සද්ධර්මරතනාකරය-පරි‍ච්ඡෙද 1
නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මා සම්බුඬස්ස. _____
“මහාකාරුණිකං නාථං ධම්මං තෙත සුදෙසිතං නත්වාර අරියසඬ්ඝං ච දක්ඛීණෙය්යංත නිරඞ්ගණං”
යන මේ ගාථාව ස්වගීමර්ත්යංපාතාලසඞ්ඛ්යාිතභුවනත්රීය වාසීන්ට අභිමතාර්ත්ථ සිඬියෙහි තත්පර වූ රත්නත්රඞයශරණපරා යණ සත්පුරුෂජනයන්ට වැඩ පිණිස කරුණාපූර්වථඞ්ගම වූ නිශ් ශරණාධ්යාරසයයෙන් ධර්මනයක් කියනු කැමැති වූ පූර්වාූවාය්ය්ම වයන් වහන්සේ විසින් ප්රයකරණාරම්භයෙහි පරි‍ච්ඡෙදාන්තවිස්තාරායාම යෙන් තුන්දාස්අටසියසතළිස්අඟුලක් පමණ වූ. භූමිප්රවදෙශ යෙක්හි ප්රමස්තාර කට යුතු වූ සර්ව්ගුරුවෘත්ත එකක් හා, එකක් ගුරු සතක් ලඝු වෘත්ත අටක් හා, දෙකක් ගුරු සයක් ලඝු වෘත්ත විසි අටක් හා, තුණක් ගුරු පසක් ලඝු වෘත්ත පණස් සයක් හා, සතරක් ගුරු සතරක් ලඝු වෘත්ත සැත්තෑවක් හා, පසක් ගුරු තුණක් ලඝු වෘත්ත පණස්සයක් හා, සයක් ගුරු දෙකක් ලඝු වෘත්ත විසිඅටක් හා, සතක් ගුරු එකක් ලඝු වෘත්ත අටක් හා, සර්ව ලඝුවෘත්ත එකක් ඇතුළු ව දෙසියපණසක් වෘත්ත ඇති, අනුස්ටුහ් ම’ ඡන්ද යෙහි සවිසිවන තැතින් පළමුවන පාදය හා, අසූනවවනතැනින් දෙවන පාදය හා, එක්සියසත්පණස් වන තැනින් තුන්වන පාදය හා, අසූතුන්වන තැනින් සතර වන පාදය හා මේ ගාථාවෙහි පාද සතර සඤ්ජාත වතුඃස්ථාන යකින් උගුළුවා ගෙණ විරාවෘත්ත අර්ඨිසමවෘත්තයට නඟා, යගණ සගණ ගුරුවයයකින් පළමුවන විෂමපාදය හා, මගණ සගණ ලඝු ගුරකින් දෙවන සමපාදය හා, තහණ සගණ ගුරුලඝුවකින් තුන්වන විෂමපාදය හා, රගණ දෙකක් හා ලඝුගුරකින් සතර වන සම පාදය ඇතුළු වූ මේ සතරපාදය ලඝුවක් ගුරක් අධික වූ ගණ දශයකින් ද, අකුරු දෙතිසකින් ද, මාත්රාණ එක්පණ
2 සද්ධර්ම රත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය.
සකීන් ද, ගුරු දහනවයකින් ද, ලඝු දහතුණකින් ද, විශ්රා ම සතරකින් දැයි මෙසේ වර්ණ්වීශෙෂයෙන් මිශ්රව වූ, අසමගණ අසම වර්ණරඅසමමාත්රා අසමගුරු අසමලඝු අසමවිහ්න වූ සමවිෂමපාද සතරක් සම්බන්ධ කොට පථ්යාසවන්ත්රණවෘත්තයෙන් රචනා කළා වූ මේ ගාථාවෙන් කෙවලනමස්කාර ය, ගර්චිතතමස්කාර ය, කෙවලගර්විතනමස්කාර ය, ස්වවිෂයනමස්කාරය, පරවිෂය නමස්කාර ය යි කියන ලද පංචප්රවකාර වූ නමස්කාරයන් අතු රෙන් පූර්වසක්රි යාව දැකු වූ කෙවලගර්චිතතමස්කාරය ඉෂ්ටදෙවතා ප්රකණාමය පිණිස දක්වන ලදී. ඉෂ්ටදෙවතාප්රසණාමය නම් “මහාකාරුණික” නාථඤ්ච නත්වාව තෙන සුදෙසිතං ධම්මඤ්ච නත්වා් දක්ඛිණෙය්යංර නිරඞ්ගණං අරියසඞ්ඝඤ්ච නත්වාච” යනුයි. මෙහි “නත්වාත” යන පූර්වයක්රිරයා කුමක් පිණිස දක්වන ලද ද? ආයුෂාදී වූ චතුර්විධධර්මදයන් වර්ධනනය කරවන කාලත්රියවර්තී වූ මේ රත්නත්රකයයට වාරත්රලයයෙන් නමස්කාර කොට මත්තෙහි සමස්තසත්වකයන්ට ත්රිවවිධසම්පත් සාදා දෙන මෙනම් ධර්මට ප්ර කරණයක් ප්රවකාශ කෙරෙමි යි යන අපරක්රිදයාව හඟවනු පිණිස මේ ගාථාවෙහි ‘නත්වාහ’ යන පූර්ව ක්රි යාව දැක්වූහු යි.
සමුදයාවයවසඞ්ඛ්යාවත විප්රනකාරාත්වවයන් ප්රවකාශ කරන්නා වූ මේ ගාථාවෙහි අභිප්රාවය නම් සනරාමරගුරු දිවකුරු බුදුන් හමුවෙහි දිවි පුදා පියන්නාක් මෙන් මඩ මත්තෙහි අජිනවර්මරය අතුටැ එහි මුහුණින් වැද හෙවැ නියත විවරණ ලැබ සමතිස් පෙරුම් පුරා ලොවුතුරාබුදු වැ ලොකාර්ත්වණසිඬිසම්පාදනය කෙරෙමින් සියලු සත්වයන්ගේ ප්ර සාදනෙත්රමයට සනේතාෂ එළවමින් පාදාන්තයෙහි පටන් කෙශාන්තය දක්වා සකල ශරීරය එක පැහැර සරහා සිටගත් සුප්ර තිෂ්ඨිතපාදාදීවු දෙතිස් මහාපුරුෂලක්ෂරණයන් හා එම දෙතිස් මහාපුරුෂලක්ෂුණයන් අනු වැ පවත්නා වූ තම්බකුඞ්ගනඛාදී අසූ අනුව්යිඤ්ජන ලක්ෂුණ ශ්රිනශොභාවන් කරණ කොට ගෙණ විකශිතපද්මොත්පල පුණ්ඩරීකාදීන් ප්ර තිමණ්ඩිත වූ ජලතලාවක් සේ ද, තාරකාතිකර ප්රණභාසමූහයෙන් දීප්තිමත් වූ ශරදඹරොදරය සේ ද, මකරන්දස හරිතසුප්රිෂ්පිතපුෂ්පමඤ්ජරීන් ශොභාමාන වූ මන්දදරවෘක්ෂිරාජයා සේ ද, අතිශයින් බබලන්නා වූ උපමාවිෂයාතික්රාදන්ත වූ සකලාඞ්ගයෙන් නිර්ගත ව සක්වළගැබ පැතිර දසදික් බබු ලුවා ජ්යොරතිමත් ව සිට ගත්තා වූ නීලපීතලොභිතාවදාත මා ජිෂ්ඨ ප්රබභාස්වර ය යි කියන ලද සවණක් ඝන බුඬශ්මි
ඊය්යාකිය පථකථා) ප්රාකීර්ණිකසංග්රකහකථා 3
මාලාවෙන් හින්නවර්ණ ව හාත්පස්හි වටා සිට ගත්තා වූ බ්යායම ප්රාභාමණ්ඩලය හෙතු කොට ගෙණ සන්යා ඝ වලාඉන්ර්ගත චාප විද්යු ල්ල තාවෙන් වලඳනාලද ප්රුභාස්වර වූ රන්මෙරක් මෙන් ද, නාභි මණ්ඩල දාවී රන්කොන්ත සේසත් පබලු වස්දඬු මුතුලැල් ආදි වූ විවිත්ර්වස්තුයෙන් ප්රාතිමණ්ඩිත වූ චක්රනරත්නය මෙන් ද, අතිශයින් දීප්තිමත් ව බබලන්නා වූ කොකනදපුෂ්පොදර ප්රිභාවය නින්දා කරන්නා වූ මාදුකොමල රතැගිලිපෙළින් මනොහර වූ ශ්රී්පාදවය පුරා පිහිටි සර්වාාකාරපරිපූර්ණි නාභි තිම්වලලු සහිත දහස්ගණන් දැවිපතරින් විසිතුරු වූ චක්රන ලක්ෂාණවයයක් හා, තවද එම වක්ර ලක්ෂ ණ පිරිවරා සිටි සිරි වස ස්වසතිකාදි වූ දෙසිය සොළොසක් පමණ අනන්යා,ධාර ණොත්තම මඞ්ගලලක්ෂකණයෙන් විරාජමාන වූ සියලුජනයන් විසින් මුව නොසෑහෙන් ලෙස වර්ණ්නාවට සුදුසු වූ, ලොකාධි පති වූ අමිතගුණගණොචිතසමස්තසත්වාෑධිපති යහම්පතී මහාබ්රසහ්මයා ආදි කොට ඇති මහානුභාවසම්පන්න වූ බ්ර්හ්මරාජ යන්ගේ ද, අමරපුරෙශ්වර වු ශක්රකදෙවෙන්ර්ම්පයා ප්ර ධාන කොට ඇති මහානුභාවසම්පන්න දිව්යසරාජයන්ගේ ද, අසුරපුරාධිපති වූ ටෙපවිත්ති නම් අසුරෙන්ර්රයායා ප්රිධාන කොට ඇති ශෞරවීර බල පරාක්රරමයෙන් යුක්ත වූ දානවෙන්ර්්ර්යන්ගේ ද, උරගපුරෙශ්ව ර වූ මහාකාල, ශංඛපාල, මණ්කණ්ඨාදි වූ නාගෙන්ර්ා යන් ආදි කොට ඇති දීර්ඝාශයුෂ්ක වූ උරගරාජයන්ගේ ද, මනුජලොකාධි පති වූ කාශි, කොශල, බිම්බිසාර, බ්රරහ්මදත්තාදි වූ මහානුභාව සම්පන්නනරපතීන්ගේ දැ යි යනාදි වූ රාජාධිරාජප්රරශසෙතාත්තම රාජයන්ගේ මස්තකාලඞ්කාර කෙරෙමින් බබලන්නා වූ ශ්රීමපාද යුගලයක් ඇති සර්ව්ඥරාජොත්තමයානන් වහන්සේ තමන් වහන්සේගේ මනොඥස්වභාව ඇති චතුර්විධ ඊය්යාලඞ පථයට වෙන වෙන ම හොබනා සේකැ.
තවද චතුර්විධ කායසම්පත්තියකින් බබලන්සේකැ. චතුර් විධලොකයට අද්භූතප්රවමාණ ඇති සේකැ. චතුර්විධආය්ය්තුරස්යෙ ප්රතකාශකර වූ ධර්ම දෙශනාවෙන් ශොභමාන සේකැ. චතුර්විධ ප්රේතිසම්විදායෙන් යුක්ත සේකැ. චතුර්විධසාඞිපාදයෙන් යුක්ත සේකැ. චතුර්විධ ඔඝයෙන් එතෙර වූ සේකැ. චතුර්විධසම්යපක් ප්රරධානයෙන් යුක්තසේකැ යි, මෙසේ මාගේ සර්ව්ඥයන්වහන්සේ අටක් පමණ සතර සතර ගුණයෙන් යුක්ත වු ඊය්යා පථාදි දෙතිසක් පමණ ශ්රී් සෞභාග්යතයෙන් ශොභමාන වූ ගුණ
4 සද්ධර්ම රත්නාකරය (1.පරිච්ඡෙදය
සමූහයන් අතුරෙහි ස්ථානනිෂද්ය ශයනගමනාදී වූ පළමුවන ඊය්යාන් පථවතුෂ්කයෙන් වෙනවෙන ම නානාස්ථානයන්හි බබ ලන්නා වූ අද්භූතාත්මභාවයකින් යුක්ත සේකැ. ඒ සතර ඉරයව් වෙන් පළමුවන වැඩසිටි ඉරියව්වට හොබනා විලාසශ්රි ය නම් කවරැ? යත් :- හේ මේ මතු කියනුලබන අතුලබ්රා හ්මණ කථා වෙන් දත යුතු කෙසේ ද? යත්:-
එක්සමයෙක්හි අප්රරමාණදර්ශදනාවකාශ ඇති අප තිලෝගුරු බුදුරජානන්වහන්සේ අද්භූත වූ බුඞලීලාවෙන් යුක්ත ව මහා සඞ්ඝයා වහන්සේ පිරිවරා රජගහ නුවරට වඩනා සේකැ. එකල්හි රාජගහනුවර වසන්නා වූ අතුල නම් බ්රාරහ්මණයෙක් තිලෝගුරු බුදුරජානන්ගේ වැඩ සිටි උස පමණ දැනගන්ට ශක්රබ, බ්රකහ්ම, විෂ්ණු, මහෙශ්වරාදි වූ කවරතරම් සෘඬිමත් පුරුෂයකු හටත් බැරි යැ යි යනු අසා, “දොළොස්රියන් පමණ උස ඇති ශ්රෂමණභවද් ගෞතමයන්ගේ මඬ්යනමපුරුෂරූපය උස විතරක් කුමක් පිණිස දැන ගන්ට බැරි දැ” යි තමා මහනුවණැති හෙයින් දෝ හෝ, සැටරියන් උස හුණදඩක් ගෙණවුත් බුදුන් රජගහනුවරට වදනා කල්හි මහවහසල්දොර සම්පයෙහි දී උස මැනැගන්නා පිණිස බුදුන් ලග හුණලීය අල්වා ගෙණ සිටියේ ය. එකල්හි බමුණා ගත් සැටරියන් දිග හුණලීය බුදුන්ගේ දනමඬලට විනා මඳකුත් දික් නුවුයේ යැ. එකල්හි මා ගෙණාවේ ලුහුඬුහුණද‍ඬෙක් වනැ යි සිතා දෝ හො! දොමනස් ව තමාගේ ගෙට ගොස් දෙවන දවස් එසේ ම සැටරියන් උස හුණදඩු දෙකක් මතුමත්තෙහි තබා බැඳගෙණ එක්සියවිසිරියන් උස ඇති එ කියන හුණදඩ ගෙණ ගොස් මහවහසල්දොරැ සිට ගෙණ පළමු දවස් මෙන් බුදුන් රජගහනුවරට වදනාකල්හි උස මැන ගන්නා පිණිස හුණලීය අල්වා ගෙණ ලඟ සිටියේ ය. එකල්හි අද්භූත ප්රසමාණ ඇති තිලෝගුරු බුදුහු බමුණා මතු මත්තෙහි බැඳ ගෙණ සිටි හුණලී දෙක මුදුනෙන් එසේ ම හුණලීදෙකක් වැඩියක් උස පෙණෙන සේකැ.
එකල්හි හුණලීපිට හුණලී බැඳගෙණ බුදුහු වැඩසිටි ප්ර්මාණය මනන්නට උත්සාහ කරණ බමුණා දැක ඕහට වදාරණසේක් ‘එඹල බමුණ! කවර කාරණයක් පිණිස හුණලීපට හුණලී බැඳ ගෙණ මා ලඟ කෙළින් අල්වාගෙණ සිටිහි ද? යි වදාළසේක. එබ සට බමුණු කියන්නේ ‘තොපගේ උස ප්රහමාණය මෙතෙකැ’ යි දැන ගන්නා පිණිස යැ’ යි කී යැ. එබසට බුදුහු වදාරණසේක් ‘එඹල
ඊය්යාඹල පථකථා) ප්රණකීර්ණාකසඞ්ග්ර‘හකථා 5
බ්රාඑහ්මණය! ඉදින් තෝ මාගේ උස මෙතෙකැයි මැන ගණීමි යි කියා, මේ සතිස්ලක්ෂි දසදහස් තුන්සියපණස් යොදුන් වට ඇති දෙසාළිස්දහසක් යොදුන්උස ඇති සක්වළගබ පුරා ලන පමණ හුණලී ගොඩක් රැස් කොට, තාගේ කිසියම් සමර්ත්ව තායකින් ඒ හුණුදඩු එකක් පිට එකක් බැගින් සන්ධිඇ ගළපා බැඳිකලැ යම් උසෙක් ඇද්ද, ඒ පිළිවෙළින් සිටි හුණදඩු ගෙණටුත් මාගේ උස මෙතෙකැයි මැණගත නො හෙන්නේ ම යැ. මාගේ උසට ඒ හුණදඬු පරම්පරාව මිටි වන්නේ ම යැ. හේ එසේ මැ යි. මනො වාක්ප්ර්ණිධාන පූරණයෙන් මස්තකප්රාේප්ත වූ අෂ්ටධම්සමවඩානයෙන් යෙදි දීපඞ්කරපාදමූලයෙහි දී විවරණ ලත් තැන් පටන් සාරාසඞ්ඛ්යි කප් ලක්ෂූයක් මුළුල්ලේහි මා විසින් දන් දුන්නා වූ වස්ත්රා්භරණ අන්ත පාන යානා වාහන දැයි දස් ගව මභිෂ ග්රාසම ෙක්ෂරත්රණ මුතු මැණික් ආදි වූ නොයෙක් වස්තුවෙහි පමණ දැන ගන්ට කිසිවකු හටත් නො පිළිවන. තවද ඇස් ඉස් මස් ලේ පුත්රමදාරාදීන් දන් දුන් පමණ මෙතෙකැයි දැන ගන්ට මේ ලොකයෙහි ලෞකික කිසි වෙකුත් අසමරත්ව් වන්නේ ම යැ. මා පිරූ සමත්රිංකශත්පාරමිතා සඞ්ඛ්යා්තබුඞකාරකධර්මයයන්ගේ ප්ර මාණය මේ ලොකයෙහි තා වැනි දහසෙක් ලක්ෂ්යෙක් කෙළෙක් අස‍ෙඞඛ්යරයෙකුත් බලම් හ යි සිතා තමතමන් ගේ නුවණ පමණින් උත්සාහපමණින් ආයුපමණින් බැලුවත්. ඉදිකටු සිදුරෙන් දුටු අහස් පමණ ද, අබලුවෙන් ගත් මුහුදුජලය පමණ ද, ගැඩවිල්තුඬින් ගත් මහපොළොව පස් පමණ දැ යි මෙසේ ස්වල්පමාත්ර යකුත් දැක්කෑ නො හෙන්නාහු ය. එසෙයින් මැ මාගේ සිරුරු ප්ර මාණයෙන් මේ ලොකයෙහි අන්යනසත්ව යෙක් ස්වල්පයකුත් දැන ගත නො හෙන්නේ ම ය. එසේ හෙයින් එඹල අතුලබ්රායහ්මණය! තෝ මාගේ උස ප්ර්මාණය දැන ගණිමි යි කියා මඳකුත් උත්සාහ නො කරව” යි වදාළ සේක. එසඳ අතුල නම් බමුණු ‘ලොවුතුරා බුදුහු නම් මෙසේ අප්රසමෙය සේක් වනැ’ යි මහත්වූ සනේතාෂයට පැමිණ විස්මය පත් වෙමින් සිටිකල්හි බුදුහු ධර්මකපදයෙන් ගාථාවක් වදාළසේකැ. ඒ ගාථාව වදාරා නිමිකල්හි සුවාසූදහසක් ප්රාුණීහු අමාමහ නිවන් දුටහ.
එසේ හෙයින් මේ ‘වැඩසිටි ඉරියව්ව මුන්වහන්සේට ම හොබනේ ය’ යි දුටුදුටුවන් ඇසිපිය නො හෙලා බලා සිටිනා තරම් මනහර වැඩසිටි ඉරියව්වෙකින් හොබනා සේකැ.
6 සද්ධර්මයරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය
ඉක්බිති වැඩ හුන් ඉරියව්වට හොබනාලෙස කෙසේ ද? යත්:- සකලලොකානන්ද කර වූ අප බුදුහු එක්සමයෙක්හි වෙදි යක නම් පර්විතයෙහි ඉඳුසල්ලෙනැ වැඩ වසන සේක. එකල්හි කොසියවංශයෙහි උපන් මහමුහුණු පක්ෂි්යෙක් බුදුන් දැක පිඬු පිණිස ගමට වඩනාකල්හි මං දක්වා ගමන්* පසු කොට ගොස් දුටු සතුටින් බල බලා සිට එන්නේ ය. නැවැත වෙදියක පර්ව තයට බුදුන් වඩනා කල්හි පෙරගමන් කොට ගොස් බුදුන්ගේ රූපශ්රිවය බලබලා සමඟ අවුත් තමා වසන තෙනට ම යන්නේ ය.
මෙසේ යන එන්නාවු පක්ෂියතෙම එක්දවසෙක සවස් වේලෙහි සිරුරු පිළීදැගැ අසදෘශ වූ සර්වනඥවෙශානුරූප ව ත්රි්මණ්ඩලප්රබචඡාදනාකාරයෙන් හඳනා ලද්දා වූ ලාක්ෂාවරසරාශියක් සේ අතිරක්ත දෙපටහඳනා සිවුරකින් හා මත්තෙහි බඳනාලද රන්විදුලියක් හා සමාන වූ මනහරපටිධාතුවකින් හා එසේ ම ඌර්ධවශරීරය වසා සන්යාහා සවලාපටලයක් වැලැඳි එන්මෙරක් සේ එකාංශ කොට වලඳනා ලද නිග්රොාධඵලවර්ණා සමානසුරකත්වරපාශුකුලචීවරයක් ධරා, සන්යාශරී වලා වැලැඳී ස්වර්ණලගිරිපර්වරතයක් සේ ද, රත්පියුම්වනයක් මැද බබලන සහස්රශ පත්ර යක් මෙන් ද, භික්ෂුිසඞ්ඝයා වහන්සේ පිරිවරා බුද්ධලීලාවෙන් යුක්ත ව වැඩහුන්කල්හි කොශියවංශයෙහි උපන් මෙ ම උලූක නම් පක්ෂිෂයානෝ මහත් වූ ප්ර්සාදාවහ වූ දෙතිස්මහාපුරුෂ ලක්ෂෂණ අසූ අනුව්යාජන ඛ්යා මප්රිභාකෙතුමාලාලංකාරයෙන් බබලමින් වැඩ හුන් සපිරිවර බුදුන් දැක වෙදියකපර්වරතයෙන් බැස අවුත් අභිමුඛයෙහි සිට අප්ර මාණ වූ භක්තිප්රෙදමයෙන් පක්ෂයපත්රත දෙක විදාහැර බිමැ ඔබා බැස හෙවැ වැඳ බුදුන්ගේ සඳමඬලක් වැනි මුවමඩල බලබලා පියාපත්දො‍ෙහාත් මුදුනෙහි තබා ගෙණ වැඳ වැඳ සිටියෝ ය. එකල්හි වෙදියකපර්ව තප්රානන්ත යෙහි වෘක්ෂයයෙකැ වසන දෙවතාවෙකු ප්රමසන්න ව ඕහට ප්ර්ශංසා වශයෙන් -
“ උලුකකො මණ්ඩලක්ඛිකො වෙදියකෙ චීරදීඝවාසිකො, සුඛිතො වත කොසියො අයං කාලුඨිතං පස්සති බුඬවරං”
යනාදීන් ස්තුති කළ කල්හි, මේ කාරණය බුදුරජානන්වහන්සේ දැක මඳක් සිනා පහළ කළ සේක. එකල්හි ආනන්දම
* පසු ගමන්කොට
ඊය්යා පථකථා) ප්ර කීර්ණාකයඞ්ග්ර‍හකථා. 7
ස්ථවිරයන් වහන්සේ සර්ව ඥයන්වහන්සේ සිනා පහළ කළ කාරණය විචාළසේක. එබසට වදාරණසේක් ‘එම්බා ආනන්දණ යෙනි! මෙතැන්හි සිටි මේ කොශියවංශයෙහි ජාත වූ බක මුහුණුතෙම මේ මහාසඬ්ඝයාවහන්සේ හා මා ප්රියයනෙත්රබයෙන් දුටුවාවූ කුශලානුභාවයෙන් මතු මොහුගේ පස්පෑ දිස්නා ඇස්සඟළට කිසිකලෙකත් රොගාදි වූ උපද්රවවයෙක් උප නූපන් ජාතියෙහි නොවන්නේ ය’ යි වදාරා, මතු ඔහු ලබන්නාවු දිව්යතමනුෂ්යද සම්පත් හා නිවන් සම්පත්තිය භික්ෂු සඞ්ඝයා මඬ්යරයෙහි ප්රාකාශ කරන්නා වූ බුදුරජානන් වහන්සේ මෙසේ වදාළසේකි :-
“මයි චිත්තම්පසාදෙත්වව භික්ඛුස‍ෙඞ්ඝ චනුත්තරෙ, කප්පානි සතසහස්සානි දුග්ගනිං සො න ගච්ඡාති. දෙවලොකා චචිත්වාාන කුසලමුලෙන චොදිතො, භවිස්සති අනන්තඤාණො සොමනසේසාති විස්සුතො”
යනාදීන් “එඹා මහණෙනි! ප්රිොය වූ පියසුග විදහා මුදුනෙහි තබාගෙණ වැඳ ප්රෙීමයෙන් බලා ගෙණ සිටියා වූ තෙල බක මුහුණ පක්ෂිවතෙම මෙයින් මතු කප්ලක්ෂ යක් මුළුල්ලෙහි නරක, තිය්ය්ෂි ක්, ප්රෙපත, අසුරකාය යන සතර අපායට නො ගොස් අප මණ වූ දිව්යුමනුෂ්යවසම්පත් විඳ දෙව්ලොවින් අවුත් මෙ ම ලොවැ* නොයෙක් සම්පත්තීන් සමෘඬ වූ විසිතුරුනුවරෙක්හි එක්තරා කුලයෙකැ ඉපිදැ වැඩිවිය පැමිණ සොමනස්ස නම් පසේබුදු වැ අමාමහනිවන් දක්නේ ය” යි වදාළසේක.
තවද වැඩහුන් ඉරියව්වට හොබන පරිදි කවරැ? යත්:- සකලලොකානන්ද කර වූ මාගේ තිලෝගුරු බුදුහු බුදු වූ සත්වන අවුරුදුයෙහි ඇසළපුරපසළොස්වක් ලද උතුරුසළනකතින් සැවැත්නුවරැදී තීර්ත්ථසකමානමදීනය කෙරෙමින් යමාමහපෙළ ගර දක්වා මාතෘදිව්යාපුත්රදයානන් ඇතුළු වු දිව්ය්බ්රනහ්මයන්ට අනු ග්රදහ පිණිස පරසතුරුකට පිට ලා පාණ්ඩුකම්බලශෛලාසනා රූඪ ව වැඩ හිඳ විජම්බණ දෙශනා කරණු පිණිස ශක්රඩභවනයට තුන්පියවරින් වැඩි සේක. එකල්හි ශක්රසදෙවෙන්ර් පායෝ සිතන්නාහු දිග සැටයොදුන් පුළුල පණස්යොදුන් උස පසළොස් යොදුන් මේ සා මහත් දිගුපුළුල් පාණ්ඩුකම්බල‍ෛශලායන යෙහි දොළොස්රියන් බුදුන් වැඩහුන් කල්හි මහත් දිගුපුළුල්
*දඹදිව
8 සද්ධර්මුරත්නාකරය. (1. පරිච්ඡෙදය.
ගලතලක් මත්තෙහි වටුකුරුල්ලකු † බැස උන්නාක් මෙන් ඉතා ම ක්ෂුතද්ර ව දුටුවන් ඇසට හොබනාසේක් දෝ හෝ! නො හොබනා සේක් දෝ හො! යි සිත සිතා, එසේ ද වුවත්, ඊට වඩා අනික් උතුම්ආසනයක් නැතිහෙයින් “මා විසින් බුදුන්ට උත්තම වූ මාගේ පාණ්ඩුකම්බලශෛලාසනය පිළිගැන්ටුව මැනැව. බුදුන්ට ඒ ම සුදුසු ය” යි සිතා දෙදෙව්ලොවැ දිව්යැ සෙනාව පිරිවරා ගෙණ බුදුන් පෙරමගට නොයෙක් දිව්යයපුජා භාණ්ඩ ගෙණ ගොස් මහත් වු පූජා පෙරහරින් අපමණ වූ උත්සවයෙන් බුදුන් වැඩම කරවා ගෙණ ගොස් එකපුණ්ඩරීක නම් උයනෙහි පරසතුරුකමුලැ බබලන්නා වූ පාණ්ඩුකම්බලශෛලා සතය පිළිගැන්වී ය.
එ කල්හි අනුපමෙය වූ බුඬලීලාවෙන් යුක්ත වු බුදුරජානන්වහන්සේ මේ සා මහත් දිගුපුළුල් පාණ්ඩුකම්බලශෛලාසනය සමීපයට ගොස් වැඩසිටි කල්හි ඒ ආශ්චය්ය්ගු වත් වූ පාණ්ඩුකම්බල ශෛලාසනය උස් මහත් පුරුෂයකු හිඳිනට ලූ කුඩා පුටුවක් සේ බුදුන්ගේ දණමඩල උස පමණ වියැ. එවේලෙහි පරසිත් දන්නාවු බුදුරජානන්වහන්සේ සක්දෙව්රජහු සිතු සිතිවිලි දැනැ, බුඬානුභාවය ඕහට දක්වනු පිණිස තමන්වහන්සේගේ සුගත්මහචියතින් දිග නවවියන් පුළුල සවියත් සඟල සිවුරුසතර පටිත් වසා මහත් දිව්යිසේනාව බලබලා සිටිය දී ම දිග දෙසිය සතළිස්ගවුපමණඇති පුළුල දෙසියගව්වක් පමණ ඇති උස සැටගව්වක් පමණ ඇති වටින් අටසිය අසූගව්වක් පමණ ඇති ඒ සා මහත් පාණ්ඩුකම්බලශෛලාසනයෙහි හෙලා ලූ සේකැ. එකෙණෙහි මහ තෙලිසමක් කුඩාපුටුයෙකැ හෙලුවා සේ ධර්මාූසන යක් බණවස්නකින් වැසුවා සේ ආසනය සඟලසිවුරු සතර පටින් වැසී ගියේ ය. එකෙණෙහි බුදුරජානන්වහන්සේ මඳ, කුත් ව්යා යාමයක් නො විඳ, මිටිපුටුවෙකැ හිදිනා උස්පුරුෂ යක්හු මෙන් අත ඔබා යෙහෙන් වැඩඋන්සේක. එකල්හි දෙදන මඬල දිගින් ආසනය පුරා සිට ගතැ. පුළුලින් පළක් බැඳ වැඩ හිඳින්ට ඇත මඳැ යි යන්නාක් මෙන් ප්ර මාණ වී ය. මෙ සා මහත් පාණ්ඩුකම්බලශෛලාසනය වැඩහිඳිනට පමණමුත් ඉතිරි නුවුයේ ය. එතෙකුදු වුවත්බුදුන් පමණට අස්න කුඩා වූයේත් නො වෙයි. අස්න පමණට බුදුහු මහතුන් නුවුසේක. මෙ වැනි බුද්ධම්හිම‍යකින් යුක්ත වැ වැඩ හිදිනා විලාසශ්රීහ දැක මේ කෙබඳු
† ග්රැශඩ්ගයකු
ඊය්යාා ව පථකථා.) ප්රයකිර්ණ කසංග්ර්හකථා. 9
බුද්ධමහිමයෙක් දෝ හො! යී මහත් වූ විස්මයට පැමිණ වැඩ හිදිනා ඉරියව්වට ම හොබනා සේකැ යි. ප්රමශංසා කෙරෙමින් ඇස ඇසම ඇඳි රසාඤ්ජනයක් සේ විඳ විඳ බලන්නවුන් තුඩතුඩ ම වර්ණමනීය වූ වැඩහිදිනා ඊය්යාඳ පථයකින් බබලනසේක.
තවද සියලු ජනයන් නුවනැඳි රසඳුන් මෙන් අද්භූතප්රාූති භාය්‍්ඳ යෙන් යුක්ත ව සැතපෙන ඉරියව්වට හොබනා සේක. හේ කෙසේ ද? යත් :- එක්සමයෙක්හි වාදීභ කණ්ඨිරවෙන්ර්සේ ශ්රීාන් විරාජමාන වූ මාගේ බුදුරජානන්වහන්සේ සැවැත්නුවර පූර්වා් රාමයෙහි වැඩවසන සේක. එසමයෙහි බුදුන් අතින් බණ අසා බුඞමහිම දැක ගියා වූ දෙවියෝ ස්තුති කෙරෙමින් විස්මය පත් ව සනේතාෂයෙන් බුදුගුණ කියන්නාහු රාහුඅසුරෙන්ර්ස යා දැක බුදුගුණ ඕහටත් කියා “තොයිත් බුදුරජානන්වහන්සේ කරා ගොස් බණ අසා එව” යි කීහ.
එබසට රාහු අසුරෙන්ර්ක යා කියන්නේ “තොපගේ බුදුහු නම් කෙබදු කෙනෙක් දැ?” යි විචාළේ ය. එබසට දෙවතාවෝ කියන්නාහු “අපගේ බුදුහු දොළොස්රියන් උස ඇති සේක. සරියන් බ්යා මප්රවභාමණ්ඩලයක් ඇතිසේකැ. දෙතිස් මහාපුරුෂලක්ෂසණයන් ඇතිසේකැ. දෙවාතිදෙව සේකැ. ශක්රාතතිශක්රු සේකැ. බ්රසහ්මාතිබ්රේහ්ම සේකැ. ඔවුන්වහන්සේගේ විලාසශ්රිස මෙබඳු යැ’ යි කියන්ට අප ඇමට නො නො පිළිවනැයි” කීහ.
එබසට රාහුඅසුරෙන්ර්ො යා කියන්නේ “තෙපි කුමක් කියවු ද? සාරදහස්අටසියයක් යොදුන් උස ඇති, එක්දහස්දෙසිය යක් යොදුන් පළල් උරතුරුඇති, නවසියයක් යොදුන් වට හිසක් ඇති, තුන්සියයක් යොදුන් දිගුපුළුල් නලළක්ඇති, පන්සියයක් යොදුන් දෙබැමතුරු ඇති, දෙසියයක් යොදුන් මුඛයක් ඇති, තුන්සියපණස් යොදුන් අතුල් ඇති. පණස් යොදුන් ඇඟිලිපර්වු ඇති, සත්සියපණස් යොදුන් දිග පතුල් ඇති, එක්දහස් දෙසීයයක් යොදුන් දිග රියන ඇති, සසියයක් යොදුන් දිග වියත ඇති, එක ඇඟිල්ලෙන් හිරසඳ පවා මුවා කොට ආලොක මඳ කොට පියන තරම් මෙබඳු ආඥා සම්පන්න උස මහත ඇති මම තොපගේ අටළොස්රියන් උස ඇති බුදුන් කරා ගොස් කෙසේ වඳිම් ද? දකිම් ද? සත්කාර කෙරෙම් දැ?” යි කී ය.
ඒ අසා දෙවියෝ කියන්නාහු “අසුරය! තෝ කුමක් කියයි ද? තා සේ ම උස මහත ඇති අසුරයෝ සියයෙක්
10 සද්ධර්මකරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය.
දහසෙකුත් උනුන් පිට සිට බලත් නමුත් අප‍ෙග් බුදුන්ගේ පතුලමුදුන් දැක්කැ නො හෙත්නාහු ම යැ” යි කීහ. එබසට රාහුඅසුරෙන්ර්ක් යා කිපී “එසේ කලැ ශ්රෙමණභවද් ගෞතමයන් හා උස මහතට වාද කෙරෙමි. දොළොස් යොදුන් උස ඇති මහාබ්රුහ්මයෝ පවා මාගේ දන අල්වා පියන තරම් උස තැන් තාහු ය. සදෙව්ලොවැ තුන්ගටු උස ඇති දෙවියෝ මාගේ ඇගිලිපුරුකෙක උසත් නැත්තාහු මැ යැ. අටළොස්රියන් උස ශ්රතමණභවද්ගෞතමයන්ගේ උස කියනු ම කවරේ ද?” යි සිනා සී “අද දවසැ ඔවුන්ගේ උස මහත දක්නෙම් වේ දැ” යි කියා ප්රේමාණාතික්රාින්ත වූ බුදුරජානන්වහන්සේ කරා එන්ට වනැ.
එදවස් අරුණොද්ගමනවේලෙහි බුදුරජානන් වහන්සේ මහාකරුණාසමාප්පතියට සමවැදැ ලොව බැලුසේක්, උස මහතට වාද කරන්නට එන්නාවූ රාහුඅසුරෙන්ර්ව බයා දැක, අනඳ මහතෙරුන්වහන්සේ කැඳවා “සැතපෙන ලෙසට බිමැ ආස්තරණයක් අතුරව”යි වදාළසේකැ. අනඳමහතෙරුවන්වහන්සේ ද එලෙස මැ අතුළසේකැ. එකෙණෙහි මාගේ බුදුරජානන් වහන්සේ දකුණුදිගට සිරස ලා බස්නාහිරට පිට ලා උතුරු දිගට ශ්රීරපාදවය ලා නැගෙන හිරට ශ්රීටමුඛය ලා ශ්රීරපාදදෙක මතුමත්තෙහි පබදුපලඟ දෙකක් සේ තබාගෙණ දක්ෂිාණ ශ්රී හස්තමස්තකයෙහි ශිරොධාතුව තබාගෙණ චාමශ්රීේහස්තය ප්රනචාලසාගරයෙහි ලීලොපෙත වැ ගමන්ගත් සුවර්ණ ණනාග රාජයකු යේ ශ්රීහශරීරපාශීවයෙහි සුරක්ත සිවුර මත්තෙහි දිඟු කොට තබා සිහසෙය්යා වෙන් සැතපුනුසේකැ.
එකලැ රාහුඅසුරෙන්ර්වෙ තෙම විපුලතමවිමලකීර්තිසාගර වු බුදුරජානන් වහන්සේ පාමුලැ සිට මෘදුකොමලරත්තා ඤ්ජලිපඞ්ක්ති නැමැති පෙතිපතර ඇති සර්වාමකාරපරිපූර්ණතණ නාහිනිම්වලලු සහිත දහස්ගණන් දැවිපතර නමැති මුවරද කොතුරු ඇති වක්රපලක්ෂ්ණ නැමැති මනහර කර්ණිකා දෙක කින් බබලන්නා වූ, තව ද එහි මැ:-
“තාමෙව වක්කං පරිවාරයිත්වාර සිරිවච්ඡසොවත්ථි චටංසකා ච, පාසාදභද්රාංසනපුණ්ණපාති සිතාතපත්තා ච මයුරහත්ථා
නීලාදිභෙද කමලුප්පලා ච සමෙරුසත්තද්දිමහාසමුද්දා, සන්තාපගා සත්ත මහාඝරා ව හිමි, ලයො චක්ක වාළද්දිකො ච.
