රසවාහිනී ජාතකට්ඨ කථා - iv
5. තණ්ඩුලනාළිජාතකං
1. “කිමග්ඝනි තණ්ඩුලනාළිකා” ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො ලාලුදායි‍ෙත්ථඩරං ආරබ්භ කථෙසි. තස්මිං සමයෙ ආයස්මා දබ්බො මල්ලපුත්තො සඞ්ඝස්ස හත්තුද්දෙස්කො හොති. තස්මිං පාතො’ව සලාකභත්තානි උද්දිසමානෙ ලාලුදායි‍ෙත්ථොරස්ස කදාචි වරහත්තං පාපුණාති, කදාවි ලාමකභාත්තං සො ලාමකභත්තස්ස පත්තදිවසෙ සලාකග්ගං ආකුලං කරොති : “කිං දාබ්බො’ ව සලාකං දාතුං ජානාති? අම්හෙ න ජානාමා” ති පි වදති. තස්මිං සලාකග්ගං ආකුලං කරොන්තෙ “හන්දජ’දාති ත්විමෙව සලාකං දෙහී” ති සලාකාපච්ජිං අදංසු. තතො පට්ඨාය සො සඞ්ඝස්ස සලාකං අදාසි. දදන්තො පන “ඉදං වරභත්තන්ති වා ලාමකභත්තන්ති වා අසුකවස්සග්ගෙ වරභත්තං ඨිතං අසුකවස්සග්ගෙ ලාමකභත්තං” ති වා න ජානාති. ඨිතිකං කරොන්තො’ පි “අසුකවස්සග්ගෙ ඨිතිකා” ති න සල්ලක්ඛෙති. භික්ඛුනං ඨිතවෙලාය ‘ඉම්ස්මිං ඨානෙ අයං ඨිතිකා ඨිතා ඉම්සමිං යානෙ අය” න්ති භූමියං වා භිත්තියං වා ලෙඛං කඩ්ඪති. පුන දිවසෙ සලාකග්ගෙ භික්ඛු මන්දතරා වා හොන්ති බහුතරා වා තෙසු මන්දතතරෙසු ලෙඛා හෙට්ඨා හොති. බහුතරෙසු උපරි. සො ඨිතිකං අජානනතො ලෙඛාසඤ්ඤාය සලාකං දෙති. අථ නං භික්ඛු “ආවුසො ලාලුදායි, ලෙඛා නාම හෙට්ඨා වා හොති උපරි වා. වරභත්තං පන අසුකවස්සග්ගෙ ඨීතං, ලාමකභත්තං අසුවස්ස‍ග්ගෙ” ති ආහංසු. සො භික්ඛු පටිපථරන්තො “යදි එවං අයං ලෙඛා කස්මා එවං ඨිතා?
110 ජාතකටඨකථා
කිං අහං තුම්හාකං සද්දහාමි? ඉමිස්සා ලෙඛාය සද්දහාමි” තී වදති. අථ නං දහරා ච සාමණෙරා ව “ආවුසො ලාලුදායි, තයි සලාකා දෙ‍න්තෙ භික්ඛු ලාභෙන පරිහායන්ති න ත්වා් දාතුං අනුච්ඡවිකො නිග්ගච්ඡ ඉතො’ ති සලාකග්ගතො නික්කඩිඨිංසු තස්මිං ඛණෙ සලාකග්ගෙ මහන්තං කොලාහලා අහොසි.
2. තං සුත්වාු සත්ථාා ආනන්‍ලාෙත්ථතරං පුච්ඡි: “ආනන්ද , සලාකග්ගෙ මහන්තං කොලාහලං කිං ස‍ද්දො නාමෙසො?” ති. ථෙරො තථාගතස්ස තමත්ථං ආරොවෙසි. “ආනන්දස, න ඉදානෙව ලාලුදායි අත්තනො බාලතාය පරෙසං ලාභහානිං කරොති. පුබ්බො’පි අකාසි යෙවා” ති ආහ. ථෙරො තස්සත්ථාස්ස ආචිභාවත්ථංස භගවන්තං යාචි. භග්වා භවන්තරෙන පටිච්ඡන්නා කාරණං පාකටං අකාසි.
