ මධුමදමුදිත ලලිත රතිකර මනොහර කුරවික නාද නිර්විශෙෂ අෂ්ටාඞ්ගසමුපෙත බ්රිහ්මඝොෂා විහිදුවා වදාරණ සේක් “එම්බා නන්දටයෙනි! මා එක දවසක් සිට බණ ඇසුයේ කවර නම් ආශ්චය්ය්ක් යෙක් ද? ඉදින් තෙපි තොපගේ ආයුෂ් කල්පය මුළුල්ලෙහි මුව නො හැර බණ කියවු නමුත්, මම ද මෙසේ ම සිටි වන ම සිට බණ අසන්නෙම් වේ දැ” යි වදාළසේක.
එවේලෙහි එතැන්හි රැස් වූ බොහෝ බණපිරිස මුව නො පො‍හොනා ලෙස සාධුකාර දුන්හ. එතැන් පටන් හැම ශ්ර‍ද්ධාවත් සත්ව්යෝ සද්ධර්මෙයෙහි ශ්ර ද්ධාද්ධ්යාහශයයෙන් ම බහුමාන උපදවා පූජා සත්කාර පැවැත්වූහ.
එසේ හෙයින් ස්වාක්ඛ්යා්තතාදි ගුණ‍ගණාන්විත සපය්යා් ප්තික නවලොකොත්තරසද්ධර්මෝය නම් ධමේශ්වර වූ බුදුන්ගෙන් පවා ශ්රොකත්ර්පථසජ්ජිත පූජොත්සව ලත් හෙයින් ප්රානඥ වූ ශ්රතද්ධාවන්තයන් විසිනුදු මෙපවත් මෙනෙහි තබාගෙණ හැම කල්හි ම ආදර සහිත ව සිත හෙලා අසම්න් ත්රිතවිධසම්පත්තිය හස්ත ප්රා ප්ත කරන්ට උත්සාහ කටයුතු. කියන ලදුයේ මැයි:-
“සුද්ධාභිධම්මරයපානමනොපඤ්ඤා සක්කච්ච සොතපථහත්ථිපුටා පිබන්තු, ධම්මිස්සරොපි භගවා සකලම්පි රත්තිං ගෙභාජිරම්හි ඨීතකොට සුණ්ත්ථර ධම්මං”
මෙතකින් මේ සද්ධර්මතරත්නාකරයෙහි තුන්වන බුද්ධාද්භුතක්රිථයාසංග්රෙහ නන්දසස්ථවිරකථා නම් වූ අටවැනි පරිච්ඡෙදය කියා නිමවනලදි. _____
කාලබුද්ධරක්ෂිිතකථා