ඊය්යාපගා පථකථා) ප්ර කිර්ණසකයඞ්ග්රඑහකථා. 11
චන්දාක්කතාරා ච ඡ දෙවලොකා පිතාමහාවාසමනුස්සලොකා, සුවණ්ණනාවා සිවිකා ව සඞ්ඛා කෙලාසසෙලා ධජතොරණා ච.
වින්තාමණුණහීස සචච්ඡධෙනුම්නවයං චක්කවත්ති සසෙනො, සීහස්සමාතඞ්ගවිහඞ්ගරාජා හංසොසභා කිම්පුරිසො මයුරො
කොඤ්චා ව එරාවණ්හත්ථිජරාජා සචක්කචාකා මකරාදයො ච, නානාමහාමඞ්ගලලක්ඛණානි චිරොවමානා විලසන්ති නිච්චං”
යනාදීන් දක්වනලද දෙසියසොළසක් පමණ මඟුල ලකුණු නැමැති මුවරඳසළාවෙන් ගැවසීගත්තා වූ ශ්රී පාද පියුම් දෙකින් මුවා වැ සිටි ඔවුන්වහන්සේගේ ශ්රීගමුඛමණ්ඩලය දක්නා තබා ශ්රී පාදයෙහි සුලැගිලි කෙළවර පමණකුත් දැක්ක නො හී පබළුපර්වඛතයකට මුවාවූ ලදරු බිලිඳකු නභොමණ්ඩල ගතපූර්ණ ණචන්ර්ු මණ්ඩලයක් දකින්ට උත්සාහ කරන්නා සේ අක්පත්ලෙන් එසෙව්එසෙවි බලා වෙහෙස විදත්, බුදුන්ගේ ශ්රීනමුඛමණ්ඩලය දැක්ක නුහුනුයේ යැ. එවෙලෙහි බුදුරජානන්වහන්සේ මහමේගබක් බැණනැංගා සේ බ්රදහ්මඝොෂා විහිදුවා “එම්බල රාහු අසුරෙන්ර්න්සය! තෝ අක්පත්ලෙන් එසෙවි එසේවී කුමක් බලහි දැ” යි වදාළසේක. ඒ ශබ්දය අසා සිංහනාද යක් ඇසූ කපුටුවකු සේ තික්කු ව තැතිගෙණ එසේ ද වුවත් මඳක් ධෛය්ය්්ර් ලා ගෙණ සිට නිර්භීත එකක්හු මෙන් කියන්නේ “ශ්රඳමණ භවද්ගෞතමයෙනි! තොපගේ මුදුන් පත්ලෙහි කෙළවරක් බලන්නට උත්සාහ කෙරෙමි”යි කී යැ.
එබසට බුදුහු වදාරණසේක් “එම්බල රාහු අසුරෙන්ර්නිලය! තෝ මෙතැන් පටන් අකනිටා බඹලොව දක්වා බලාත් මාගේ පත් ලෙහි කෙළවරක් දැක්ක නො ගෙයි” වදාළසේකැ. රාහුඅසුරෙන්ර්ැක් තෙම ගිරිදාරයක් මුවාවෙහි සිට කථා කරණ කුඩා කොල්ලකු සේ ශ්රීසමුඛය දැක්ක නො ගෙයි” වදාළසේකැ. රාහුඅසුරෙන්ර්ලකු තෙම ගිරිදරයක් මුවාවෙහි සිට කථා කරණ කුඩා කොල්ලකු සේ ශ්රීඅමුඛය දැක්ක නො හි මුවා වැ සිටි ම කථා කරන්නේ යැ. එකල්හි රාහුඅසුරෙන්ර්ීමුයාගේ “උසමහතට වාද කෙරෙමි” යි යන අභිමානය මහමෙරලඟට පැමිණි උදැටක් යේ ද, මහාසමුද්රදය ලඟට පැමිණි පිනිබිඳුවක් සේ ද, ගුරුළුරාජයක්හු ලඟට පැමිණි මදුරුවකු සේ ද, මතැතක්හු ලගට පැමිණි කුහුඹුවකු සේ ද, අභිමානශුන්යද වැ වක්රදවර්තිරජක්හුගෙන් ඉච්ඡාභොජනයක් ඉල්වන දුගියකු සේ යාච්ඤා කොට කියන්නේ ‘මාගේ ස්වාමිදරු වූ බුදුරජානන්වහන්ස! ඔබවහන්සේගේ ම සරණ ගතිමි. ඔබවහන්සේට ම ගැති විමි. එසේ හෙයින් ඔබවහන්
13 සද්ධර්මමරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය.
සේගේ ශ්රී මුඛය දැක මාගේ මනොරථය සිඬ කොට ගෙණ පව් ගෙවාගන්නා කැමැත්තෙමි” යි කී යැ.
ඒවේලෙහි බුදුරජානන්වහන්සේ සන්ධා.වලාපටලයක් මුදුනෙන් පූර්ණහචන්ර්මු මණ්ඩලය දක්වන්නා සේ තමන්වහන්සේගේ ආශ්චය්ය්චන්වත් වූ ශ්රීණමුඛමණ්ඩලය දක්වා ඔහු විස්මය පත් කරවා ධර්මේදෙශනා කොට වදාළසේකැ. එවේලෙහි සූවාසූදහසක් දෙවියෝ අමාමහනිවන් දුටහ. රාහු අසුරෙන්ර් ව යා ද සරණශීලයෙහි පිහිටා සඬර්මිප්‍රිතීන් මත් වැ දොහොත් මුදුනෙහි තබා ගෙණ සැතැපෙන අදව්වට ම හොබනා සේකැ යි ස්තුති කෙරෙමින් :-
“යො වදතං පවරො මනුජෙසු සක්යදමුනී භගවා කතකි‍ච්චො, පාරගතො බලවිරියසමඞ්ගී තං සුගතං සරණත්තමුපෙම්’’
යනාදීන් ගත් ශරණශීල නැමැති අමෘතපානයෙන් සන්තුෂ්ට වැ කුල්මත් වැ නටන්නාක්හු මෙන් අපමණ සමාධීන් යුක්ත වැ තමාගේ නිවාස්ථානයට ම ගියේ යැ. මෙබඳු ආශ්චය්ය් ව වත් වූ සිංහශයනය සකලප්රානණීන්ට ඉතා ම ප්රිහය වී යැ. මෙ සේ අතිශයින් ප්ර සාදාවහ වූ මෙ ඉරියව්ව ම මුන්වහන්සේට හොබනේ ය යි යන තරම් සැතපෙන ඉරියව්වකින් හොබනා සේකැ.
තවද වඩනා ගමනට හොබනා ලෙස කවරැ? යත්:- ත්රිවවිධමණ්ඩලසඞ්ඛ්යා ත වූ ග්රා මනිගමාරණ්ය ජනපදරාජධානි ආදී වූ යම්කිසි තෙනෙක්හි ලෝ වැඩ පිණිස වඩිමි යි පටන්ගත් සේක් වී නම්, ඒ ස්ථානය මුන්වහනසේගේ ගමනට ම හොබනේ ය. මුන්වහන්සේ වඩනා ගමන් විලාසයත් ඒ ස්ථානයට මැ හොබනේ යැ. හේ කෙසේ ද? යත්:-
දවසෙකැ අසහායශ්රීයන් භ්රා ජිත වැ එකවාරිසිංහරාජයකු සේ විනෙයජනකානතය පාලනය කෙරෙමින් තීත්ව කදුලිබ්ධී මතමිත්තමෘගමානමදනය කෙරෙමින් සර්ව්පාපවිපකුම්භමූල මූලොත්පාවනය කෙරෙමින් බුඬරශ්මි නැමැති දහසක් රැසින් දිලිහි දිලිහි තභොමණ්ඩලගතශරත්සූය්ය්මැතමණ්ඩලය සේ අර්ථම තීය වැ අඬාතමෘගීප්ර තිපන්න වැ යාත්රාතවට පටන්ගත්කල්හි, ඔවුන්වහන්සේ වඩනා රූපශ්රීය දැක සාඤ්ජාත වූ මහත් ප්රෙතම
ඊය්යාප්ර පථකථා) ප්රැකීර්ණ්කසංග්රපහකථා 13
භාරය ධරාගත නො හී සමීපයට අවුත් ප්රිකයවචනයෙන් ‘තොප ගුරු කවුරු ?” යි විචාළ අර්ධ පාල නම් ආජීවකයකුහට වදාරණසේක් :-
“සබ්බාහිභූ සබ්බවිදුහවසම් සබ්බෙසූ දමේමසු අනූපලාතෙනා, සබ්බඤ්ජ හො තණභකඛයෙ විමුතෙතා සයං අභිඤ්ඤාය කමුද්දිසෙය්යංා”
යනාදීන් තමන්වහන්සේ ස්වයම්භූ වූ නියාව ඕහට ප්ර”කාශ කොට බණ වදාරා අසහායශ්රීමන් වඩනා වූ ඒ ආශ්චය්ය් යෙවත් මන හර ගමන උන්වහන්සේට මැ හොබනේ යැ. තවද, යම්කිසි කලෙක්හි ලෝවැඩ පිණිස උපස්ථායක වූ අනඳ මහතෙරුන් වහන්සේ පසුමහණ කොට වඩනා කල්හි එක රැසට පැමිණි බෘහස්පති තරුවට පළමු වැ එක් වැ ගමන් ගත් පූර්ණසචන්ර්පි මණ්ඩල සේ ඉතා ම හොබනා සේකැ. තව ද, වාදීභකුම්භවිදාරණ යෙහි උදාරතරකෙශරසිංහයකු වැනි අප තිලෝගුරු බුදුරජානන්වහන්සේ සපිරිවර තුන්බෑජටිලයන්ගේ සිත් නැමැති සඳුන්රුක් වෙළා ගෙණ * කලක් පුරුදු වැ නො හැර විසූ කෙලෙස් නැමැති නයින්ගේ දරණවැල දහම් නැමැති කෙකානදින් මුදා දුරු කොට මාර්ගිඵල නැමැති ගුරුළු අරක් තර කොට ලමින් ජනකාතනය හොබවන සර්වලඥ ම්යුගරෙන්ර්ති තෙම තුන්බැජටිලාදීන් පසුමහණ කොට වෙළුවන විහාරයට වැඩි දෙවෙතිදවස් මහණගණයා පිරිවරා රජගහ නුවරට පිඬු පිණිස වඩනා සපිරිවර බුදුරජානන් වහන්සේ දැක විශෙෂයෙන් ප්රිටතීමත් වැ ප්රිසන්නාකාර දක්වා කීර්තිගීතාකාවන් ප්රැකාශ කොට මුව නොසෑහෙන ලෙස ස්තුති කරණ වන්දිරභට්ට යකු සේ:-
“දනේතා දනේතහි සහ පුරාණජටිලෙහි විප්පමුතේතා විප්පමුතෙතහි සිඩ්ගීතික්ඛ ස්වණේණා රජගහං පාවිසි භගවා”
යනාදීන් මුළු නුවරට ඇසෙන සේ බුදුගුණ අඩ හා කියමින් සපිරිවර බුදුන් වඩනා පවත්! සියලු ජනයන්ට ප්රඩකාශ කෙරෙමින් ශක්ර්දෙවෙන්ද්ව‍රයා ඉදිරි ව නික්මුණු කල්හි ශාන්ත වූ දාන්ත වූ නිකේලශී වූ මහණගණයා පිරිවරා තාරකානිකරය පිරිවැරූ
* නෙහි වෙළගෙණ
14 සද්ධර්මකරත්නාකරය. (1. පරිච්ඡෙදය.
පූර්ණ චන්ද් රමණ්ඩලය සේ සියලග රසින් දසදික් පුරමින් සත් සිරුරු සතුටු කරවා ප්රිණයකරු මනහර ඉරියාපථයකින් මණිකවව සන්නර්ඩ් ත්රිිමදගලින හස්තිසෙනාවක් පිරිවරා මිහිමඩල මැඩ ලන්නාක්හු මෙන් නික්මුනු මත්තහස්තිරාජයකු සේ ද, එසේ මැ වෘෂභසමූහයා පිරිවරා විශෙෂයෙන් නික්මුනු ආජානීය වෘෂභ රාජයකු මෙන් ද, හංසසෙනාව පිරිවරා මනහරගමන් ගත් කනකහංසරාජයකු මෙන් ද, සියලඟ සරහා සිටගත් විසිතුරු සිවුරුකෙසුරුසළාවෙන් ලලිත වැ රක්තාඩරපල්ලවයන් අතුරැ සුදුරස් විහිදුවා සිටි සමදන්තපඩ්ක්තීන් හොබනාවූ මුඛමණ්ඩලාදී සර්වතලක්ෂ ණාඞ්ගසම්පත්තීන් යුක්ත වූ සිංහලසෙනාව පිරිවරා නික්මුනු කෙශරසිංහරාජයකු සේ ද, අතිශයින් උපමාවිෂයාති ක්රානන්ත වූ විලාසශ්රී න් සුරාසුරගරු‍ඬොරගාදීන්ගේ මනනුවන් තමන්වහන්සේ කරා හයවමින් අනුපම්යෙූ වූ බුඩලීලාවෙන් නික්මුනුකල්හි : -
“සම්මත්තහත්ථායසහහංසසීහ සමාහලීලාය යහිං පයාති, නින්නුන්තතා භෙරිතලාව භූමි හොතාථ පුප්ඵාදිසුමණ්ඩිතා ච.
අපෙන්ති මග්ගා සයමෙව ඛාණු සකණ්ඨමූලා කඨලා ව සබ්බෙ, ගම්භීරනීරාපගපඞ්කදුග්ගා හිත්වාඨ සභාවං රමණීයමෙන්ති.
වජන්ති භූමිං ගිරයො පූරත්ථත පසාරිතෙ පාදවරෙ ජනස්ස, නිබ්බාති අග්ගි තරකොදරෙපි ගණ්හනතී පාදෙ පදුවාදයො ච”
යනාදීත් දක්වනලද අවෙතනකවස්තුහු පවා ඒ වඩිනාවූ විලාසයට අතිශයින් ප්රදසන්න වූවාක් මෙන් ක්රෑාරතර වූ කණු කටු ගල්මුල් කැටකැබැලිති පර්වගත ආදී වූ විෂමද්ර ව්යවයෝ තුමූ තුමූ ම සිටි සිටි තෙතින් මඟ හැර ඉවත් වැ යන්නාහු යැ. ජලකලල් පිරි මහත් උස්ගැඹුරුවළවලින් යුක්ත දුගීම මාර්ගටයෝ ද ජලපඞ්කදුගීප්රහකෘති ආදි වූ තමතමන්ගේ ස්වභාවය හැර ඉතා සිත්කලු වැ වළතැන් හස්ත්රාතවක් සේ පිරී, ගොඩ තැන් ගිනි දුටු වෙඩරුපීඩක් සේ සැදී, හැමතැන් එක බෙර ඇසක් සේ සම වැ නොයෙක් සුවඳමලිත් ගැවසී සිට ගන්නේ යැ. ඒ ක්ෂ ණයෙහි නිති ඇ ලැ නැගෙන නරකගිනිතිවී සිහිල්දියපිරි පියුම්විල්වල කෙළනවුන් සේ නරකදුක් විඳුනා ප්රාැණීහු ඔවුනොවුන් දැක ප්රිමයකථා කෙරෙමින් මඳක් සැනැහී සැප විඳිනාහු යැ. සවණක්රැසින් දිලිහි දිලිහී අනුපමෙය වූ බුඬලීලාවෙන් අසදෘශ වූ සර්වැඤමහිමියෙන් වඩනා පිණිස
ඊය්යාෙය පථකථා.) ප්රසකීර්ණිකසඞ්ග්ර හකථා 15
ශ්රීමපාදය දිඟු කළ කල්හි ස්වර්ණ කර්ණිකාමකරන්ද්ප්රපවාහයෙන් හරිත වික්ශිතමහත්ශතපත්රයයෝ පෘතිවීතලය පළා ගෙණ ශ්රීරපාදයුගලය මුදුනෙන් පිළිගන්නාහු යැ. එකලැ පියුමක් පිටැ පියුමක් කිබිසිනි කරන්නා සේ එබු එබු පත්ලෙන් කිමිරොන් වසවසා නැඟු නැඟු පත්ලෙන් සුපිපිපෙතිපතර මුචරඳසළා තුඩුදී අරුණතරවර්ණවතරුණසුරක්තවරපද්මයන් විළුඹසින් කෙමි මුදුන් දක්වා, ගත් ගත් පත්ලෙහි සියපත් අදසුන් කරවමින්, සුරතර පිරිස්. එක හෙලා සාධුකාර දෙවමින්, සුගතශ්රී්ත් භ්රා ජිත වැ නික්මුනුකල්හි ‘මේ වඩනා විලාසශ්රි ය මුන්වහන්සේට ම හොබනේ යි’ යි තුඩ තුඩ ම පතළ කීර්තිඝොෂාවෙන් දසදිගුන් පුරවන ගමන ඉරියාපථයකින් හොබනාසේකැ. මෙසේ චතුරුවිධඊය්යාන ග පථයට ම වෙන වෙන මැ හොබනා හෙයින් නෛකබ්රිහ්මසුරාසුරොරගගරූඩ ගාන්ධයර්ව කිත්තරකිම්පුරුෂසිඬවිද්යාහධරාදී වූ සකලසත්වධයෝ තමන් ගේ නෙතැ නෙතැ ආඳී රසඳුන් සේ විඳැ විඳැ * බලන්නාහු යැ. එසේ හෙයින් සකලසත්වේයන්ගේ නෙත්ර*යට මාධුය්ය්යාධ වූ සතර ඉරියව්වෙන් හොබනාසේකැ.
තවද රූපකාය යැ, ධර්මනකාය යැ, නිමිත්තකාය යැ, ශුන්ය්කාය යැ යි කියනලද චතුරුවිධ කායසම්පත්තියකින් වෙන වෙන ම හොබනාසේකැ. ඒ චතුර්විධ කායසම්පත්තියෙන් මේ සතර ඉරියව්වට හොබනා ලෙස දක්වා වර්ණ්නා කෙළේ රූපාකායසම්පත්තිය ම වෙයි. එ සේ හෙයින් මේ රූපකාය සම්පත්තිය මසැස් ඇත්තා වූ සකලසත්වායන්ට ම පෙණෙනහෙයින් මසැසට විෂය වූයේ ය. හෙවත් ප්රයඥචක්ෂු රාදීන් ධම්රාවි දීන් ධර්මයකායාදිය දැක්ක නොහෙන අඥානසත්වේයනට අනුග්රතහයෙන් රූපකායසම්පත්තිය දක්වනලද.
තවද ප්රාේඥසත්වුයන්ට දැක්වුවාවු ධර්මයකායසම්පත්තිය ද, ආය්ය්යැ සත්වෙයන්ට දැක්වූවාවූ නිමිත්තකායසම්පත්තිය ද, උපධි රහිත අනාශ්ර‍වසත්වතයන්ට දැක්වූවාවූ ශුන්යූකායසම්පත්තිය දැ යි යන මේ මේ ත්රිපවිධ කායසම්පත්තීන් අතුරෙහි ප්රායඥසත්වයයන්ගේ නුවණැසට විෂයවූ ධර්මකකායසම්පත්තිය නම් කවරේ ද? යත හොත් : -
ඒ ධර්මවකායසම්පත්තියෙහි විශෙෂය මේ මතු කියන පරිද්දෙන් දතයුතු. හේ කෙසේ ද? යත් : -
- “වීටින් විට”
16 සද්ධර්මතරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය
ප්ර ඥාසම්පන්නජනයන්ගේ නුවණැසට විෂය වෙමින් පාප කාලුෂ්ය කර්මතීරපූරිත චිත්තතටාකය උදකප්රාසාදමාණික්ය්යක් පැමිණි නිර්ම ලජලතලාවක් සේ අතිශයීන් පහදවන්නා වූ සිතු සිතු සිත්හි ඇඳි, බැලු බැලූ නෙත්හි පෙණි පෙණී ප්රී්තිසැප විඳුවන්නාවූ, යක්ෂඇප්රෙකතවිෂ චොරව්යාැධිබන්ධහන ශත්රැිශස්ත්රා්ග්නි ජලප්රවපාතස්ථානුකණ්ටකාදි සියලු උපද්රරවයන් එකහෙලා දුරු කරන්නාවූ සියලු උභයලොකාර්ත්වතසිඩිසාධක වූ ධර්මාථත්මය හදනිදන් කළා වූ ප්රානඥජනයන් විසින් :-
“අරහං අරහොති නාමෙන අරහං පාපං න කාරයෙ,
අරහත්තඵලං පතේතා අරහං නාම තෙ නමො.
සම්මාසම්බුඬ ඤාණෙන සම්මාසම්බුඬදෙසනා, සම්මාසම්බුඬ ලොකසමිං සම්මාසම්බුඬ තෙ නමො.
විජ්ජාචරණසම්ප‍න්නෝ තස්ස විජ්ජා පකාසිතා, අතිතානාගතුප්පන්නා විජ්ජාචරණ තෙ නමො
සුඟතො සුගතත්නානා සුගතො සුන්දතරමජි ව. නිබ්බාණං සුගතිං යන්ති සුගතො නාම තෙ නමො
ලොකවිදුති නාමෙන අතීතානාගතෙ විදු. සඞ්ඛාරසත්තමොකාස ලොකවීදු නාම තෙ නමො
අනුත්තරො ඤාණසීලෙන යො ලොකස්ස අනුත්තරො, අනුත්තරො පූජලොකස්මිං ත් නමස්සාමනුත්තරං.
සාරථී සාරථීදෙවො යො ලොකස්ස සුසාරථී, සාරථී පූජලොකස්මිං තං නමස්සාමි සාරථි.
දෙවයක්ඛමනුස්සානං ලොකෙ අග්ග ඵලං දදං, දදන්තං දමයන්තානං පුරිසාජඤ්ඤ තෙ තමො.
භාග්ය්වා භග්ගවා යුත්තො භගෙහි ච විභතනවා. භග්ගං සංසාරමුත්තිණ්ණො භගවා නාම තෙ නමො”
යනාදීන් භක්තිප්රෙතම පුරිතචිත්තසන්තානප්රිවෘත්තීන් වන්දිනීය වූ “ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බු‍ඬෝ” යනාදීන් නව පෙදෙහි සඞ්ගෘහිත වැ සිටි පඤ්චාහිඥ යැ අෂ්ටසමාපත්ති යැ සිව්පිළිඹියා යැ යනාදි වූ අනන්තාපරිමාණ කල්යාහණගුණ සමූහ නැමැති රත්තසම්හාර සඤ්චීත වූ නිධාතයක් මෙන් මාංස චක්ෂුහසට අවිෂය වූ ප්රැඥානෙත්රතයට විෂය වූ ධර්මනකායසම්පත්තීයක් ඇතිසේකැ.
කායසම්පත්තිකථා ) ප්ර්කීර්ණූකසංග්ර්හකථා 17
තව ද, නිමිත්තකායසම්පත්තිය නම් කවරැ ? යත් :- එක බීජ යැ, කොලඩෙකාල යැ, සත්තක්ඛත්තුපරම ය යි යන සොවාන් තුන්දෙනා හා, කාමභවරූපභවඅරූපභවයෙහි අධිගත ඵලඇති ත්රිතවිධ වූ සකෘදාගාමින් හා මේ හැම සෝවාන් සකෘදාගාමීහු සුඛාපටිපදාදන්ධාත භිඤ්ඤදී වූ සතරපටිපදාවන් ගෙන් එකි එකී පටිපදාවකට සයක් සයක් බැගින් සූවිස්සෙක් වන්නාහු ය. අන්තරාපරිනිබ්බායී යැ, උපභව්චපරිනබ්බායී යැ,සසඞ්ඛාර පරිනිබ්බායී යැ අසංඛාර පරිනිබ්බායී යැ, උඬංසොත අකනිඪගාමි ය යි - අවිහ යැ, අත්ප්ප යැ, සුදස්ස යැ, සුදස්සී යැ යන ශුඞාවාස බ්රාහ්මලොක සතරෙහි එකි එකී බඹ ලොවකට පසක් පසක් බැගින් විස්සක් හා, අකනිට්ඨකබ්රාහ්ම ලොකයෙහි උඬංසොතයන් හැරැ සෙස්‍ර සතරදෙනා ඇතුළු වැ අනාගාමී ආය්ය්තයනපුරුෂොත්තමයන් හා සෝවාන් මාර්ග ය, සකෘදා ගාමිමාර්ගො ය, අනාගාමිමාර්ගය ය, අර්හන් මාර්ග ය යි චතුරාය්ය්ය මාර්ග ස්ථ යන් ඇතුළු ව සිවුපණසක් මැ ශ්රාඞාධුර ප්රයඥධූර වශයෙන් විගුණ කොට එක්සිය අටදෙනෙකැ යි මෙසේ අටතුරාසියක් පමණ මාර්ගරඵලප්රාූප්ත වූ යුක්තව්ය්ක්ත උත්තමපුරුෂයන් විසින් විශෙෂ යෙන් දන්නාලද, දිවැසැට විෂය වූ, වතුපාරිශුඩශීල නමැති ධ්වජමාලා ඇති. අභිඥ නැමැති සුදුවැලිතලා ඇති, පසළොස් වරණ ධර්මම නැමැති මණිතොරණ පංක්ති ඇති, සතර සෘඩිපාද නැමැති කප්රුක් සතරක් ඇති, සතර බ්රිහ්මවිහාර නැමැති පියුම්විල් සතරක් ඇති, සතර සතිපඨාන නැමැති මහ පවුරු ඇති, කෙලෙස් නැමැති පසමිතුරන්ට වැද්ද නො හැකි, සතර ආය්ය්තිැමාර්ගැ නැමැති වහසල් දොර සතරක් ඇති, සප්ත බොඞ්යයඞ්ග නැමැති සල්පිල් පඩ්ක්ති ඇති, සප්තවිධ ආය්ය් පස ධන නැමැති රුවන්ගබඩා ඇති, ලොකොන්තරමාර්ග් නැමැති මහපායකින් මුදුන් පැමිණ සිටියා වූ, සොපාදිශෙෂනිර්වාපණ ධාතු නැමැති හස්තයෙන් දෙශනා නැමැති බඩගය ගෙණ විනෙයජන නැමැති සෙවකයන්ට පිඩාකරන්නා වූ කෙලෙස් නැමැති සතුරන් සාධා, තෘෂ්ණා නැමැති බන්ධ නයෙන් මූදා ගෙණ, විනෙයජන නැමැති මහසෙනඟ පිරිවරා, විමුක්ති නැමැති සේසත් නංවා, මෛත්රීන කරුණා නැමැති තරුණින් දෙදෙනෙකු අග්ර ස්ථාන කොට තබා, අර්හත්ඵල නැමැති මිණි ඔටුනු පැලැඳැ, ධ්යා‍නසුව නැමැති ජයපානය කොටැ
2
18 සද්ධර්ම රත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය.
ශ්ර වක නැමැති සේවකයන්ට දහම් නැමැති රුවන් බෙදා දී, සමා පත්ති නැමැති රාජ්ය සම්පත් වලදා බුඬරාජ්යහය කෙරෙමින් වැඩ හිඳ සකල ප්රාසණීන්ට ප්ර්තිෂ්ඨාධාර වූ මසැසට ද නුවණැසට ද අවිෂය වූ දිවැසට විෂය වූ සොපාදිශෙෂනිර්වාාණධාතු ය යි කියන ලද නිමිත්තකායසම්පන්තියක් ඇතිසේකැ.
තව ද ශූන්ය කායසම්පත්තිය නම් කවරැ ? යත් :- හේ සර්වීඥ යන්ගේ ශූන්යශකායසම්පත්තිය මේ මතු කියන පරිද්දෙන් දත යුතු. හේ කෙසේ ද? යත්:-
අවිද්යාන නැමැති අන්ධමකාරයෙන් මූඪ ව, ජාති ජරා මරණ නැමැති යක්ෂායධිගෘහිත වූ භව නැමැති මහවනයට වැද, කෙලෙස් නැමැති සතුරන්ට අසු වැ, තෘෂ්ණා නැමැති බන්ධමනයට පැමිණ, බොහෝ වූ කල්පකාලයක් මුළුල්ලෙහි මහව්යයසන විඳ, කුශලනැමැති බාහු බලයෙන් මිදී, ප්රපඥා නමැති ප්ර්දීපලොකයෙන් මාර්ග ඵල නැමැති රජ මහවතට බැස, සොපාදිශෙෂනිර්වා ණධාතු නැමැති මහවහසලින් ගොස්. නිරුපාදිශෙෂනිර්වාැණධාතු නැමැති අභයපුරයට වැද, වර්ණ ය, ප්රිමාණය, රූපය යන සර්වායකාර විරහිත වූ අජර වූ අමර වූ සර්වතනෙත්ර්යට අවිෂය වු, අනුපාදිශෙෂනිර්වා,ණධාතුවෙන් නිවන් දුටු සකලසත්වමයන් විසින් විශෙෂයෙන් දැන්මට විෂය වූ, දිගුපුළුල්පෙති පතරමුවරදකර්ණිකා සහිත ප්රිභාස්වර වූ මහත් පුෂ්පයෙකැ හැම තැන් පැතිර පවත්නා වූ අමාතසුගන්ධ යක් මෙන් ද, සකලලොක යෙහි එක හෙලා ව්යාතප්ත ව රක්තශෙවතනීලකාලශ්යා්මස්වර්ණම පාණ්ඩුර කර්බුරාදී වූ යම්කිසි වර්ණායක් නො පෙණෙන්නා වූ; දුර ය, ලඟ යැ, ආසන්නය, මත්තෙහි ය, පෘථිවියෙහි ය. අතුරෙහි යන ස්ථානාශ්‍රයක් නැත්තා වූ ; දක්ෂ යැ, වෘද්ධ ය, මෙපමණ ප්රෙදෙශ යෙහි මුත් මෙයින් බැහැර නො පෙණෙන්නේ ය යි යනාදී වූ පරිච්ඡෙදයකුත් නො දැක්ක හැකි වූ; එකෙක, දෙකෙක, දශයෙක, සියයෙක, සහස්රඡයෙක, කොටිප්රැමාණයෙක යනාදි වූ සංඛ්යාෙවිරහිත අසඞ්ඛ්යානත වු; ක්ෂුණද්රද ය, මහත් ය, වෘත්ත ය, ආයත ය, චතුරස්රඞය, ත්රි.කොණ ය, දීර්ඝය ය, භ්ර ස්ව ය, උච්ච ය, නීචය යනාදි වූ සර්පාිකාර විරහිත නිරාකාර වු; නො පැණෙන දැනෙන අද්ර,ව්ය සමිරණය මෙන් දැ යි මෙසේ උපමාවිෂයඅතික්රාඛන්ත වූ අචින්ත්යන වූ තෘෂ්ණා වෙන් නිගීත වූ ජර මරණරහිත අනුපාදිශෙෂනීර්වාඋණධාතුසංඛ්යාාත නිවණැයි කියනලද ශුන්යණකාය සම්පත්තියක් ඇතිසේක.
ප්රණමාණකථා ) ප්රසකීර්ණතකසංග්ර හකථා 19
මෙසේ අනුපමෙය වූ රූපශ්රීනවලාසයෙන් දුටු දුටුවන් ඇසූ ඇසුවන් සිතු සිතුවන් විඳීවින්දන් ඇස් නිවමින් කන් නිවමින් සිත් නිවමින් සැප එළවමින් අඥානසතත්වි ය, ප්රානඥාසත්වය, ආය්ය් අඥසත්වය, උපධීරහිත අනාශ්ර වසත්ව ය යි කියනලද සකලසත්වනයන්ට ප්රනසාද එළවන්නා වූ රූපකාය ධර්මැකාය නිමිත්තකාය ශුන්යදකාරය ය යි කියනලද චතුර්විධකායසම්පත්තියකින් යුක්ත සේකැ.
තවද, මාගේ බුදුරජානන් වහන්සේගේ රූපප්රතමාණය ඝොෂ ප්රාමාණය රූක්ෂදප්රමමාණය ධර්මනප්රපමාණය යි යන චතුර්විධ ප්ර‍මාණයන් අතුරෙන් පළමුවෙන් දක්වන ලද්දාවූ රූපප්ර‍මාණය නම් කවරැ ? යත් :-
බුදුන්ගේ රූපය නම් අවිෂයප්රාමාණ හෙයින් නො සිතිය හැක් කේ ය. කාරණ කිම? යත් : - යම්කලෙක්හි සෘඬිවිෂයාතික්රාාන්තවූ බුදුහු අබලුව ඇතුලෙහිත් සක්මන් කළසේක් ද, එකල්හි ඒ ස්වල්ප වූ අබලුව බුදුන් සක්මන් කරණ පමණට මහත් වූයේත් නො වෙයි. බුදුහු අබලුව පමණට කුඩාත් නුවු සේක. මෙ බුදුන්ගේ එක් රූපප්රලමාණයෙකැ. තව ද, එක්සමයෙක්හි මාතා දිව්යමපුත්ර යානන්ට අනුග්රලහයෙන් ශක්රණභවනයට වඩනාසේක්, බිමැ ශ්රීයපාදයක් හා යුගඳුරු මුදුනෙහි ශ්රීදපාදයක් හා මහමෙර මුදුනෙහි ශ්රීුපාදයක් තබා දෙව්ලොවට තුන් පියවරින් වැඩිසේක. මෙසේ තුන්පියවරින් වැඩියා වූ දුර නම් මේ භූමියෙහි පටන් යුගන්ධනර පර්වනතය මුදුනට දෙසාළිස් දහසක් යොදුනැ. ඒ යුගන්ධ රය මුදුනෙහි පටන් මහමෙරමුදුනට දෙසාළිස් දහසක් යොදුනැ. මෙතෙක් දුර ශ්රීනපාදය තබා වැඩිපමණක් විනා බුදුන්ගේ උසපමණ වඩුවෙන් දොළොස්රියන් පමණ ම ය. එතෙකුදු වුවත් මෙතෙක් දුර ශ්රීපපාදය තබනසේකුත් වියතක් උප පඩික‍ඳෙකැ පය තබා යෙහෙන් නැ‍ඟෙන උසමහත් පුරුෂයක මෙන් මදකුත් ව්යා‍යාමයක් නො විඳ දෙව්ලොවට තුන්පියවරින් වැඩිසේක. මෙසේ වඩිනාවූ බුදුහු මෙතෙක් දුර පියවර තිබීමට මහත් නුවු සේක. තබන්නාවූ පියවරට පර්වහතයත් මිටි නුවූයේ ය. මෙයිදු බුදුන්ගේ එක් රූපකායප්රරමාණයෙකැ. එසේහෙයින් මේ රූපප්රිමාණයට මේ සක්වළ ඇතුළු වූ සකලලොකයෙහි සියලු සත්වෙයන් ම එකසම කොට තුන්කොඨාසයක් කළකලැ ඒ තුන්කොඨාසයෙන් එක් කොඨාසයක් හැර දෙකොඨාසයෙක් මසැසට විෂය වූ සර්වනඥ
20 සද්ධර්මඑරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය
යන්වහන්සේගේ ආඞ්යා ත්මිකබාහිරරූපයෙහි අතිප්රවසන්න වූ සත්ව යෝ වූහ. සර්වහඥරූපයට වඩා ප්ර්සාදාවහරූපයෙක් සමස්ත ලොකයෙහි නො ම ඇත්තේ ය. එසේ හෙයින් රූපප්රයමාණ ප්ර‍සන්නසත්ව්යෝ බහුල වූවාහු යි. මේ රූපප්රරමාණ නම් වේ.
ඝොෂප්රයමාණ නම් කවරැ? යත්:- මේ සකලලොකයෙහි සමස්ත සත්ව්යන්ගේ තුඩැතඩැ ව ජනිත වැ මුඵලොවිහි පතළා වූ බුදුගුණ ඝොෂාවට වැඩිතරම් ගුණඝොෂාවෙක් නො ම ඇත. බුදුන්ගේ ගුණඝොෂාව ම මහත් වූයේ ය. එසේහෙයින් මේ යට කියනලද්දාවු සකලලොකවාසී සත්වමයන් සරියේ ම පස්කොඨාසයක් කළකලැ එයින් එක්කොඪාසයක් හැර සතර කොඨාසයෙක් ඝොෂප්රාමාණ වූවාහු යි. මේ ඝොෂප්රයමාණ නම් වේ.
රූක්ෂරප්ර මාණ නම් කවරැ? යත්:- සකලගුණනිධාන වූ භාග්යවවත් බුදුරජානන්වහන්සේගේ රූක්ෂරප්රැතිපත්තියට වඩා ප්රසසාදාවහවූ රූක්ෂජප්රගතිපත්තියෙක් සමස්තලොකයෙහි අන්කවර සත්වවයකුහටත් නුවුයේ ය. කසීසළු පටපිළි ආදී වූ ශරීරයට සුවපහස් දෙන ශරීරාලඞ්කාර කරණ පැහැපත් මෘදු වූ වස්ත්රආ යන් හැඳ පෙරෙවැ කවරතරම් ලෙස සැරහුනත් ඒ සැරසීම් නිශ්රීතක ය යි හැර සශ්රීආක වූ ශ්රපමණවෙශාභිලාෂී වැ ගත්තා වූ මාගේ බුදුන්ගේ නිග්රොැධඵලසමානවර්ණූ වූ තිසක් කඩ කැබැලි එක් කොට නුවා සතරක් තබා මැසුවා වූ පාංශුකූල චීවරයක් දැරූ බුඬරූපය ම හොබනේ ය. කවරතරම්ලෙස වස්ත්රාවභරණ අභිෂේකාදියෙන් සැරහුනා වූ රූපයකුත් සර්ව ඥ රූපයට කොටි ප්රතකොටිගුණයෙනුත් සරි නො වන්නේ මැ යි. ඒ මාගේ තපොනිධාන වූ බුදුරජානන්වහන්සේගේ බුඬරූපය ම විශෙෂයෙන් හොබනේ යැ. තවද, අනර්ඝු වූ රන්තලි ආදීන් අහර අනුභව කොට එහි ආලය හැරපුහෙයින් ඒ රත්තලී ආදියෙන් ප්රදයොජන විදිනා මහත් ශ්රීුසමෘඩි ඇති සත්වයන්ට වඩා ඉතා කලුපැහැ ඇත්තා වූ ස්පල්ප අගය ඇති මැටි පාත්රහයෙකැ වලඳනා මාගේ බුදුන්ගේ අපරිමිනසශ්රීලකස්වභාවය කදෝකිමියන් සමීපයෙහි ශරත්සූය්ය්ේ බමණ්ඩල‍යක් මෙන් ඉතා ම ද්යු තිමත් වැ බබලන්නේ ය. තුන්සෘතුවට සුදුසු වූ ප්රාිසාදවලැ අතුරණලද ඇතිරිළි මහරුතිර විතානාදීන් හොබනා වූ යහන්හී දිවසැපයක් මෙන් සුවපහස් දෙන සෙනාසනාදී වූ රාජසම්පත්තිය හැර ගිය හෙයින් මෙබඳු වූ ඓශ්වය්ය්් යට වඩා ජනවිවෙකස්ථාන වූ අරණ්යිවෘක්ෂඓමූලශුන්යාගෘහ ලියමඬුලු ආදී වූ ශ්රසමණසාරූප්ය රමණීය තැන්වලැ ශඞ්කාරහිත ව.