3. අතීතෙ කාසිරටෙඨ බාරාණසියං බ්ර හ්මදත්තො රාජා අහොසි. තදා අම්හාකං බොධිසත්තො තස්ස අග්ඝකාර‍කො අහොසි; හත්ථිොඅස්සාදීනි වෙව මණිසුවණ්නාදීනි ව අග්ඝාපෙසි අග්ඝාපෙත්වා භණ්ඩසාමිකානං භණ්ඩානුරූප මෙවමූලං දාපෙසි රාජා පන ලු‍ද්ධො හොති. සො ලොභපකති තාය එවං චින්තෙසි. “අයං අගඝාපනකො එවං අග්ඝාපෙන්තො න චිරස්සෙව මම ගෙහෙ ධනං පරික්ඛයං ගමෙස්සති. අඤ්ඤං අග්ඝාපනකං කරිස්සාමී” ති. සො සීහපඤ්ජරා උග්ඝාටෙත්වාඅ රාජඞ්ගණං ඔලොකෙන්තො එකං ගාමිකමනුස්සං ලොලබාලං රාජඞ්ගණෙන ගච්ඡන්තං දිස්වා “එස මයහං අග්ඝාපනකම්මං කාතුං සක්ඛිස්සතී” ති තං පක්කොසාපෙත්වා “සක්ඛිස්සසි භණෙ, අම්හාකං අග්ඝාප නිකකම්මං කාතුන්ති” ආහ. “සක්ඛිස්සාමි දෙවා’ ති . රාජා අත්තනො ධනරක්ඛණත්ථාතය තං බාලං අග්ඝාපනියකම්මෙ ඨපෙසි. තතො පට්ඨාය සො බාලො හත්ථි‍අස්සාදීනි අග්ඝාපෙන්තො අග්ඝං හාපත්වාම යථාරූචියා කථෙසි. තස්ස ඨානන්තරෙ ඨිතත්තා යං සො කථෙති තමෙව මූලං හොති.
ජාතකටඨකථා 111
4. තස්මිං කාලෙ උත්තරාපථතො එකො අස්සවාණිජො පඤ්ච අස්සසතානි ආනෙසි. රාජා තං පුරිසං පක්කොසා පෙත්වා් අස්සෙ අග්ඝාපෙසි. සො පඤ්චන්නං අස්සතානං එකං තණ්ඩුලනාළිකං අග්ඝමකාසි. කත්වාත ව පන “අස්ස වාණිජස්ස එකං තණ්ඩුලනාළිකං දෙථා” ති වත්වාි අස්සෙ අස්සසාලායං සණ්ඨාපෙසි. අස්සවාණිජො පොරාණක අග්ඝාපනිකස්ස සන්තිකං ගන්ත්වාස තං පවත්තීං ආරොවෙත්වාස “ඉදානි කිං කත්තබ්බන්තී?” පුච්ඡි. සො ආහ. “තස්ස පුරිසස්ස ලඤ්ඡං දත්වාි එවං පුච්ජිථ: ‘අම්හාකං තාව අස්සා එකං තණ්ඩුලනාළිකං අග්ඝන්ති’ ති ඤාතමෙතං තුම්හෙ පන නිස්සාය තණ්ඩුලනාළියා අග්ඝං ජානිතුකාමම්හ. සක්ඛිස්සථ නො රඤඤ සන්තිකෙ ඨත්වාා සා තණ්ඩුලනාළිකා ඉදං නාම අග්ඝතී’ ති චත්තුන්ති සචෙ ‘සක්කාමී’ති වදති තං ගහෙත්වාම. රඤේඤා සන්තිකං ගච්ඡථ අහම්පි තත්ථ් ආගමිස්සාමී” ති. අස්සවාණිජො “සාධු” ති බොධිසත්තස්ස වචනං සම්පටිච්ජිත්වාි අග්ඝාපනිකස්ස ලඤ්ඡං දත්වාව තමත්ථං් අරොවාපෙසි. සො ලඤ්ඡං ලභිත්වාල’ව “සක්ඛිස්සාමි තණ්ඩුලනාළිං අග්ඝාපෙතුන්ති” “තෙන හි ගච්ඡාම රාජකුලන්ති” තං ආදාය රඤෙඤා සන්තිකං අගමාසි බොධිසතතො’ පි අඤෙඤ’ පි බහු අමච්චා අගමංසු.
5. අස්සවාණිජො රාජානං වන්දිගත්වා “අහං දෙව, පඤ්චන්නං අස්සසතානං එක තණ්ඩුලනාළිං අග්ඝනභාවං ජාතිං සා පන තණ්ඩුලනාළිකා කිං අග්ඝතී? ති අග්ඝපනිකං පුච්ඡථ දෙවා. “ති. රාජා තං පවත්තිං අජානන්තො “අම්භො අග්ඝාපනික, පඤ්ච අස්සසතානි කිං අග්ඝන්තී”? ති පුච්ජි. “තණ්ඩුලනාළිං දෙවා,” ති. හොතු භණෙ, පඤ්ච අස්සසතානි තාව තණ්ඩුලනාළිං අග්ඝන්තු සා පන කිමග්ඝති තණ්ඩුල නාළිකා “ ති පුච්ජි. සො බාලපුරිසො “බාරාණසිං සන්තරබාහිරං අග්ඝති තණ්ඩුලනාළිකා” ති ආහ. සො කිර පුබ්බෙ. රාජානං අනුවත්තෙන්තො එකං සාළිතණ්ඩුලනාළිං අස්සානං අග්ඝං අකාසි. පුන වාණිජකස්ස හත්ථසතො ලඤ්ඡං ලහිත්වාස. තස්සා තණ්ඩුනාළිකාය බාරාණසිං සන්තරබාහිරං අග්ඝමකාසි.