ආය්ය්ූ ශසත්යයකථා) ප්රූකීර්ණසකසඞ්ග්රමහකථා 21
ධ්යා්න සුව විඳ වාසය කරන්නා වූ මාගේ බුදුන්ගේ රූක්ෂ ප්ර‍ති පත්තිය ම හොබනේ ය. මුළුලොවැ සියලු සත්වයන් තම තමන්ගේ ශක්තිපමණින් උත්සාහ පමණින් උත්කෘෂ්ට කොට පුරණලද්දා වූ ප්රතතිපත්ති හැම එක් කොට මීට සරි කළත් සියදහස් කොටිප්රුකොටි ගුණයෙනුත් නො සරි වන්නේ ම ය. එසේහෙයින් සමස්තලොකවාසීසත්වයන් සම කොට දසකොටසක් කළ කලැ එයින් එක්කොටසක් හැර නව‍කොඪාසයෙක් බුදුන්ගේ රූක්ෂැ ප්රකතිපත්තියෙහි ප්රනසන්න වෙති. මේ රූක්ෂදප්රැමාණ නම් වේ.
ධර්ම්ප්රනමාණ නම් කවරැ? යත්:- මේ ලොකයෙහි සියලු සත්වයන්ගේ ම ශීලසමාධ්යාොදි වූ ගුණධර්ම්යෝ මාගේ බුදුන්ගේ ගුණසමූහයෙන් අංශ්රාප්රයමාණයකටත් සරි කරත් හොත්. මහ මෙරට උඳැට සරි කළාක් මෙන් ද, මතැනකුහට කුහුඹුවකු සරි කළාක් මෙන් ද, ගුරුළකුහට මදුරුවකු සරි කළාක් මෙන් ද සකල ලොකවාසීසත්වයන්ගේ ගුණයෝ ශතසහස්ර ගුණයෙනුත් බුදුන්ගේ ගුණාංශුවකට සරි නො වන්නාහ. එසේහෙයින් මාගේ බුදුන්ගේ ගුණධර්මේය ම අසදෘශ වන්නේ ය. අනුපමෙය වන්නේ ය. අද්භූත වන්නේ ය. එසේහෙයින් මේ ලොකයෙහි සියලුසත්වයන් කොටසකට අඩු වැඩි නො කොට සරියේ ම ලක්ෂයයක් කොටස් කළ කලැ එයින් සෙසු කොටස් හැර එක කොටසෙකැ සත්වයෝ පමණක් ධර්මයප්රළමාණ වූවාහු යි. සෙසු අනුනවදාස ධර්මෙප්රමමාණ නුවුවාහු යි. මේ මාගේ සර්ව. ප්රඅමාණාතික්රා්න්ත වූ තිලෝගුරු බුදු රජානන්වහන්සේගේ චතුර්විධ ප්රණමාණ නම් වේ.
චතුර්විධ ආය්ය් ච සත්යම නම් කවරැ ? යත්:- දුඃඛසත්යකය, දුඃඛ සමුදයසන්යනය, දුඃඛනිරොධසත්යේය, දුඃඛනිරොධගාමිනී ප්රමතිපදා ආය්ය්:අනමාර්ගදසත්ය ය යි. චතුර්විධ වේ. මේ චතුරාය්ය්, ුසත්ය්යන් අතුරෙහි දුඃඛසත්ය්ය නම් කවරැ? යත් :-
පඤ්චකාම සැපයෙහි ඇලුම් කිරීමෙන් ද, ආත්මකල්මථයෙන් රැස් වූ දැ යි යන මේ අන්තවයානුයෝගයෙන් උපන් නා වූ අනාය්ය්ආත් වූ අනර්ත්ව:සංහිත වූ ජාතිදුඃඛය, ජරාදුඃඛය, ව්යාආධි දුඃඛය, මරණදුඃඛය, අප්රිරයයන් එකතු වීමෙන් වන්නා වූ දුඃඛය, ප්රි,යයන් වියෝ වීමෙන් වන්නා වූ දුඃඛය, කැමැති වස්තුවක් නො ලැබිමෙන් වන්නා වූ දුඃඛය, භූතප්පසාදගොචරභාවරූපාදී අටවිසි රූපස්කන්ධනයෙන් වන්නා වූ දුඃඛය, “වක්ඛුසම්ඵසසජා වෙදනා’ යනාදී වූ වෙදනාස්කන්ධ යෙන් වන්නා වූ දුඃඛය, වක්ඛු
22 සද්ධර්මෙරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය
සම්ඵස්සජා සඤ්ඤා” යනාදී වූ සංඥාස්කන්ධ යෙන් වන්නා වූ දුඃඛය, චිත්තවෛතසිකාදී වූ සංස්කාරස්කන්ධදයෙන් වන්නා වූ දුඃඛය, චක්ෂු්ර්විඥානාදී වූ විඥානස්කන්ධායෙන් වන්නා වූ දුඃඛය යි යන මොවුන් හා සත්වහිතොපදෙශක වූ කිසිගුණසාරයක් නො පෙණෙන අපායදුඃඛයයි යන මේ සියලු දුඃඛයෙහි ම අසාරත්වය ප්ර්කාශ කොට බුදුන් විසින් වදාළ වූ ධර්මුදෙශනාව ආය්ය්්ධදයන් වහන්සේගේ ශ්රී මුඛයෙන් පහළ වූ සත්ය්වචනයක් හෙයින් දුඃඛාය්ය්ආය්සත්යය නම් වේ.
දුඃඛයමුදයාය්ය්නො සත්යසය නම්. රාගාදික්ලෙශවශග චිත්තයෙන් සතුටු සතුටු ව මතුමත්තෙහි පව් රැස් කෙරෙමින් කාමතෘෂ්ණා ව ය, භවතෘෂ්ණ ව ය, විභවතෘෂ්ණාව ය යන මේ ආදී දුඃඛයන් රැස් වන කාරණයන් දැන, එහි අසාරත්වය ප්රවකාශ කොට වදාළා වූ ධර්ම්ය ආය්ය්යන්යන්වහන්සේගේ ශ්රීුමුඛයෙන් පහළ වූ සත්යරවචනයක් හෙයින් දුඃඛසමුදයාය්ය්ය ආසත්යෙ නම් වේ.
දුඃඛනිරොධාය්ය්භව සත්යඃය නම් - සත්කායදෘෂ්ටි, විචිකිත්සා, ශීලව්රරතපරාමර්ශ්නයන් නැසීමෙන් ලබන්නා වූ සෝවාන් මාර්ගතය ද, රාගවෙෂයන් තුතී කිරීමෙන් ලබන්නා වූ සකෘදාගාමිමාර්ගමය ද, කාමරාගව්යාදපාදයන් නිරවශෙෂ කොට නැසීමෙන් ලබන්නා වූ අනාගාමිමාර්ගලය ද, සකලක්ලෙශයන් නිරවශෙෂයෙන් ප්රීගීණ කොට ලබන්නා වූ අර්හ න් මාර්ගකය දැ යි යන මේ පුද්ගලභෙදයන් හා, මෙහි සොවාන්සකෘදාගාමිඵලවශයෙන් සුදුසු ලෙස ලද්දා වූ අසාධාරණ සමාපත්තීන් ද, අනාගාමිඅර්හිත්ඵලවශයෙන් ලබන නිරොධසමාපත්තීන් ද, පිළිවෙළින් ම ප්රරථමඞ්යාඵන, විතීයඞ්යාේන, තෘතීයඬ්යාරන, චතුර්ත්වපඞ්යා න, පඤ්චමඞ්්යාමනයයි කියනලද මහද්ගත සමාප්තියට සමවැද එයින් නැගී එහි ම අන්තර්ග‍ත වූ සංස්කාර ධර්ම්යන් විදර්ශ නාවශයෙන් වඩා ප්රනථමවීතීයාරූපයගීණයෙහි පඤ්ච මඞ්යාමනරසාස්වාදය කොට, ආකිචඤ්ඤයතනසමාපත්තියට ද නෙවසඤ්ඤ නාසඤ්ඤයතනසමාපත්තියට ද සම වැද ඔවුන්ගේ විප්රනකාර වූ අර්ප්ණාජවනවිත්තසන්තතිය සිඳ මත්තෙහි නිරොධ සමාපත්තියට සමවැද ධ්යා්නරස වලදා හිඳ එයින් කල්පනා කළ කාල පරි‍ච්ඡෙදයට සුදුසුලෙස නැගී සිටිනා වේලෙහි අනාගාමීහු අනාගාමීඵලචින්තය ද රහත්හු අර්හමත්ඵලචිත්තනය ද එකාවාරයෙහි ම පවත්වමින් භවාඞ්ගයට පමුණුවා එයින් මත්තෙහි මේ හැම සලකමින් ක්ෂිය වූ තෘෂ්ණාව හා දුඃඛය නිශ්චය කොට ලද්දා වූ නිවන්සැප මෙතැන්හි ය යි දක්වා දෙශනා කළා වූ ධර්මුය
ප්රැතිසංවිදාකථා.) ප්රිකීර්ණ කසංග්රචහකථා 23
ආය්ය්්හියන් වහන්සේගේ ශ්රී මුඛයෙන් පහළ සත්යිවචනයක් හෙයින් දුඃඛනිරොධ ආය්ය්්හිසත්යව නම් වෙයි.
දුඃඛනිරොධගාමිනි ප්රදතිපදා ආය්ය්් වසත්ය් නම් සකල‍ක්ලේශයන් ප්ර ගීණ කොට නිවන්සැප විඳුවන සියලු කුශලයන්ට ම හෙතු වූ සම්ය ග්දෘෂ්ටිය ද, සම්යනක්කල්පනාව ද, සම්ය‍ග්වචනය ද, සම්යික්කර්මාසන්තය ද, සම්ය ග්ආජීවය ද. සම්යලග් ව්යා යාමය ද; සම්ය ක් සමෘතිය ද, සම්ය‍ක් සමාධිය දැ යි යන මේ ආදිවූ සියලු ම කුශලකාරණයන් ප්රදකාශ කොට ඒ ඒ කුශලස්ථානයන් නිශ්චය කොට දෙශනා කළාවූ ධර්මයය ආය්ය්රකායන්වහන්සේගේ ශ්රීමමුඛයෙන් පහළ වූ සත්යාවචනයක් හෙයින් දුඃඛනිරොධගාමිනී ප්රුතිපදාආය්ය්ේ මාර්ගපසත්යා නම් වේ.
තවද, මෙහි දුඃඛසත්යඃය නම් ක්රෑරරතර ආබාධයක් වැන්න. දුඃඛසමුදයසත්යවය නම් ඒ ආබාධය ජාත වීමට කාරණ වු ත්රි‍විධ දොෂොත්සන්නතා සෘතුවිපරීතතාදියක් වැන්න. දුඃඛනිරොධ සත්යරය නම් ඒ ආබාධයෙන් මිදී නිර්ව්යාතධි වූවාක් වැන්න දුඃඛ නිරොධගාමිනීප්රනතිපදාය්ය්ධි මාර්ගරසත්යනය නම් ඒ ආබාධය නිරව ශෙෂයෙන් සන්හි‍ාෙඳන ලෙසට ලත් දිව්ය්මන්ත්රර දිව්යපඖෂධා දියක් වැන්නේ ය.
තවද, සංසාරවෘත්තයෙහි ව්යු්තිප්ර්තිසන්ධිවවශයෙන් සැරිසරා කාලාතික්රා න්ත කොට ව්යමසන විඳිනාවු කායිකමානසිකදුඃඛය දුඃඛසත්යර නම් වේ. ඒ දුඃඛයට කාරණ වූ ක්ලෙශවශඟ චිත්ත කාමභවවිභවතෘෂ්ණාදියෙන් දුඃඛයන් ම රැස් කරණබව දුඃඛ සමුදයසත්යා නම් වේ. ඒ දුඃඛයෙන් මිදී ලද්දාවූ නිර්වාදණ සම්පත්ති යෙන් තාෂ්ණාක්ෂ ය කළබව දුඃඛනිරොධසත්යෙ නම් වේ. ඒ නිර්වානණප්රණතිලාභයට හෙතු වූ සම්ය්ක්සමෘති සම්යික්සමාධි ආදිවූ මාර්ග.ඵලප්රවතිලාභය දුඃඛනිරොධගාමිනීප්රදතිපදාය්ය්රො යසත්ය් නම් වේ. මාගේ බුදුහු මේ චතුරාය්ය්ිනීසත්යසප්ර‍කාශක වූ ධර්ම දෙශනාවෙන් යුක්තසේකැ.
චතුර්විධප්ර්තිසංහිදා නම් කවරැ? යත්:- අර්ත්වදප්රයතිසංවිදා ය, ධර්මදප්රයතිසංවිදා ය, නිරුක්තිප්රසතිසංවිදා ය, ප්රශතිභානප්රවතිසංවිදා ය යි. ඒ චතුර්විධ වේ. ඒ චතුර්විධප්ර්තිසංවිදාවන් අතුරෙහි අර්ත්වරප්ර:තිසංවිදා නම් කවරැ? යත් :-
“අ‍ෙත්ථ‍සු ඤාණං අත්ථෙපටිසමහිදා” යි යනු හෙයින් අර්ත්ව යෙහි ප්රරභෙදගත වූ ප්රණඥාව අර්ත්විප්ර”තිසංවිදා නම් වෙයි. “ධම්මෙසු ඤාණං ධම්මපටිසම්හිදා” යි යනු හෙයින් ධර්මවයෙහි ප්ර භෙදගත වු ප්ර ඥාව
24 සද්ධර්මිරත්නාකරය. (1. පරිච්ඡෙදය.
ධර්ම ප්ර තිසංහිදා නම් වෙයි. “ධම්මනිරුත්තාභිලාපෙ ඤාණං නිරුත්තීපටිසම්හිදා” යි යනු හෙයින් ධර්ම නිරුක්ත්යනහිලාෂයෙහි ප්රෙභෙදගතවූ ප්රභඥාව නිරුක්තිප්රනතිසංවිදා නම් වෙයි. “ඤාණෙසු ඤානං පටිහානපටිසම්හිද්යන” යි යනු හෙයින් ප්රරතිභානයෙහි ප්රෙභෙදගත වූ ප්රාඥාව ප්රාතිභාන ප්ර්තිසංවිදා නම් වෙයි.
මෙහි ප්ර්ඥා නම් කවරැ? යත්:- කුසලචිත්තය හා එක්වු විදර්ශ නාඤානය ප්රිඥා නම් වෙයි. කවර අර්ත්වෙයෙන් ප්රුඥා නම් වී ද? “පජානනඪෙත පඤ්ඤා” යි යනු හෙයින් ප්රාජානනාර්ත්ව යෙන් ප්රතඥා නම් වේ. ප්රරජානතය නම් කවරේ ද? සඤ්ජානනත විජානතාකාර විශෙෂය තානාප්රරකාරයෙන් ඉපිදවීමයි ඒ සංඥාවිඥනප්රජඥා ය යි යන තුණ ම සමාන වුවත් සංඥා තොමෝ ජාතන ස්වභාවයෙහි නීලපිතාදී වූ අරමුණුපමණක් ම දැන ගන්නේ ය. අනිත්ය දුඃඛ අනාත්ම ය යි යන ලක්ෂීණප්රකතිවෙධය සිඬ කිරීමට අසමර්ත්වජවන්නේය. විඥානය නිලපිතෘදී වූ ආලම්බනස්වභාවයන් අඳුනන්නේ ය. අනිත්යා දි ත්රිනලක්ෂදණප්රනතිවෙධය ද සිඬ කරන්නේ ය. විශෙෂ යෙන් චිත්තයට නගා එයින් මත්තේහි මාර්ගිඵලයන් සිඩ කිරීමට අසමර්ත්වස වන්නේ ය. ප්රෙඥාව වනාහි නිලපිතෘදීවු අරමුණුත් හැඳින අනිත්යාීදී වූ ලක්ෂවණප්ර තිවෙධයට ද පැමිණ විශෙෂයෙන් චිත්තයට නගා මත්තෙහි මාර්ගීඵල ද සිඩ කරන්නෙයි, හේ එ‍ෙස්ි මැ යි. යම් සේ එක් අජාතබුඬික වූ ලදරුවෙක් ද පිටිසර වැසි ග්රාෙමික පුරුෂයෙක් ද නුවරවැසි හෛරණ්යමක පුරුෂයෙක් දැ යි යන මේ තුන්දෙන ම හෛරණ්යවකඵලකයෙහි තබනලද්දාවූ කහවණු රැසක් දැක, ඔවුන් තුන්දෙනා අතුරෙහි අජාත බුඩිදාරකතෙම කහවණුවෙහි චිත්රද විචිත්රව අඬු දිගු සතරැස් වවවූ ආකාරපමණක් ම අඳුනන්නේ ය. මේ මනුෂ්යදයන්ට උපභොග පරිභොගරත්නසම්මතාදියෙහි ක්රතයචික්රමයට සුදුසු ය යි නො දන් නේ යි. ග්රාොමිකපුරුෂතෙ‍ම කහවණුයෙහි චිත්රුවිවිත්රන අඩු ආදිය ද, දිගුවට සතරැස් ආදී ආකාර හැඳින වස්ත්රාුභරණාදියෙහි ක්ර‍ය වික්රරයට සුදුසු ය යි කියා ද දැන ගන්නේ ය. මේ කූටකහවණු යැ, මේ අර්යකසාරකහවණු ය, මේ සර්වාසාරකහවණු ය යි ඒ කහ වණුවෙහි විභාගය දැන ගත නො හෙන්නේ ය. හෙරණ්ය ක පුරුෂතෙම ඒ හැම චිත්රි විචිත්රන දීර්ඝි චතුරස්රස පරිමණ්ඩලාදී වූ අර මුණු ද හැඳින රත්නසම්මතාදියට යහපතැයි යන ලක්ෂීණ ද දැන කහවණු ඉඳුරා බලා එහි විභාග දැන ගන්නේ ය. ගැසූ ගඬිනුත් දැන ගන්නේ ය. ගන්ධාඑඝ්රැරණයෙනුත් දැන ගන්නේ ය. එම රස බලාත් දැන ගන්නේ ය. අතින් දරා බර දැන්මෙනුත්
ප්රනඥාභෙදකථා.) ප්රයකීර්ණබකසංග්ර හකථා 25
දැන ගන්නේ ය. අසවල් ගම්නියම්ගම්රාජධානියෙහි දී ගැසූ කහවණු ය යි කියාත් දැන ගන්නේ ය. මෙනම් පර්වාතයෙහි දී මෙනම් වනයෙහි දී මෙනම් නදීතිරයෙහි දී ගැසූ කහවණු ය යි කියාත් දැන් ගනුනේ ය. අසවල් ආචාය්ය් මෙයා අතැ මෙහෙය යි කියාත් දැන ගන්නේ ය. මෙසේ නොයෙක් කාරණා දැන කහවණු විභාග කරන්නේ ය. ඒ කහවණු විභාග කළ තුන්දෙනා ගෙන්. සංඥාව නම් අජාබුඩික ලදරුවා කහවනු දුටුවාක් මෙන් නිලපිතාදීන් අරමුණට වැටහෙන පමණක් ගැන්ම වෙයි. විඤ්ඤණය නම් ග්රාඅමිකපුරුෂයා කහවණු දුටුවාක් මෙන් නීල පිතාදීවශයෙන් අරමුණු ආකාර දැන ගැන්මද, ඒ අරමුණු චිත්තනයට නගා මත්තෙහි අනිත්යාුදිලක්ෂැණප්රාතිවෙධ සිඩ කිරී ම ද වෙයි. ප්ර්ඥාව නම් හෙරණ්යඅකපුරුෂයා කහවණු දුටු වාක් මෙන් තිලපිතාදී අරමුණු ගෙණ ලක්ෂ‍ණප්රහතිවෙධයට ද පැමිණ එයින් මත්තෙහි මාර්ග ඵලය ද සිඩ කරන්නේ යි. එසේ හෙයින් මේ සඤ්ජාන්ත විජානන විශෙෂය දැනීම් පජානන නම් වේ. මේ කාරණය සඳහා “පජානනඪෙන පඤ්ඤ” යි කීහු.
ඒ ප්රේඥාවෙන් දෙශනා කළා වූ ධර්මඳය අතිසඩ්කේෂප බැවින් විශෙෂයෙන් දැනගන්නට සියුම් වන්නේ ය. එසේ හෙයින් විශෙෂයෙන් දක්වත් නො පිළිවන. කවරහෙයින් ද? යත්:- ප්රපඥාව බහුවිධ බැවිනුත් නානාප්ර කාර බැවිනුත් ඒ හැම විභාග කොට විසඳීමට පටන් ගන්නාහට අභීප්රාෙයාර්ත්ව්ය සිඩ නො වන්නේ ය. මත්තෙහි දු වික්ෂි්ප්ත බවට පමුණුවන්නේ ය. එතෙකුදු වුවත් මෙතැන්හි ඒ ප්රටඥාදෙශනාවෙන් ස්වල්පමාත්රෂයක් දක්වනු ලැබේ.
හේ කෙසේද? යත්:- ඒ ප්ර ඥාව ධර්මැස්වභාවප්රෙතිවෙධලක්ෂනණයෙන් එකවිධ වෙයි. ලෞකිකලොකොත්තරවශයෙන් විවිධ වෙයි. නාමරූප නියම කිරීම් වශයෙනුත් විවිධ වෙයි. චින්තන සවණ භාවනාවසයෙන් ත්රිවවිධ වෙයි. අර්ත්වතධර්මයනිරුක්තිප්රතති භාග සඞ්ඛ්යාවන චතුපටිසම්හිදා වශයෙන් චතුර්විධ වෙයි.
එයින් ධර්මිස්වභාවප්රිතිවෙඩලක්ෂ ණ නම් කවරැ? යත්:- ලක්ෂධණ ය, රස ය, පච්චුපට්ඨාන ය, පදස්ථාන ය යන මොවුන්ගේ වසයෙන් දැනගැන්ම එකවිධ වෙයි.
ලෞකිකලොකොත්තර නම් - ලෞකිකමාර්ග්ය හා සම්ප්රනයුක්ත ඥානය ලෞකික නම් වේ. ලොකොත්තරමාර්ගමය හා
26 සද්ධර්මඑරත්නාකරය (1. පරි‍ච්ජෙදය
සම්ප්ර යුක්ත වූ ඤාණය ලොකොත්තර නම් වෙයි. - කියා ලෞකික ලොකොත්තරඥානසම්ප්රතයුක්තවශයෙන් විවිධ වෙයි.
නාමරූප නම් - යම් විදර්ශනනාවක් පටන් ගන්නා කැමැත්තාම හට සතර අරූපස්කන්ධ යන්ගේ නියම කිරීමෙහි පැවැත්තාවූ යම් ප්රනඥාවෙක් ඇද්ද, ඒ ප්රපඥාව නාමය නියම කරන්නාවු ප්ර ඥා නම් වෙයි. රූපස්කන්ධ යාගේ නියම කිරීමෙහි පැවැත්තාවූ යම් ප්රරඥාවෙක් ඇද්ද, ඒ ප්රෙඥාව රුපය නියම කරන්නාවූ ප්රීඥා නම් වෙයි - කියා මෙසේ නාමරූපදෙදෙනාගේ විභාග කිරීම් වශයෙන් විවිධ වෙයි.
චින්තනසවණභාවනා නම් - වෙනතැනකින් නො අසා තමාගේ සිතීම් වසයෙන් ම නිපදවනලද චින්තාමය ප්ර තිලබ්ධ වූ ප්රතඥාව ශ්රැයතිවශයෙන් නිෂ්පන්න වූ හෙයින් සවණ නම් වෙයි. යම්සේ භාවනා වශයෙන් නිපදවනලද, එපරිද්දෙන් ම අර්ප්ණාප්රාපප්ත වූ ප්රේඥාව භාවනා නම් වෙයි - කියා ත්රිවවිධ වේ.
අර්ත්වදධර්ම්නිරුක්තිප්රරතිභානවශයෙන් චතුරුවිධ වීම නම් - මෙහි අර්ත්ව ය යි යනු පරමාර්ත්වමවශයෙන් හෙතුඵලයට ද නමෙක. ඒ හෙතුඅනුසාරයෙන් ගොස් ඵලයට පමුණුවන හෙයින් අර්ත්ව ය යි කියනු ලැබේ. ඒ ප්රනභෙදවශයේන1 යම් කිසි ප්රුත්ය යසම්භූත යෙක් ද, 2 නිර්වාුණය ද, කියනලදහුගේ 3 අර්ත්ව ය ද, විපාකය ද, ක්රි්යාව දැ යි යන පස්වැදැරුම්වූ ධර්මරය ‘අර්ත්වයය’ නම් වෙයි. ඒ අර්ත්වස සලකා සිතට වටහන්නාහට ඒ අර්ත්වැයෙහි ප්ර්භෙදගත වූ ඥානය අර්ත්වසප්ර තිසංවිදා නම් වෙයි. ‘ධර්මිය’ යනු ප්ර්ත්යවයයට නමෙක. ඒ ප්රරත්යවය වනාහි යම්භෙයකින් ඒ ඒ කාරණයන් සඳහා4 පවත්නේ හෝ වේ ද, ඒ ප්රයත්ය යයට එකාන්තයෙන් පැමිණීම හෝ වේ ද, එහෙයින් “ධර්ම,ය” යි කියනු ලැබේ. ඒ ප්රනභෙදවශයෙන් යම්කිසි ඵලයක් නිෂ්පාදනය කරන්නා වූ හෙතු ද, ආය්ය්ි කමාර්ගපය ද, ආය්ය්ශයෙමාර්ගෙ ප්රරකාශ කිරීම ද, කුශලය ද, අකුශලය දැයි යන මේ පඤ්චචිධවූ ධර්ම,ය “ධර්මස” නම් වේ. ඒ ධර්මරය මෙනෙහි කිරීමෙන් එහි ප්රුභෙද ගතව පැවැත්තාවූ ඤාණය “ධර්මස ප්රගතිසංහිදා” නම් විය. තවද, දුඃඛයෙහි පැවැත්තාවූ ඤාණය “අර්ත්ථය ප්රිතිසංවිදා” නම් වේ. දුක්ඛසමුදයයෙහි පැවැත්තාවූ ඤාණය “ධර්ම“ප්ර‍තිසංවිදා” නම් වේ.
1. හෙතුඵලාදිවූ. 2. ප්රාත්ය.යෙක් ද, 3. නිර්වා ණයයි කියනලද හුගේ. 4. අදහා.
ලොකකථා.) ප්රාකීර්ණාකසංග්ර්හකථා. 27
හෙතුයෙහි පැවැත්තාවූ ඤාණය “ධර්ම ප්ර තිසංවිදා” නම් වෙයි. හෙතුඵලයෙහි පැවැත්තාවූ ඤාණය “අර්ත්ව ප්ර‍තිසංවිදා” නම් වේ. ජරාමරණයෙහි පැවැත්තාවු ඤාණය “අර්ත්වූප්ර්තිසංවිදා” නම් වෙයි. ජරාමරණසමුදයෙයහි පැවත්තාවූ ඤාණය ‘ධර්ම්ප්ර්තිසංවිදා’ නම් වෙයි. සූත්රරගෙයාදීවූ නවාඞ්ගය “ධර්ම2ප්ර‍තිසංවිදා” නම් වෙයි. එහි ම කියනලද්දාවූ අර්ත්වාය විභාග කොට දැන්ම “අර්ත්ථසප්රපතිසංවිදා” නම් වේ. කාමාවචරකුශලචිත්තාදියෙහි පැවැත්තාවූ ඤාණය “ධර්මවප්ර්තිසංවිදා” නම් වෙයි. ඔවුන්ගේ විපාකයෙහි පැවැත්තාවූ ඤාණය අර්ත්ථ ප්රවතිසම්හිදා නම් වෙයී. මේ පරමාර්ත්ථව වශයෙන් විභාග කොට දැක්වු “ අර්ත්ථහධර්මවප්ර තිසංවිදා” නම.
තවද ලොකොත්තරවශයෙන් සත්වරලොකය අවකාශලොකය සංස්කාරලොකය යි කියනලද තුන්ලොව්හි අතීත අනාගත වර්තසමාන සඞ්ඛ්යාථත තුන් කල්හි ම කර්මය සෘතු හෙතු ප්රනත්ය‍යයෙන් උපන් සියලු අර්ත්ථ්යන් ම අනාවරණඥානයෙන් යුක්ත වූ මාගේ බුදුරජානන් වහන්සේ නො වළහා ම දන්නාසේක.
හේ කෙසේ ද? යත් :- යට අජටාකාශ මත්තෙහි නවලක්ෂන සැටදහසක් යොදුන් බොල ඇති වාපොළොව පිහිටියේ ය. ඒ වාපොළොව මත්තෙහි සාරලක්ෂබ අසූදහසක් යොදුන් බොල ඇති ජලපොළොව පිහිටියේ ය.
ඒ ජලපොළොව අනන්තාපය්ය්දහසන්ත හැම සක්වළට ම ආධාර ව පැතිර සිටියේ ය. ඒ ජලපොළොව මුදුනෙහි පිහිටියාවූ සියලු සක්වළවල් පාංශුජලශෛලාදියෙන් මඳක් තබා පිරූ පාත්රි සමූහයක් වටින් වට ගසා දියයට තුබුවාක් මෙන් පිහිටියේ ය. එයින් සක්වළ තුණක් එක් වූ තැන් අතුරැ තුණැස් වූ අවකාශ යෙහි ලොකාන්තරිකනරකය අප්රූමාණ ව පිහිටියේ ය. විෂය ෙක්ෂූත්‍ර, ආඥා‍ෙක්ෂ්ත්ර්, ජ‍න්ම‍ෙක්ෂ‍ත්ර‍ය යි කියනලද ත්රිිවිධ බුඬ‍ෙක්ෂනත්ර වූ හැම සක්වළවලැ ජලපොළොවෙහි පටන් බ්ර්හ්මාණ්ඩය දක්වා වටින් ඒ චක්රළවාටපය්ය්ටන්න්ත මේ අතුරෙහි පිහිටි ධාතුජීව මුලාදී වූ පාථිවි පර්වරත වීප වෘක්ෂවලතා දෙව බ්ර‍හ්මභවනාදී වූ සියලු වස්තුන් ම සාධාරණ වුවත් ඒ හැම සක්වළින් මේ මගුල් සක්වළ ගුණානුභාවයෙන් උතුම් වන්නේ ය. සියලු අර්ත්වනයෙනුදු වැඩිතරම් වූයේ ය. මේ සක්වළෙහිත් යට එක් ලක්ෂතවිසිදහසක් යොදුන් ඝන වූ පස්පොළොව ධරා ගෙණ පැතිර වක්ර.වාටපර්වෙතය වටින් උද්ගත ව සිටිනේ ය. ඒ
28 සද්ධර්මටරත්නාකරය. (1. පරිච්ඡෙදය.
ජලපොළොවත් පස්පොළොවත් එක් ව දෙලක්ෂි සතළිස්දහසක් යොදුන් ඝනකඩබාල්මහපොළොව ය යි ලොකප්රදසිඬ වි ය. එහි මුදුනෙහි සුවාසුදහසක් යොදුන් ගැඹුරුවූ මහාසමුද්ර්ය වටින් සතිස්ලක්ෂස දසදහස් තුන්සියපණස් යොදුන් පමණ වූ සක්වළගල පැහැර සිටිනේ ය. ඒ සමුද්රෂය අතරතුරැ පිහිටි සතරමහත් වීපයෙන් එකී එකී දිවයිනක් පිරිවරා පන්සියයක් පන්සියයක් කොදිව් බැගින් දෙදහස් කොදිව් පිහිටියේ ය. එයින් සකටසණඨාන ව තුණැස් වූ මේ ජම්බුවීපය අයම්විතරින් දහදහසක් දසදහසක් යොදුන් පමණ ඇත්තේ ය. ආදාස සට හන් වැ වට වූ අපරගොදානය අයම්විතරින් සත්දහස් සත් දහස් යොදුන් පමණ ඇත්තේ ය. පීඨසටහන් ව සතරැස් වූ උතුරු කුරුදිවයින අයම්විතරින් අට අට දහස් යොදුන් පමණ ඇත්තේ ය. අඞ්චන්ර්රු සටහන් ව දෙකොන් වූ පුර්ව්විදෙහය අයම විතරින් සත් සත් දහස් යොදුන් පමණ ඇත්තේ ය. පිරිවර පන්සියයක් පන්සියයක් දිවයින් හා සමග වෙන වෙන ම මේ සතර දිවයින්හි වසන මනුෂ්යයයන්ගේ මුහුනුන් ඒ ඒ සටහන් ම වී ය.
මේ සතරමහාවීපයන් අතුරෙහි දසදහසක් යොදුන් දිග පුළුල ඇති ජම්බුවීපයෙන් සාරදහසක් යොදුන් පමණ තැන් පරි භොගාභී ජනයන්ගේ කුශලක්ෂපයයින් මුහුදු වි ය. තුන්දහසක් යොදුන්තැන් හිමාලය පර්වවතය විය. තුන්දහසක් යොදුන් පමණ තැන් සයානූලක්ෂනයක් පටුන් ගමාන් හා සපණසක් රුවන් ආකාරයෙන් හා නවානුලක්ෂයයක් දොණමුඛයෙන් හා උත්තම මධ්යපම අධමකාලයෙහි සුවාසුදහසක් තෙසැටදහසක් දෙපණස් දහසක් රාජධානියෙන් යුක්ත වූ ජම්බුවීපය මනුෂ්යසයන්ට වාසස්ථාන වි ය. හිමාලය පර්වඅතය අයම්විතරින් තුන්තුන්දහස් යොදුන් පමණ වි ය. උසින් පන්සියයක් යොදුන් පමණ වි ය. සුවාසූදහසක් රන්රිදී මැණික් පර්වාතවලින් ප්ර තිමණ්ඩිත වි ය. එයින් කීහ පූර්වාතචාරීහු :-
“යොජනාතං සහස්සානි නීණි ආයතවිත්ථ්තො, චතුරායීතිසහස්සෙහි කූටෙහි පතිමණ්ඩිතෝ” යි.
ඒ හිමාලයපර්විතය හිමයට වාසස්ථාන ව රිදීපර්වෙතයක් මෙන් දුරට පෙණෙන හෙයින් හිමාලයපර්වූත නම් වී ය. ඒ හිමාලය වනයෙන් පන්සියයක් ගඞ්ගා හුනුයේ ය. ඒ හිමාලය යෙහි දිගින් පුළුලින් පණස් පණස් යොදුන් වූ අවටීන් හෙළ
ලොකකථා) ප්ර්කීර්ණ කයඞ්ග්රූහකථා 29
සීයක් යොදුන් පමණ ඇති සීතලජලයෙන් පිරුණා වූ අනෙක දර්ශණනීය වූ අනොතත්තවිල ය, කර්ණෙමුණ්ඩවිල ය,රථකාරවිලය,ජද්දනනවිලය,කුණාවිල ය, මන්දාඇකිණිවිල ය, සිංහප්රකතාපවිල ය යි මහවිල්සත පිහිටියේ ය. එයින් අනොතත්ත විල වට කොට සුදර්ශානකූට ය, චිත්රථකූට ය, කාලකූට ය, ගන්ධඑ මාදනකූට ය, කෛලාසකූට ය යි යන පර්වඩතපසකින් පරික්ෂිරජත වි ය. එයින් සුදර්ශටනකූටය රන්වන් පැහැ ඇත්තේ ය. කාකමුඛා කාර ව ඇතුළතට නැමී සිටියේ ය. දෙසියයක් යොදුන් උස ඇත්තේ ය. චිත්ර කූටපර්වටතය සර්ව්රත්නමය ය. කෘලකූටය අදුන්වන්පැහැ ඇත්තේ ය. ගන්ධ මාදනපර්‍වතය ශ්යාපමවර්ණ ය. ඇතුළත මුංවන් පැහැ ඇත්තේ ය. කාලානුසාරියාදි වූ මූලගන්ධි ය, සඳුන් ආදි වූ හරසුවඳ ය, සලලා දි කොවුල්සුවඳ ය, ලමඟ ආදි වූ පොතුසුවඳ ය. කපිත්වාදදි වූ පපටිකාගන්ධන ය, සජජාදි වූ රසගන්ධ ය, තමාලාදි පත්රකගන්ධා ය, නාගකුඩකුමාදී වූ පුෂ්පගන්ධධ ය, ජාති ඵලාදී වූ ඵලගන්ධූ ය, සර්ව‍ප්ර‍කාරයෙන් පවත්නා නොයෙක් සුවඳ ආදි වූ ගන්ධධගන්ධොය යි යන මේ දශවිධ වූ සුගන්ධතයෙන් ද, අනෙක ප්රරකාර වූ ඖෂධයෙන් ද ගැවසී සිටිනේ ය. අවපසළොස්වක් රාත්රිමයෙහි සහස්රනකිරණාලොකයක් මෙන් බබලන්නේ ය.
එ ම ගන්ධ‍මාදනපර්‍මෙතයෙහි නන්දතමූලක නම් පබ්හාරයෙක් ඇත්තේ ය. ඒ පබ්හාරයෙහි පසේබුදුවරයන් වහන්සේ වසන රත්ගුහාවෙක, රිදීගුහාවෙක, මැණික්ගුහාවෙකැයි තුන්ගුහ‍ාවෙක් වෙ යි. එයින් විසිතුරු වූ මැණික්ලෙනැ දොරකඩ රුවන්මලුව අස යොදනක් උස ඇති මංජුසක නම් වෘක්ෂකයෙක් වෙයි. ඒ ගසෙහි දිය ගොඩැ පිපෙන හැම මල් ම පිපෙන්නේ ය. පසේ බුදුවරයන්වහන්සේ එතැන්හි වඩනා දවස් ඒ රුවන්මලුව පවනෙක් අවුත් හමදනේ ය. පවනෙක් අවුත් මලුවෙහි රුවන් වැලි වළගොඩ තැන් සමකොට භෙරිතලයක් සේ තනන්නේ ය. පවනෙක් අනොතත්විලින් දිය ගෙණවුන් ඉස්නේ ය. පවනෙක් ඒ වනයෙහි සියලුසුවඳ ම ගෙණවුත් රුවන්මලුවෙහි බහා මලුව එකසුවඳපිඩක් සේ කරන්නේ ය. පවනෙක් ඒ මංජු යන නම් ගසෙහි පිපි මල් නටු බිඳ වගුරුවන්නේ ය. පවනෙක් නටු හෙලූ මල් මලුවෙහි මලස්නක් සේ තනා අතුරන් නේ ය. හෙලූ මල් මලුවෙහි මලස්නක් සේ තනා අතුරන් නේ ය. හැමකල්හි හිදිනා අසුන් පණවා තිබෙන්නේ ය. එහි පසේබුදුවරයන්වහන්සේ වැඩහිඳ කමටහන් විචාර පොහොය කොට වඩනාසේක.
30 සද්ධර්මරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය
කෛලායකූටපර්ව තය රිදීපැහැ ඇත්තේ ය. මෙකී පර්ව ත හැම සුදර්ශූනපර්ව තය හා සම වූ උස මහත සටහන් ඇත්තේ ය. දෙවියන්ගේ ආනුභාවයෙන් හා නයින්ගේ ආනුභාවයෙන් මසකට සතරවැස්සෙක් වස්නේ ය. එයින් පර්වආතමුදුනෙහි ගත් ගත් දිය ගඞ්ගාවන් වහනය වන්නේ ය. ඒ හැම නදීහු ‘අනොතන්ත විලට ම වදනාහු යි. දකුණෙන් උතුරෙන් හිරසඳ යනකල්හි පර්වුතාන්තරයෙහි සූය්යා ව ලොක පැහැර මඳක් විල අ‍ාලොක කරණ පමණක් මුත් මුදුනෙන් හිරසඳ යන කල්හි ආලොක නොවැටෙන හෙයින් ඒ විල අනොතත්ත නම් වී ය. අනොතත්ත විල වට රිදී පවුරෙක් වී ය. ඒ පවුර තැනින් තැත සොපානමාලා වෙන් යුක්ත වූ නහනඃතාටවලින් හොබනේ ය. ප්රා.ණීන් රහිත වූ නිර්ම ල ජලය බුදුපසේබුදුමහරහතුන්වහන්සේට හා සිඬවිද්යාොධරාදී වූ දෙවියන්ට ප්රමයොජන වි ය. ඒ විල සතරදිග සිංහමුඛ ය, හස්තිමුඛ ය, අශ්වමුඛ ය, වෘෂ්භමුඛ ය යි සතරමුඛයෙක් වි ය. ඒ සතරමුඛයෙන් වෙන වෙන ම ගඞ්ගා සතරෙක් හුනුයේ ය. එයින් සිංහමුඛයෙන් ගිය ගඞ්ගාතීරයෙහි සිංහයෝ බහුල වූහ. හස්ති අශ්වවෘෂභමුඛවලින් ගිය ගඞ්ගාතීරවල ද ඇත්අස්ගවයෝ බහුල වූහ. පශ්චිමොත්තරපූර්වඛදිශාවෙන් නික්මුණු ගඞ්ගාවෝ තුන් තුන් වට විල පැදකුණු කොට මහවනමැදින් ම ගොස් සමුද්ර‍යට වන්හ. ඉන් දකුණට නික්මුනු ගඬ්ගාව තුන්විටක් විල පැදකුණු කොට දකුණෙන් මහගලතලක් මුදුනෙන් සැටයොත්නක් ගොස් සරස සිටි පර්වකතයෙක පැහැර තුන්ගව් වක් පමණ වට ඇති දියකඳ අහසට පැණ නැඟී සැටයොදනක් ගොස් තියග්ගලා නම් ගලතලක් මුදුනෙහි වැටී පණස් යොදනක් පමණ තැන් ගලතල බිදී පොකුණක් ව එහි පටුර බිඳ ගෙණ ගලතල මුදුනෙන් සැටයොදනක් ගොස් බිමැ හුනු තැන මහපො‍ෙවෙ බිඳ ගෙණ උමගින් සැටයොදනක් ගොස් සරස සිටි වින්ය් එහ නම් පර්ව‍තයෙහි වැද ගෙණ හස්තයෙහි පඤ්චාංගු ලීන් මෙන් ජලධාරා පසෙක් පිටත් ව මනුෂ්ය‍පථයට ගොස් සමුද්රඤයට වැටුනේ ය. ඒ ගඞ්ගාව මුලින් අනොතත්තවිල වට තුන්විටක් පැදකුණු කළ තැන් ආවට්ටගඞ්ගා නම් වි ය. ගලතල මුදුනෙන් ගිය සැටයොදුන් තැන් කාළගඞ්ගා නම් වී ය. අහසින් ගිය සැටයොදුන් තැන් ආකාශගඞ්ගා නම් වී ය. අහසින් ගොස් තියග්ගලගලතලමුදුනෙහි වැටි පණස් යොදුනක් බිඳුනු වළ තියග්ගලපොකුණ නම් වී ය. පොකුණැ ඉවුර බිඳගෙණ ගලතල මුදුනෙන් ගිය සැටයොදුන් තැන් බගලගඞ්ගා නම්
ලොකකථා) ප්රනකීර්ණකකසංග්රගහකථා 31
වි ය. ගලතලින් බිමැ හී පොළොව පළාගෙණ උමගින් නික්මුනු සැටයොදුන් තැන් උම්මග්ගගඞ්ගා නම් වි ය. වින්ය්මග නම් පර්ව්ත යෙහි වැද විද ගෙණ ධාරා පසක් ව පිටත් වූ තැන් ගඞ්ගා, යමුනා, අවිරවතී, සරබූ,මහී ය යි යන පඤ්චමහාගඞ්ගා නම් වි ය.
ජද්දන්ත විල මඩ්ය යෙහි දොළොස්යොදුන් පමණ තැන් ශෛවාලාදිරහිත ව ඉඳුනිල්මිණිකඳක් මෙන් ප්රෙසන්න වූ ජලයෙන් පිරී සිටිනේ ය. ඒ ජලය සිසාරා යොදන්ක් පුළුලතැන් සුඬ වූ කහලාර වනය පිහිටියේ ය. ඒ කහලාරවනය සිසාරා යොදනක් පුළුල නිලුපුල් වනය පිහිටියේ ය.
මෙ ම ක්ර මයෙන් යොදුන් යොදුන් පුළුල් රක්තොත්පලවන ය, ශ්වෙතොත්පලවන ය, රත්පියුම්වන ය. හෙලපියුම්වන ය, කෞමුද වන ය, කල්හාරාදිවශයෙන් මිශ්‍රකවන ය යි මෙසේ ජලජපුෂ්ප වන අටක් සිසාරා සිටි කල්හි, ඊට අනතුරු ව ඇතුන් පොවුනා තන්හි යොදනක් පුළුල ඇති රත්හැල්වනය මිශ්ර,කවනය සිසාරා පිහිටියේ ය. ඒ රත්හැල්වනයට අනතුරු ව ජලාන්තයෙහි සුවඳ මල් සුපිපි කුඩාගසින් හොබනා මිශ්ර කවනය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරු ව වෙන වෙන ම සුලුමෑ මහමෑ උඳු මං ලබු පුසුල් කැකිරි තියඹරා කොමඬු පුසුලැයි යන වනයෝ යොදුන් යොදුන් පමණ තැන් පුළුලැ පිහිටියාහ. ඊට අනතුරු ව යොදනක් පුළුලතැන් පුවක්දඬු පමණ වූ උක්වනය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරු ව ඇත් දළ පමණ ඵල ඇති කෙහෙල්වනය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරු ව යොදනක් තැන් සල්වනය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරු ව මහසැළ පමණ ඵල ඇති කොස් වනය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරු ව හැමගස් මුසු වූ මිශ්රලකවනය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරු ව දික් දැවන් විසිනුදු විනිවිද යා නො හැකි හුණවනය පිහිටියේ ය. මේ සියලු වනයන්ට ම අනතුරු ව පිටතින් සිසාරා පර්වනතවලලු සතෙක් පිහිටියේ ය. එයින් සතයොදුන් උස ඇති, ඇතුළ රන් වත් වූ ස්වණ්පාර්ශවපර්වලතය පාත්රටමුවවිටක් මෙන් ඇතුළට නැමි උණවනයට පිටතින් ඡද්දන්තවිල සිසාරා පිහිටියේ ය. එහි රන්වන්පැහැය ඡද්දන්තවිල දියට වැටී නිරන්තරයන් තරුණ රිවිමඬලක් දියෙහි ගැලුනාක් මෙන් බබලන්නේ ය. ඊට අනතුරු ව සයොදුන් උස ඇති මණර්පාහර්ශවපර්වනතය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරු ව පස්යොදුන් උස ඇති සූය්ය් පාර්ශවපර්ව්තය පිහිටි
32 සද්ධර්මරත්නාකරය. (1. පරිච්ඡෙදය.
සේ ය. ඊට අනතුරු ව සතරයොදුන් උස චන්ර්වප පාර්ශ්වපර්ව තය පිහිටියේ ය. ඊට අනතරු ව තුන්යොදුන් උස ඇති උදකපාර්ශ්ව පර්වශතය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරු ව දෙයොදුන් උස ඇති මහා කාලපර්ව තය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරු ව යොදනක් උස ඇති චූලකාලපර්ව තය පිහිටියේ ය.
මෙසේ සත් පර්වපතයෙකින් වට කළ ඡද්දන්නවිලට අග්නි කොතයෙහි නුදුරු ව පවනින් දියබිඳු ඉසෙන පමණ තන්හි කඳවට පස්යොදුන් පමණ වූ , කඳමූල පටන් වෙළෙපට සත් යොදුන් පමණ වූ , සතරදිශාවට ගිය අතු සතර සයොදුන් සයොදුන් පමණ වූ මුදුන් ශාඛාව ද එ ම පමණ වූ ගස මූල පටන් අග දක්වා තෙළෙස් යොදුන් පමණ වූ, උතුරෙන් දකුණට ද, ඉඳු රෙන් පැළදිගට ද දොළොස් යොදුන් දොළොස් යොදුන් පමණ වූ, අටදහසක් අරළු ඇත්තා වූ, මහත් මුඩුමිණිකුළක් වැනි නුග රුකෙක් පිහිටියේ ය. ඒ නුගරුකෙහි අටදාසක් අරළු යට ෂඩ්දන්තහස්තීහු ග්රී ෂ්මකාලයෙහි වසන්නාහු ය, වර්ෂාකකාලයෙහි ස්වර්ණටපාර්ශ්වාදී වූ පර්වෙතවලැ වසන්නාහු ය, මේ හස්තීන්ගේ සතර කකුල ද සොඬ ද වාලධිය ද හිගුල් මෙන් රතු ය. කඳ මැද සුදු ය.
මන්ර් වාකිණිවිල මැද පස්විසියොදුන් පමණ තැන් සෙවෙල් හෝ ප්රාතණින් හෝ නො ම ඇති ව සිහිලස මිහිරි ප්රැසන්න වූ පිළි මිණිවත් ජලයෙන් පිරී සිටිනේ ය. ඒ සිසාරා දෙගව්වක් පුළුල තන්හි හෙලපියුම් වනය පිහිටියේ ය. ඒ හෙලපියුම්වෙනෙහි නගුලිස් පමණ නෙලුඹුදැලි ඇත්තේ ය. එහි අලපොකුරු බෙර පමණ ඇත්තේ ය. එහි එකි එකී පුරුකක් වසා සිටි සිවියක් ඇතුළෙහි නැළියක් පමණ කිරි පිරි සිටිනේ ය. මල් පිපුනු කල්හි සුලගින් රෙණු පැහැර ගොස් පියුම්පතපිටැ වැගිර පවනින් දියබිඳු ඉසී හිරුරැසින් පැසී මඳරත්යවටක් මෙන් ඝන ව රසයෙන් යුක්ත වූ පොකුරුම් ධ්යාසනලාභී වූ තපස්වී ආදීන්ට ප්ර්යොජන වන්නේ ය. මේ හෙලපියුම්වනයට අනතුරු ව රත්පියුම්වනය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරු ව රත්කුමුදු වනය. හෙලකුමුදුවනය. නිලුපුල්වනය, රක්තොත්ඵලවනය, සුවඳරත්හැල්වනය, කැකිරි තියඹරා ලබු පුසුල් ආදී වල්ලී ඵලවන ය යි යන මේ එකොළොස්වනය ඒ ඒ වනයත් සිසාරා අනුක්රයමයෙන් පිහිටියාහ. ඊට අනුතුරු ව අටයොදුන් පුළුලතැන් හුණදඬු පමණ දඩු ඇති උක්වනය පිහිටියේ ය. ඒ
ලොකකථා ) ප්රුකීර්ණ කසඬ්ග්රකහකථා 33
උක්වනයෙහි වසන්නා වූ හස්තීන් උක්දඬු බිඳගෙණ ගල්අතල වලැ තබා පයින් මිරිකු කලැ උක්පැණි වැහිර ගල්කෙම්වල පිරී සිට ඉරඅව්වෙන් පැසී කිරිවහණ මෙන් ඝන වූ උක්සකුරුකැටි තිබෙන්නේ ය. ඒ උක්සකුරු කිසිකලෙක හස්ති‍රාජයෝ ගෙණ පැමිණි බුදුපසේබුදුමහරහතුන්වහන්සේලාට පිළීගන්වන්නාහ. ඒ උක්වනයට අනතුරු ව මහත්ඵල ඇති කදලිවනය පිහිටියේ ය. ඊට අනතුරුව කොස්වනය, අඹවනය, ගිවුළුවනය, මිශ්ර කවනය යි මෙසේ ඒ විල සිසාරා නොයෙක් වනයෙන් ගැවසීගත්තේ ය. ඒ හිමාලයෙහි වාසය කරන්නා වු සිංහ ව්යානඝ්රී හස්ති අශ්ව ගව ගවර සෙමෙර සූකර දිවි මුව හංස මයුර පරපටු කිඳුරු ගිජුලිහිණි ආදී වූ නොයෙක් චිපදචතුෂ්පාදාදි ජාතීන්ගෙන් සිංහලයන්ගේ ද කුරවිකෙවිල්ලාගේ ද විශෙෂත්වය වන්නේ ය. හේ කෙසේ ද? යත්:-
ඔවුන් අතුරෙහි සිංහයන්ගෙන් තෘණසිංහය කාළසිංහය පංඩුසිංහය කෙසරසිංහයයි සිංහයෝ සතරකුලයෙන් වෙති. ඔවුන් අතුරෙහි තෘණසිංහයෝ පරෙවිපැහැ ඇත්තාහ. තෘණ අනුභව කරන්නාහ. කාලසිංහයෝ කළුගවයන් වැනියහ. තෘණ අනුභව කරන්නාහු ම වෙත්. පාණ්ඩුසිංහයෝ පඬුවන් පැහැ ඇති ගවයන් වැනියහ. මාංස අනුභව කරන්නාහ. කෙසර සිංහයෝ ද මාංස අනුභව කරන්නාහ. ඔවුන්ගේ මුඛය ද වාලධිය ද සතරපාදාන්තය ද අලතා ගැල්ලුවාක් මෙන් රතු ව තිබෙන්නේ ය. හිස්මුදුනෙහි පටන් අලතා වන් රෙඛා තුණෙන් පිටිකරින් ගොස් පිටමුදුනෙන් පිඬිපිටට පැමිණ දක්ෂි්ණාවර්තතත ව කරකැවී දෙකෙක් සිටිනේ ය. මැදරෙඛාව වාලධිය මුල සරහා සිටිනේ ය. කඳ මැද දහස් ගණන් වටනා පලසකින් වැසුවාක් මෙන් කෙසුරුබරින් හොබනේ ය. සෙසු තැන් හාල්පිටි සක්සුණුපිඩක් මෙන් සුදුපැහැයෙන් බබලන්නේ ය. මෙබඳු වූ කෙසර සිංහයෝ තමන් වසන්නා වූ රන්රිදී පළිඟු සත්රුවන්රත්සිරියෙල් ගිරිගුහා වලින් නික්ම ගොස් ස්වර්ණයරජත එලිකමණි මනොසිලා මය වූ ගල්අතලවලින් එක්තරා පර්ව තයක් මුදුනට පැනනැඟී විදුරුනියපඳුරු පැහැයෙහි අහඞ්කාරයෙන් සිට පශ්චිමපාදවය සම කොට තබා පුරිමහස්තවය ඉදිරියෙහි පසාරණය කොට ශරීරයාගේපශ්චාද්භාගය ඇද පූර්වහභාගය හකුලුවා* තබා පිට වළ කොට කර නගා අශනිශබ්දයක් මෙන් නැහැපුට පොළා ශරීරයෙහි ලග්න වූ රජස් පහ කොට තරුණ වස්සකු මෙන්
* “පශ්වාද්භාගයෙහි පූර්වුභාගය පිහිටුවා”
3
34 සඬර්ම රත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය
ඔබමොබ ධාවනය කෙරෙමින් සිංහ විජෘම්භණය කරන්නාහ. මෙසේ ධාවනය කරන්නා වූ ඔහුගේ ශරීරය අන්ධමකාරයෙහි භ්රයමණය කරන්නා වූ ගිනිපෙණෙල්ලක් මෙන් අතුරු නො හැර සිටින්නේ ය. මෙසේ සිංහ විජෘම්භනය කොට තුන්යලක් සිංහනාද කරන්නේය. ඒ සිංහනාදය හාත්පසින් තුන්යොදුන්තැන එකනින්නාද ව පවත්නේ ය. ඒ සිංහනාදය ඇසූ තුන් යොදුන් අතුරෙහි අපාදවිපාදවතුෂ්පාද ජාතීහු තමන් දැන් දැන් අල්වතී ඉගිකරු ව වට බලමින් තැති ගෙණ තම තමන් සිටි තෙන සිටිය නො හෙති. සිදුරුවලට ම වදනාහ. දියෙහි වසන මස්කැසුබ් ආදීහු ගැඹුරුඅඳුරුගනනිල් දියසළා අතුරෙහි වදනාහ. වෙනෙහි වසන ඇත් අස් ගෝණ මුව ආදීහු ගනපත් වල වදනාහ. පක්ෂි්හු අහස්කුසට පැනනැඟී භ්රණමණය කරන්නාහ. මෙසේ සිංහනාද කරන්නා වූ කෙසරසිංහරාජතෙ‍ම තමා සිටිතෙන සිට වමින් ඉස්බක් තැන් දකුණෙන් ඉස්බක් තැන් පනින්නේ ය. සිටියා සේ ම සෘජු ව උඩ සතර ඉස්බක් හෝ අට ඉස්බක් හෝ පනින්නේ ය. සමබිමැ සිට ආ පස්සෙන් සොළොස් ඉස්බක් හෝ විසි ඉස්බක් හෝ පනින්නේ ය. ගොඩෙකැ සිට හෝ පර්වොතයක් මුදුනෙහි සිට හෝ පිටිපස්සෙන්. සැට ඉස්බක් හෝ අසු ඉස්බක් හෝ පනින්නේ ය. පනිනකල්හි මග අතුර වෘක්ෂියක් හෝ පර්ව්තයක් හෝ දුට, එයින් පරිහරණය පිණිස දකුණෙන් හෝ වමින් හෝ මත්තෙන් හෝ ඉස්බක් තැන් නො ලං ව පනින්නේ ය. මෙබඳු වූ කෙසරීන්ර්ස් තෙම ගල්මුදුනෙහි සිට තුන්යළක් සිංහනාද පවත්වා ඒ ශබ්දය හා සමග ඉදිරියෙන් තුන් යොදනක් පැන වහා නැවැත අවුත් එම ගිරිඅතලෙහි සිට තමා කළ සිංහනාදයෙහි අනුනාදය අසා සිටිනේ ය. මේ සිංහ වික්රෙමය තෘණසිංහ ය, කාලසිංහ ය, පණ්ඩුසිංහ ය යි යන තුන් කුලෙහි සිංහයන්ට නො ම ඇත්තේ ය. මෙබඳු වික්රසම ඇති කෙසරසිංහරාජයෝ ම උතුම් වන්නාහ. එයින් කීහ :-
“තිණසීහො කාලසීහො පණ්ඩුසීහො ච කෙසරී. තෙසං චතුන්නං සීහානං කෙසරී අග්ගතං ගතො’’ යි .
කුරවිකෙවිල්ලෝ මධුරරස ඇති විලිකුම්මිඅඹපල තුඬින් පැහැර අඹපැණි බී මත් ව පක්ෂ තාල දෙමින් මණිවංශධවනියක් මෙන් යට ශාඛාවේ සිට නාද පවත්වා මත්තෙහි ශාඛාවට නෑගී හිඳ තමාගේ ශබ්දයෙහි අනුනාදරසය කන් පුරා විඳුනාහ.
ලොකකථා) ප්ර කීර්ණවකයඞ්ග්රුහකථා 35
එකල්හි චතුෂ්පාදජාතීහු ශබ්දමදයෙන් මත්ව තමතමන් බවත් නො දන්නාහ.ලපලුලියගොප්තණ කනු පිණිස මුඛයෙන් ගත් මුවආදීහු තමන් කන්තා වූ ගොදුරෙහි ආල්යය හැර තලු නො පැහැර ඒ ශබ්දය අසා සිටිනාහු ය. ගොදුරුලොබින් මුවන් ලුහුබඳවා දිවන දිවියෝ ඒ ශබ්දය ඇසූ කල්හි දිවන්නට උඩ නැඟු කකුල බිමැ නො තබා, බිම තුබු කකුල උඩ නො නඟා, සිතියමැ රුවක් මෙන් නිශ්චල ව ඒ ශබ්දය ම අසා සිටිනාහු ය. දිවියන් දැක ප්රාසණභයින් දිවන මුවෝ ද මරණභයින් තැති ගත් සිත් හැර ඒ කුරවිකනාදය ම අසා සිටිනාහු ය. අහසින් යන පක්ෂීතහු ද පියා නො සලා පක්ෂිපත්ර ප්රයසාරණය කොට නිශ්චල ව සිටිනාහු ය. දියෙහි මත්ස්යරයෝ ද වරල් නො සොල්වා ඒ ශබ්දය ම අසා සිටිනාහු ය. මෙසේ මධුරස්වරයෙන් කන්කලු වූ කුරවිකෙවිල්ලෝ හිමවෙනෙහි බබලන්නාහ.
ඒ හිමාලයට දකුණුදිගැ දඹදිවට හිමි වූ දඹරුක පිහිටියේ ය. ඒ දඹරුකෙහි නමින් දමදිව නම් වී ය. ඒ දඹරුකෙහි කඳ වට පසළොස් යොදුනැ. මුලපටන් අතුපතර විහිදී තෙනට පණස් යොදුනැ. එයින් මුදුනට නැඟී ශාඛාව පණස් යොදුනැ. සතර දිගට ගිය ශාඛා සතර පණස් පණස් යොදුන. ගස මුල පටන් මුදුන් අතුඅගට සියක්යොදුන. පැදුම් ශාඛාග්ර්යෙහි පටන් පශ්චිම ශාඛාග්රඅයට ද, දකුණු ශාඛාග්රයයෙහි පටන් උතුරු ශාඛාග්ර‍යට ද සියක් සියක් යොදුනැ. ශාඛාමණ්ඩලය වටින් තුන්සියක් යොදුනැ. ඒ ගස පඤ්චශාඛාවෙන් ගඞ්ගා පසෙක් හුනුයේ ය. එහි දඹගෙඩි මහදියකළපමණ ඇත්තේ ය. ඒ දඹගෙඩි හුනු තෙනින් නඟුලිස් පමණ රන්පැල නැ‍ඟෙන්නේ ය. ඒ රන්පැල ගංඉවුරෙහි රළ පැහැරීමෙන් ජින්නහින්න ව දියෙන් ගොස් දඹදිව වදනේ ය. මෙ ජා‍බ්මොබානදකනක නම. ඒ දඹගස ද, අසුරභවනයෙහි පළොල්රුක ද, ගරුඩභවනයෙහි ඉඹුල්රුක් ද, අප‍රගොදානයෙහි කොළොම්රුක ද, උතුරුකුරුදිවයින කප්රුක ද, පූර්ව විදෙහයෙහි මහරිරුක ද, ගක්රඋභවනයෙහි පරසතුරුක ද යන කල්පස්ථායි ඒ වෘක්ෂ සත ම එක උස මහත ඇත්තේ ය. එයින් කීහ: -
“තිපඤ්චයොජනක්ඛන්ධ- පරිකෙඛපා නගචභයා, පඤ්ඤසයොජනක්ඛන්ධා- සාඛායාමා සමන්තතො.
සතයොපනවිත්ථිනණ්නා තාවදේව ච උග්ගතා, ජම්බු යස්සානුභාවෙන ජම්බුදීපො පකාසිතො.
36 සඬර්මඇරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය
පාටලී සිට්බලී ජම්බු දෙවානං පාරිඡත්තකො, කදමේබා කප්පරුක්ඛො ව සිරිසො වෙති සත්තමො.
පාටලී අසුරානඤ්ච සුපණ්ණානඤ්ච සිම්බලී, ජම්බූ ඉධ මනුස්සානං දෙවානං පාරිඡත්තකො.
කද‍ම්බොපරගොයානෙ කප්පරුක්ඛො ව උත්තරෙ, පුබ්බවිදෙගෙ සිරීසො ච කප්පඪායි ඉමෙ මතා.
බන්ධාව පත්තං මහාසාඛා උබ්බේධා පරිමණ්ඩලා, සබ්බෙ එකපරිචෙඡදා සබ්බෙ තිඪන්ති සස්සතා” යි.
උතුරුකුරුදිවයින සත්වබයන්ට රොගාන්තරායයෙක් වත් විකලාඞ්ගවිකලෙන්රිත්ව යයෙක් වත් නො ම ඇත්තේ ය. හැමකල්හි සොළොස්ඇවිරිදි ස්ත්රී‍පුරුෂයන් මෙන් ප්ර ථමයෞවනයෙහි පිහිටා සිටිනාහු ය. කෘෂිවාර්ණරජ්යාෙදි වූ කිසි ජිවනොපායකර්මාතන්තයෙක ව්යපවෘත නො වී කප්රුකින් ම වස්ත්රාරභරණඅන්නපානාදිය ගෙණ කා බී හැඳ පැළඳ, අහස ම ගෘහයක් කොට වැස දහසක් අවුරුදු ආයු වළදා, තමන් පෙර කළ කුශලානුභාවයෙන් හා කප්රුකෙහි ආනුභාවයෙන් දිව්යාසම්පත්තියක් මෙන් සකල ශ්රීය අනුභව කොට වසන්නාහු ය. නිරන්තරයෙන් පන්සිල් රක්නා හෙයින් කලුරිය කළා වූ සත්වනයෝ සතරඅපායෙහි නො ඉපිද දිව්යිමනුෂ්යා දිසුගතියෙහි ම උපදනාහු ය.
සමුද්රහය වනාහි වටින් සක්වළගල පැහැර සිටිනේ ය. සමුද්රද තීරයෙහි පටන් ක්රදමක්රාමයෙන් අඟලෙක, දැඟලෙක, වියතෙක, දෙවියතෙක, රියනෙක, දෙරියනෙකා, යටෙක, දසයටෙක, ඉස් බෙක, දසඉස්බෙක, ගව්වෙක, දෙගව්වෙක, යොත්නෙක, දෙයොත්නෙකු, දසයොත්නෙක, සියක් යොත්නෙක, දාසක් යොත්නෙකැයි මෙසේ සක්වළගල පටන් ගැඹුරු ගැඹුරු ව ගොස් මහමෙර සමීපයෙහි සුවාසුදහසක් යොදුන් ගැඹුර ඇත්තේ ය. මේ සමුද්රකය යටින් සතළිස්දහසක් යොදුන් උස ඇතිත ජලස්කන්ධ.ය දෙසියතුන්සිය පන්සියයක් යොදුන් ද, දස දහසක් යොදුන් ද පමණ දිග ඇති තිමි තිමිඞ්ගල තිමීර පිඞ්ගල ආනන්දි තිමින්දස අජ්ඣාරොහ මහාතිමි ය යි යනාදි මත්ස්යපරාජයන්ගේ පැලඹීමෙන් කැලඹී චලිත වූයේ ය. මැද සාරදහසක් යොදුන් උස දියකඳ නිශ්චල ව තිබෙන්නේ ය. ඉන් උඩ සතළිස්දහසක් යොදුන් උස දියකඳ රළ ගැසීමෙන් චලිත වන්නේ ය. ඒ රළින් මහින්ද නම් රළ
ලොකකථා.) ප්රළකීර්ණුකසඞ්ග්ර හකථා 37
සැටයොදුන් උස උඩ නඟ වැටෙන්නේ ය. ගඞ්ගා නම් රළ පණ්ස් යොදුන් උස උඩ නඟා හෙන්නේ ය. රොහණ නම් රළ සතළිස් යොදුන් උස උඩ නඟා පතිත වන්නේ ය.
තවද, ඒ සමුද්රනයෙහි ම තැනින් තැන බුරමාලී සමුද්ර ය, අග්නි මාලී සමුද්ර ය, දධිමාලි සමුද්රඩය, කුශමාලි සමුද්ර ය, නලමාලී සමුද්රහය, ප්ර චාලනලමාලීසමුද්ර ය යි සවැදැරුම් වෙයි. එයින් බුරමාලී සමුද්ර්ය නම්: යම් තැනෙක්හි විදුරුවැල්ලෙන් එකාලොක වී ද, මනුෂ්යි යන් වැනි වූ මත්ස්යරසමුහයාගේ නාසා නගා ඔප් නැඟු කර සමූහයක් මෙන් දියමුදුනෙන් ඉපිළ ගිලේ ද,ඒ සමුද්රරය ‘බුරමාලී’ නම් වෙයි. යම් තැනෙක්හි ඝනරණින් නිමවා ඔප් නැඟු රන්පතක් සේ යට රන් වැල්ලෙන් විහිදි රන්රස් ජලතලාව මුදුනෙන් පෙණේ ද, ඒ අග්නිමාලි සමුද්ර්ය නම් වේ. යම් තෙනෙක්හි යට රිදීවැල් ලෙන් පැන නැංගා වූ ආලොකය දියෙහි පැතිර කිරිමුහුද මෙන් ඉතා සුදු වූ දධිපටලයක් මෙන් සුදුරැස් විහිදා ද, ඒ දධිමාලී සමුද්රහය නම් වෙයි. යම් තෙනෙක්හි ඉඳුනිල්මිණිවැල්ලෙන් විසිර ගිය නිලිපැහැයෙන් මුහුද භීතණින් ගැවැසී ගත් භූමිප්රඉදෙශයක් මෙන් ද, තරුණපැලයෙන් ගැවැසී ගත් ගොයම්වෙලක් මෙන් ද, නිල්පැහැයෙන් බබලන්නේ ද, ඒ කුශමාලිසමුද්රෙය නම් වේ. යම් තෙනෙක්හි වංශරාගමාණික්ය යන්ගේ උත්සන්න තාවෙන් තරුණහුණවනයක් මෙන් පෙණේ ද, ඒ ස්ථානය නලමාලිසමුද්ර ය නම් වෙයි. යම් තෙනෙක්හි පබළු උත්සන්නතා වෙක් ජලතලාව රිචිමඬලක් මෙන් රත් ව පෙණේ ද, ඒ ස්ථානය ප්රේවාලනලමාලී නම් වෙයි.
යම් තෙනෙක්හි තදපවන්වේගයෙන් වටින් දියකඳ ඇද යොදුන් ගණන් උඩ දියකඳ නැඟී වටින් ඉවුරු බිඳුනු හෙලක් සේ ද, නටුව නැති අත්බඹරක්සේ ද, කොත බිම බලා සිටුවූ මිට නැති කුඩයක් සේ ද, සියලු දිසාවෙන් පෙණී වටින් ප්රදපාත ව උඩ නැඟී රළ බිඳී වෙගයෙන් හුනුකල්හි වටට දියරැළිය ගොස් මහමෙර ද සක්වළගල ද පැහැර දසදොළොස් යොදුන් පමණ උඩට නඟා භයජනක වූ ශබ්ද පවත්වා නැවැත මහමුහුද හුනුකලැ ඒ ස්ථානයෙහි යොදුන් ගණන් දිගුපුළුල් ගැඹුරු මග වළ වෙයි ද, ඒ ස්ථානය “වඩබාමුඛය” යි කියන ලද. එයින් සක් වළට අභිමුඛ ව යන්නා වූ ක්ෂුථද්රඩ වු දියරැළ වෙරළ ගලා බස් නේ ය. ඒ මුහුද වඩදිය බාදිය නම් වේ. තවද අව්විමහානරක යෙහි පැසෙන සත්ව.යන්ගේ කර්මිවශයෙන් නරකාවාරය හැම දවස් ම ඇරි වැසෙන්නේ ය එයින් නිරාදොර ඇරී ගිය කල්හි මහඟිති
38 සද්ධර්ම රත්නාකරය. (1. පරිච්ඡෙදය.
ක‍ඳෙක් නික්ම යොදුන්ගණන් දියකඳ මුහුද යට භාගයයෙන් දවන්නේ ය. එකල්හි මුඳුනෙහි සිටි දිය කරකැවී කැකෑරී මහා ශබ්ද පවත්වා අවිචිනිරාදොර වැගිර සි‍ඳෙන්නේ ය. දිය සළාවක් මෙන් කරකැවී වළ වූ තැන් “වළබාමුඛ” නම් වෙයි.
තවද, මහමුහුද කෙතෙක් කල් වැසි වටත්. නියම් කලත්. අඟලක් පමණත් අඩු වැඩි නො වන්නේ ය. තවද, මේ මහාසමුද්රතය හැමකල්හි ක්ෂුණද්ර මහත් වට දිඟු ආදි අනෙකවිධ මුතු ද, රතු නිල් ආදී නොයෙක් පැහැයෙන් යුක්ත මැණික් ද, වංශ වර්ණව මහරිමල් වර්ණාකදී වූ අනෙකවිධ වූ වෙරළුමිණි ද, දක්ෂව ණාවතීතාමොදරධමනශංඛාදිඅනෙකභෙද වූ සක් ද, ශේවත කාලමුද්ගවර්ණාරදී වූ විවිධශෛල ද කුදුමහත් මඳරත් ඝන රත් දිගුලුහුඩු වූ නනාවිධ පබළු ද, කර්බුරාදී වූ නෙයෙක් පැහැ ඇති මැසිරිගල් දැ යි මෙසේ අපමණ වූ රත්නයෙන් බබලන්නේ ය.
ඒ මහමුහුදුමැද සලපොළොවෙහි පටන් පැනනැගි ත්රිේකූට නම් වූ පර්වරත තුණක් මුදුනෙහි එක්ලක්ෂහ අටසැටදහසක් යොදුන් උස ඇති භෙරිසණ්ඨාන වූ අෂ්ටවර්ණදයෙකින් බබලන මහාමේරු පර්වයතය පිහිටියේ ය. ඒ මහමෙර සුවාසුදහසක් යොදුන් මුහුද ගැලී සිටිනේ ය. සුවාසුදහසක් උද්ගත ව සිටිනේ ය. ඒ මහ මෙරපල්ලෙහි ත්රිුකූටපර්වයත අතුරැ දසදහසක් යොදුන් පමණතැන් අසුරභවනය පිහිටියේ ය. ඒ මහාමෙරුපර්වතතය සතරමහදිග සතර පැහැයෙක, සතරුඅනුදිග සතර පැහැයෙකැ යි අටපැහැයක් ඇත්තේ ය. එයින් පූර්වෙදිග පළිගුවන් සුදුපැහැය ය. දකුණු දිග ඉඳුනිල්මිණිවන් පැහැය ය. පශ්චිමදිග පබළුවන් රත්පැහැය ය. උතුරුදිග ඝනරන්වන් පැහැය ය. ඊසානදිග සුදුරන්වන්මිශ්රය වූ පැහැය ය. අග්නිදිශාව සුදුනිල් මිශ්රප පැහැය ය. නිරිත රත් නිල් මිශ්රන වූ පැහැය ය. වායුදිග රත් - රන් මිශ්රි පැහැය ය.
මෙයින් සතරමගදිග සතර අනුදිග පර්වහතසමුද්රා-දිය ස්වකීය වර්ණ කෙරෙමින් සක්වළගල පැහැර සිටිනේය. එසේ හෙයින් පූර්වයදිශාවෙහි සමුද්රිය කිරිමුහුද නම් වි ය. දක්ෂිාණදිශාවෙහි සමුද්ර්ය නිල්මුහුද නම් වි ය. පශ්චිමදිශාවෙහි සමුද්රහය නිල්මුහුද නම් වි ය. පශ්චිමදිශාවෙහි සමුද්ර ය පබළුමුහුද නම් වි ය. උත්තරදිශාවෙහි සමුද්රුය ස්වර්ණසාගර නම් වි ය. සතර අනුදිග ද ඒ ඒ වර්ණන වි ය. ජම්බුවීපය, අපරගොදානය, උතුරුකුරුදිවයින, පූර්වඒවිදෙහ ය යි යන කොදෙව් පිරිවර කොට ඇති මේ සතරමහාවීපයටය ම මහාමෙරුපර්වඋතය උතුරුදිගැ ම වි ය. චක්රේවාටපර්ව තය දකුණුදිගැ ම වී.
ලොකකථා ) ප්රණකීර්ණකසඞග්රවහකථා. 39
මහාමෙරුපර්ව තයාගේ හාත්පස්හි පුළුලින් ද උසින් ද පන් දහසක් පන්දහසක් යොදුන් පමණ නාගලින්දගය, ගරුඩා ලින්ද ය, කුම්භණ්ඩාලින්ද ය, යක්ඛාලින්දොය යි තව්තිසාභවනයට අරක් ගෙණ සිටින උන් උන්ගේ නාමයෙන් ම ප්රලසිඬ වූ ආලින්දි සතරෙක් වී ය.
ඒ මහාමෙරුපර්වසතය සිසාරා සුවාසූදහසක් යොදුන් උස ඇති යුගන්ධෙරපර්වූතය පිහිටියේ ය. එයිත් දෙසාළිස් දහසක් යොදුන් උස සයුරැ ගැලී සිටිනේ ය. දෙසාළිස්දහසක් යොදුන් උද්ගත ව සිටිනේ ය. ඒ යුගන්ධුරපර්වැතය සිසාරා, දෙසාළිස්දහසක් යොදුන් උසඇති ඊශධරපර්ව තය පිහිටියේ ය. එයින් වික්විසිදහසක් යොදුන් උස දියෙහි ගැලී සිටිනේ ය. එක්විසිදහසක් යොදුන් උස උද්ගත ව සිටිනේ ය. ඒ ඊශධර පර්විතය සිසාරා එක්විසිදහසක් යොදුන් උස ඇති කරවීකපර්විතය පිහිටියේ ය. එයින් දසදහස්පන්සියයක් යොදුන් උස දියෙහි ගැලී සිටිනේ ය. එපමණ උද්ගත ව සිටිනේයි. ඒ කරවික පර්වදතය සිසාරා දසදහස් පන්සියයක් යොදුන් උස ඇති සුදර්ශසන පර්වසතය පිහිටියේ ය. එයින් පන්දහස්දෙසියපණස් යොදුන් උස දියෙහි ගැලී සිටිනේ ය. එපමණ ම උද්ගත ව සිටිනේයි. ඒ සුදර්ශිනපර්වයතය සිසාරා පන්දහස්දෙසියපණස් යොදුන් උස ඇති නෙෂන්ධනරපර්වොතය පිහිටියේ ය. එයිත් දෙදාස්සසියපස්විසි යොදුන් උස දියෙහි ගැලී සිටිනේ ය. එපමණ ම උද්ගත ව සිටි නේ ය. නෙමින්ධ රපර්වහතය සිසාරා දෙදාස්සසියපස්විසි යොදුන් උස ඇති වින්තකපර්විතය පිහිටියේ ය. එයින් එක්දාස්තුන්සිය දොළොස් යොදුන් දෙගව්වක් පමණ දියෙහි ගැලී සිටිනේ ය. එපමණ ම උද්ගත ව සිටිනේයි. ඒ විනතකපර්විතය සිසාරා එක් දහස් තුන්සියදොළොස් යොදුන් දෙගව්වක් පමණ උසඇති අශ්වකර්ණපර්වවතය පිහිටියේ ය. එයිත් සසියපණස් යොදුන් එක් ගව්වක් පමණ දියෙහි ගැලී සිටිනේ ය. එපමණ උද්ගත ව සිටිනේ ය. එයින් කීහ පූර්වා චාරීහු :-
“චතුරාසීති සහස්සානි අජේඣාගාළෙහා මහණ්ණවේ. අච්චුග්ගතො තාචදෙව සිනෙරුපබ්බතුත්තමො.