112 ජාතකටඨකථා
6. “කිමග්ඝති තණ්ඩුලනාළිකාය? අස්සාන මුලාය වදෙහි” ‘රාජ, බාරාණසිං සන්තරබාහිරන්තා අයමග්ඝතී තණ්ඩුලනාළිකා”ති
7. තදා පන බාරාණසියා පාකාරපරික්ඛෙපො වාදස යොජනිකො හොති. ඉදමස්සා අන්තරං බාහිරං පන නියොජනසතිකං රට්ඨං ඉති. සො බාලො එවං මහන්තා බාරාණසිං සඅන්තරං සබාහිරං තණ්ඩුලනාළිකාය අග්ඝං අකාසි. තං සුත්වාස අම්ච්චා පාණිං පහරිත්වාළ හසමානා “මයා පුබ්බෙ ‘පඨවිං ච රජ්ජං ච අනග්ඝන්ති’ සඤ්ඤිනො අහුමග. එවං මහන්තං කිර සරාජිකං බාරාණසීරජ්ජං තණ්ඩුලතාළිමත්තං අග්ඝති. අහො අග්ඝාපනිකස්ස පඤ්ඤාසම්පදා? කහං එත්තකං කාලං අයං අග්ඝපානිකො විහාසි? අම්හාකං රඤේඤා එව අනුච්ඡවිකො’ ති පරිහාසං අකංසු. තස්මිං කාලෙ රාජා ලජ්ජිතො නං බාලං නික්කඩ්ඪාපෙත්වාි බොධිසත්තස්සෙව අග්ඝාපනිකට්ඨානං අදාසි බොධිසත්තො’ පි යථාකම්මං ගතො සත්ථාස ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වාා දස්සෙත්වා’ වෙ වත්ථූ නි කථෙත්වාථ අනුස්න්ධිංං ඝටෙත්වාබ ජාතකා සමොධානෙසි. ‘තදා ගාමිකබාලඅග්ඝාපනිකො ලාලුදායි අහොසි. පණ්ඩිතඅග්ඝාපතිකො අහමෙව අහොසින්ති” දෙසනං නිට්ඨපෙසි. ________
6. දෙවධම්මජාතකං
1. හිරිඔත්තප්පසම්පන්නාති ඉදං භගවා ජෙතවතෙ විහරන්තො අඤඤතරං බහුබණ්ඩිකං භික්ඛුං ආරබ්භ කථෙයි. සාවත්ථි්වාසී කිරෙකො කුටුම්බිකො භරියාය කාලකතාය පබ්බජි. සො පබ්බජන්තො අත්තනො පරිවෙණඤ්ච අග්ගිසාලං ච භණ්ඩග්බ්හඤව කාරෙත්වාබ භණ්ඩගබ්භං සප්පි -
ජාතකටඨකථා 113
තණ්ඩුලාදීභි පුරෙත්වා පබ්බජි. පබ්බජිත්වා පන අත්තනො දාසෙ පක්කොසාපෙත්වාු යථාරුචිතං ආහාරං පචාපෙත්වාප භුඤ්ජති. බහුපරික්කාරො ච අහොසි. රත්තිං අඤ්ඤං නිවාසනපාරුපනං හොති, දිවා අඤ්ඤං විහාරපච්ච‍න්තෙ වසති. ත‍ස්සෙකදිවසං චිවරපච්චත්ථනරණාදීනි නීහරිත්වාා පරිවෙණෙ පත්ථතරිත්වා සුක්ඛාපෙන්තස්ස සම්බහුලා ජානපදා භික්ඛු සෙනාසනවාරිකං ආභිණ්ඩන්තා පරිවෙණං ගන්ත්වාා චීවරාදීනි දිස්වා “කස්සීමානී” ති පුච්ජිංසු. සො “මයිහං ආවුසො” ති ආහ. “ආවු‍ෙසා, ඉදම්පි චිවරං. ඉදම්පි චීවරං’ ඉදම්පි නිවාසනං ඉදම්පි නිවාසනං. ඉදම්පි පච්චත්ථසරණං, ඉදම්පි පච්චත්ථ රණං. සබ්බං තුය්හමෙවාති? ආවු‍ෙසා, භගවතා තීණි චීවරානි අනුඤ්ඤාතානි. ත්වං එවං අප්පිච්ඡස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ පබ්බජිත්වාන එවං බහුපරික්ඛාරො ජාතො. එහි. තං දසබලස්ස සන්තිකං තෙස්සාමා” ති තං ආදාය සත්ථුඛ සන්තිකං අගමංසු.
2. සත්ථාි දිස්වා’ ව “කින්නු ඛො භික්ඛවෙ, අතිච්ඡමානකං යෙව භික්ඛුං ගණහිත්වාා ආගතත්ථාආ?” ති ආහ. “භන්තෙ, අයං භික්ඛු බහුභණෙඩා බහුපරික්ඛාරො’ ති “සච්චං කිර ත්වංා භික්ඛු, බහුහණෙඩා?” ති “සච්චං භගවා” ති. “කස්මා පන ත්වංා භික්ඛු, බහුභණෙඩා ජාතො? නනු අහං අප්පිච්ඡතාය සන්තුට්ඨියා - පෙ පවිවෙකස්ස විරියාරම්භස්ස වණ්ණං වදාමි” ? ති. සො සත්ථු වචනං සුත්වාද කුපිතො “ඉමිනා’ දානි නීහාරෙන චරිස්සාමී’ති පාරුපණං ඡ‍ඩ්ඩෙත්වාත පරිසමජෙඣ එකචීවරො අට්ඨාසි.
3. අථ නං සත්ථා උපත්ථතම්හයමාතො ‘න නු ත්වංප භික්ඛු, පුබ්බෙ හිරොත්තප්පගවෙසකො උදකරක්ඛසකාලෙ’ පි හිරොත්තප්පං ගවෙසමානො ද්වාදස්සංවච්ජරානි විහාසි? අථ කස්මා ඉදාති එවං ගරුකෙ බුද්ධසාසනෙ පබ්බජිත්වාජ චතුපරිසම‍ෙජඣ පාරුපණං ඡඩේඩත්වා හිරොත්තප්පං
114 ජාතකටඨකථා
පච්චුපට්ඨාපෙත්වා තං චිවරං පාරුපිත්වා සත්ථාාරං වන්දි ත්වා එකමන්තං නිසීදි. භික්ඛු තස්සත්ථවස්ස ආචිභාවත්ථං භගවන්තං යාචිංසු . භගවා භවන්තරෙන පටිච්ඡන්තං කාරණා පාකටං අකාසි.
4. අතීතෙ කාසිර‍ට්ඨෙ බාරාණසියං බ්ර හ්මදත්තො රාජා අහොසි. තදා බොධිසත්තො තස්ස අග්ගමහෙසියා කුච්ජිසමීං පටිසන්ධිංබ ගණහි. තස්ස නාමගහණදිවසෙ “මහිංසාසකුමාරො’ති නාමං අකංසු. තස්ස ආධාවිත්වාා පරිධාවිත්වා විවරණකාලෙ රඤේඤා අඤෙඤා’පි පුත්තො ජාතො. තස්ස ‘චන්ද්කුමාරො’ති නාමං අකංසු තස්ස පන ආධාවිත්වාත පරිධාවිත්වාර විවරණකාලෙ බොධිසත්තමාතා කාලමකාසි. රාජා අඤ්ඤං අග්ගමහෙසිට්ඨානෙ ඨපෙසි. සා රඤඤා පියා අහොසි මනාපා සා පියසංවාසමත්වානය එකං පුත්තං විජායි. ‘සුරියකුමාරො ති’ස්ස නාමං අකංසු. රාජා පුත්තං දිස්වා තුට්ඨචිත්තො “භද්දෙ. පුත්තස්ස තෙ වරං දම්මී” ති ආහදෙවී වරං ඉච්ජිතකාලෙ ගහෙතබ්බං කත්වා“ ඨපෙසි. සා පුත්තෙ වයප්පතෙත රාජානං ආහ. “දෙවෙන මයිහං පුත්තස්ස ජාතකාලෙ වරො දින්නො. පුත්තස්ස මෙ රජ්ජං දෙහී” ති රාජා “මයිහං දේව පුත්තා අග්ගික්ඛන්ධා. විය ජලමානා විචරන්ති. න සක්කා තව පුත්තස්ස රජ්ජං දාතුන්ති” පටික්ඛිපිත්වා තං පුනප්පුනං යාචමානමෙව දිස්වා “අයං මයිහං පුත්තානං පාපකම්ජි චින්තෙය්යා ” ති පුත්තෙ පක්කොසාපෙත්වාජ ආහ. “තාතා. අහං සුරියකුමාරස්ස ජාතකාලෙ වරං අදාසිං ඉදානි’ස්ස මාතා රජ්ජං යාවති. අහං තස්ස න දාතුකාමො මාතුගාමො නාම පාපො. තුම්හාකං පාපකම්පි චින්තෙය්යං තුමේහ අරඤ්ඤං පවිසිත්වා මම’ච්චයෙන කුලසන්තකෙ නගරෙ රජ්ජං කරෙය්යාමථා” ති කන්දිනත්වාා රොදිත්වාන සීසෙ චුම්බිත්වාන උයෙයාජෙසි. තෙ පිතරං වන්දි ත්වාම පාසාදා ඔරොහන්තෙ රාජාඞ්ගණෙ කීළමානො සුරියකුමාරො’පි දිස්වා තං කාරණං ඤත්වාද “අහම්පි භාතිකෙහි සද්ධි ගමිස්සාමී” ති තෙහි සද්ධිං යෙව නික්කමි. තෙ හිමවන්තා පවිසිංසු බොධිසතතො මග්ගා ඔක්කම්ම රුක්ඛමුලෙ