පාවීනපස්සං රජතං දක්ඛිණං ඉන්දපනීලකං පච්ජිමං එළිකං පස්සං උත්තරං කඤ්චනාමයං.
තතො උප්පඩිඪුපඩේඪන පමාණෙන යථාක්කමං, අජේඣාගාළ්හු ග්ගනා දිබ්බා නානාරතනවිත්තිතා.
40 සද්ධර්මීරත්නාකරය . (1 පරිච්ඡෙදය
යුගන්ධ රො ඊසධරො කරවීකො සුදස්සනො. නෙමින්ධරරො විනතකො අස්සකණ්ණො ගිරි බ්ර්හා.
එතෙ සත්ත මහාසෙලා සිනෙරුස්ස සමන්තතො, මහාරාජානමාවාසා දෙවයක්ඛනිසෙවිතා” යි.
මහමෙරට හා යුගන්ධෙරපර්ව්තයට අතුරෙහි සුවාසූදහසක් යොදුන් පුළුල ඇති සීදන්තසමුද්රෙය පිහිටියේ ය. ඒ සමුද්රහයෙහි ජලය ඉතා ම සියුම් ව මොනරපිළක් දැමුවත් ගැලී යන හෙයින් “සීදන්තසාගර” නම් වි ය. සිදන්තසාගර” නම් වි ය. ඒ සීදන්තසමුද්රකයෙහි සප්තකුළ පර්වයතයෝ අනුපිළියෙළින් මිටි ව චෙදිකාකාරයෙන් පිහිටියාහුයි. එයින් යුගන්ධ්රපර්ව තය මුදුනෙහි සතරවරම්මහරජුන්ට වාස ස්ථාන වූ චාතුර්මහාරාජික දිව්යකලොකය පිහිටියේ ය. ඒ සව්මහ රජය එක්සිය අටපාදයකින් යුක්ත වූ සත්විසිමහනකත කින් ද දොළොස්රැසින් ද නවග්රසහයන්ගෙන් ද යන මේ ආදී වූ බොහෝ තාරකාවිමානයෙන් ගැවැසී ගත්තේ ය. එයින් චන්ර්ම මණ්ඩලය අයම් විතරින් උසින් උනුපණස් යොදනක් පමණ ය. වටින් එක්සියසත්සාළිස්යොදුන් පමණ ය මේ චන්ර්ණස විමානය ඇතුළෙන් ඉන්ර්සියනීලමාණික්ය්මය වි ය. පිටතින් රිදීමය වි ය. එසේ හෙයින් ඇතුළතින් ද පිටතින් ද සිහිලස වි ය. එයින් කීහ. පූර්වාිවාරීහු :-
“ ස තිසාකරො තෙසු වසෙය්ය අන්තො, මණිනා කතෙ බාහිරතො විමානෙ, රජතාවන‍ඬෙ පවරෙ මනුඤේඤ සිතප්පභාභාසුරමිත්ථිපමාකරෙ” යි.
සූය්ර්ය‍යමණ්ඩලය අයම්විතරින් උසින් පණස් යොදුන් පමණ වි ය. අවටින් එක් සියපණස් යොදුන් පමණ වි ය. ඇතුළෙන් රන්වන් පැහැ ඇත්තේ ය. පිටතින් පබළුවන් පැහැ ඇත්තේ ය. එසේ හෙයින් ඇතුළෙනු දු පිටතිනු දු උෂ්ණ වි ය. එයින් කීහ. පූර්ව වාරීහු :-
“සො භානුමා කනකමයෙ විමානෙ අන්තො බහි එළිකමයෙ වසෙය්යැ, උණ්හං පභා අධිකමහොසි තස්ස උභ්යංම්පි තං උණ්හතරං නථාහි” යි.
මෙසේ චන්ර්පභ සූය්ය්හි දෙදෙන හිමන් ගිමන් වසන් තුන් සෘතු ව ම අජ - ගජ ගොවිථිය යි වන තුන් විථියෙහි හැසිර පූර්වා‍පර
පටීසම්භාදාකථා) ප්රනකීණ්කසංග්රනහකථා 41
දක්ෂමණඋත්තර සතර දීපාධික දෙදහසක් දිවයින් වලින් තුණක් අධික යෙප්ර්දහසක් දිවයින්වලට එකවිට ම ආලෝක පතුරුවා සියවිමන්හි බබලන්නාහුයි. චාතුර්මකභාරාජිකයෙන් දෙසාළිස්දහසක් සියවිමන්හි බබලන්නාහුයි. චාතුර්මකභාරාජිකයෙන් දෙසාළිස්දහසක් යොදනින් මත්තෙහි මහමෙර මුදුන දස දහසක් යොදුන් අයම්විතර ඇති නොයෙක් දිව්යෙසම්පත්තීන් බබලන්නා වූ තව්තිසා භවනය පිහිටියේ ය. මේ දෙදෙව්ලොව ම චක්ර්වාටපය්ය්නය න්ත ව පිහිටියේ ය. ඒ ශක්ර්භවනයට දෙසාළිස්දහසක් යොදතින් මත්තෙහි යාම නම් දිව්යනලොකය පිහිටියේ ය. එසේ ම තුසිත නම් දිව්‍යලොකය නිර්මාිණරති නම් දිව්යයලෙ, කය පරනිර්මිතවගවර්ති නම් දිව්යභලොකය දැයි මෙසේ අනුක්රරමයෙන් මතුමත්තෙහි පිහිටි සදිව්යපලොකයම කාමාවචර නම් වේ. එයින් කිහ:-
“කාමෙවචරතිතෙතං කාමාච්වරමිරිතං, සෙසෙ අවචරන්තම්පි සඞ්ගාමාවවරො විය’ යි.
ඒ පරනිම්මිතවසවත්ති නම් දිව්යවලොකයට දෙසාළිස් දහසක් යොදතින් මත්තෙහි බ්රවහ්මපාරිසජ්ජ ය. බ්රාහ්මපුරොහිතය, මහාබ්ර්හ්ම යයි යන ප්රතථමඞ්යා්නය හීනමධ්ය ම ප්ර්ණීතවශයෙන් භාවනා කළවුන්ට වාසස්ථාන වූ බඹලෝ තුණ මෙසේ සම ව පිහිටියේ ය. එයින් මත්තෙහි පරිත්නාභ ය, අප්පමාණාහ ය, ආභස්සර යයි යන තෘතීයධ්යාින බඹලෝ තුණ ද මෙසේ සම ව පිහිටියේ ය. එයින් මත්තෙහි පරිත්තයුභ ය, අප්පමාණසුභ ය, සුභකිණ්භක ය යි යන තෘතීයධ්යාතන බඹලෝතුණ ද මෙසේ ම සම ව පිහිටියේ ය. එයින් මත්තෙහි වෙහප්ඵල ය, අසඤ්ඤයත්ත ය, යන බඹලෝ දෙක සම ව පිහිටියේ ය. එයින් මත්තෙහි අවිභය, අතප්ප ය, සදස්ස ය, සුදස්සී ය, අකනිඪ ය යි යන සුඞාවාස බඹ ලෝ පස පිළිවෙළින් මතු මත්තෙහි පිහිටියේ ය. සොළොස් බඹ තලය රූපාවචර නම් වේ. එයින් මත්තෙහි ආකාසානඤ්චායත න ය, විඤ්ඤානඤ්චායතන ය, ආකිඤ්චඤ්ඤායතන ය, නෙවසඤ්ඤනාසඤ්ඤයතන යයි යන අරූපාවචරබ්රතහ්මලොක සතර පිළිවෙළින් මතුමත්තෙහි පිහිටියේ ය. එයින් මත්තෙහි අජටාකාශ නම් වී ය. එක්තිස්තලය ද මෙහි ම අන්තර්ගිත වි ය. මෙසේ දක්වන ලද්දා වූ කාමරූපාරූපලොකසංඛ්යා ත වූ භුවනත්ර යෙහි සියලු පරවාර්ත්ථනලොක : ත්ථිූවස්තූන් ම අනාවරණඥානයෙන් අතැඹුලක් සේ නිශ්චය කොට දැනීමෙහි පැවැත්තා වූ ඤාණය අර්ත්ථ ප්රතතිසංවිදා නම් වේ.
42 සඬර්ම රත්නාකරය (1 පරිච්ඡෙදය.
ධර්ම ප්ර තිසංවිදා නම් කවරැ යත් - මේ ප්රතඥාවෙන් යුක්ත වූ ඛන්ධා්යතනධාත්රව ඉන්රි යසච්ච සමුප්පාදාදීන් භෙද වූ ධර්ම යෝ භූමි නම් වෙති. සීලවිශුඩිය, චිත්තවිසුඩි ය යි යන මේ විසුඩිවය මූල නම් වෙයි. දිඪීවිසුඩි ය, කාඛාචිතරණවිසුඬිය ය, මග්ගා මග්ගඤානදස්සනවිසුඬි ය, පටිපදාඤාතදස්සනවිසුඬි ය, ඤාණ දස්සනවිසුඬි ය යි යන මේ පඤ්චවිසූඬී ය, ඤාණ දස්සනවිසුඬි ය යි යන මේ පඤ්චවිසුඬීහු ශරීර නම් වෙති. එසේ හෙයින් ඒ භූමිසඬ්ඛ්යානත වූ ධර්මපයෙහි උග්ගහපරිපුච්ඡා වසයෙන් ඤාණපරිවය කොට මූල ය යි කියන ලද සීලවිසුඬිචිත්ත විසූඩි සම්පාදනය කොට ශරීර ය යි කියන ලද්දාවූ දිඨීවිසුඬි ආදී පඤ්චවිසුඬීන් සම්පාදනය කොට ක්රගමයෙන් ගොස් සෝවාන් මාර්ග ය, එළය, සකෘදාගාමි මාර්ගෙ ය, එල ය, අනාගාමි මාර්ගව ය, එල ය, අර්හත්මාර්ගග ය, ඵල ය, නිවණැ යි යන මේ නව ලොකොත්තර ධර්මයය සාක්ෂා ත් කොට ලොවැඩ පිණිස දෙශනා කළා වූ පාලිධර්මලය ඇතුළු ව දශය ධර්ම නම් වෙයි. ඒ පාලිධර්මපය ඇතුළු වූ දශධර්මරය පඤ්චවිධ වූ ගුණයෙන් යුක්ත වූයේ ය. හේ කෙසේ ද? යත්:-
“ ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො සන්දි ඨිකො අකාලිකො එහි පස්සීකො ඔපනයිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤෑහී” යි කියා ප්රාසඥයන් විසින් දැනගන්නාලද්දේයි. එයින් මොනොවට වදාරණ ලද්දා වූ පය්යා්රා ප්තිධර්මනය ආදිමඬ්යාපය්ය්බ් වසානකල්යාදණ වශයෙන් ත්රිඔවිධ වේ. සාර්ථ්සව්යපච්යරඤ්ජනකෙවලපරිපූර්ණවපරිශුඬ බ්රඔහ්මචය්ය් න්ය ප්රමකාශ කිරීමෙන් පවවිධ වේ.
ඒ කවරේ ද? යත්: භාග්යකවත්හු විසින් යම් ධර්මඥයක් දෙසත ලද්දේ ද, එකගාථාවකින් දෙසන ලද ඒ ධර්ම්දෙශනාව සමන්තභද්රව බැවින් ඒ ගාථාවගේ ප්රාථමපාදය ආදිකල්යා‍ණ නම් වෙයි. දෙවන තුන්වන පාද මඩ්ය කල්යා ණ නම් වෙයි. පශ්විමපාදය පරියොසාන කල්යාමණ නම් වෙයි. එකානුසන්ධිකකසූත්ර‍යෝ නිදානයෙන් ආදි කල්යාවණ නම් වෙති. නිගමනයෙන් පරියොසාණකල්යානණ නම් වෙති. සෙසු මඬ්යමගත වූ ධර්මියෝ මඬ්යිකල්යානණ නම් වෙති. තානානු සන්ධිෙක වූ සූත්ර යෝ ප්ර ථමානුසන්ධි යෙන් ආදිකාල්යා‍ණ නම් වෙති. පශ්චිමානුසන්ධිකයෙන් පරියොසානකල්යාවණ නම් වෙති. ඒ දෙඅතුරෙහි අනුයන්ධිුහු මජේඣකල්යායණ නම් වෙති. මේ ධර්මෙය සනිදාන සඋප්පත්තිකබැවින් ආදිකල්යාකණ නම් වෙයි. විනෙයජන යන්ට සුදුසු ලෙස ද අර්ථපයට අවිපර්තලෙස ද හෙතුඋදාහරණයෙන් යුක්ත බැවින් මඬ්යජකල්යාුණ නම් වෙයි. ධර්මරය අසන්නවුන්ට
පටිසම්භිදාකථා) ප්ර කීර්ණඬකසංග්ර්හකථා 48
ශ්රසඬාප්ර තිලාභජනක නිගමනයෙන් පරියොසානකල්යාණණ නම් වෙයි. ලොකොත්තරධර්මරවශයෙන් සියලු ධර්මනය ආත්මාර්ත්වණජනක වූ ශීලයෙන් ආදිකල්යාධණ නම් වේ. සමථවිදර්ශ්නාමාර්ගවඵලඥානයෙන් ම‍ඬ්යෙයකල්යා ණ නම් වෙයි. නිර්වා්ණයෙන් පරියොසාන කල්යාමණ නම් වෙයි. ශීලසමාධීන් ආදික්යා ණ නම් වෙයි. විදර්ශ්නාමාර්ගයයෙන් ම‍ඬ්යොකල්යාආණ නම් වෙයි. ඵලනිර්මා4ණයෙන් පරියොසාණකල්යාෙණ නම් වෙයි. අවබොධ කරණලද්දා වූ සම්යයක්සම්බොධිය ආදිකල්යාකණ නම් වෙයි. සර්වඅධර්මායෙහි ධර්ම්තාව ම‍ඬ්යෙනකල්යා ණ නම් වෙයි. සඞ්ඝයාගේ සුප්රයතිපන්නතාව පරියොසානකල්යාඅණ නම් වෙයි. තථාගතලක්ෂසණයෙන් පිළිපන්නා වූ අභිස‍ම්බොධිය ආදිකල්යාමණ නම් වෙයි. ප්රගත්යෙණකබොධිය මධ්යෙි කල්යාධණ නම් වෙයි. ශ්රා.වකබොධිය පරියොසානකල්යාතණ නම් වේ. මෙසේ මේ ධර්ම‍ය ආදිමඬ්යණපය්ය්රා වසානකල්යාකණ යයි ත්රිකවිධා කාරයෙන් දෙශනා කළ බැවින් ස්වාක්ඛාත නම් වේ.
තවද, මෙ ම ධර්මරය යථානුරූප වූ අර්ත්ව්සම්පත්තීන් සාර්ත්වා නම් වේ. බ්ය ඤ්ජනසම්පත්තීන් සව්යමඤ්ජන නම් වෙයි. මෙම ධර්මීය සංකාසන - පකාසන - විවරණ - විහජන උත්තානීකරණවසයෙන් දෙශනා කළා වූ ප්රආඥප්ති අර්ත්වරපදයන්ගේ එක්වීමෙන් සාර්ත්වා නම් වෙයි. අක්ෂ්රපදඛ්යං ජනාකාරතිරුක්තිනිර්දෙශසම්පත්තීන් සබ්යෂක්ෂඛත නම් වේ. අර්ත්වරගම්භීරහෙයින් ද ප්රනතිවෙධගම්භීර හෙයින් ද සාර්ත්ව නම් වෙයි. ධර්ම්ගම්භීරහෙයින් ද දෙශනා ගම්භීරහෙයින් ද සබ්යීඤ්ජන නම් වේ. අර්ත්වරප්රභතිහානප්ර තිසංවිදාවට විෂය බැවින් සාර්ත්වේ නම් වෙයි. ධර්මර නිරුක්ති ප්රතතිසංවිදාවට විෂය බැවින් සබ්යරඤ්ජවන නම් වේ. අර්ත්ථාප්රේතිහානප්ර තිසංවිදාවට විෂය බැවින් සාර්ත්වද නම් වෙයි. ධර්ම නිරුක්ති ප්රපතිසංවිදාවට විෂය බැවින් සබ්ය ඤ්ජන නම් වෙයි. ප්රා.ඥවෙදනීය බැවින් හෙ වත් නුවණැත්තන් විසින් විඳගැන්මට සුදුසු හෙයින් ද පරීක්ෂා කළවුන්ට ප්රඥසාද එළවනහෙයින් ද සාර්ත්ව් නම් වෙයි. ශ්රරඩාවෙන් යුක්ත වූ ලෞකිකජනයාගේ චිත්තප්රනසාද එළවනහෙයින් සබ්යැඤ්ජන නම් වේ. ගම්භීර වූ අර්ත්ව ඇති හෙයින් සාර්ත්වර නම් වෙයි. අගම්භීර වූ පදයෙන් යුක්ත හෙයින් සබ්යරඤ්ජන නම් වෙයි. මේ ධර්ම්ය බැහැරින් ශබ්දයක් පදයක් ලා සම්පූර්ණෙ කිරීමක් නැති ව සකලපරිපූර්ණ භාවයෙන් කෙවලපරිපූර්ණර නම් වෙයි. යටත් පිරිසෙයින් ශබ්දයක් පදයක් පමණ මේ ධර්මභයෙන් හළයුතු දෙයක් නැති හෙයින් විස්තර වශයෙන් පිරිසිදු ව පවත්නා හෙයින් පරිශුඩ නම් වේ. මෙසේ සාර්ත්වෙ සබ්ය ඤ්ජන කෙවලපරිපූර්ණ පරිශුඩ වූ බ්ර හ්මචය්ය් නම ය ප්රකකාශ කොට වදාළ බැවින් මේ ධර්ම්ය ස්වාක්ඛාත නම් වේ.
44 සඬර්මලරත්නාකරය. (1 පරිච්ඡෙදය.
‘සන්දි ඨිකො” යන්නෙහි පළමු කොට තමාගේ සන්තානයෙහි පිහිටි රාගාදික්ලෙශයන් ප්රඨහීණ කොට තමා විසින් ම සියලු ධර්මගයන් දුටුහෙයින් “සන්දිෙඨික” නම් වේ. “අකාලිකො” යන්නෙහි කුශලඵල විලිකුන් ව සඞර්මනරසාස්වාදයෙන් මාර්ගටඵල ප්රිදානය කිරීමට වන්කල්හි පඤ්චස්ජතාභාදිප්රෙභෙදයෙන් කල් නො යවන හෙයින් අකාල නම් වෙයි. එ ම ‘අකාලික’ නම් වේ. ‘එහිපස්සිකො’ යන්නෙහි අවුදින් මේ ධර්මපය බලවයි යන අද්භූතත්වකයක් කීකල්හි කෙතෙක් කතර සිටියත් ඇසූ ක්ෂිණ යෙහි ම නො පමා ව අවුත් දකින්ට ම සුදුසු වූ උභයලොකාර්ත්ව සංසිඞියට එකාන්ත කාරණ වූ අද්භූතත්වකයක් ධරණ හෙයින් ‘එහිපස්සික’ නම් වේ. තවද මේ සඞර්මරය ස්වභාවයෙන් ම විද්යක මාන ය. විගතවලාහකශරදාකාශයෙහි පුන්සඳමඩලක් මෙන් ද නිර්ම ල වූ පිළිමිණිවරුවනක් මෙන් ද අතිශයින් පිරිසිදුහෙයිනුත් දක්නාවුන්ගේ නෙත්සිත් පිණවන හෙයින් ද අවුත් දැක්ක යුතු හෙයින් ද “එහිපස්සික” නම් වෙයි. ‘ඔපනයිකො’ යන්නෙහි ධර්මකය සිතින් වටහා එහි ගුණ මෙනෙහි (සිතෙහි) නිධාන කොට රැක්මට සුදුසු හෙයින් ද සාක්ෂා ත් කිරීම් වශයෙන් ඇල්මට සුදුසු හෙයින් ද “ඔපනයික” නම් වෙයි. පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤෑහි යන්නෙහි සියලු ම උද්ඝටිතඥදී වූ ප්රාසඥයන් විසින් ‘මේ ධර්මතය භාවිතා කරණලද්දේ ය. ඵලයට පැමිණෙන ලද්දේ ය. නිරොධය සාක්ෂාවත් කරණලද්දේ යයි තමතමන් කෙරෙහි පිහිටි ධර්මඝ වෙන වෙන ම නුවණින් සලකා දතයුතු වේ. හේ එසේ ම ය:- උපඞ්යා්යයන් විසින් වඩනා ලද්දා වූ මාර්ගදයෙන් සඬිවිහාරිකයන්ගේ ක්ලෙශයෝ ප්ර හීණ නො වන්නාහ. ඔවුන්ගේ සැපවිහරණයෙන් සඬිවිහාරිකයන්ට සැප විහරණයක් නො වන්නේ ය. ඔවුන් විසින් සිඩ කළ නිවන් සම්පත්තිය සඞිවිහාරිකයන් විසින් සිඬ කරණ ලද්දෙත් නො වෙ යි. එහෙයින් මේ කාරණය අනුන් හිස පැළදි ආභරණයක් මෙන් නො දත යුත්තේ ය.
තමාගේ චිත්තයෙහි ම පිහිටුවා නුවණැතියන් විසින් නිවන් රස විදිය යුත්තේ ය. 1මේ හැම අඥයන්ට අවිෂබැවින් විඤයන්ට ම විෂය ලෙස මොනවට දෙශනා කළා වූ මේ ධර්ම ය “ස්වාක්ඛාත” නම් වේ, සාන්දෘෂ්ටිකබැවින්. “සන්දි්ඨික” නම් වෙයි.
1. එසේ හෙයින් මේ භාවනාවන් තමාගේ චිත්තයෙහි ම පිහිටුවා නිවන් රසවින්දේ විඤ්ඤෑ නම් වේ.
පටිසමභිදාකථා ) ප්ර්කීර්ණටකයංග්රවහකථා 45
කල් නොයවන බැවින් “අකාලික” නම් වෙයි. අවුත් දකින්ට සුදුසු බැවින්. “එහිපස්සික” නම් වෙයි. ඇල්මට සුදුසු බැවින්. යමක් එහිපස්සික ද, ඒ “ඔපනසික” නම් වෙයි යානදීන් ස්වාක්ඛ්යාුතතාදි භෙද වූ අපමණ ගුණයෙන් යුක්ත සපය්යාකින්ප්තික නවලොකොත්තරසද්ධර්මායෙහි ද, මේ ධර්ම ශබ්දය වාදශාර්ත්වයයෙකැ වැටෙන බැවින් අෂ්ටලොකධර්මතය ආදි වූ සකලලොකධර්මයයෙහි ද පැවැත්තා වූ ප්රලඥාව හෙවත් මේ සියලු ධර්මපයත් කරතලාමලක න්යාිසයෙන් දැනීම ධර්මරප්රරතිසවිදා නම් වේ.
නිරුක්තිප්රයතිසංවිදා නම් කවරැ? යත් :- අභිඥපාදකධ්යා න යට සමවැද එයින් නැඟී පරිකර්මෙසමාධිචිත්තයෙන් සියලු අර්ත්වය ධර්මමයන් ස්වකීය නාමවශයෙන් ගෙණ ඇර දක්වන්නා වූ ශබ්දය නිරුක්ති නම් වේ. අර්ත්වේය නම් ද්රවව්ය ය. ශබ්දය නම් තද්භවය තත් සමය දෙශිකයයි යන ත්රිවවිධශබ්දය ම නාමයයි. එයින් නාමය නම් අර්ත්ථබව තමා කරා නමන හෙයින් හෝ තමා අර්ත්වෙය කරා නම්න වන හෙයින් හෝ නාමය නම් වේ. ඒ නාමය විභාගවශයෙන් නාමනාමය සර්වවනාමය සමාසාන්තනාමය තඬිතාන්තනාමය ‘කිත කාන්තනාම යයි පඤ්චප්ර‍කාර වේ. ධාතුප්ර ත්යනය විභක්තිසඤ්චිත ස්වාර්ත්වා ද්රාව්ය ලිඞ්ඝ සංඛ්යාාකාරකාදිවශයෙන් පඤ්චප්රවකාර වේ. ප්රකථමාදිවිභක්තිවශයෙන් නවවිධ වේ. පුල්ලිඞ්ගාදි වශයෙන් සවැදෑරුම් වේ. එකවචනාදිවශයෙන් අටළොස් ප්රනභෙදයෙක් වේ. මේ නාමපදයන් එක් කොට සා‍ෙක්ෂන කිරීම සමාස නම් වේ. ඒ සමාසය විසිතුරු පදයන්ගේ සං‍ෙක්ෂඑපවශයෙන් එකවිධ වෙයි. අර්ත්ව සමාස පදසමාස වශයෙන් විවිධ වෙයි. ලුත්තාලුත්ත වසයෙනුදු විවිධ වෙයි. ආදිමධ්යා න්තපදලොපවශයෙන් ත්රිකවිධ වෙයි. පූර්වෙඅපර උභය අන්ය්පදාර්ත්ව්ප්රයධානවශයෙන් චතුර්විධ වෙයි. අඛ්යියීභාව කර්මරධාරය විගු තත්පුරුෂබහුබ්රීාහි වන්වයයි ස්වකීය නාම වශයෙන් සවැදැරුම් වේ. ඒ සවැදෑරුම් වූ සමාසයන් අතුරෙහි අඛ්යසයි භාවසමාසය උපසර්ගැපූර්වදපදය නිපාතපූර්වවපදයයි විවිධ වේ. කර්මමධාරයසමාසය විශෙෂපූර්වඛපදය විශෙෂණොත්තර පදය විශෙෂණොභයපදය උපමානොත්තරපදය සම්භාවනාපූර්වද පදය අවධාරණ පූර්වරපදය නතිපාතපූර්ව‍පදය කුපුර්ව‍පදය ප්රා්දිපූර්ව පදයයි නවවිධ වේ. විගුසමාසය සමාහාරවිගු ය. අසමාහාර විගු ය යි විවිධ වේ. තත්පුරුෂසමාසය විතීයාතත්පුරුෂ ය තෘතී යාත්තපුරුෂ ය චතුර්ත්ව තත්පුරුෂය ෂෂ්ඨීතත්පුරුෂය සප්තමි තත්පුරුෂය අමාදිපරතත්පුරුෂ ය අලොපතත්පුරුෂයයි අෂ්ට විධ වේ. බහුබ්රී භිසමාසය විපදතුල්යාෂධිකරණබහුබ්රිතභි ය විපදභින්
46 සද්ධර්මසරත්නාකරය. (1 පරිච්ඡෙදය
නාධිකරණ බහුබ්රී භිය ත්රි පදබහුබ්රී හි ය තනිපාත පූර්ව්පද බහුබ්රී හිය සහපූර්ව පදවබහුබ්රී්හි ය උපමානපූර්ව්පදබහුබ්රීපභිය සඞ්ඛ්යොහභයපද බහුබ්රීරභිය දිගන්තරාලාත්වර බහුබ්රීිභිය ව්යාරතීභාරලක්ෂ්ණ බහුබ්රී‍භි ය යි. නවවිධ වෙයි. මේ නවප්රතකාර වූ බහුබ්රීරභිසමාසය තත්ගුණසංවිඤ්ඤණ අත්ග්ගුණසංචිඤ්ඤණ වසයෙන් විවිධ වේ. වන්දරසමාසය සමාභාරවන්දඅය අසමාහාර වන්දඞය යි විවිධ වේ. මෙසේ සවැදෑරූම් වූ සමාසය දෙතිසක් ප්රිභෙද වේ. එයින් කීහ පූර්වායවාරීහු :-
“දුවිධො අඛ්යවයීභාවො නවධා කම්මධාරයො, දිගු විධා තප්පුරිසො අඪධා නවධා භවෙ බහුබ්බීභි විධා ව‍ෙන්සෙ භව මාසො චතුරඪධා” යි
මේ නාමපද සං‍ෙක්ෂ‍පවශයෙන් සමාස නම් වෙයි. පදය හා ප්රූත්ය ය එක් වීමෙන් තඬිත නම් වෙයි. ධාතු ප්ර ත්යයය එක් වීමෙන් කිතක නම් වේ. එයින් කීහ - “සමාසො පදසංඛෙපො පදප්පච්චය සංහිතාං, තඬිතං කිතකං ධාතුපච්චය සහිතං මතං” යි.
මෙසේ දැක්වූ නාමපදය ආඛ්යාතතපදය හා එක් වීමෙන් ක්රිොයාව නිෂ්පාදනය කරන්නේ ය. ඒ ක්රිපයාව නිෂ්පාදනය කෙළේ කාරක නම් වේ. ඒ කාරකය කර්මනකර්තෘ කරණ සම්ප්රපදාන අපාදාන ආධාර වශයෙන් සවැදෑරුම් වේ. එයින් කර්මනකාරකය නිර්වාෘත්තිකර්මපය විකෘතිකර්මදය ප්රා්ප්තිකර්මවය ඊප්සිතකර්මමය අනීප්සිතකර්මමය ඊප්සිතානීප් සිතකර්මපය උක්තකර්ම්ය අනුක්තකර්මාය කථිතකර්මඊය අකථිතකර්මරයයි දශවිධ වේ. කර්තෘනකාරකය ශුඬකර්තෘමය හෙතුකර්තෘයය කර්ම‍කර්තෘ ය අභිහිකර්තෘ්ය අනභිහිත කර්තෘ යයි පඤ්චවිධ වෙයි. කරණකාරකය ආඬ්යාකත්මිකකරණය බාහිරකරණයයි විවිධ වෙයි. සම්ප්රතදානකාරකය අතිරාකරණය අජෙඣසනය අනුමතියයි ත්රියවිධ වේ. ආපාදාන කාරකය නිර්දිෂ්ටවිෂයෙහි අපාදානය උපාත්තවිෂයයෙහි අපාදානය අනුමෙයවිෂයෙහි අපාදානය වලාපාදානය අවලාපාදාන ය යි පවවිධ වෙයි. ආධාරකාරකය ඖ‍පශෙලෂිකාධාරය විෂයා ධාරය බ්යායපිකාධාරය සාමීපිකාධාරයයි චතුර්විධ වෙයි. මේ සවැදැ රුම් වූ කාරකය ම එකුන්තිස් ප්ර භෙදයෙක් වේ. එයින් කීහ :-
“තත්ථ. ප ඤ්චවිධොකත්තා කම්මං දසවිධං මතා, කරණං විවිධං ඤෙය්යංච සම්පදානං තිධා මතං.
අපාදානං පච්විධං තථාධාරො චතුබ්බීධො, එකුතතිංසතිවිධං කාරකන්ති පකාසිතං” යි.
පටිසමභිදාකථා ) ප්රපකීර්ණකකසංග්රවහකථා 47
මේ නාමපදය සරහා සිටිනා හෙයින් උපසර්ග යයි කියා ද ආදිමඞ්යාන්තයෙහි නිපතිත වන හෙයින් නිපාතයයි කියා ද පදවයයෙක් වේ. එයින් කීහ :-
“උපෙච්චත්ථංි සජන්තිති උපසග්ගා හි පාදයො, චාදි පද්යංදීමජ්ඣන්තෙ නිපාතා නිපතන්ති භි” යි.
මෙසේ දක්වන ලද්දා වූ නාමපදය ආඛ්යානතපදය උපසර්ග පදය නිපාතපදය යි ප්රකධාන වූ සතර පදයෙක් වෙයි. එයින් කීහ:-
“පදං චතුබ්බිධං චුත්තං නාවාඛ්යායතොපසග්ගජං, නිපාතජඤ්ච තඤ්ඤෑහි අස්සො බලවහිධාවති” යි
යනු හෙයින් මෙහි අන්තර්ගසත වූ අනෙකප්රසභෙදගතතිරුක්ති ව්ය වහාරයෙක් වේ ද, ඒ ශබ්දාභිලාපයෙහි ඒ ඒ භාෂාවෙන් කියන ලද්දා වූ ශබ්දය අසා ම මේ ස්වභාවනිරුක්තිය මේ අස්ව භාවනිරුක්තිය යි මෙසේ ඒ නිරුක්තිසංඥා ඇති බැවින් “ එස්සො වෙදනා” යන මේ ආදි වචනයන් අසාම මේ ස්වභාවනිරුක්තී ය යි කියා ද, “එස්සා වෙදනො” යන මේ ආදි වූ වචනයෙන් ම මේ අස්වභාවනිරුක්තී යයි කියා ද දත මේ ධර්මවය ස්වභාව නිරුක්ති වූ මූලභාෂා වූ මාගධිකභාෂාව ය, එසේ හෙයින් මේ ස්වභාවතිරුක්ති ය යි ගත්තේ ය. මෙයින් අන්යය වූ “උභොසදෙද සුණාති” යන පදෙසපරියාදන වූ දිව්ය්මනුෂ්ය ශබ්දයන් ද පරසක්වළෙහි පැවැත්තා වූ ද ස්වහෙසන්නිශ්ශ්රි”ත වූ ප්රායණික ශබ්දයන් ද අනිකුත් අරණ්යසයෙහි සිංහ‍ෙදීන්ගේ ශබ්දයන් ද විහාරයෙහි ගණ්ඩිභෙරිසඞ්ඛාදිශබදයන් ද දහරසාමණෙර භික්ෂුහ ආදීන්ගේ ශක්ති පමණින් හදාරන්නා වූ සජ්ඣායනා ශබ්දයන් ද ප්ර කෘතීන් කථාකරන්නවුන්ගේ “කිං භන්තෙ කිං ආවුසො” යනාදි වූ ශබ්දයන් ද සියලු පක්ෂීනන්ගේ ශබ්දයන් ද කුන්ථකිපිල්ලිකාදී ක්ෂු්ද්ර ප්රාදණීන්ගේ ශබ්දයන් ද ආපොවායු වෙන් ද ගමනපවානාදීන් පවත්නා වූ ද ආතපයෙන් ශුෂ්ක තාලපර්ණාවදියෙහි පැවැත්තා වූ ශබ්දයන් දැ යි මෙසේ ඖදාරිකයෙහි පටන් අනුක්රණමයෙන් පැවැත්තා වූ සියලු ශබ්දයන් ද පූර්වෙපශ්චිම උත්තරදක්ෂිනණදිශානුදිශාවෙහි ද හෙඨිමූපරිදිසා වෙහි ද, පැවැත්තා වූ ශබ්දයන්ගේ විභාගය ද, අනන්තාපය්ය්ර න්ත චක්රැවාටාභ්යයන්තරයෙහි ම පෘථිවියෙහි පටන් බ්රදහ්මාණ්ඩය දක්වා භෙරිසංඛසම්මතාලාදි වූ නොයෙක් ශබ්දයන් හා
48 සඬර්මලරත්නාකරය (1 පරිච්ඡෙදය.
මනුෂ්ය දෙවතිරශ්පිනාදී වූ හැම ශබ්දයන් හා ජලපවන් ආදීන පැවැත්තා වූ මේ නොයෙක් ශබ්දයන් ම සම්මිශ්රද ව එක කො‍ලාහලයෙන් පැවැත්තේ වී නමුත් ඒ සියලු ශබ්දයන් වෙන වෙන ම තෝරා විභාග කොට දැනගැන්මෙහි පැවැත්තා වූ නිරුක්තිප්රනභෙදගත ඤාණය හෙවත් මේ නිරුක්තීන් විභාග කොට දැන ගැන්ම නිරුක්තිප්රවතිසංවිදා නම් වේ.
ප්ර්තිභානප්රභතිසම්භිදා නම් කවරැ? යත් :- මේ අථිධර්ම නිරුක්ති ප්ර්තිසම්භිදායෙහි ප්රිභෙදගත වවූ ඥානය අරමුණ කොට ගෙණ ප්රඒත්ය්වෙක්ෂා් කරන්නහු නුවණැසට පෙණෙන්නා වූ යම් ප්රිඥාවෙක් ඇද්දා, ඒ ප්රසඥාව අර්ථනධර්මෙනිරුක්ති ප්රභතිසම්භිදා ප්රදභෙදගත වූ ප්රසඥාවෙහි සගොචරකෘත්යා්දිවශයෙන් විස්තර ව පවතී ද ඒ ප්ර්ඥාව ප්රරතීභානප්රාතිසම්භිදා නම් වේ. මේ සිව්පිළි සිඹියා ම ශෛක්ෂරභූමි යයි විවිධස්ථාන ප්ර භෙද වේ. එයින් අග්ර ශ්රා වක මහාශ්රා වකයන්ගේ වශයෙන් අශෛක්ෂභප්රවභෙද විය. ආනන්දරස්ථවීර ය චිත්තගෘහපති ය උපාළිගෘහපති ය ධාර්මික උපාසක ය බුජ්ජුත්තරා උපාසිකා යයි මේ ආදීන්ගේ වශයෙන් ශෛක්ෂය ප්රසභෙද වී ය. මේ විවිධ භූමිප්රවභෙද නම් වේ.
තවද මේ වතුපටිසම්හිදා අධිගමය පය්යාය උපප්තිය සවණය පරීපුච්ඡාය පුබ්බයොග යයි පවප්රදකාරයකින් විශද වේ. එයින් අධිගම නම් අරහත්තොපපත්ති ය. පය්යා වි පතී නම් බුඬවචත ඉගැන්ම ය, සවණ නම් මොනවට අර්ථ් කොට මෙනෙහි කිරී මෙන් බණ ඇසීම ය, පරිපුච්ඡා, නම් පාලි අර්ථටකථා ආදියෙහි ග්ර න්ථිපදයන්ගේ අර්ථාවිනිශ්චයකථා ය, පූර්වමයොග නම් පුර්ව බුඬ වරයන්ගේ ශාසනයෙහි අන්තර්ග ග වූ ප්රපවෘත්තිය ප්රථත්යකක්ෂපයෙන් ම යම්තාක් අනුලොමයෙන් ගොස් ගොත්රරභූඥානය සමීප වේ ද ඒතාක් විදර්ශ්නායෙහි යෙදීම ය. තවද අනිකුත් ආචාය්ය්ඥ වර කෙනෙක්.