ජාතකටඨකථා 115
නිසීදිත්වා සුරියකුමාරං ආමන්තෙසි. “තාත, සුරිය. එතං සරං ගන්ත්වා නහාත්වා් ච පිවිත්වාු ච පදුමිනීපණෙණ්හි අම්හාකම්පි පාණියං ආනෙහී”ති. තං පන සරං වෙස්සවණස්ස සන්තිකා එකෙන දකරක්ඛසෙන ලද්ධිං හොති. වෙස්සවණො ව ආහ. තං “ඨපෙත්වාි දෙවධම්මජානනකෙ යෙ අඤෙඤ ඉමං සරං ඔතරන්ති තෙ ඛාදිතුං ලභයි. අනොතිණෙණ න ලභසී” ති. තතො පට්ඨාය සො රක්ඛසො යෙ තං සරං ඔතරන්ති. තෙ දෙවධම්මෙ පුච්ජිත්වාර යෙ න ජානන්ති තෙ ඛාදති. අථ ඛො සුරියකුමාරො තං සරං ගන්ත්වා් අවිමංසිත්වාන’ ව ඔතරි අථ නං සො රක්ඛසො ගහෙත්වාව “දෙවධම්ම ජානාසී” ති පුච්ජි. සො “දෙවධම්මා නාම වන්දොසුරියා” ති ආහ. අථ තං “ත්වං” දෙවධම්මෙ න ජානාසී” ති උදකං පවෙසෙත්වා අත්තනො වසනට්ඨානෙ ඨපෙසි. බොධි සත්තො’ පි තං චිරායන්තං දිස්වා චන්දඨකුමාරං පෙසෙසි රක්ඛසො නම්පි ගණ්හිත්වාඋ “දෙවධම්මෙ ජානාසී” ති පුච්ඡි “ආම ජානාමි දෙවධම්මා නාම වත‍ස්සො දිසා” ති රක්ඛසො “න ත්වංෙ දෙවධම්මෙ ජානාසී” ති තම්පි ගහෙත්වා” ත‍ෙත්ථ“ව ඨපෙසි.
5. බොධිසත්තො තස්මිම්පි චිරායන්තෙ “එකෙන අන්තරායෙන භවිතබ්බන්ති” සයං තත්ථච ගන්න්ථ“ වින්නම්පි ඔතරණපදවලඤ්ජං දිස්වා ‘රක්ඛසපරිග්ගහීතෙන ඉමිනා සරෙන භවිතබ්බන්ති’ ඛග්ගං සන්නයිහිත්වාව ධනුං ගහෙත්වාග අට්ඨාසි. උදකරක්ඛසො බොධිසත්තං උදකං අනොතරන්තං දිස්වා වනකම්මිකපුරි‍සො විය හුත්වා් බොධිසත්තං ආහ. “භො පුරිස, ත්වංි මග්ගකිලන්තො. කස්මා ඉමං සරං ඔතරිත්වාද නහායිත්වාි පිවිත්වාු හිසමුළාලං ඛාදිත්වාන පුප්ථානි පිලන්ධිමත්වාත යථාසුඛා න ගච්ඡසී” ති බොධිසත්තො තං දිස්වා “එය සො යක්ඛො භවිස්සතී” ති ඤත්වා් “තයා මෙ භාතිකා ගහිතා?” ති ආහ. “ආම මයා” ති. “කිං කාරණා?”ති. “අහං ඉමං සරං ඔතිණ්ණකෙ ලාභාමි”ති. “කිං පන සබ්බෙව ලභසී?’’ ති “යෙ දෙවධම්මෙ ජානන්ති තෙ ඨපෙත්වාව අවසෙසෙ ලභාමී” ති’ “අත්ථිි පන තෙ දෙවධම්මෙහි අ‍ෙත්ථාම?” ති. “ආම අත්ථි’” “යදි
116 ජාතකටඨකථා
එවං අහං තෙ දෙවධම්මෙ කථෙස්සාමී” ති “තෙන හි කථෙහි. අහං දෙවධම්මෙ සුණිස්සාමී” ති බොධිසත්තො “අහං දෙවධම්මෙ කථෙය්යංථ; කිලිඪග‍ත්තො පනම්හී” ති ආහ. යක්ඛො බොධිසත්තං නහාපෙත්වා භොජනං භොජෙත්වා් පානීයං පායෙත්වාි පුප්ඵානි පිළින්ධාධපෙත්වාා ග‍ෙන්ධඪහි විලිම්පාපෙත්වා් අලඞ්කතමණ්ඩපමජේඣ පල්ලඞ්කං අත්ථාරිත්වාත අදාසි. බොධිසත්තො ආසනෙ නිසීදිත්වාඞ යක්ඛං පාදමුලෙ නිසීදාපෙත්වාර “තෙන හි ඔහිතසොතො සක්කච්චා දෙවධම්මෙ සුණාහී” ති ඉමං ගාථාමාහ:
6. “හිරිඔත්තප්පසම්පන්නා - සුක්කධම්මසමාහිතා සන්තො සප්පුරිසා ලොකෙ - දෙවධම්මා’ති චුච්චරො” ති.
7. තත්ථල හිරිඹත්තපප්සම්පන්නා’ ති හිරියා ච ඔත්තප්පෙන ච සමන්නාගතා තෙසු කායදුච්චරිතාදීහි හිරීයතී’ ති හිරි. ලජ්ජායෙතං අධිවවනං තෙහියෙව ඔත්තපති’ති ඔත්තප්පං පාපතො උබ්බෙගස්සෙතං අදිවචනං තත්ථය අජ්ඣත්තසමුඪානා හිරි බහිද්ධාසමුඪානං ඔත්තප්පං අත්තාධිපතෙය්යාව හිරි ලොකාධිපතෙය්යං ඔත්තප්පං ලජ්ජාසභාවසණ්ඨිතා හිරි භයසභාවසණ්ඨීතං ඔත්තප්පං සප්පතිස්සවලක්ඛණා හිරි වජ්ජ හීරුකභයදස්සාවිලක්ඛණං ඔත්තප්පං තත්ථ් අජ්ඣත්තසමුට්ඨානා හිරි. චතූහි කාරණෙහි සමුඪාපෙති. ජාතිං පච්චවෙක්ඛිත්වාත වයං පච්චවෙක්ඛිත්වාත සුරභාවා පච්චවෙක්ඛත්වාත බාහුසච්චං පච්චවෙක්ඛිත්වාා කථා පාපකරණං නාමෙතං න ජාතිසම්පන්නානං කම්මං හීනජච්චානං කෙවට්ටාදීනං ඉදං කම්මං තාදිසස්ස ජාති සම්පන්නස්ස ඉදං කම්මං කාතුං න යුත්තන්ති. එවං තාව ජාතිං පච්චවෙක්ඛිත්වාන පාණාතිපාතාදිපාපං අකරොන්තො හිරිං සමුඪාපෙති තථා පාපකරණං නාමෙතං දහරෙහි කත්තබ්බකම්මං තාදිසස්ස වයෙ ඨිතස්ස ඉදං කම්මං කාතුං න යුත්තන්ති එවං වයං පච්චවෙක්ඛිත්වාහ පාණාතිපාතාදි පාපං අකරොන්තො හිරිං සමුඪාපෙති. තථා පාපං නාමෙතං දුබ්බලජාතිකානං කම්මං තාදිසස්ස සූරභාවසම්පන්නස්ස ඉදං
ජාතකටඨකථා 117
කම්මං කාතුං න යුත්තන්ති එවං සුරභාවං පච්චවෙක්ඛිත්වාක පාණාතිපාතාදීපාපං අකරොන්තො හිරිං සමුඪාපෙති. තථා පාපකම්මං නාමෙතං අන්ධීබාලානං කම්මං න පණ්ඩිතානං තාදිසස්ස පණ්ඩිතස්ස බහුස්සුතස්ස ඉදං කම්මං කාතුං න යුත්තන්ති එවං බාහුසච්චං පච්චවෙක්ඛිත්වාං පාණාතිපාතාදි පාපං අකරොන්තො හිරිං සමුඪාපෙති එවං අජ්ඣත්ත සමුඪානං හිරිං චතුහි කාරණෙහි සමුඪාපෙති. සමුඪාපෙත්වාව ව පත අත්තනො චිත්තෙ හිරිං පවෙසෙත්වා පාප කම්මං න කරොති. එවං හිරි අජ්ඣත්තසමුඪානා නාම හොති කථං ඔත්තප්පං බහිද්ධාසමූඪානං නාම? සවෙ ත්වංම පාපකම්මං කරිස්සසි චතුසු පරිසාසු ගරහප්පත්තො භවිස්සසි.
“ ගරහිස්සන්ති තං විඤ්ඤු අසුචිං නාගරි‍කො යථා විවජ්ජිතො සීලවන්තෙහි කථා භික්ඛු කරිස්සසී” ති
පච්චවෙක්ඛන්තො හි බහිද්ධාසමුට්ඨි තෙත ඔත්තප්පෙන පාපකම්මං න කරොති. එවං ඔත්තප්පං බහිද්ධාසමුඪානං නාම හොති.