“පුබ්බයොගය බාහුසව්වය දෙසභාසාය ආගමය පරිපුච්ඡාය, අධිගමය ගරුසන්තිස්සය ය. මිත්තසම්පත්ති ය” යි ප්රිතිසංවිදා ප්රනත්ය්යයන් අටදෙනෙකු දැක්වූ හු. එහි දු පූර්වතයොගයට යට කියන ලද ක්රරමයෙන් ම දතයුත්තේ ය. බාහුසච්ච නම් ඒ ඒ ශාස්ත්රද යෙහි ද ඒ ඒ ශිල්පයෙහි ද දක්ෂරබව ය. දෙශභාෂා නම් සිය
ඉද්ධි කථා) ප්රෙකීර්ණ කසංග්රයහකථා 49
ගණන් ව්යාවහාර භාෂාදියෙහි දක්ෂ බව ය. විශෙෂයෙන් වනාහි මාගධිකභාෂාවෙහි දක්ෂාබව යි. ආගම නම් යටත් පිරිසෙයින් උපමාවර්ගිමාත්ර වූ ද බුඬවචනයන්ගේ පුරුදු කිරීමයි පරිපූව්ඡා නම් එකගාථාවෙක වී නමුත් අර්ත්වගවිනිශ්චය විචාරීමයි. අධිගම නම් සෝවාන් සකෘදාගාමී අනාගාමි අභිත්මාර්ගේඵල සිඬ කිරීම ය. ගරු සන්නිස්සය නම් ඇසීම් පිරවීම් බහුල වූ ප්රාමඥා ගුරුවරයන්ගේ සමීපයෙහි වාසය කිරීමයි. මිත්තසම්පත්තිය නම් උභයලොකාර්ත්ථස සංසිඬියට කාරණ වූ ප්රාගඥමිත්රියන් හා එක් වීමයි. ශෛක්ෂ අශෛක්ෂාභූමිත් අතුරෙහි සම්යාග්සම්බුඬවරයන් හා ප්ර්ත්යෙකකබුඬ වරයෝ පූර්වෂයොගය ද අධිගමය ද නිසා ප්රූතිසම්භිදාවට පැමිණෙන්නාහු ය. ශ්රාරවකයෝ වනාහී මේ සියලු ම කාරණයන් නිසා ප්ර තිසම්භිදාවට පැමිණෙන්නාහු වෙති. වෙන ම කර්මිස්ථානභාව නානුයොගයෙක් නම් තො ම ඇත්තේ ය. ශෛක්ෂ ඵලයෙන් මිදී මාර්ගායට පැමිණි ශෛක්ෂතයන්ට ද අශෛක්ෂමඵලයෙන් මිදී මාර්ග යට පැමිණි අශෛක්ෂායන්ට ද ප්රිතිසම්භිදාප්රාදප්තිය වේ.
කුමක් මෙන් ද? තථාගතවරයන්ට දශබල ප්රා්ප්තිය මෙනි. එහෙයින් උත්තමයන්ට ආය්ය් ඵලයෙන් ම සිවපිළිසිඹියා ප්රාමප්තිය වන්නේ යි. මෙසේ දක්වන ලද මේ චතුර්විධ ප්ර‍තිසංවිදායෙන් බුදුහු යුක්තසේක.
චතුර්විධසෘඬිපාද නම් කවරැ? යත්:- ඡන්දිතද්ධිපාදය චිත්තිඹි පාදය විරියද්ධිපාද ය විමාසිද්ධිපාද යයි චතුර්විධ වේ. එයින් ඡන්දි්ද්ධිපාදය නම්- සෘඬිප්රධතිලාභය පිණිස භාවනා කෙරෙමයි යන තියුණු අදහස ඡන්දි නම් වෙයි. ඒ ජන්දපය හෙතු කොට ගෙණ හෝ ඡන්දවය අධික ව හෝ ඡන්දණය නිසාම ප්රදධාන සංස්කාරයෙන් යුක්ත වු සමෘදිය ඡන්දෝසමාධිය නම් වෙයි. ඒ ඡන්දාසමාධිය ප්ර්තිලාභාර්ත්වදයෙන් සෘඬි නම් වෙයි. කල්යා ණගුණප්රිතිලාභයට පැමිණීම පාද නම් වෙයි. † ඒ ඡන්දෙසමාධිප්රයතිලාභයෙන් පැමිණීම ඡන්දිුඬිපාද නම් වේ. චිත්තිඬිපාද විරියිද්ධිපාද විමංසිද්ධපාදයෙහි ද මෙසේ මැයි. සෘඞිපාදයන් කැමැත්තහු විසින් සෘඬිවිධඥනය දිව්යංශ්රොිතෘභිඥානය වෙතොපරියඥාණය පූර්වෙතනිවාසානුස්මෘතිඥානය සත්ව්යන්ගේ චූතුපපත්තිඤාණ යයි පස්වැදෑරුම් වූ ලෞකික අභිඥාවන් උපදවා පයවිකසිණය ආපොකසිණය තෙජොකසිණය වා යාකසිණය නීලකසිණය පීතකසිණය ලොභිතකසිණය ඔදාතකමණ යයි අට
“ස්ඛොතං සෙඛඵල විමොකඛන්තිකා අසෙඛාන අසෙමඵල විමොක්ඛන්ති කාව පටිසම්භිදාප්පත්ති හොති.” යනු විදු ධිමාගි පාඨය හා මේ නො ගැළපේ.
†මේ පාඨ ද නො යෙදේ.
4
50 සඬර්මඛරත්නාකරය. (1 පරිච්ඡෙදය.
වැදෑ රූම් වූ කසිණයන්ගෙන් එකි එකී කසිණයකට අටක් අටක් බැගින් සමාපත්ති උපදවා එහි කසිණානුලොමයෙන් ද කසිණ පටිලොමයෙන් ද කසිණානුලොම පටිලොමයෙන්ද ධ්යාොනානු ලොමයෙන් ද ධ්යාානපටිලොමයෙන් ද ධ්යායනානුලොමපටිලොමයෙන් ද, ධ්යාටනානුක්කන්තිකයෙන් ද කසිනානුක්කනතිකයෙන් ද ධ්යා,නකසිණානුක්කන්තියෙන් ද අඞ්ගසංකන්තියෙන් ද, ආරම්මණසංකන්තියෙන් ද, අඞ්ගාරම්මණසංකනත්යෙන් ද, අඞ්ග වචත්ථාුපනයෙන් ද, ආරම්මණවවත්ථාාපනයෙන් දැයි මෙසේ තුදුන් ආකාරයෙකින් චිත්තපරිදමනය කටයුත්තේයි. මේ තුදුස් ආකාරයන් අතුරෙහි කසිණානුලොම නම් :- පඨවි කසිණසමාපත්තියට සමවැද එයින් ආපොකසිණසමාපත්තිය තෙජොකසිණසමාපත්තිය වායොකසිණසමාපත්තිය නීලකසිණ සමාපත්තිය පිතකසිණසමාපත්තිය ලොහිතකසිණසමාපත්තිය ඔදාතකසිණසමාපත්තිය යි මෙසේ මුල පටන් පිළිවෙළින් සියක් දහසක් වර සමටදනේ කසිණානුලොම නම් වේ. කසිණපටිලොම නම් :- ඔදාතකසිණසමාපත්තියට සමවැද එයින් ලොහිතකසිණසමාප්තිය පීතකසිණසමාපත්තිය නීල කසිණසමාපත්තිය වායොකසිණසමාපත්තිය තෙ‍ජොකසිණසමා පත්තිය ආපොකසිණසමාපත්තිය, පඨවිකසිණසමාපත්ති ය යි මෙ සේ ඔදාතකසිණසමාපත්තියෙහි පටන් මූල පඨවිකසිණසමා පත්තිය දක්වා ප්රතතිලොම ක්රටමයෙන් සමාපත්තියව සමවැදීම කසිණපටිලොම නම් වේ.
කසිණානුලොම ප‍ටිලොම නම්:- පඨවිකසිණසමාපත්තියෙහි පටන් පිළිවෙළින් ඔදාතකසිණසමාපත්තියට සමවැද නැවැත ඔදාතකසිණසමාපත්තියෙහි පටන් ප්ර තිලොමයෙන් පඨවිකසිණ සමාපත්තියට සමවැදීම කසිණානුලොමපටිලොම නම් වේ.
ධ්යාදනානුලොම නම්:- ප්රෙථමඬ්යාපනසමාපත්තියට සමවැද, එයින් චිතියධ්යාසනය තාතීයධ්යාේනය චතුර්ථපධ්යා්නය ආකාසානඤ්චා යතනය විඤ්ඤණඥචායතනය ආකිචඤ්ඤයතනය නෙවසඤ්ඤනාසඤ්ඤයතනයයි මෙසේ ප්රනථමධ්යාෙනයෙහි පටන් අනුලොමයෙන් සියක් දහසක් වර නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤයතන සමාපත්තිය දක්වා සමවැඳීම ධ්යානනුලොම නම් වේ.
ධ්යාඤනප්රසතිලොම නම්:- නෙවසඤ්ඤනාසඤ්ඤ යත නසමා පත්තියට සමවැද එයින් ආකිවඤ්ඤයතනය විඤඤණවායතනය ආකාසානඤ්චායතනය චතුර්ථඑධ්යා්නය තෘතීයධ්යාානය විතිය ධ්යානනය ප්රාථමධ්යායන ය යි මෙසේ ප්රරතිලොමයෙන් ධ්යායනයට සම වැදීම ධ්යාතනප්රඤතිලොම නම් වේ.
ඉද්ධීකථා) ප්රධකීණ්කසඞ්ග්රමහකථා 51
ධ්යාීනානුලොමප්ර තිලොම නම්:- ප්ර්ථමධ්යාවනයෙහි පටන් පිළිවෙළින් නෙවසඤ්ඤනාසඤ්ඤයතන සමාපත්තියට සමවැද නැවැත නෙවසඤ්ඤනාසඤ්ඤයතනසමාපත්තියෙහි පටන් ප්රැථම ඬ්යාඤනය දක්වා ප්රසතිලොමයෙන් සමවැදීම ධ්යා්නානුලොමප්රඤති ලොමම නම් වේ.
ඣානානුක්කනතීක නම්- පඨවිකසිණයෙහි වනාහි ප්ර්ථම ඬ්යාලනයට සමවැද නැවැත එහි ම තෘතීයඬ්යාදනයට සමවැද ඉක්බිති තෘර්තථයඬ්යාමනය එලි කොට ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියට සමවැද එයින් ආකීඤ්චඤ්ඤා යතනසමාපත්තියට සමවදිමින් මෙසේ කසිණ අනු ව ගොස් ධ්යාානයාගේ ම එකන්තරිකභාවයෙන් යාම ඣානානුක්කන්තික නම් වේ. මෙසේ ම ආපොකසිණ දිය මුලික කොට ද යෙදිය යුත්තේ යි.
කසිණානුක්කනතික නම් - පඨවිකසිණයෙහි ප්රේථමධ්යාේනයට සමවැද නැවැත එ ම ධ්යා නය තෙජොකසිණයෙහි ද, එයින් නීල කසිණයෙහි ද එයින් නෑගී ලොහිතකසිණයෙහි දැයි මෙ ම ක්රණම යෙන් ධ්යාඑනය අනු ව ගොස් කසිණයාගේ ම එකන්තරියභාව යෙන් යාම කසිණානුක්කන්තික නම් වේ.
ඣානකසිණානුක්කන්තික නම් - පඨවිකසිණයෙහි ප්රකථම ඬ්යාවනයට සමවැද තෙජොකසිණයෙහි තෘතීයඬ්යා-නයට සමවැද නීලකසිණය උද්ඝාටනය කොට ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියට සමවැද ලොහිතකසිණයෙන් ආකිඤ්චඤ්ඤයතනසමාපත්තියට සමවැද මෙම ක්රහමයෙන් ධ්යාඝනය ද කසිණය ද අනුව යාම ඣානකසිණානුක්කන්තික නම් වේ.
අඞ්ගසඞකනතීක නම් - පඨවිකසිණයෙහි ප්රරථමඞ්යානයට සම වැද ඒ පඨවිකසිණයෙහි ම සෙසුත් විතීයඞ්යාිනාදියට සමවැදීම් අඞ්ගසංකන්තික නම් වේ.
ආරම්මණ සංකනතික නම් - පඨවිකසිණයෙහි ප්රැථමඞ්යාතන යට සමවැද එ ම ප්රණථමඬ්යාතනය ම ආපොකසිණයෙහි ද තෙජො කසිණයෙහි ද වායොකසිණයෙහි ද නීලකසිණයෙහි ද පීතකසිණ යෙහි ද ලොභිතකසිණයෙහි ද ඔදාතකසිණයෙහි දැයි මෙසේ සියලු කසිණයෙහි ම එක ම ධ්යාිනයක්හුගේ සමවැදීම ආරම්මණ සංකන්තික නම් වේ.
අඬ්ගාරම්මණසඬකන්තීක නම් - පඨවිකසිණයෙහි ප්ර‍ථමඬ්යාස නයට සමවැද අ‍ාපොකසිණයෙහි විතිසඞ්යානයට සමවැද
62 සඬර්මාරත්නාකරය (1 පරිච්ඡෙදය
තෙජොකසිණයෙහි තෘතීයඬ්යා නයට සමවැද වායොකසිණ යෙහි චතුර්ත්වයඩ්යාානයට සමවැද නීලකසිණය උග්ඝාටනය කොට ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියට සමවැද ජිතකසිණයෙහි විඤ්ඤාණඤචායතනසමාපත්තියට සමවැද ලොහිතකසිණයෙහි ආකිඤ්චඤ්ඤයතතසමාපත්තියට සමවැද ඔදාතකසිණයෙහි නෙව සඤ්ඤානාසඤ්ඤායතතසමාප්තියට සමවැද මෙසේ එකන්තරික වසයෙන් අඞ්ගයන්ගේ ද ආරම්මණයත්ගේ ද පිළිවෙළින් යාම අඞ්ගාරම්මණ සංකන්තික නම් වේ.
අඞ්ගවවත්ථාදපන නම් ප්රළථමඬ්යා්නය වනාහි පඤ්චඞ්ගික වේ’යි නියම කොට ‘චිතීයඞ්්යාමනය ත්රිථඅඞ්ගික වෙ’ යි නියම කොට ‘තෘතීය ඩ්යාිනය විඅඬ්ගික වෙ යි නියම කොට ‘චතුර්ත්ථ‍ඩ්යාවනය විඅඬ්ගික වෙ’ යි නියම කොට ආකාසානඤචායතනය ද විඤ්ඤාණඤවායත යන ද ආකිඤ්චඤ්ඤයතනය ද තෙවසඤ්ඤායතනය දැයි මෙසේ ම නියම කොට මෙපරිද්දෙන් ධ්යාතනයන්ගේ අඞ්ගමාත්රතයක් නියම කිරීම අඞ්ගවවත්ථාෙපන නම් වේ.
ආරම්මණවවත්ථා‍පන නම්- මේ පඨවිකසිණය, මේ ආපො කසිණය, මේ තෙජොකසීණය, මේ ව‍ායොකසිණය, මේ නීලකසීණය, මේ පීතකසිණය, මේ ලොහිතකසිණය, මේ ඔදාතකසිණය යි මෙසේ ආරම්මණය නියම කිරීම ආරම්මණවවත්ථා,පන නම් වේ.
මේ තුදුන් ආකාරයෙන් චිත්තපරිදමනය කොට පූර්වරයෙහි අභාවිත වූ භාවනා ඇති ආදිකර්මිකයොගාවවරතෙම සෘඬිවිකු ර්වූණ සම්පාදනය කිරීමට ස්ථාන නො වන්නේ ම ය. එසේ හෙයින් ආදිකර්මික්යාාහට කසිණපරිකම්මය ගරු වන්නේ ය. ඒ ආදිකර්මිකයන් සියක්දහසකින් එකෙක් ම කසිණපරිකම්මය සිඬ කරන්නේ ය. කසිණපරිකර්මදය සිඞ කළාහට ද නිමිත්තොත් පාදනය ගරු වන්නේ ය එයින් සියක් දහසකින් එකෙක් ම නිමත්තෝත්පාදනයට සමර්ථව වන්නේ ය. නිමිත්තය උපන්කල්හි ඒ මෙනෙහි වඩා අර්ප්ණාධිගමයට පැමිණීම ගරුවන්නේ ය. එයින් සියක්දහසකින් එකෙක් ම අර්ප්ණාධිගමයට හැකි වන්නේ ය. ඒ අර්පතණාධිගතයහට ද තුදුස් ආකාරයෙකින් චිත්ත පරිදමනය කිරීම ගරු වන්නේ ය. එයින් සියක් දහසකින් එකෙක් ම චිත්තපරිදමනය කිරීමට හැකි වන්නේ ය. ඒ තුදුස් ආකාරයෙන් චිත්තපරිදමනය කළාහට ද සෘඬිවිකුර්ව ණය ගරු වන්නේ ය. එයින් සියක් දහසකින් එකෙක් ම සෘඬිවිකුර්වකණයට හැකි වන්නේ ය. සෘඬිවිකුර්විණයට පැමිණියාහට ද බිප්පනිසන්තිය ගරු
ඉද්ධීකථා ) ප්ර කීර්ණඬකසඬග්ර හකථා. 53
වන්නේ ය. එයින් සියක් දහසකින් එකෙක් ම ඛිප්පනිසන්තියට හැකි වන්වෙන් ය. ඒ ඛිප්පනියන්තියට පැමිණියාහට ද පරම ප්රිතිෂ්ඨාභාවය ගරු වන්නේ ය. එයින් සියක් දහසින් එකෙක් ම පරමප්රහතිෂ්ඨාවට හැකි වන්නේ ය. එසේහෙයින් මෙබඳු වූ ප්රදකාර ඇත්තාවූ භාවනානුක්රරමයෙන් අර්හේත්ඵලය පිළිලද්දාහට මේ සෘඬිවිකුර්වරණය ද සෙසුත් ප්රනතිසංවිදාදිප්ර භෙද ටූ ගුණයෝ ද සිඬ වන්නාහුයයි. හේ එසේ මැ යි.
යම් සේ ආභරණාදි වු ස්වර්ණදවිකෘතියත් කරණු කැමැති ස්වණ්ර්ණාකාරකයෙක් ස්වර්ණෘණයෙහි ගුණ දැන ගින්නෙහි බහා ගිනි පිඹීම් ආදීන් ඒ රත්රන් මෘදු කිරීමෙන් කර්මරක්ෂණම කොට ආභරණා දී වු ස්වර්ණපණ විකෘතියක් කරන්නේ ද, තවද, සමසේ භාජන විකෘතියක් කරණු කැමැති කුම්භකාරයෙක් මැටි මොළොක් කොට පදම් බලා අනාගෙණ මැටිපිඩ සක මුදුනෙහි තබා එකඟ ව හිඳ වලන් උකා ගෙණ පදම් බලා තළා මෙසේ භාජනවිකෘතීන් කරන්නේ ද; එලෙස ම ආදිකර්මික වූ යොගාවචරයා විසින් තුදුස් ආකාරයකින් චිත්තපරිදමනය කොට ඡන්ද සිසස චින්තසී සය විරියසීසය වීමාසාසීසයයි සමවැදීම් වශයෙන් ම ආවජිනා දිය පුරුදු කොට චින්තමෘදුත්ව යෙන් කර්ම ක්ෂයම කොට සෘඬි පිණිස ධ්යාකනානුයොගය කට යුත්තේයි.
සෘඬිනම් කවරැ? යත්:- “ඉජ්ඣානඪෙන නීප්ඵත්තිඪෙන පටිලාභඪෙන ඉද්ධිති, අරහන්තමග්ගො ඉජ්ඣාතීති ඉඩි” යි කී හෙයින් කල්යාතණගුණධර්මහප්රඉතිලාභයෙන් කැමැත්තක් සිඬ කොට ගැන්ම සෘඬි නම් වේ. මේ සෘඬි තොම ද ප්රතකාර වන්නී ය. කෙසේ ද? යත්:- අධිෂ්ඨාන සෘඬි ය, විකුර්ව ණසෘඬි ය, ආය්ය්ී යසෘඬි ය, කර්ම:විපාකයසෘඬි ය, පූණ්ය වචතොසෘඬි ය, විද්යාසමයසෘඬි ය, ඒ ඒ තැන්හි සම්යඬක්ප්ර්යොගප්රොත්යයයයාගේ ප්රුතිලාභර්ත්වයයෙන් වූ සෘඬි ය යි දශවිධ වේ. එයින් අධිෂ්ඨානසෘඬිය නම් කවරැ යත්:- ප්රයකෘතීන් ම උදෙකළා ව සියයක් දහසක් ලක්ෂ‍යක් ගණන් බොහෝ වෙම්වයි සිතින් සලකා නුවණින් ම අධිෂ්ඨාන කිරීමෙන් විභාග කොට දැක්වූවා වූ සෘඞිතොම අධිෂ්ඨානවශයෙන් නිෂ්පන්න වූ බැවින් අධිෂ්ඨානසෘඬි නම් වේ. විකුර්වතණෂෘඬි නම්:- යමෙක් තමාගේ ප්රමකෘති වූ රූපය හැර විකෘත වූ ලදරු රූපයක් හෝ යොවුන් රූපයක් හෝ නාගගරුඩයක්ෂබරාක්ෂතසාදි වූ රූපයක් මවා දක්වා ද, මේ විකුර්වගණසෘඬි නම් වේ. මනොමයසෘඬි නම් :- යමෙක් තමාගේ රූපය හැර එසේ ම අනික් මනොමය
54 සඬර්මසරත්නාකරය. (1. පරිච්ඡෙදය.
වූ රූපයක් නිර්මිත කොට දක්වා ද, මේ මනොමයසෘඬි නම් වේ. ඤණිපථාරඉඬි නම්:- ඥානප්රාවෘත්තියෙන් වනාහි ආදියෙහි හෝ අන්තයෙහි හෝ ඒ ක්ෂ ණයෙහි හෝ ඥනානුභාවවීශෙෂයෙන් පිළිලද්දා වූ සෘඬිය ඤාණවිජඵාරඉඬි නම් වේ. ආයුෂ්මත් වූ බක්කුල ස්ථවිරයන්වහන්සේට ද සංකිච්චස්ථවීරයන්වහන්සේට ද භුතපාලස්ථවිරයන්වහන්සේට ද ඥානවිෂ්ඵාරාසෘඬි ප්රචතිලාභය වූයේ ය. කෙසේ ද” යත් :-
ආයුෂ්මත් බූ බක්කුල ස්ථවිරයන්වහන්සේ ලදරු අවස්ථාවෙහි සියකුලෙහි මඟුලෙක් වූයේ ය. එදවස් කිරිමට ඒ බක්කුලකුමාරයන් නාවනු පිණිස ගඞ්ගාවට ගෙණගොස් කුමාරයන් ජලස්නනය කරවා ගොඩ සිටුවා තොමෝ නහන්නට වන්හ. එකල්හි ගොඩ සිටි කුමාරතෙම ගඟට බැස දියෙහි වැටුනේ ය. එකල්හි මත්ස්යියෙක් ගොදුරු ලොබින් යනුයේ කුමාරයන් ගැල යටිගං බලා ගොස් බරණැස්තොටට පැමිණ දැලෙක බැඳුනේ ය. එකල්හි කෙවුළෝ ගඟ බැඳි දැල බැඳුනු මත්ස්යදයන් ගෙණ ගොස් බරණැස්නුවරට විකුණන්නාහු මේ කුමාරයන් ගිලු මත්ස්යෙයා සිටුකුලයකට දුන්හ. ඒ සිටුකුලයෙහි නායකසිටානන්ගේ භාය්ර්ස‍යා වූ සිටුකුමාරිකාවෝ මත්ස්යියා දුටු වේලෙහි පටන් ‘මොහු මම්ම පිසෙඹි’ යි කියා දාසීන් අතට නො දී තුමු ම මත්ස්ය යාගේ උදරවිදාරණය කොට මත්ස්යො’දරයෙහි උන් කුමාරයන් දැක ‘මා විසින් පූර්වයයෙහි මහත් කුසලයක් කරණලද්දේ ය. ඒ කුශලානුභාවයෙන් දැන් රන්රුවක් වැනි වූ පුත්රුවනක් ලදිමි’යි මහත් වූ සොමනසට පැමිණ කුමර පෙරහරින් වඩා වර්ඩපනය කළහ. ඒ කුමාරයෝ ද වැඩි විය පැමිණ තමන් පෙර කළ කුශලානුභාවයෙන් බුදුසසුන් වැද මහණ ව විදර්ශඒනා වඩා රහත් ව බක්කුලස්ථවිරයන්වහන්සේ ය යි යන නිමින් ප්රරසිඬ වූ සේක. මෙසේ මත්ස්යසයා ගිලු කල්හි ඔහු කුස නිරොගි භාව යෙන් ස්වකීය වූ ගෘහගර්භමයෙහි යානාවෙක හුන්නාක් මෙන් කිසි වෙහෙසක් නො විඳ හිඳීම පශ්චිමභවික බක්කුලස්ථවිරයන් වහන්සේට එ ම ආත්මභාවයෙහි ලබනලද්දා වූ අරහත්තඤාණානු භාවයෙන් පහළ සෘඬි බැවින් මේ ඤණවිපඵාරඉඬි නම් වේ.
තවද, සංකිච්චස්ථවීරයන්වහන්සේ මවුකුස වසන කල්හි දරු ගර්භ.ය මෝරා මවුකුසින් බිහි වන්නට කල් අසල් ව කීප දවසක් තිබියැ දී මෑනියන්ගේ ආයුෂ පිරිහින. එදවස් කාලක්රිකයා කළා වූ මෑනියන් දවනු පිණිස ගෙණ ගොස් දරසෑයට නඟා
ඉද්ධිකථා) ප්රසකීර්ණකසංග්රදහකථා 55
කුක්ෂිථචිදාරණය කොට දවම්භයි කියා යහුලකින් උදරභ්යකන්තරය විදිකල්හි ඒ යහුල බඩ හොත් දරුවන්ගේ නුවන් කෙළවර වැදගත එකල්හි දරුවෝ ඇසෙන සේ මහත් කොට හැඬුහ. අසල සිටියෝ ඒ ශබ්දය අසා දරුගර්භසය ජීවත්වියයි දැන මිනය දරසෑයෙන් බා උදාරවිදාරණ්යස කොට දරුවන් ගෙණ මුතුතනියන් අතට දුන්හ. මුත්තනියෝ ඒ දරුවන් වඩා වර්ඩගනය කළහ. එකල්හි සංකිච්චකුමාරයෝ යයි යන නමින් වැඩි විය පැමිණ බුදුසසුන් වැද මහණ ව විදර්ශුනා වඩා රහත් වූහ. මෙසේ දරසෑයට නැඟූ මෘතගර්භදයෙහි වැස පවා නිරොගී වූ ආයුමත් සංකිච්චස්ථවිරයන්වහන්සේ එ ම ජාතියෙහි නිවන් දක්නා හෙයින් අන්තරායක්රව්යයසනයක් නො විඳ අරහත්ත ඤාණානුභාවයෙන් නිරොගි වූ සේක. මෙයිදු ඤාණවිප්ඵාර ඉඩි නම් වේ.
තවද, භූතපාලස්ථවීරයන්වහන්සේ රජගහනුවරැ දිළිඳු කුලයෙක උපන්සේක. උන්වහන්සේ බාල අවස්ථාවෙහි පියානන් හා සමග දරගෙණෙනු පිණිස ගැළකට නැඟී වනාන්තරයට ගොස් දර ගැළක් පුරා ගෙණ දෙදෙන ම එක් ව රජගහනුවරට එන කලහ් නුවර වාසල්දොරසමීප යෙහි දී ගැළ අදිනා ගොන්නු කර අඹරා විය දමා ගොස් ඇතුළු නුවරට වන්හ. එකල්හි භූතපාලකුමාරයන්ගේ පිය පුරුෂයා කුමාරයන් දරගැළට රැකවල් පිණිස රඳවා තෙමේ ගොනුන් ගිය පියෙහි ගොස් ඇතු‍ළුනුවරට වැද ගොනුන් බලා ඇවිද පරක්කු ව නැවැත එන්ට වනකල්හි නුවරවහසල්දොර අගුළුගත් හෙයින් ඇතුළු නුවර ම රැඳුනේ ය. දරගැළ රැකවලට උන් භූතපාලකුමාරයෝ තනිව ම තුන්යම් රාත්රි යෙහි මනුෂ්යහ මාංසභක්ෂනණය කරණ යක්ෂනප්රෙ තාදීන් විසින් උපද්ර ව සහිත වූ අමු සොහොන් ආදියෙන් යුක්ත වහසලින් පිටත ම ඔවුන්ගෙන් කිසි ව්ය සනයක් නො විඳ සැප සේ විසූහ. නිවන් දක්නා ජාතියෙහි සියලු සත්ත්වහයන්ට ම නිවන් දැක මුත් අන්තරායමරණයක් නො වන හෙයින් මේ අරහත්තඤාණානුභාවයෙන් ලත් සෘඬිය හෙයින් මෙයිදු ඤණවිපඵාරඉඬි නම් වේ.
සමාධිවිප්ථාරඉඬි නම්:- සෘඬියෙන් පූර්ව්යෙහි හෝ පසු ව ක්ෂුණයෙහි හෝ සමථානුභාවය නිෂ්පාදනය කරන්නා වූ විශෙෂය සමාධිවිජ්ඵාරඉඬි නම් වේ. මේ ආයුෂ්මත් සැරියුත්මහතෙරුන් වහන්සේ ද සංජීවස්ථවිරයන්වහන්සේ ට ධාණුකොණ්ඩඤ්ඤ
56 සඬර්මීරත්නාකරය. (1 පරිච්ඡෙදය.
ස්ථවිරයන්වහන්සේට ද උත්තරාඋපාසීකාවන්ට ද සාමාවතී උපාසිකාවන්ට ද විශෙෂයෙන් සමාධිවිෂ්ඵාරසෘඬිප්රනතිලාභය වූයේ ය. හේ කෙසේ ද? යත්?
එක්සමයෙක්හි කරුණානිධාන වූ සර්වපඥයන්වහන්සේට දකුණත්සවු වෙමියි එකාසංඛ්යණකල්පලක්ෂනයක් පාරමිතා පුරා සසර අවුත් දකුණත් සවුතනතුරු ලත් ආයුෂ්මත් සැරියුත්මහ තෙරුන්වහන්සේ ද එසේ ම එකාසංඛ්යුකල්පලක්ෂරයක් පාරමිතා පුරා වමත්සවු තනතුරට පැමිණි මුගලන්මහතෙරුන්වහන්සේ දැයි කියනලද දෙදෙනාවහන්සේ ම කපොතකන්දතර නම් පියෙස්හි වසනසේක. එකල්හි එක්දවසක් අලුයම් වේලෙහි අබ්භොකාස යෙහි වැඩහුන් සැරියුත් මහතෙරුන්වහන්සේ යක්ෂොයෝ දෙදෙනෙක් දුටහ. එයින් එක් යක්ෂ්යෙක් උන්වහන්සේ කෙරෙහි අප්රයසන්න ව අනික් යක්ෂුයා වැළැක්වියදී ම තමා අතින් උන්වහන්සේගේ හිස මුදුනෙහි පහරක් දුන්නේ ය. ඒ පහරෙහි මහත් සෙනගොඩක් සේ ගර්ජනාව දසදිග පැතිර ගියේ ය. එකල්හි සැරියුත් මහතෙරුවන්වහන්සේ ඔහු පහර දෙන්ට අත නැඟු ක්ෂේණයෙහි නිරොධසමාපත්තියට සමවත් සේක. එවේලෙහි ඒ පහර මැස් සකු හිස උන් පමණත් උන්වහන්සේට නො දැනුනේය. ඒ යක්ෂේයාගේ අත මහත් වූ පර්වඋතයෙක්හි ලා තැළුවාක් මෙන් වෙහෙස විය. මේ ආශ්චය්ය්ත ය ආයුෂ්මත් වූ සැරියුත්මහතෙරුන් වහන්සේගේ සමාධිවිප්ඵාරඉඩි නම් වේ.
තවද, සංජීවස්ථවිරයන්වහනසේ ගොපලු ගමක් සමීපයෙහි වනලැහැබෙක රුකක් මුල තිරොධසමාපත්තියට සමවැද වැඩහුන් සේක එකල්හි ගම්වැසි ගොපලුදරුවෝ මුන්වහන්සේ දැක මෘතරූපයෙකැයි සිතා වටින් දර ගෙණවුන් වසා පටවමින් දර සෑයක් බැඳ ගොමවැරටියෙන් දරදඬු අතරතුර සිදුරු වසා වියලිතණින් එහි මුදුන පටන් වට සේ ම කොට දෙකොණින් ගිනි දැක්වූහ. එකල්හි දෙගිනි සා ව ඇවිල නැගෙන්නා වූ ගිනිකඳ තණගොමවැරටි සහිත වූ ඒ සා මහත් දරගොඩ දවා භෂ්ම කෙළේ ය. වැඩහුන් තෙරුවන්වහන්සේගේ සිවුරෙන් හූරළක් පමණකුත් හුණු නුවුයේ ය. මේ උන්වහන්සේගේ අනූපූර්වරයෙන් සමවන් සමාපත්තිය කරණ කොට ගෙණ පැවැත්තාවූ සමථනු භාවයෙන් ජනිතසෘඬිය හෙයින් මෙයිදු සමාධිවිප්ඵාර ඉඩි නම් වේ.
ඉඩිකථා) ප්රාකීර්ණකසංග්රනහකථා 57
තවද, ඛාණුකොණ්ඩඤඤ ස්ථවීරයන්වහන්සේ බොහෝ සේ ම සමවත් සැපයෙන් වසනසේක. එසේ හෙයින් එක්දවසක් විවෙකස්ථාන කැමැති ව එක්තාරා වනයක් මැද රුකක් මූල නිරොධසමාපත්තියට සමවැද වැඩහුන්සේක. එකල්හි සොර පන්සියයක් ගම් පැහැර සොරකම් කොට ගෙණ තමන් වසන තැනට යන්නාහු ඒ වනයට වැද සිතන්නාහු ‘ඉඳින් මෙතෙක් තැන් පලාආ අප පස්සේ අල්ලන්ට එනකෙනෙක් නැතැ’යි සැකයක් නැති ව එක්තෙනෙක සැතපෙනු කැමැති ව තමන් ගෙණ ගිය බඩු පොදි බා තබන්නාහු නිරොධසමාපත්තියට සමවැද වැඩ හුන් තෙරුන් වහන්සේ ඉඳුරා දැනගත නොහීමහත්කණුවෙකැයි සිතා තමන් ගෙණ යන බඩු පොදි පන්සියය ම උන්වහන්සේගේ ඇඟ ම පටවා තුමු සැතපුනාහ. මෙසේ ඒ බඩු පොදි තබා සැතපී නැඟී සිට නික්මෙනු පිණිස තමතමන් තැබූ බඩුපොදි ඔසොවන්ට පටන් ගත්හ. එකල්හි නිරොධසමාපත්ති යට සමවදිනා වේලෙහි ‘මෙපමණ කලෙකින් නැඟී සිටිමි’ යී කියා නියම කළ කාලය එවේලාවට සම්ප්රාණප්ත විය. එසේ හෙයින් නිරොධසමාපත්තියට සමවැද වැඩහුන් තෙරුවහන්සේ නැඟී සිටිනට පටන් ගත්සේක. එවේලෙහි උන්වහන්සේගේ ඇඟ සෙල්වුනා දැක සොරු පන්සියය ම මහත් භයින් තැතිගෙණ මර ගා දිවුහ. තෙරුවහන්සේ එපවත් දැන ‘උපාසක වරිනි! තොපි නො බව මම භික්ෂුපවෙකිමි’ යි කීසේක. එපවත් අසා ඒ හැම සොරහු තෙරුන්වහන්සේ සමීපයට අවුත් පසඟ පිහිටුවා වැඳ බණ අසා මහණ ව සිවුපිළිසිඹියාපත් රහත් වූහ. පන්සියයක් බඩුපොදි තෙරුන්වහන්සේගේ සියලඟ පැටවූ අවස්ථාවෙහි ඒ තෙරුන් වහන්සේට කිසි පීඩාවක් නූවූයේ තමන්වහන්සේගේ සෘඬිබලයෙන් ම ය. එහෙයින් මෙයිදු සමාධි විප්ඵාරඉඬි නම් වේ.
තවද, පූර්ණකසිටානන්ගේ දූ වූ උත්තරා නම් උපාසිකා වන්ට සිරිමා නම් ගර්ණිකාවක් වෙපෙර ව කකියන්නා වූ තෙල් කටාරයක් ගෙණ හිස්මුදුනෙහි නැමුව. එවේලෙහි උත්තරාවෝ සිරිමා නම් ගණිකාව කෙරෙහි මෛත්රීන පතුරුවා සිටියහ. එවේලෙහි කටාරයෙන් සැලු කකියන තෙල් නෙලුම්පතෙක වහළ දියත්තක් මෙන් මඳකුත් ඇඟ නොඇලී බිදු බිදු ව පෙරළී වටින් බිම වැගිර ගියේ ය. මෙසේ මුදුනෙහි වත් තෙල් පවා උත්තරා, වන්ට කිසි පීඩාවක් කොට ගත නුහුනුයේ ඒ උත්තරාවන් සිතින් ම අධිෂ්ඨාන කොට සිරිමාවන් කෙරෙහි පතුරුවන
58 සඬර්මහරත්නාකරය (1 පරිච්ඡෙදය
ලද්දා වූ මෛත්රි බලයෙන් ම ය. එහෙයින් මෙයිදු සමාධිවිප්ඵාරඉඬි නම් වේ.
තවද, උදේනී රජ්ජුරුවන්ගේ අගමෙහෙසුන් වූ සාමාවති නම් බිසොවක් රජහට ප්රිදය ව වෙසෙයි. එකල්හි මාගන්දි ය නම් බමුණෙක් තමාගේ දුව ඒ රජහට අගමෙහෙසුන් කරණු පිණිස සාමාවතීන් කෙරෙහි රජු බිඳුවනු කැමැති ව දවසෙක බිසොවුන් ගේ වීණායෙහි නයකු ලමින් තෙමේ ම බොරුවක් ගොතා ගෙණ රජහට කියනුයේ “දෙවියන්වහන්ස! සාමාවතී නුඹවහන්සේ දෂ්ට කරවනු පිණිස නයකු වීණායෙහි තබා ගෙණ පරිහරණය කෙරෙති” කී ය. * උදෙනිරජ එපවත් අසා සාමාවතීන්ට කිපී බිස වුන් ලඟට ගෙන්වා ගෙණ දුන්නක් නඟ විෂ පෙවූ හීයක් පත අවුළුවා ගෙණ සාමාවතින් විදිනට උර පුරා ඇදගත්හ. බසවු එවිට සපිරිවර මහරජානන් කෙරෙහි මෛත්රී පතුරුවා සිටියහ. එකල්හි මහරජානෝ ඇදගත් සැරය විදගතත් නො හී දුන්නා බා ගතත් නො හී සිතියමැ කළ රුවක් සේ නිශ්චල ව සිටියහ. එවේලෙහි රජ්ජුරුවන්ගේ සකලාඞ්ගයෙහි ඇට නහර සම් මස් ආ දිය යතෙක ලා මිරිකන්නා සේ තද වෙහෙස දෙන්ට වන. එ පවත් බිසවු දැන කියන්නාහු “කිම් ද, දෙවයන්වහන්ස! ඇද ගත් හීය අත නො හැර වෙහෙස විඳිනාසේක වනැ’ යි කීහ. එබසට මහරජානෝ කියන්නාහු ‘එසේ ය, දෙවිනි! මේ ඇද ගත් දුන්නේ හීයත් අත නො හැරෙයි. දුන්න බා තබන්ටත් නො පිළිවන. එයින් සියලඟටත් බොහෝ වෙහෙස දෙන්නේ ය’යි කීහ. එබසට බිසවු කියන්නාහු “දෙවයන්වහන්ස! මෙ විට ක්රොාධ චිත්තය සන්හිඳුවා අත මඳක් ලිහිල් කොට ලුව මැනැවැ” යි කීහ. බිසොවුන් කී ලෙස ම අත ලිහිල් කොට දුන්න බා හීය තමන්ගේ පාපිට ම හෙලා පීහ. එවේලෙහි බිසවු රජහට කියන්නාහු “දෙවයන්වහන්ස! යමෙක් තමහට ක්රො ධයක් කෙළේ වී නම්, ඒ ක්රොනධයෙන් ජය ගන්නා කැමැත්තහු විසින් තමා ඔහු කෙරෙහි මෛත්රීළ ම කට යුත්තේ ය” යි රජහට අවවාද කළහ. මහරජානෝ ද බිසවුන් කී අවවාදධර්මේයෙහි පිහිටා අසත්පුරුෂයන්ගේ බස් නො ගෙණ සියල්ලවුන් කෙරෙහි මෛත්රීධ පතුරුවා දැහැමෙන් රජය පිළිපැද ස්වගීපරායණ වූහ. මෙසේ ඒ රජහු විසින් බිසවුන් විදින්ට ඇදගත් සැරය අත නො හැරුණේ මෛත්රීෙආනුභාවයෙන් ම ය. එහෙයින් මෙයිදු සමාධිවිජ්ඵාරඉඬි නම් වේ.