8. කථා හිරි අත්තාධිපතෙය්යංත නාම? ඉධෙකච්චො කුලපුත්තො අත්තානං අධිපතිං ජෙඪකං කත්වාි තාදිසස්ස සද්ධාපබ්බජිතස්ස බහුසසුතස්ස ධූතවාදිස්ස න යුත්තං පාපකම්මා කාතුන්ති පාපං න කරොති. එවං හිරි අත්තාධිපතෙය්යා නාම හොති තෙනාහ භගවා: “සො අත්තානං යෙව අධිපතිං කත්වාත අකුසලං පජහති කුසලං භාවෙතී සාවජ්ජං පජ්හති අනවජ්ජං භාවෙති සුඬමත්තානං පරිහරතී ‘ති කථං ඔත්තප්පං ලොකාධිපතෙය්යංි නාම? “ඉධෙකච්චො කුලපුත්තො ලොකං අධිපතිං ජෙඪකං කත්වාය පාපකම්මං න කරොති. යථාහ “මහා බො පනායං ලොකසන්නිවාසො. තස්මිං ඛො පන ලොකසන්නිවාසෙ සන්නි සමණබ්රාිහ්මණා ඉද්ධිමන්තො දිබ්බවකඛුකා පරචිත්තවිදුනො. තෙ දුරතො’ පි පස්සන්ති, ආසන්නා’ පි න දිස්සන්ති: වෙතසා’පි චිත්තං පජානන්ති. තෙ’ පි මං එවං ජානිස්සන්ති, පස්සථ හො ඉමං කුලපුත්තං සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො
118 ජාතකටඨකථා
සමානො වොකිණ්ණො විහරති පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහී” ති “සන්ති දෙවතා ඉද්ධිමන්නිනියො දිබ්බචක්ඛුකා පරවිත්තවිදුනියො තා දුරතො’පි පස්සන්ති. ආසන්නා ‘පි න දිස්සන්ති. වෙතසා’ පි චත්තං පජානන්ති තා පිමං ජානිස්සන්ති පස්සථ භො, ඉමං කුලපුත්තං සද්දා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො සමානො වොකි‍ණ්නො විහරති. පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහී” ති “සො ලොකංයෙව අධිපතිං කරිත්වාි අකුසලං පජහති කුසලං භාවෙති සාවජ්ජං පජ්හති අනවජ්ජං භාවෙනි සුද්ධං අත්තානං පරිභරතී” ති එවං ඔත්තප්පං ලොකාධිපතෙය්යංං නාම හොති. ලජ්ජාසභාවසණ්ඨීතා හිරි භයසභාවසණ්ඨිතං ඔත්තප්පන්ති එත්ථල පන ලජ්ජා ‘ති, ලජ්ජනාකාරො තෙන සභාවෙන සණ්ඨීතා හිරි භයන්ති අපායභයං තෙන සභාවෙන සණඨිතං ඔත්තප්පං තදුභය’ම්පි පාපපරිවජ්ජනෙ පාකටං හොති එකච්චො හි’ යථා නාමෙකො කුලපුත්තො උච්චාරපස්සාවාදීනි කරොන්තො ලජ්ජිතබ්බයුත්තකං එකං දිස්වා ලජ්ජ නාකාරප්ප‍ත්තො භවෙය්යජ. හීළිතො එකච්චො අපායභයහීරුකො හුත්වාය පාපකම්මං න කරොති. එවමෙවං අජ්ඣත්තං ලජ්ජිධම්මං ඔක්කමිත්වා් පාපකම්මං න කරොති. තත්රිංදං ඔපම්මං යථාහි වීසූ අයොගුළෙසු එකො සීතලො භවෙය්යත ගූථමක්ඛිතො එකො උණ්භො ආදිත්තො තත්ථී පණ්ඩිතො සීතලං ශූථමක්ඛිතත්තා ජිගුච්ඡන්තො න ගණ්හාති: ඉතරං ඩාහභයෙන තත්ථං සීතලස්ස ගූථමක්ඛිතස්ස ජීගුච්ඡාය අගණ්හනං විය අජ්ඣතතං ලජ්ජිධම්මං ඔක්කමිත්වා පාපස්ස අකරණා උණ්හස්ස ඩාහභයෙන අගණ්හනං විය අපායභයෙන පාපස්ස අකරණං වෙදිතබ්බං සප්පතිස්සවලක්ඛණා හිරි. වජ්ජභීරුක්භයදාස්සාවිලක්ඛණං ඔත්තප්පන්ති ඉදම්පි ද්වයං පාපපරිවජ්ජනෙයෙව පාකටං හොති එකච්චො හි ජාතිමහත්ත පච්චවෙක්ඛණා සත්ථුවමහත්තපච්චවෙක්ඛණා දායජ්ජමහත්ත පච්චවෙක්ඛණා සබ්රකහ්මවාරිමහත්තපච්චවෙක්ඛණා’ති චතුහි කාරණෙහි සප්පතිස්සවලක්ඛණං හිරිං සමුඪාපෙත්වාප පාපං න කරොති එකච්චො අත්තානුවාදභයං පරානුවාදභයං