* මෙය උපදතිකථා වස්තුව හා නො ගැළපේ.
ඉඬිකථා. ) ප්රවකීර්ණ කසංග්ර හකථා 59
ආය්ය්ා් සෘද්ධි නම් කවරැ? යත් - කුණපාදිඅශුභයක් දුටු කල්හි ’මේ කුණපය පළමු දුටු දුටුවන් ප්රදසාද එළවන්නාවූ විසි තුරු රූපයෙකැ’යි කියා ද, ජරාවක් දුටුකල්හි ‘මේ ජරාරූපය පළමු නවයොවුනෙන් සත්වුයන් පොලඹන්නේ ය’ යි කියා ද, මෙසේ සියලු අශුභවස්තුයෙහි අනිත්යාඹදිය මෙනෙහි කොට මෙත් සිතින් ධාතුමනස්කාරය කොට ඒ කුණපාදියෙහි නො පිළි කුල් කිරීම ද, නො පිළිකුල් වූ යෞවනරූපාදිශුභයෙක් දුටුකල්හි ‘මේ යෞවනරූපය ජරාවෙන් මිරිකි මරණයට පැමිණෙන් නේ ය’ යි ශුභයෙහි අශුභානුස්මෘති උපදවා ‘මේ ශොභමාන වූ රූපාදිය එකාකාරයෙන් නො පවත්නේ ය’ යි අතිත්යා දිය මෙනෙහි කොට අසූභාරම්මණයෙන් යෞවනරූපයෙහි පිළිකුල් කිරීම ද, ප්රෙතිකුල අප්රයතිකූලයෙහි සමමෙත් වඩා ධාතුන් මෙනෙහි කොට නොපිළිකුල් වීම ද, අප්රරතිකුලප්රෞතිකුලයෙහි එ ම අසුභ මෙනෙහි කිරීමෙන් අනිත්යාිදිය සිහි කොට පිළීකුල් වීම ද, ඇසින් රූපය දැක නොසතුටු වීමෙන් වන ප්රයතිකූලය ද අප්ර ති කුලය ද හැර උපෙක්ෂාිවෙන් යුක්ත වීම දැයි මෙසේ චෙතනා වශිප්රා්ප්ත වූ ආය්ය්ක යයන්ගේ චිත්තයෙහි පවත්නා හෙයින් මේ ආය්ය්ෙ සෘඬි නම් වේ.
කර්මනවිපාකජසෘඬි නම් - සියලු පක්ෂීයන්ගේ ද සියලු දෙවියන්ගේ ද සමහර මනුෂ්ය යන්ගේ ද සමහර විනිපාතිකයන්ගේ ද සෘඬි කර්ම්විපාකජසෘඬි නම් වේ. ඔවුන් අතුරෙන් සියලු ම පක්ෂීිහු ධ්යාදනභාවනාදීන් සෘඬිවිධඥානයක් නො ලැබ අහසින් යන්නාහු ය. මේ පක්ෂී න්ගේ කර්මාජසෘඬි නම් වේ. තවද සියලු දෙවියෝ ම ධ්යා නවිදර්ශ නාඥනාදි වූ කිසිවක් නැති ව තමන් ලද්දා වූ ආත්ම විශෙෂයෙන් අහසින් යන්නාහු ය. මේ දෙවියන්ගේ කම්ජ්් සෘඬි නම් වේ. ප්රඅථමකල්පිකාදි වූ සමහර මනුෂ්යායන්ගේ ඍඬි කර්මයජඍඬි නම් වේ. පියඞ්කරමාතා නම් යකිණිය, උන්තරමාතා, ඵුස්සමිත්තා, ධම්මගුත්තා යයි යන මේ ආදි විනිපාතිකයන්ගේ සෘඬි කර්ම ජසෘඬි නම් වේ.
පුඤ්ඤචතො ඉඬි නම් චක්ර්වර්ති රජහු තමන්ගේ චතුරංගිණි සෙනාව හා සමග කැමැති කැමැති යානවාහන නැඟී අහසින් යන්නාහු ය. යටත්පිරිසෙයින් ඇත් අස් ගොපාලාදීන් හා තඹ ය රන්කරු සම්හූඉදිකරු ආදිහු ද තමතමන් කැමැත ලෙසම අහසින් යන්නාහු ය. මේ පුඤ්ඤාවතො ඉඬි නම් වේ. ජොතිය
* මාර්ගු :
60 සඬර්මිරත්නාකරය (1 පරිච්ඡෙදය
මහසිටානන්ට මහපොළොව පලාගෙණ රුවන් ප්රාසසාදයෙක් පැනනැංගේ ය. සූසැටක් කප්රුක පහළ වි ය. මේ ද ඔහුගේ පූඤ්ඤවතො ඉඩි නම් වෙයි. තවද ජටික නම් සිටානන්ට අසූරියන් උස රන් පර්වරතයෙන් උපන්නේ ය. ඝොෂක නම් සිටු තෙම සන්තෙනෙක දී මරණු පිණිස කළා වූ උපක්රනමයෙන් ගැලවුනේ ය. මෙණ්ඩක සිටානන් ඉස් සෝධා නහා අහස බැලුකල්හි අහසින් සුවඳ රත්හැල් අවුත් දොළොස්දහස් පන්සීයයක් පමණ ගුළු පිරී සිටිනේ ය. උන්ගේ භාය්යා් වන් විසින් එකාසාල්නැළියෙක බත් පිස ගෙණ සියලු දඹදිව් වැසියන්ට බෙදා දෙනකල්හි සාල්නැළියෙහි බත් නො නිමෙත්නේ ය. ඔහුගේ පුත්රයයා විසින් දහසින් බැඳි පියැල්ලක් ගෙණ සියලු දඹදිව්වැසියන්ට බෙදා දෙන්ට වන්කලහ් පය්යෙහි කහවණු නො නිමෙන්නේ ය. ඔහුගේ යෙහෙළි එ ක ම විනිඹක් හැරගෙණ සියලුදඹදිව්වැසියන්ට බෙදා දෙන්ට වන් කල්හි ඒ විතිඹින් ඇටයකුත් ක්ෂයය නොවන්නේ ය. ඔහුගේ දාස්හු විසින් එක ම නඟුලක් හැරගෙණ සිසානකල්හි වමින් සත් හීවිටක් ද දකුණෙන් සත් හිවිටක් දැයි මෙසේ එකවිට ම පසළොසක් හීවිටි යන්නේ ය. මේ හැම ඔවුන්ගේ ‘පුඤඤවතො ඉඬි’ නම් වේ.
විජ්ජාමයඉධි නම්:- විද්යාදධරයෝ මන්ත්රෞදෂධාදීවූ විද්යාව පුරුදු කොට අහසැ හස්තිඅශ්වරථපත්තිසඞ්ඛ්යා ත මහසෙනඟ මවා දක්වන්ට සමර්ත්වෂ වෙති. තුමු ද අහසින් යන්නාහු වෙති. මේ විද්යවමය සෘඬි නම් වේ.
“තත්ථහ තත්ථව සම්මාපයොගපව්වයා ඉජ්ඣානඪෙන ඉද්ධි” යන්නෙහි - අර්හතත්මාර්ග්යෙන් සකලක්ලෙශයන්ගේ ප්රනහීණාර්ත්ථඉ ප්රතතිලාභය ඒ ඒ සම්යතක්ප්ර්යොගප්රනත්ය්යප්රමතිලාභාර්ත්වථසෘඬි නම් වේ. තවද, යම් කිසි ශිල්පකර්මාින්ත ද වෙදකම් ද වෙදත්රලය ඉගෙණීම ද ත්රිරපිටකධර්මොය ඉගැන්ම ද යටත්පිරිසෙයින් සූසැටකලා ආදී වූ තමතමන්ට නියුක්තකර්මාමන්තවිශෙෂයන් නිෂ්පාදනය කිරීම දැයි යන මේ ඒ ඒ සම්යනක් ප්රකයොගප්ර්ත්යෂයප්රැතිලාභාර්ත්වයසෘඬි නම් වේ.
මෙසේ දක්වනලද්දා වූ දශවිධාසෘඬින් අතුරෙන් උදෙකළා වැ සියදහස්ගණන් බොහෝ වෙම්වයි සිතින් ඉට‍ා මවා ගන්නා වූ අධිෂ්ඨානසෘඬි ද, තමාගේ ප්රවකෘතිර පය හැර විකෘතරූපාදිය මවාගන්නාවු විකුර්වතණසෘඬි ද, තමාගේ රූපය හැර එසේ ම අනිකුත් මනොමය රූපයක් මවාගන්නාවූ මනොමය සෘඬි දැයි යන මේ තුන්සෘඬිය මෙතැන්හි කැමැතිවන ලද්දේයි.
ධර්මයගුණ) ප්රවකීර්ණ්කසංග්රෘහකථා 61
මෙ ම ක්රනමයෙන් ම ඡන්ද සමාධිප්ර තිලාභයෙන් පැමිණීම ඡන්දි‍ඬිපාද නම් වෙයි. චිත්තසමාධි ප්රනතිලාභායෙන් පැමිණීම චිත්තිඬිපාද නම් වෙයි. විරියසමාධිප්ර තිලාභයෙන් පැමිණීම විරිසිඬි පාද නම් වෙයි. විමංසා සමාධිප්රධතිලාභයෙන් පැමිණීම විමංසිඩිපාද නම් වෙයි. බුදුහු මේ චතුර්විධ සෘඩිපාදයෙන් යුක්තසේක.
චතුර්විධඔඝ නම් කවරැ? යත් :- කාමොඝ ය, භවොඝ ය, දිඪොඝ ය, අවිජේජාඝ යයි සතර වැදැරුම් වේ. එයින් කාමොඝ නම් - වස්තුකාමක්ලෙශකාම නැමැති ඔඝයෙහි නිමග්න ව කුශල නැමැති බාහුබලයෙන් ගොඩ යාමට අසමර්ථ වැ එහි ම ගැලී සිටීම කාමොඝ නම් වේ. භවොඝ නම් - ජාති නැමැති වතුරෙහි ගැලී ගොඩ යාමට අසමර්ත්ව ව සිටිනා සත්ව යින් නැවැත නැවැතත් උද්ගත වීමට අවසර නොහරණේ භවොඝ නම් වේ. දිඪොඝ නම් - දෘෂ්ටි නැමැති ජලස්කන්ධරයෙහි ගැලී වෙහෙස විඳිනා සත්වදයන් ගොඩ නැගීමට අවසර නො හරණා බව දිඪොඝ නම් වේ. අවිජේජාඝ නම් - අඥානස්වභාව නැමැති මහවතුරෙහි නිමග්න ව සිටිනා සත්වරයන් ගොඩ යාමට අවසර නොහරණාබව අවිජේජාඝ නම් වේ. මේ චතුරොඝයෙන් ම මාගේ බුදුරජානන්වහන්සේ පරතෙර දැක එහි ගැලුනු සත්වොයින් ද එතෙර කළසේක.
චතුර්විධ වූ සම්ය ක්ප්රකධාන නම් කවරැ? යත් - උපන්නා වූ පාපයන් දුරු කරණු පිණිස කළ මනා ව්යා යාම ය, නුපන්නා වූ පාපයන් නුපදනා පිණිස කළ මනා ව්යාියාම ය, නූපන්නා වූ කුශලයන් උපදවනු පිණිස කළ මනා ව්යාායාම ය, උපන්නා වූ කුශලයන් වර්ධයනය පිණිස කළ මනා ව්යාශයාම යයි මෙසේ දක්වන ලද චතුර්විධ සම්ය්ක්ප්රයධානයෙන් මාගේ බුදුහු යුක්තසේක.
මෙසේ අපමණ ගුණසමූහයෙන් යුක්ත වූ සකලලොකානන්දන කර වූ ශරණාගතවජ්රගපඤ්ජර වූ අශරණශර්ණ වූ ත්රිනභුවනචන්ර්ව වූ කරුණානිධාන වූ දෙවාතිදෙව වූ ශක්රාශතිශක්ර වූ බ්ර‍හ්මාතිබ්රවහ්ම වූ අනන්ය සාධාරණ වූ සඬර්මාවමෘතදායක වූ මහාකරුණික වූ තිලෝගුරු බුදුරජානන් වහන්සේට නමස්කාර කොට -
ඔවුන්වහන්සේ විසින් දෙශනා කළා වූ සපය්යාති ප්තික නව ලොකොත්තර සඞර්මවයට ද හෙවත් මඳකලක් සිත හෙළා ඇදහිලි ඇති ව කන් නමා ආදරසිතින් ඇසුවා වූ සකලසත්වදයන්ට සදිව්යෙ ලොකයෙහි නානාවර්ණද ධ්වජමාලාලලිත විචිත්රූමකරකිංකිණිකරාව ව්යාෙලශාලකාදී වූ නොයෙක් කර්මාධන්තයෙන් යුක්ත වූ සත්රුවනින් හොබනා අනෙකභූමිභෙද ඇති යොදුන් ගණන් උස දිගුපුළුල්
62 සඬර්මුරත්නාකරය (1. පරච්ඡෙදය
රත්නප්රා සාදවල සුව සේ වාසය කොට විදිනා අප්ර මාණ වූ දිව්ය සමපත්තිය ද, බ්ර හ්මලොකවල කප්කෙළගණන් විදිනා ප්රී‍තිසැප ආදි වූ බ්රසහ්ම සම්පත්තිය ද, මිනිස්ලොව චක්රලවර්තිරාජ්ය සම්පත් ආදී වූ මනුෂ්යතසම්පත්තිය ද, සෙසු නාගසුපර්ණා දි වූ භවනවල විඳිනා ලෞකිකසම්පත්තිය ද, සම්යුක්සම්බොධිසම්ධිගමාදි වූ ලොකොත්තර සම්පත්තිය දැ යි කියනලද්දා වූ මේ සියලු ම ලෞකිකලොකොත්තරසමපත්තිය විශෙෂයෙන් ම සාධාදෙන්නාවු ධර්මොරත්නය ද, තවද අභෙතුකයොනියෙහි උපන් වග්ගුලි මණ්ඩුකාදී වූ තිරිසනුන්ගේ පවා මඳවිගසෙක කණ වැකි පමණෙකින් ස්වගීමොක්ෂවසම්පත්තිය සිඬ කොට දෙන්නා වූ ධර්මෙය, තවද ආලවක අංගුලිමාල සූචිරොම බරරොම බකබ්රඬහ්ම සච්චකදෙවදතනාදී වූ ක්රෑලරසත්වයන්ගේ පවා අතිශයින් තද සිත් මෘදු කරවන්නා වූ ධර්ම ය, තවද ජාතිවෛර බැඳ උනුන් දුටු කල්හි ක්රෑදරතරරොෂයෙන් නො සතුටු වන නරරාක්ෂාසසුරාසුර ගරුඩොරගනාගමණ්ඩුකගජසිංහ - දිවි - මුව කාකොලුකමාර්ජා රමූසි කාදි වූ ප්රුතිමල්ලයන් ඔවුනොවුන් හා ප්රිමයමිත්රජ කරවන්නා වූ ධර්මැය තවද වඤවාවෙන් ලොකවාසීන් පොලඹා ගෙණ බඩ වඩා ඇවිද ඒ පවීන් මතු අවිචිමහනරකයෙහි වැටී නිරාගින්නෙන් දා භස්ම වන බවට පූර්වඒනිමිත්ත පාතාක් මෙන් සියලඟ අළු තවරා විරූප වූ රූපයෙන් ඇවිදිනා නිරාවළ හුනු නිවටපාෂණ්ඩයන්ගේ බස් ගෙණ අපායමාර්ගරයට පැමිණ සිටි අශොකමහරජහු වැනි මිථ්යා දෘෂ්ටි ගත් රජහු පවා මඳවිගසෙක බණ ඇසු පමණින් ම බුඬ ශාසනයෙහි පැහැද තුණුරුවන් උදෙසා දහගැබ් මහබෝ ප්රණතිමා ගෘහ ධර්ම ශාලා සක්මන් මණ්ඩප රත්පත් සුලුපා මහපා ආදීන් ප්රබතිමණ්ඩිත වූ සුවාසු දහසක් විහාර කරවා සැටදහසක් භික්ෂුතන් වහන්සේට නිරන්තරයෙන් මහදන් පවත්වා අපමණ වූ කුශල ධර්මකයන් පිරිමෙන් එ ම ජාතියෙහි ධර්මා ශොකමහරජ ය යි යන නමින් ප්ර්සිඬ ව දසදහසක් යොදුන් ජම්බුවීපයෙහි එකචඡත්රව නංවා රජජ්යා භිෂෙකප්රානප්ත ව සහවොටුනුපලන් සූවාසුදහසක් මහරජුන් හා අපමණ වු මහසෙනඟ පිරිවරා අහසින් යොත් නෙක පොළොවෙන් යොත්නෙක වටින් සාගරජලය පය්ය්සිනන්ත ව යශස් තෙජස් පතුරුවා වීපචක්රකවර්තිරාජ්ය්සම්පත්තියෙහි පිහිටුවා මෙබඳු කුශලසම්භාරයන් රැස් කරවුවාවූ ධර්මටරත්නය, තවද සත්වලොකයෙහි අවිද්යාම නැමැති ගනඳුරු විදහා නානා නය නැමැති සහශ්රතරශ්මීන් විශ්රැ ත කොට ප්රදඥා නැමැති යුගඳුරු මුදුනට පැමිණ විනෙයජන නැමැති පියුම්විල් ප්රිබොධ කර
ධර්මනගුණ) ප්රදකීර්ණමකසඞ්ග්රුහකථා 63
වන ලහිරුමඬලක් වැනි වූ පය්යා ප්තිධර්ම ය ප්රාතිපත්තිධර්මණය ප්ර්තිවෙධ ධර්ම ය යි ත්රිහවිධ වූ ධර්ම යන් අතුරෙන් :-
පාලිධර්ම‍ය තෙම විනයපිටකය, අභිධර්මරපිටකය, සූත්රකපිටකය යන තුන්පිටකයකින් සඞ්ගෘහිත වී ය. එයින් භික්ෂූ න්වහන්සේට අනුශාසනා පිණිස වදාළා වූ විනය පිටකයෙහි පරිජි ය, පවිති ය, සුලුවග ය, මහවග ය, පරිවාර ය යන පඤ්ච්ප්රනකාර වූ පාලියෙහි ග්ර න්ථසඞ්ඛ්යා දෙසියපණසක් අධික වූ දෙසාළිස්දහසක් පමණ වන්නේ ය. ඊට කළ සමන්තපාසාදිකා නමු වූ අටුවාහු සත්විසි දහසෙකැයි මෙසේ විනය පිටකය ශ්රීතමුඛපාලිය හා අර්ථ කථා වශයෙන් එකුන්සැත්තැදහස් දෙසියපණස් ග්ර න්ථසංඛ්යාතව කින් සම්පූර්ණථ වි ය.
තවද, බුදුන් තමන්වහන්සේගේ ප්රථඥාසාගර දක්වා දිව්ය් බ්රයහ්මයන්ට වදාළා වූ අභිධමපිටකයෙහි ප්ර්කරණවශයෙන් සතක් වුව ද, දම්සඟුණු ය. විභඞ්ග ය. ඉන්රීශයෙ යයමක ය, දුකපඨාන ය, තිකපඪාන ය යි* ? නවප්රරකාර වූ අභිධර්මූපාලියෙහි ග්රනන්ථසංඛ්යා්ව සයානුදහස් දෙසියපණසෙක. ඊට පිළිවෙළින් ම අර්ථමශාලිනී ය, සමෙමාහවිනොදනී ය. සන්තක ය, යන විජම්අටුවා තුන් පොතෙහි ග්රභන්ථසංඛ්යාගව තිස්දහසෙකැ යි මෙසේ විජම්පිටකය ශ්රීය මුඛපාලිය හා අර්ථහකථාවශයෙන් එක්ලක්ෂ්විසිදහස් දෙසිය පණස් ග්ර‍න්ථසඞ්ඛ්යාඅවකින් සම්පූර්ණ* වි ය.
තව ද, බුදු වන මහාපුරුෂයන් බොධිසම්භාර පුරන්නා වූ ප්රිකාර දක්වා වදාළ පන්සියපණස් ජාතකදෙශනාවෝ ය, සාමාන්යප යෙන් බුඬකාරකපිළිවෙත්හි විභාග දක්වා වදාළ බුඬවංශ චය්යාප පිටක දෙශනාවෝ ය. මෙ වැනි කුශලයක් කළ කල මෙ වැනි මහාපුරුෂලක්ෂ්ණය පහළ වෙයි යනාදී විභාග හා සර්වතඥ වරයන්ගේ ආනුභාව ආශ්චය්ය්යප අද්භූතධමවිභාග දක්වා වදාළ සතළොස්දහස්පන්සියසැත්තෑවක් පමණ සූත්රා දෙශනාවෝ ය, ප්රොස්තාවාගතවස්තුන් නිමිත්ත කොට ගෙණ කුශලාකුශල දෙක්හි විභාග දක්වා වදාළ දෙසියනවානුදහසක් වස්තුකථා දෙශනාවෝ ය, යනාදි වශයෙන් මෙසේ විනෙයජනයන් නිසා වදාරණලද සූත්රනපිටකයෙහි දික්සඟි ය. මැදුම්සහි ය, සංයුත්සඟි ය, අ‍ඬෙගාත්තරයඟී ය, කුදුගොත්සඟි ය යි පස්මහසගියෙක් වෙයි.
* “දුකතික පටඨානය” යි ඇතැම්.
64 සඬර්මුරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය
එයින් පළමු වන දික්සඟිය තෙමේ ශීලස්කන්ධ වර්ගකය මහා වර්ග්ය පාටිකවර්ගුය යි තුන් වර්ගසයකින් හා සොළොස් දහසක් පමණ ග්රින්ථසඞ්ඛ්යාුවකින් හා බ්රකහ්මජාලසූත්රකය ආදී කොට ඇති දීර්ඝ ප්ර මාණ සුතිස්මහාසූත්ර්යකින් ද ශොභාවත් වී ය. තවද දෙවන මැදුම්සඟිය මූලපණ්ණාස ය, මජ්ඣිමපණ්ණාස ය, උපරිපණ්ණාසය යි තුන් පණ්නාසයෙකින් හා පසළොස්වගියකින් සඞ්ගාභීත ව එක්විසිදහස්සත්සියපණස් ග්රතන්ථසංඛ්යාාවෙන් පරිච්ජින් නව මූලපරියාය සූත්ර්ය ආදී කොට ඇති මධ්යතමප්රංමාණ වූ එක් සිය දෙපණස් සූත්ර යකින් සමාඞ විය. තවද තුන්වන සංයුත්සඟිය තෙම සගාථක වර්ගසය නිදානවර්ගනය ස්කන්ධීවර්ගවය සළායතනවර්ග ය මහාවර්ගයය යන පස්වර්ගමයකින් හා පස්විසිදහසක් පමණ ග්රගන්ථ සංඛ්යාකවකින් හා දෙවතාසංයුත්තාදි වශයෙන් සිටියා වූ ඔඝතරණ සූත්ර්ය ආදි කොට ඇති සත්දහස්සත්සිය දෙසැටක් පමණ සූත්රාවලින් සමෘඞ වි ය. තව ද සතරවන අ‍ඬෙගාත්තරසඟිය තෙම තික නිපාතය චතුෂ්ක නිපාතය පවකනිපාතය ඡසත්තකනිපාතය හා අට්ඨක නවක නිපාතය දසඑකාදසකයයි ෂට්ප්රිකාරයකින් හා එකුන්තිස්දහස්සත්සියපණස් ග්රකන්ථසඞ්ඛ්යා වකින් හා එකි එකී අඞ්ගාතිරෙකවශයෙන් සිටියා වූ චිත්තපරියාදානසුත්ර්ය ආදි කොට ඇති නවදහස්පන්සියසත්පණස්සූත්රායකින් සමෘඞ වි ය. තවද, පස්වන කුදුගොස්සඟිය තෙම මෙසේ මෙ කී දික්සඟිය ආදි කොට ඇති ග්රාන්ථසඞ්ඛ්යාකසහිත සතර මහසගිය හැර චූල නිර්දෙශය, මහානිර්දෙශය, පටිසම්භිදාය, මහාවර්ගැය, නෙත් පවුරුණුය, ජාතකපාඨ ය යන සර්විසංග්රාඛහකවශයෙන් ෂට්ප්රත කාරයකින් යථොක්ත වූ විනයාභිධර්ම දෙක්හි ග්රවන්ථ සංඛ්යාථව හැර සුසාළිස්දහස්දෙසියපණස්ග්රථන්ථසඞ්ඛ්යාිවකින් හා විනයපිටකය, අභිධර්මක පිටකය බුද්ධකපාඨය ධම්මපදය උදානය ඉතිවුත්තකය සූත්රිනිපතය විමානවස්තු ය ප්රෙමතවස්තු ය. ථෙරගාථා ව ථෙරීගාථා ය ජාතක ය නිර්දෙශ ය පටිසම්භිදා ය අපදාන ය. බුඬ වංශ ය චය්යාය පිටක ය යි විභාගවශයෙන් මෙසේ සතළොස් ප්රනකාරයකින් සමෘඞ ව සිටියේ ය.
මෙසේ දක්වන ලද මේ පස්මහසඟියෙහි ශ්රීරමුඛපාඨ එක්ලක්ෂි දෙසාළිස්දහස් දෙසියපණස් ග්රෙන්ථසංඛ්යාමවෙකින් සහ ඊට පිළිවෙළින් සුමඞ්ගලවිලාසිනී නම් අටුවා ය, ප්රුපඤ්චසුදනී නම් අටු වා ය, සාරාර්ත්වවප්රවකාශීනි නම් අටුවා ය, මනොරථපුරර්ණථ නම් අටුවා ය, පරමාර්ථුජොතිකා නම් අටුවා ය, සඞර්මටජොතිකා නම් අටු වා ය, උදාන නම් අටුවා ය, ඉතිවුත්තක නම් අටුවා ය, සූත්රටනිපාත නම් අටුවා ය, විමානවයතු නම් අටුවා ය, ප්රෙකතවස්තු නම්
ධර්මරගුණ) ප්ර කීර්ණරකසංග්රවහකථා 65
අටුවා ය, ථෙරගාථා නම් අටුවා ය, ථෙරිගාථානම් අටුවා ය, බුඬවංශ නම් අටුවා ය, චරියාපිටක නම් අටුවා ය,විශුඬිමාර්ග නම් අටුවා ය, නෙත්පවුරුණු නම් අටුවා ය යි මෙසේ සූත්රය අටුවා දෙලක්ෂ සූපණස්දහස්දෙසියපණස් ග්රරන්ථසඞ්ඛ්යා වක් ඇතුළු වූ සූත්රරපිටකය ශ්රීාමුඛපාලි හා අර්ථසකථාවශයෙන් තුන්ලක්ෂෙසයානු දහස් පන්සියපණස් ග්රරන්ථසඞ්ඛ්යාාවෙකින් සම්පූර්ණස වි ය.
මේ සියලු ම ධර්මයසඞ්ඛ්යා‍ව රස වශයෙන් එකෙක් වෙයි. ධර්ම විනය වශයෙන් දෙකෙක් වෙයි. ආදිමඬ්යායවසානවශයෙන් තුණෙක් වෙයි. පිටකවශයෙන් ද තුණෙක් වෙයි. නිකායවශයෙන් පසෙක් වෙයි. අඞ්ගවශයෙන් නවයෙක් වෙයි. ස්කන්ධශවශයෙන් සුවාසූ දහසෙක් වෙයි. ශ්රීවමුඛපාලිවශයෙන් දෙලක්ෂිපන්සැත්තෑදහස් දෙසියපණස් ග්ර්න්ථසංඛ්යාටවෙක් වෙයි. උක්තානුක්ත අර්ථකකථා වශයෙන් තුන්ලක්ෂප එක්සැටදහස් සත්සිය* පණස් ග්රින්ථ සංඛ්යාකවෙන් වෙයි. ඒ සියලු ම පිටකත්ර යයෙහි ශ්රිකමුඛපාලි හා අර්ථ කථාවෝ භාණවාරසංඛ්යාරවශයෙන් දෙදහස් පන්සියසත්සාළිසක් පමණ වෙති. ග්රවන්ථසංඛ්යාව වශයෙන් සලක්ෂතසත්තිස්දහසක් පමණ වෙති. † අක්ෂාරසංඛ්යායවශයෙන් දෙකෙ‍ළතෙයානුලක්ෂ් අටසැටදහසක් පමණ අක්ෂඅරයෙන් සම්පූර්ණ වි ය. නයවශයෙන් අසංඛ්යකගණන් නය ඇත්තාහු ය. මෙබඳු වූ ගුන ගණාන්විත මේ ධර්ම.ය රාගවිෂවිනාශයට දිව්යෂමන්ත්රයයක් වැන්න. වෙෂරොග විගමනයට දිව්යෞමෂධයක් වැන්න. මොහන්ධෂකාර විධළුංසනයට මහාප්ර දීපයක් වැන්න. මදමානභුජගගණසමාකීණී ජාතිජරා මරණතෘණගහන විනාශයට කල්පනාන්තගින්නක් වැන්න. මාත්සය්ය්ී ජමඩ වියලීමට සරාහිරුමඬලක් වැන්න. ක්ලෙශඝම් නිර්වා්පණයට මහාමෙඝයක් වැන්න. අපායගමනනිවාරණයට මහඅකුලක් වැන්න. සසරසයුරෙන් එතෙර වීමට මහ නැවක් වැන්න. දුලීබ්ධිපටලවිනාශයට දිවබෙහෙදක් වැන්න. සාධුජන නැමැති කෞමුදචනප්රනබොධයට සරාසඳමඩලක් වැන්න. සංසාර නැමැති කාන්තාරමාගීතරණයට තන්හි තන්හි අමෘත ඵලහරිත කල්පපාදපඬ්ක්තියක් වැන්න. දෙව්ලොවට නැ‍ඟෙන්ට ‘හිනිපෙති පෙළක් වැන්න. තුන්තරාබොධිසමධිගමයට සෘජු රාජපථයක් වැන්න. අමෘතමහනිර්වාමණපුරප්රථවෙශයට මහවහසල්දොරක් වැන්න. කැමැති කැමැති වස්තු සිඬ කොට දීමට සිතුමිණි රුවනක් වැන්න. මුළුතුන්ලොවට විද්ය්මාන වූ සියලු රසයන්ට ම
* “පන්සිය’’ - ඇතැම් † මෙහි ග්රමන්ථසංඛ්යාා දර්ශ නය ව්යා කුලයි.
5
66 සඩර්ම රත්නාකරය (1 පරිච්ඡෙදය
වැඩිතරම් උතුම් වූ අමෘතරසයෙක. ලොකයෙහි රත්නයන්ට වැඩිතරම් වූ මාහැගි රුවන්ගබඩාවෙක. සමස්ත ලොකයෙහි සකලප්රානණින්ගේ දුක් දුරු කිරීමට එකාන්තකාරණයෙකැයි මෙසේ අනන්තගුණඇති සපය්යාක ප්තික නවලොකොත්තර සඞර්මණයට ද නමස්කාර දක්වා;
තවද, මේ ධර්ම රත්නය සටීකාර්ත්ථපපාලිවශයෙන් මෙනෙහි නිධාන කොට දිවි මෙන් රක්ෂාම කෙරෙමින් අප්රනමාද ව ඒ ධර්මපය වූ පරිද්දෙන් පිළිපැද හස්තපාදවාක්සංයමසමාහිතපියොවින් බැලු බැලුවන් අතිශයින් සතුටු කරවමින් ගුණයෙහි ප්රිසන්න වු ඒ ශ්ර ඬාවත් ජනයන් විසින් කම්පල අදහා දෙන්නා වූ චීවරදානය ආහාරදානය ශයනාසනදානය ගිලානප්රයත්ය යදානයයි කියනලද්දා වූ සිවුපසදානය ම පිළිගැන්මට සුදුසු හෙයින් ද, ගුණමහන්තතායෙන් දන් දුන්නා වූ සියලු සත්වදයන්ට ස්වර්ග මොක්ෂයසම්පත් සිඬ කොට දෙන බැවින් අග්රනදක්ෂිවණෙය වූ -
නොහොත් මේ ලොකයෙහි දානඵල විඳුනා කැමැති වූ සකලසත්ව-යන් විසින් පින්කෙත් හැඳින දෙන්නා වූ දානය හැර ඌරු බලු කුකුළු ආදී වූ තිරිසනුන් අතුරෙහි යම්කිසි තිරශ්චීන යක්හට කම්පල අදහා කුස ගන්නා පමණ බඩ පුරා ආහාරයක් දුන්නේ වී නම් ඒ දුන්නා වූ දානය ඕහට එකී එකී ආත්මභාව යෙකැ ආයුස යැ, රූප ය, සැපය, බල යැ, නුවණ යැ යන පස් අනුසස් දීම් වශයෙන් පසක් පසක් කොට පන්සියයක් විපාක දෙන්නේය. වැදි කෙවුළු ආදී වූ පරපීඩාවෙහි නියුක්ත නිෂ්කරුණා අශ්රකඬාපාපිෂ්ටපුරුෂයක්හට පවා දුන්නා වූ දානය කියනලද ක්ර මයෙන් පන්දහසක් විපාක දෙන්නේ ය. දැහැමෙන් දවස් යවා ගොර්ශ ලාදිය රක්ෂාර කරන්නා වූ මනුෂ්යහයක්හට දුන්නා වූ දානය පස්ලක්ෂායක් විපාක දෙන්නේ ය. පඤ්චාහිඥ අෂ්ටසමාපත්තිලාභී වූ බාහිරතාපයක්හට දුන් දානය පස්කෙළ ලක්ෂෙයක් විපාක දෙන්නෙයි. එයින් සීයක්දෙනාට දුන්නා වූ දානයට වඩා මේ සස්නෙහි තිසරණ පිහිටියා වූ ද ඊට වඩා පන්සිල්හි පිහිටියා වූ ද අටසිල්හි පිහිටියා වූ ද දසසිල්හි පිහිටියා වු ද සිල් රක්නා උපාසක ජනයන් අතුරෙන් එකක්හට දුන්නා වූ දානය එකිනෙකට වැඩි වැඩී පිළිවෙළින් ම අසාඛ්යෙ ය අප්රවමෙය වූ විපාක දෙන්නේ ය. ඊට වඩා මේ ශාසනයෙහි මහණ වූ සාමණෙර ය, සාමාන්යද, උපසම්පන්න ය, ව්ර තසාරඋපසම්පත්ත ය; විදර්ශපක ය, ආරබිධවිදර්ශමක ය, මාර්ගසසමංගි ය, ස්රොසතාපන්න ය, සකෘදාගාමි ය, අනාගාමි ය.
ධර්ම,ගුණ) ප්රාකීර්ණාකසඞ්ග්රරහකථා 67
අරහන්ත ය යි කියනලද්දා වූ සතරමගසතරඵලයෙහි පිහිටි මහාසඞ්ඝයාවහන්සේ අතුරෙන් පින්කෙත් හැඳින එක් කෙනෙකුන් වහන්සේට වත් කම්පල අදහා තමහට පැහැදෙන පමණකින් තුන්සිත පිරිසිදු කොට කිසි දානවස්තුවක් දුන්නේ වී නම්, ඒ දානය පිළිවෙළින් ම සියක්දහස් ලක්ෂසයක් ගුණයෙන් එකී නෙකට වැඩ වැඩි අසංඛ්යෙනය අප්රෙමෙය විපාක දෙන්නේය. මෙ බඳු වූ කුශලවිපාකදායකදානය පිළිගැන්මට අගතැන්පත් හෙයින් අග්රවදක්ෂිතණෙය වූ -
සකලෙන්රී-ශලවයදමනයෙන් වඩනලද එකාකාරවීය්ය්අග් ඇති ව රාගවෙෂමොහමදමානමාත්සය්‍ර්යාමදි වූ සකල‍යෙකලශයන්ට ප්ර තිපක්ෂා වූ කර්මෙස්ථානයන් චරිතානුකූල ව වැඩීමෙන් ප්ර හීණ කරණ ලද්දා වවූ කෙලශාඞ්ගයන් ඇති, හෙවත් සකලක්ලෙශයන්ගෙන් විනිර්මුක්ත ව ධ්යාානනුක්රාමයෙන් ලද්දා වූ සොවාන් මාර්ගතය සොවාන්ඵලය සකෘදාගමිමාර්ගෂය සකෘදාගාමිඵලය අනාගාමිමාර්ගරය අනාගාමිඵලය අර්හවන්මාර්ග‍ය අර්හයත්ඵලය යි කියන ලද චතුරාය්ය්ාමි යුග ප්ර ධාන වූ අටතුරාසියක් පමණ මාර්ගලඵලප්රාිප්තපුරුෂප්ර භෙද ඇති ලොවට පින්කෙත් වූ ත්රිණවිධශාසනානුපාලක අෂ්ටාය්ය්ලප පුද්ගල මහාසඞ්ඝයාවහන්සේ ය යි කියනලද මේ සඞ්ඝාරත්නය දැයි යන මේ ත්රියවිධරත්නයට නමස්කාර පිණිස මේ “සාරසංග්ර හ” නම් වූ ධර්මේප්රරකරණය කළා වූ පූර්වාේචාරීන් වහන්සේ විසින් ඉෂ්ටදෙවතා ප්රනණාමපූර්ව ඞ්ගම ව දැක් වූ “මහාකාරුර්ණකකං නාථං” යන මේ පළමුවන ගාථාවෙහි අර්ත්ව විශෙෂයෙන් වර්ණරනා කරත් හොත් කල්පයක් මුලුල්ලේහි දු තුණුරුවන්ගේ ම ගුණ තබා බුඬරත්න යෙහි ගුණ පමණක් ම වර්ණනා කරතත් අන් වචනයක් නො වදාරන්නා වූ බුදුකෙනෙකු‍න්වහන්සේගේ ශ්රී මුඛයෙනුත් වර්ණවනා කොට නිමවා ලිය නො හැක්කේ ය. ඒ බව ප්ර‍කාශ කොට දක්වනු පිණිස වදාරණ ලදී :-
“බු‍ඬොපි බුඬස්ස භණය්යහ වණ්ණං කප්පම්පි චෙ අඤ්ඤමහාසමානො, ඛීයෙථ කපෙපා චිරදීඝමන්තරෙ වණ්ණො න ඛීයෙථ නථාගතස්ස” යි.
යනුහෙයින් මේ එක බුඬරත්නයෙහි ගුණස්කන්ධකය බුදුමුඛ යෙකිනුත් වර්ණෙනා කොට නිමවාලන්ට නො පිළිවන් කළ තුණු රුවන්ගේ ගුණ කියනු ම කවරේ ද? එසේහෙයින් මේ භූවනත්රණය යෙහි සකල සත්ව යන් ඇලුම් කරණ හෙයින් රත්න ය යි ප්රඑසිඬ වූ
68 සඬර්මතරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය
අවශෙෂ මුතුමැණික්වෛඩූය්ය් යශඩ්බ ශිලාප්රිචාල ස්වර්ණ්රජතමසාර ගල්ලලොහිතඞ්කමාණික්යූයයි. කියනලද අවිඥානක දශවිධ රත්න යෙක් වේ. ඊට වඩා චක්රකරත්නය මාණික්යූරත්තය මාණික්යදරත්නය හස්ති රත්නය අශ්වරත්නය ගෘහපති රත්නය පරිණායකරත්නය ස්ත්රීත රත්නයයි කියනලද සජතවිධ රත්නට උතුම් වන්නේ ය. මෙහි සවිඥානක අවිඥතක රත්නයන් අතුරෙන් සවිඥානක රත්නය උතුම් වන්නේ ය. සවිඥානකරත්නයන් අතුරෙන් තිරශ්චීනරත් නය මනුෂ්ය රත්නයයි කියනලද දෙකින් මනුෂ්ය්රත්නය උතුම් වන්නේ ය. මනුෂ්ය්රත්නයෙනුත් ස්ත්රී රත්නය පුරුෂරත්නයයි කියනලද දෙකින් පුරුෂරත්නය උතුම් වන්නේ ය. පුරුෂරත්න යෙනුත් අගාරිකරත්නය අනගාරික රත්නයයි කියනලද දෙකින් අනගාරිකරත්නය උතුම් වන්නේ ය. අනගාරිකරත්න යෙනුත් ශ්රාිවකරත්නය බුඬරත්නයයි කියනලද දෙකින් බුඬ රත්නය උතුම් වන්නේ ය. බුඬරත්තයෙනුත් ප්රයත්යෙෙකබුඬරත්නය සම්යයක්සම්බුඬ රත්නයයි කියනලද දෙකින් සම්යරක්සම්බුඬ රත්නය උතුම් වන්නේ ය. මෙසේ රත්නනාමයෙන් ප්රිසිඬ වූ සියලුරත්නයන්ට වඩා ත්රිේවිධරත්නය ම උතුම් වන බැවින් මේ තුණුරුවන්ගේ ගුණමහත්ත්වායට උපමා කරත් හොත් තුන් ලොව ම සදෘශ වස්තුවක් ඇතැයි නො සිතෙන හෙයින් තුණු රුවන්ගේ ගුණ ම අසදෘශ වූයේ ය. අවාව්යත වූයේ ය. අද්භූත වූයේ ය. අනුපමෙය වූයේ ය. අචින්ත්ය් වූයේ ය. එයින් දැක්වූහ :-
“එචං අචින්ත්යාෘ බුඬා බුද්ධ ධම්මා අචින්ත්යා , අචින්තියෙසු පසන්තානං විපාකො හොති අචිත්තියො” යි.
තවද මේ ත්රියවිධරත්නය අප්ර මාණ ගුණයෙන් නභොමණ්ඩ ලය වැනි යයි කියත් හොත්, ඒ ආකාශය සෘඬිමතුන් විසිනුදු දැන ගතහැකිහෙයින් මේ තුණුරුවන්ගේ අප්ර,මාණගුණසමූහයන් සිතූ සිතට මේ සා මහත් ආකාශතලය දිගුපුළුල්දෙයක් සේ නො සිතෙන්නේ ය. ඉතා ම ලුහුඬු පටුදෙයක් සේ සිතෙන්නේ ය. මාගේ තුණුරුවන්ගේ ස්ථීර වූ අකම්පිත වූ ගුණසමූහයන්ට දෙලක්ෂනසතළිස්දහසක් යොදුන් ඝනකඩබොල්මහපොළොව සදෘශ කරත් හොත්, මේ මහපොළොව නම් ජලපොළොව පිට පිහිටියේ ය. ජලපොළොව වා පොළොව පිට පිහිටියේ ය. එසේ හෙයින් මහසුළඟින් නො සෙල්වන එක ද වස්තුවක් ඇතැයි නොසිතෙනහෙයින් එසේ වූ වායු මුදුනෙහි පිළිවෙළින් පිහිටි පෘථිවිය කම්පිත වනු කියනු ම කිම් ද? එසේ හෙයින් මෙබඳු කම්ප්ය වස්තුව අකම්ප්ය වූ තුණුරුවන්ගේ ගුණරාශියට සදෘශ කෙරෙමියි
ධර්මපගුණ) ප්ර්කීර්ණකසංග්ර හකථා 69
සිතූ සිතිට පෘථිවිය අතිශයින් චඤ්චලයයි සිතේ. මාගේ ත්රි්විධ රත්නයෙහි අතිහාර වූ අරන්ධු වූ ගුණස්කන්ධලයට එක්ලක්ෂ අටසැට දහසක් යොදුන් උස ඇති ඝනභාර වූ මහාමෙරුපර්වවතය සදාශ කරත්හොත්, ඒ මහමෙර නම් මුදුනෙහි පටන් පාත කෙළවරට එක්ලක්ෂගඅටසැටදහසක් යොදුන් පමණක් ම හෙයිනුත් දෙමුණත පුළුල දසදහසක් දසදහසක් යොදුන් පමණක් ම හෙයිනුත් එයින් එක් මුදුන් මුණතෙහි අවට එක්තිස්දාස්සාරයියවිසි අට යොදුන් දෙගවු දෙවිසි ඉසුබු දසසත්යට එක්රියනක් පමණ ම හෙයිනුත් උඩට දෙසාළිස් දහසක් යොදුන් හැර යුගන්ධටරපර්වපතය මුදුනට සම වූ තෙත විතර තිස්දහස් යොදුන් හෙයින් එතැන් පටන් සිව්අනූදාස්දෙසියපසාසූයොදුන්දෙගවු අටසැට ඉසුබු එකොළොස් යට තුන්රියන් පමණක් ම හෙයිනුත් සමමැද විතර පණස්දහක් යොදුන් පමණට වට එක්ලක්ෂනසත්පණස්දාස් එක් සිය දෙසාළිස් යොදුන් තුන්ගවුසිව්තිස්ඉසුබුපස්යට පස්රියන් පමණක් හෙයිනුත් එයින් යට භාගය ද මත්තෙහි කී අයම් විතරට සමහෙයිනුත් මේ මහාමෙරුපර්වාතයෙහි ඝනය දිගින් පුළුලින් යොදනක් යොදනක් පමණ කඩ කඩ කළත් එහි ගණනඑක්ප්රෙකොටිතිස්ලක්ෂ්විසිදාසක් කෙළපමණක් ම හෙයිනුත්, මේ ඝනය ගවු ඉසුබු යට රියන් වියත් අඟුල ලණ පමණ බෙදුම් තබා උඳැට පමණ කළත් මෙතෙකැ යි ගණිත ඥානයට විෂය වන හෙයිනුත් ඒ මහමෙර කල්පන්තපවනින් පුළුන් පෙදක් සේ අහසට දමා අත්බඹරක් සේ භ්රරමණය කරවා වියලි රඹුක් දමක් සේ ඔබිනොබ දම දමා සුණු විසුණු කොට ධූලි තරණ හෙයින් මෙබඳු වූ ස්වල්ප ඝනභාරප්රසමාණයක් ඇති මහා මෙරූපර්වූතය භාරප්රඳමාණාතික්රාරන්ත වූ මාගේ ත්රිණවිධ රත්නයෙහි අතිභාරගුණස්කන්ධ යට සදෘශ කෙරෙමියි සිතූ සිතට මහමෙර පුලුන් රළක් පමණ බරක් සේත් නො සිතෙන්නේ ය. තුණු රුවන්ගේ ගුණභාරය ම මහත් ව සිතෙන්නේ ය.
තවද, අමෘතප්රනවාහයක් බඳු වූ ඒ ගුණගම්භීරත්වමයක් ඇති මාගේ තුණුරුවන්ගේ මෘදු වූ සිහිල් වූ ගම්භීරගුණසමූහයන්ට සතිස්ලක්ෂ දසදහස් තුන්සිය පණස් යොදුන් චක්රලවාටපර්වමතය පැහැර පැතිර සිටියා වූ සුවාසුදහසක් යොදුන් ගැඹුර ඇති මහමුහුද සදෘශ කරත් හොත්, ඒ මහමුහුද නම් කල්පාන්ත සූය්ය් ග රශ්මියෙන් හුණු ව ගොකුරක දියත්තක් සේ සිඳී බිම වියලී රුවන් වැලි ධූලි පිපෙන හෙයින් මාගේ තුණුරුවන්ගේ ගුණගම්භීරත්ත්වතය සිතූ සිතට මහමුහුද ගොකුරක දියත්තක් සේ
70 සඬර්ම රත්නාවලිය (1. පරිච්ඡෙදය
ක්ෂු ද්ර ව සිතෙන්නේ ය. ත්රිමවිධලොකොත්සවජනක වූ මාගේ ත්රි විධරත්නයෙහි අගණිත වූ ගුණප්ර්මාණයට තාරකාවන් හැර වෙන ගගනවස්තුවෙක් මෙ ලොකයෙහි ඇතැ යි නො සිතෙන හෙයින් අහස ඒ තාරකාවන් පිහිටි චාතුර්මහාරාජික දිව්යත ලොකය නම් වටින් සක්වළ මෝවිට පිටත් කෙළවර පමණක් පරච්ඡෙද කොට පිහිටි හෙයින් ඒ සක්වළ මෝවිට නම් ඇතුළතින් වට සතිස්ලක්ෂ්දසදහස්තුන්සියපණස් යොදුන් හෙයිනුත් පිටතින් වට තෙසාළිස්ලක්ෂසසූසැටදාස්සසියතන්තිස් යොදුන් දෙගවුදෙපණස්ඉසුබුඅටයටදෙරියන්දෙවිසිඅඟුල් එකොළොස් වනක් පමණ හෙයින් මේ සක්වළ පූර්වෙදිශාවෙහි පිටත කෙළවර පටන් පශ්විමදිශාවෙහි පිටත කෙළවර දක්වා මේ අතුර විස්තාරය තෙළෙස්ලක්ෂිඅටාදාස්සත්සියසසාළිස් යොදුන් එක්ගවු පන්සැටඉසුබුදසයටතුන්රියන්පසගුලක් පමණ හෙයින් ඉන් මහමෙර විතරට තිස්දහසක් යොදුන් හැර හාත්පස්හි මහමෙර පටන් සක්වළ මුවවිට බාහිර කෙළවරට එකි එකී වටින් සලක්ෂන නව සැත්තෑදහස්තුන්සියතෙසැත්තෑ යොදුන් දෙසැත්තෑඉසුබු සොළොස් යට එක්රියන් එක්වියත් දෑඟුලක් පමණ හෙයින් මේ චාතුර්මහරාජික දිව්යයලොකයට අවකාශ විය. එසේ හෙයින් එහි පිහිටි කුඩා මහත් මඬ්යිම හැම තරුවිමනින් යොදනකට කුඩා විමනක් නැතිහෙයින් එයින් මහත් මඬ්යහම ප්ර මා විමාන යන් තබා එකයොදනක් පමණ අයම් විතර ඇති ක්ෂුධද්රරවිමාන ම ඉදින් චාතුර්මහාරාජිකදිව්යුලොකයෙහි මඳකුත් අතුරු නො හැර වටින් වට වසා පිහිටියත්, ඒ තාරකාවන්ගේ ගණන තමා එක්ලක්ෂරඅටතිස්දාස්සාරසිය සිව්සැටකෙළතිස්ලක්ෂයදසනවදාස්තුන් සියසතාසූවක් පමණ ගණනට විෂය වූ හෙයින් ඒ සියලු තාරකා සමූහය ම මාගේ තුණුරුවන්ගේ අගණිත වූ ගුණසමූහයට ලක් තබන්ටත් මඳ හෙයින් මේ ස්වල්ප වූ තරුගණන තුණුරුවන්ගේ අගණිත වූ ගුණයට මදකුත් සරි කළ නො හැක්කේ ම ය. එසේ හෙයින් මාගේ තුණුරුවන්ගේ ගුණ ගණන ම අසංඛ්යෙලය අප්රහමෙය වූයේ ය.
මෙසේ අපමණ වූ ගුණ ඇති ස්වකීය රත්නනාමයෙන් ද්යු තිමත් ව ත්රිනවිධලොකයට ත්රිගවිධ කාලයෙහි ම ත්රිෙවිධ සම්පත්ති දායක වූ ත්රිධවිධරත්නයෙහි අප්රනමාණගුණයට අහසත් ප්රිමාණ නො වන්නේ ය. ස්ථීර වූ ගුණයට මහපොළොවත් සදෘශ නො වන්නේ ය. භාර වූ ගුණයට මහමෙරු පර්වදතයත් සරිබර නොවන්නේ ය. ගැඹුරු වූ ගුණයට මහමුහුදත් ගැඹුරු නො
ධර්මරගුණ) ප්රයකීර්ණදසකසංග්රරහකථා 72
වන්නේ ය. අගණිත වූ ගුණයට අහස තරුන් මහතෙක් නො වන්නේ ය. එසේ හෙයින් මේ ත්රි විධරත්නගුණප්ර කාශ කර වූ මේ ගාථාවෙහි අර්ත්ථ වර්ණනනා කොට නිමවත් නො හැකි ම වන්නේ යි. කාරණා කිම? යත්:-
“ සක්කා චෙ නහමඞගුලෙන මිනිතුං සින්ධුරදකං බින්දුකතො මෙරුං සාසපභාජනෙ නිදහිතුං භූමිං න ඛග්ගන්තරෙ, කමෙපතුං සධරාධරං හිමධරං ආහව්ව තුලංසුනා නො චෙ තාථගුණොදධිං පතරිතුං කෙනාපි ලොකත්තයෙ”
යනුහෙයින් මහත් වූ අහස අභුලෙන් මැන මෙතෙක් පමණ යයි නියම දැනගන්ට යම් සෘඬිමත් කෙනකුන් විසින් පිළිවන් වී නමුත්, නැවැත මහසයුරු ජලය බින්දු්වශයෙන් මෙතෙකැයි දැන ගැන්මට පිළිවන් වී නමුත්, මහාමෙරූ පර්වනතය අබලුව ඇතුළෙහි ලා සඟවන්ට යම් සෘඬිමත්කෙනකුන් විසින් පිළිවන් වී නමුත්, මහපොළොව නියඅස්සෙහි තබා සඟවාගන්ට යම් සෘඬියකින් පිළි වන් වී නමුත්. නොයෙක් යොදුන්ගණන් උස මහත්වූ ස්වර්ණක පර්ව තාදීන් ප්රතතිමණ්ඩිත වූ තුන්දහසක් යොදුන් ඇති හිමාලය පර්‍වතය පුලුන්රළකින් සෙලවියහැකි නමුත් සර්වදඥයන්වහන්සේගේ ගුණ නැමැති මහාසමුද්රූය නුවණැසින් දිග පුළුල දැක වීය්ය්සක නැමැති හස්තයෙන් පීනා ගොස් පරතෙර දැක්මට මේ භුවනත්රිය යෙහි එක ද සත්වරයක්හටත් නො පිළිවන් වන්නේ ය. එසේ හෙයින් බුඬරත්නය ධර්ම රත්නය සංඝරත්නය ය යි කියනලද තුණුරුවන් ගේ ගුණයෙන් සැරහුනා වූ මේ ගාථාවෙහි අර්ත්වක විශෙෂයෙන් වර්ණරනා කරත්හොත් යම් සෘඬිමත්කෙනකුන් විසින් සියක් දහසක් ලක්ෂ්යක් කෙළක් මුඛ මවා ගෙණ වර්ණනා කරන්ට පටන් ගතත් මහාකල්පයෙක අවුරුදු ගණන් නිමවතත් මේ ගාථාවෙහි අර්ත්වහවර්ණනාව නො නිමෙන්නේ ය. එක්පොත් කිරීමට පර්ණ යන් රැස් කළත් බොහෝකලක් අතික්රා්න්ත වන මුත් පර්ණසඤ්ච යත් කොට ගත නො හැක්කේ ම ය. ලියත් හොත් ගත්ගත් පන්හිද් මිට පමණ ගෙවෙමින් අපමණ වූ ලෙඛනීන් නිමාවන නමුත් මේ ගාථාවෙහි අර්ත්ව් ලියා නිමවාගත නො හැක්කේ ම ය. හේ එසේ ම ය.
එක්සමයෙක්හි ජිනොරස මහතෙරුවන්වහන්සේ ශාක්යදපුත්රය ස්ථවිරයන් වහන්සේ හා එක්මගෙක වඩනාසේක. ඒ දෙදෙනා වහන්සේගෙන් ඉදිරියෙහි වඩිනා මහතෙරුවන්වහන්සේට පස්සෙහි වඩනා තෙරුවන්වහන්සේ කියනසේක් “ස්වාමිනි! බුදුගුණ ඉතා බෙහෙව. අපමණ වූ බුදුගුණ විස්තරවශයෙන් ලියා පොත් සඟා කරත්හොත් අකනිටාබඹලෝ උස පොත්ගොඩක් කළ
72 සඬර්මෝරත්නාකරය. (පරිච්ඡෙදය.
හැක්කේ ය යි සිතමී කීසේක. එබසට ඉදිරියෙහි වඩනා මහ තෙරුවන්වහන්සේ “ඇවැත්නි ! බුදුගුණ ඉතා ස්වල්ප කොට කියැ වින. එසේ කීමෙන් බුදුගුණට ඉතා ම නින්දාත වි ය. මෙසේ ගුණ ස්වල්පකොට කියා අපමණ ගුණ ඇති ධර්ම රාජොත්තමයානන්වහන්සේට නින්දාා කරවු නැ” යි කීසේක. එබසට පස්සෙහි වඩනා තෙරුන්වහන්සේ “ස්වාමිනි, මාගේ නුවණින් දුටු පමණ කීමි” කී සේක. එබසට ඉදිරියෙහි වඩනා මහතෙරුවන්වහන්සේ කියනසේක් “ඇවැත්ති, තොපගේ නුවණින් එපමණක් දුටු විනා බුදුගුණ අප මණ ය. අකනිටාබඹලොවත් ඉතා උස්තෙනෙක් දැ?” යි කීසේක. එබසට පස්සෙහි වඩනා තෙරුවන්වහන්සේ “ස්වාමිනි, මම දුටු විච රට කී මුත් බුදුගුණට අනදර පිණිස නො කිමී” කියා මහතෙරුන් වහන්සේගේ බුඬාලම්බනප්රීුතීන් පිරුණා වූ චිත්තය තැළී ගියේ දෝ හෝයි සිතා ක්ෂහමා කරවූ සේක.
එසේහෙයින් බුඬරත්නයෙහි ගුණ මෙසේ මහත්කල ත්රි විධ රත්න ගුණයෙන් ප්රරතිමණ්ඬිත වූ මේ ගාථාවෙහි අර්ත්වව මාගේ ප්රරඥාවට විෂය වූ පමණක් වර්ණෙනා කෙළෙමි. වණතොත් මතු කියන ධර්ම්ප්ර බන්ධුයට බාධක වේ දෝ හෝයි සිතා මෙතැන්හි මහාමෙරු පර්වමතය කැඩපතින් දැක්වූවා සේ, සදෙව්ලොව එකැඟිල්ලෙන් පෑවා සේ, සොළොස් බඹතලය නම් මේ දිශාවෙහි ය යි ඉගි පෑවා සේ, වෙහෙයකු තුඩින් ගත් පස්පමණකින් මහපොළොව පස් දැක්වූවා සේ. අබලුවෙන් ගෙණ මහසයුරුජලය දැක්වූවා සේ, ඉදිකටුමල තුළෙන් අහස දැක්වූවා සේ මේ ගාථාර්ත්වරයෙන් ස්වල්ප මාත්රවයක් ගෙණඇර දක්වා තුණුරුවන්ට මේ ස්තුතිපූර්වාඞ්ගම වූ වාක්වාර යෙන් ද භක්තිප්රෙකම සහිත මනොවාරයෙන් ද දසනඛසමොධා නයෙන් සමුජ්ජචලිතබඬාඤ්ජලීවූ හසතිපුට මස්තකයෙහි තබා ප්රාසග්භාර ව නම් වූ කායවාරයෙන් දැයි කියන ලද වාරත්රෙයයෙත් ආයුර්වර්ණි සැප බලප්රතඥභිවෘඬිවර්ධකනාදිය පිණිස ඉෂ්ටදෙවතා ප්රතණාමපූර්වේඞ්ගම වූ මේ ත්රිරවිධරත්නයට නමස්කාර කොට හෙවත් භයලොභ කුලාචාරවිනාභක්තිප්රෙවම භාරාවනතොත්තමාඞ්ගයෙන් මනා කොට වැඳ සකලලොවාසීසත්ව්යන්ට උභයලොකාර්ත්වවසිඬිය පිණිස කුශලාඞ්යායශයෙන් යෙදී ධර්ම‍ව්යාෙඛ්යා්නයක් කියනු කැමැත්තෙමි. එතෙකුදු වුවත් සත්ව්යන්ගේ සිත් හැඳින බණ කීම නම් අප වැන්නවුන් තබා ලොවුතුරාබුදුන්ට මුත් පසේබුදු අගසව් සෘඬිමත් මහරහත් උත්තමයන්වහන්සේටත් නො පිළිවන් ම යැ. ඊට කාරණ මේ මතුකියන අතුලකථාවෙන් අදයුතු හේ කෙසේ ද? යත් :-
ප්රණස්තාවනා! ප්රජකීර්ණසකසංග්රුහකථා 73
එක්සමයෙක් හි අතුල නම් උපාසකයකු ඇතුළු වූ පන්සියයක් උපාසකවරු රෙවතමහතෙරුන්වහන්සේ ලඟට ගොස් පසඟ පිහිටුවා වැඳ එකත්පස් ව සිට “ස්විමීනි, ඔබවහන්සේගෙන් බණ අසනුකැමැත්තම්හ. එබැවින් අප ඇමට ධර්මසදෙශනා කළමැනැවැ’යි ආරාධනය කළහ. එකල රෙවත නම් මහතෙරුවන්වහන්සේ ධ්යාකන යට සමවැද වැඩඋන්හෙයින් මුවෙන් නො බිණූසේක. එවේලෙහි උපාසකවරු කියන්නාහු “කිමෙක් ද, මේ තෙරුන්වහන්සේ අප හා කැටි ව පෙර උරණක් ඇතියා සේ ම අප හා සමග කථා නො කොට වැඩ උන්සේක. එසේ මුවෙන් නො බැණ වැඩහිදින, මුන්වහන්සේ ලඟ සිට කල් යැවීමෙන් ප්රනයොජන කිම්දැ?” යි ඔවු නොවුන් හා කථා කොට එතැනින් නික්ම ගොස් --
“ගඞ්ගාය වාලුකා ඛීයෙ උදකං ඛීයෙ මහණ්ණවෙ, මහියා මත්තිකා ඛීයෙ ලක්ඛෙන මම බුඬියා” යි
යනාදීන් ඥානගර්ජනා කළා වූ නුවණින් අග තැන්පත් වූ ප්රනථම ශ්රාහවක අනුබුඩ සැරියුත් මහතෙරුන් වහන්සේ සමීපයට ගොස් ඔවුන් වහන්සේ අතින් බණ අසනු පිණිස පළමු සේ ම ආරාධනය කළහ. එකල්හි ඒ සැරියුත්මහතෙරුන්වහන්සේ ඒ උපාසක වරුන්ගේ ආරාධනාව පිළිගෙණ තමන්වහන්සේ ඒ උපාසක වරුන්ගේඛ ආරාධනාව පිළිගෙණ තමන්වහන්සේ මහත් සෘඬිඥාන ඇතත් ඒ උපාසකවරුන්ගේ අදහස් නො බලා ම විස්තරවශයෙන් ප්ර්මාණයක් නැති ව ම විජම්පිටකයෙන් බණ වදාළසේක. ඒ අසා උපාසකවරු “කිමෙක් ද, මුන්වහන්සේ පමණක් නො දැන ම වැව්පොකුණුකුඹුරු ආදියෙහි තරමියර පැහැර බිඳුවා වැස සලා පියන මහත් වර්ෂාොවක් සේ ප්රෙමාණයක් නො බලා ම ආකාශ ගඞ්ගාවෙහි තුන්ගව්වක් වට ඇති මහාජලධාරාව අබලුවෙක්හි පුරා අසුරවන්ට උත්සාහ කරන්නක්හු මෙන් බොහෝ ව ම බණ වදාරණසේකැ’ යි ඔවුන්වහන්සේට නොසතුටු ව එතැනින් නික්ම ගොස් -
“වාසීතිං බුඬතො ගණ්හිං වෙ සහස්සානි භික්ඛුතො, චතුරාසීතිසහස්සානි යෙ මෙ ධම්මා පවත්තිනො” යි.
යනාදීන් සුවාසුදහසක් ධර්මමස්කන්ධමය දිවග. ලෙලවමින් බහුශ්රැෝත ව විස්තරවශයෙන් බණ වදාරන්නා වූ ආනන්දය ස්ථවීරයන් වහන්සේ කරා එළඹ පළමු සේ ම බණ වදාළමැනැවැ යි ආරාධනය කළහ. එකල තමන්වහන්සේ බහුශ්රැශත වුවත් ඔවුන්ගේ සිත් නො බලා “මෙපමණක් මොවුන්ට මඳ දැ?” යි සිතා දෝ හෝ මඳක් බණ වදාළසේක. එකල ඒ උපාසකවරු “කිමෙක් ද, මුන්වහන්සේ
74 සඬර්මලරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය
නියං කාලයෙක මෙඝයක් පතන්නාවූ ඇල්ගොවියන් සන්තොෂ කරවා විදුලිය සියදහස් පැහැර මෙහෙකුළුරැළි දෙමින් උද්ගත ව මහාගර්ජරනා කොට දසදිගුන් පුරා වතුරෙන් උතුරුවන මහවැස්සක් නඟා පොදගණනක් ගැසුවා සේ බණ කියන්ට පටන් ගෙණ මෙ ම ඇසිල්ලෙහි ම තබා වදාළසේක. ඉඳුරා අප ඇම බණ අසා පියනා සේ නො වදාළසේකැ “ යි අප්රගසන්න ව “පලා එව සබඳිනී” කියා එතැනින් නික්ම ගොස් සත්ව යන්ගේ සිත් හැඳින මිහිරි කටහඬින් පරමරමණීය වූ ධර්මිදෙශනා කරණ ලොවුතුරාබුදුන් කරා එළඹ පසඟ පිහිටුවා වැඳ දොහොත් මුදුන් දී එකත්පස් ව සිටියාහ. එසඳ බුදුහු උපාසකවරුන්ගේ අදහස් බලා ඉතා බොහෝත් නොකොට ඉතා මඳත් නො කොට ඔවුන් සිත් පහදනා පමණක් ම බණ වදාළසේක. එකල අතුල නම් උපාසකයා ඇතුළු වූ පන්සියයක් උපාසකවරු සිටි පියෙහි සිට බණ අසා සෝවාන් ව පළමුවන මගින් අමාමහ නිවන් දුටහ.
එබැවින් අනුන් සිත් හැඳින බණ කිම නම් සෙසු පසේබුදු මහරහතුන්වහන්සේටත් නො පිළිවන් ම ය. මෙසේ කප්කෙළ ගණන් පාරමිතා පිරූ කෘතාධිකාරමහොත්තමයන්ට පවා සත්ව යන්ගේ සිත් හැඳින අභිප්රාසයානුකූල වූ ලෙස බණ කියා පහදවන්ට නො පිළිවන් කල දිවැස් නැති පරසිත් නො දන් නා වූ පෘථග්ජන ප්රා ඥයන් විසින් සත්වපයන්ගේ සිත් හැඳින, සර්වාරකාරයෙන් පහදවා බණ කීම නම් කැල ම නො පිළිවන. එතෙකුදු වුවත් රුවන් අතලෙක වසන්නක්හට මැණිකක් දුන් නාක් මෙන් ද, උක්වනයකට වන් මතැතක්හට චිලිකුන් රඹ ඵලයක් දුන්නාක් මෙන් ද, දහවල් මැද ඝනාන්ධැකාර වූ ගෘහ ගර්භමයක තුබූ වස්තුවක් කැමැතියක්හට ප්රවදීපාලොකයක් පා එලි කොට දුන්නාක් මෙන් ද, සියලු සත්වුයන් විසින් ධර්මරයෙහි පරිවය ඇතත් ධර්ම්ශ්රනවණය කිරීම බුදුන්ටත් ස්වභාවධර්මනයක් හෙයින් කලට සුදුසු වූ ප්රටසතාවානුගතධර්මමකථාවෙකින් සත්වමයන් සිත් පහදවා ඔවුන් කුශලකරණයෙහි යොදා උභයලොකාර්ත්ව සිඬිප්රරදානපූර්වවඞ්ගම වූ පරවැඩ අදහසින් දෙශනා කළා වූ සඞර්මවය මාගධික භාෂාවෙහි නා හසළ සිංහලවීපවාසීන්ට විශෙෂයෙන් නො දැනෙන හෙයින් මගධ භාෂාව පරිවර්තිතනය කොට සබ්රෂහ්ම වාරී වූ වික්රූමබාහුමහාස්ථවිරයන් වහන්සේ විසින් ලෝවැඩ පිණිස හෙලුබසින් ධර්මරප්රවබන්ධූයක් කළ මැනැවැ යි කළ ආරාධනය නිසා හා වීරසුන්දසර කුමාර - නම් වු උපාසකයානන් ලෝවැඩ
ප්රධස්තාවනා.) ප්රමකීර්ණනකසංග්රිහකථා 75
අදහසින් ධර්මනදානානුරක්ත ව කළා වූ ආරාධනය හා කරුණා, නිධාන වූ අප බුදුන් විසින් “හාසයෙ ජොතයෙ ධම්මං” යනා දීන් වදාළ බුඬානුශාසනාව ද පිළිගෙණ; තවද පරම සුඛිත ජනයන් විසින් විසිතුරු ලෙස ධර්මබපූජා කිරීමෙන් සරහනලද්දා වූ අප බුදුන් ව්ය ක්තසභාන්තරවල නිඃශඞ්කාවෙන් ලීලොපෙත ව පලඟ නැඟීහිඳ බණ කියන තරම් බහුශ්රැ තශබ්දඥප්රා්ඥවරයන් හැමතන්හි ලැබගැන්ම දුර්ලෙභ වුවත් ශ්රනඬා ඇති ව බණ අසනු කැමැති නිර්ඬමනසුජනයන් විසින් තමතමන්ගේ අභිප්රාියානුකූල ලෙස වසන ස්වකියස්ථානවලට අකුරු පමණක් දන්නා කෙනෙකුන් ගෙන්වා ගෙණ අභිප්රාශය ලෙස බණ අසා ලෞකික ලොකොත්තරසම්පත් සාධාගන්නා පිණිස හා හෙලුබසින් මේ ධර්ම ප්රකකරණය ප්රොකාශ කරන්නෙම්.
මහාසම්මතරජහු පටන් සුදොවුන්මහරජහු අවසන් කොට දඹදිව රජ පැමිණි සත්ලක්ෂ්සත්දහස්සත්සියසතානුවක් පමණ හිරුගොත් රජුන් හා, සිරිලක පළමුවෙන් රජ පැමිණි විජයමහරජහු පටන් මහසෙන්රජහු අවසන්හි මහවස තෙසැටක් රජුන් හා සුලුවස කිත්සිරිමෙවන්රජහු පටන් මෙකලට එක්සිය සොළසක් පමණ නරෙන්ර්් යන් ඇතුළු වූ සත්ලක්ෂල සත්දහස් නවසිය සසැත්තෑවක් පමණ මහරජුන් අතුරෙහි, ඔටුනු පලන් තුන් ලක්ෂස සිව්තිස්දාස් සසිය* සිව්සැටක් පමණ සූය්ය්්න වංශොද්භූත කිර්තිප්රතතාපරූපඵෙශ්වය්ය්සත්යෙන් ශොභමාන වූ මහරජුන් අව සන්හි බුඬවර්ෂයයෙන් එක්වාදහස්නවසියතෙපණස් හවුරුද්දක් පිරුණුසඳ ලඞ්කාඞ්ගනාවට තිලකයක් වැනි වූ සහස්රයස්ව භ්රදගම්භීර සිසිරනීරපුරිතසුපුෂ්පිතකමලකුචලයාදි ජලජ පුෂ්පකාන නොපශොභිතපඞ්ක දුර්ගාීකුලපරිඛාවලයාලඞ්කෘතොත්තුඩගගොපු රවාරශරපඦරරංජිතශිලාමයවිශාලශාලාවලයයකින් පරික්ෂිනප්ත වී චිත්රණ විත්ර්කර්මි නිර්මිතකනකාශෘඞ්ග ප්රලභාවිසරාභිරාමසුධාධවල විමල විපුලවිවිධප්රා්සාදරාජභවනවිශිඛාදීන් අතිමනොහර අපරිමිතවිභූ තීන් විරාජිත විජයවර්ඩින ජයවර්ඩිනපුරප්රඅවරයෙහි චතුස්සංග්රිහ වස්තු වෙන් ප්රයජාපාලනය කෙරෙමින් රජසිරි පැමිණි ශාක්යයකුල කමලිනීරාජහංසායමාන වූ මහාසම්මතරාජවංශකල්පලතාග්ර යෙහි සුපුෂ්පිතසඵලපූෂ්පයක් වැනි වූ ජිනවරණසරොජයෙන් නිජමසන කාලඞ්කෘතකළා වූ සිලොකාලොකලොකපූජිතවිමතරාජපතඞ්ග පදීපායමාන වූ අනාථජනසංරක්ෂලණකරුණානිධාන අනන්යදසාධා රණ විතරණදානතිජො පමවිශුඞ්බුඩාංකුර වූ ත්රිඅසිංහලාධීශ්වර නව රත්නාධිපතිශෞරබලපරාමාක්ර්න්චිත පරාක්රඞමබාහු මහරජා
* සත්සිය - ඇතම්.
76 සඬර්මතරත්නාකරය (1. පරිච්ඡෙදය.
නන්ට සත්වැන්නෙහි විශුඩබුඩදර්ශ නසඩර්ම ශ්රසවණසුගතොරසානු ශාසන සාධුජනසෙවනාදීන් ප්ර තිලබ්ධශ්ර ඬාබුඬිවර්ඩ න වැ කුශල ඵල සඳහා පුණ්යජසඤ්චය කරන්නාවූ මෙම මහාරාජොත්තමය, ණන් විසින් නිරන්තර ව පවත්වනලද චතුර්විධප්රදත්ය යප්රතතිග්ර හණ යෙන් රජහට උභයලොකාර්ත්ථපසිඬිසම්පාදන කුශලවර්ඩපනය කෙරෙමින්, යලිදු ඒ සිවුපස පරිභොගකුශලය ම මතු නො ව ගණයා ශබ්දශාස්ත්රා දීත්රි,පිටකාගමවචනවාවක ව ශාසනාභිවෘඩිවර්ඩලනය කෙරෙමින් පරවැඩෙහි තත්පර වැ වසන්නා වූ මහාවිහාරවාසි ස්ථවිරපරම්පරානුගත පුටහත්නසෙලවනවාසී ධර්මකීර්ති මහා ස්වාමිපාදයන්වහන්සේගේ අනුජාතශිෂ්යීපුත්රර වූ, සිඬාර්ත්වහස්ථවිරා නිධාන පූර්විනාමප්රේකාශිත ධම්මදින්නාචරිය විමලකීර්ති මහාස්ථවීරපාදයෝ සත්පුරුෂජන හිතාර්ත්ථිා ව මතු බුදුවන මෛත්රොය බුදුන් දැක අෂ්ටධර්මජසමවධානයෙන් යෙදී පළමුවන විවරණය ලැබ බුඬකාරකධර්මථයන් පූරණය කොට ලොවුතුරාබුදු ව සමස්ත ලොකයාහට අමෘතමහානිර්වාුණ ප්ර්දානය කොට පරාර්ත්ව සංසිඬිය කෙරෙම්වයි යන අභිමත ප්රාිර්ත්ථථනාව ද සිඩ කොට ගන්නා පිණිස මෙ තැන්හි සතියක් පමණ පරිච්ඡෙදයෙන් ප්රථතිමණ්ඩිත කථා වස්තුවෙන් “සඬර්මඬරත්නාකර” නම් වූ ධර්මයප්රපකරණයක් ගෙණ ඇර දක්වති.
එයින් ප්රිකාශ වන්නේ නම් ත්රි විධරත්නයෙහි ගුණ හා කුශලාකුශල දෙදෙනාගේ විභාග ම ය. එ ද වනාහි භාෂාවෙන් වෙනස් වුවත් පාලිධර්මලය ම ය. එහෙයින්, දිව්යකමනුෂ්යනසම්පත් හා නිවන්පුර සිරි විඳුනා කැමැති සත්පුරුණයන් විසින් දහම්සොඬ මහරජහු මෙන් සමස්තවස්තුයෙහි ආලය හැර මෙබඳු කාල යෙහි පවා කුශලකරණයෙහි අප්රමමාද කරවන්නා වූ මේ සඬර්මකය සිතහෙලා අසමින් මතු ස්වර්ගිමොක්ෂ් සම්පත්තීන් සිඬ කරන්ට උත්සාහ කට යුතුයි. දක්වනලද මැයි :-
“ඉති අමිතසිරිං වා ජීවිතං වාපි ස න්තො න සුමරිය පසත්ථංො ධම්මමෙවාචරන්ති, තනුතරවිභවානං අප්පමායූනමමෙගා ඉඟ කුසලපමාදො කො නූ තුම්භාදිසානං” යි. _____________
මෙතෙකින් මේ සඬර්මාරත්නාකරයෙහි ප්රෙථමගාථාර්ත්ව ප්ර‍කාශක ප්රදකීර්ණාකසංග්රොහකථා නම් වූ
පළමුවන පරිච්ඡෙදය
කියා නමිවන ලදී.