ජාතකටඨකථා 119
දණ්ඩභයං දුග්ගතිභයන්ති චතුහි කාරණෙහි වජ්ජහිරුක භයදස්සාවිලක්ඛණං ඔත්තප්පං සමුට්ඨාපෙත්වා් පාපං න කරොති. තත්ථ ජාතිමහත්තපච්චවෙක්ඛණාදීනි වෙව අත්තානුවාදභයාදීනි ච විත්ථාරරෙත්වා. කථෙතබ්බානි. තෙසං විත්ථාුරො අඞ්ගුත්තරට්ඨකථාය වුත්තො සුක්කධම්මසමාගිතා’ ති ඉදමෙව හිරොත්තප්පං ආදිං කත්වාා කත්තබ්බා කුසලා ධම්මා සුක්කධම්මා නාම. තෙ සබ්බසඞ්ගාහකනයෙන චතුභූමකලොකියලොකුත්තරධම්මා. තෙහි සමාහිතා සමන්තාගතා’ ති අ‍ෙත්ථාො. සන්තො සප්පුරිසා ලොකෙ ‘ති කාය කම්මාදීනං සන්තතාය සන්තො කතඤඤුකතවෙදිතාය සොභතපුරිසා’ති සප්පුරිසා. ලොකො පන සඞ්ඛාරලොකො සත්තලොකො ඔකාසලොකො බන්ධ ලොකො ආයතනලොකො ධාතුලොකො ආයතනලොකො ධාතුලොකො’ති අනෙකවිධො. තත්ථක “එකො ලොකො සබ්බෙ සත්තා ආහාරඨිතිකා -පෙ” අඪාරසලොකා අඪාරසධාතුයො’ති එත්ථ සඞ්ඛාරලොකො වුත්තො. බන්ධා - ලොකාදයො තදන්තොගධායෙව. “අයං ලොකො පරලොකො දෙවලොකො මනුස්සලොකො’ති ආදිසු පන සත්තලොකො වුත්තො
“යාවතා වන්දිොමසුරියා පරිහරන්ති දිසා භන්ති විරොවනා තාව සහස්සධා ලොකො එත්ථර තෙ වත්තතී වසො “ති.
එත්ථත ඔකාසලොකො වුත්තො තෙසු ඉධ සත්තලොකො අධිප්පතො. සත්තලොකස්මිං හි යෙව එවරූපා සප්පුරිසා තෙ දෙවධම්මා” ති චුච්චරෙ. තත්ථල දෙවා’ති සම්මුතිදෙවා උප්පත්තිදෙවා විසුඩිදෙවා’ති තිවිධා තෙසු මහාසම්මත කාලතො පඪාය ලොකෙන දෙවා’ති සම්මතත්තා රාජ රාජ කුමාරාදයො සම්මුතිදෙවා නාම. දෙවලොකෙ උප්පන්නා උප්පත්තිදෙවා නාම. ඛීණාසවා විසුඩිදෙවා තාම. වුත්තම්පි වෙතං “සම්මුතිදෙවා නාම රාජානො දෙවියො කුමාර. උප්පත්තිදෙවා නාම භූම්මදෙවෙ උපාදාය තදුත්තරිං දෙවා, විසුඩිදෙවා නාම බුඬපච්චෙකබුද්ධඛීණාසවා’ති. ඉමෙසං දෙවාතං ධම්මා’ති දෙවධම්මා’ති. වුච්චරෙ’ති චුච්චන්තී.
120 ජාතකටඨකථා
හිරොත්තප්පමුලකා හි කුසලා ධම්මා. කුසලසම්පදාවෙව දෙව ලොකෙ නිබ්බත්තියා ච විසුඩිභාවස්සෙව කාරණත්තා කාරණඪෙන තිවිධානං දෙවානං ධම්මා’ති දෙවධම්මා තෙහි දෙවධම්මෙහි සමන්තාගතා පුග්ගලා’පි දෙවධම්මා. තස්මා පුග්ගලාධිඪානාය දෙසනාය තෙ ධම්මෙ දස්සෙන්තො “සන්තො සප්පුරිසා ලොකෙ දෙවධම්මා’ති වුච්චරෙ”ති ආහ.
5. යක්ඛො ඉමං ධම්මදෙසතං සුත්වාක පසන්නො බොධිසත්තං ආහ. “පණ්ඩිත, අහං තුම්හාකං පසන්නො එකං භාතරං දෙමි. කතරං ආතෙමී?” ති “කණිඪා ආනෙහී” ති. “පණ්ඩිත, ත්වංම කෙවලං දෙවධම්මෙ ජානාසියෙව න පන තෙසු වත්තසී” ති. “කිං කාරණා?” ති. “යං කාරණා ජෙඪං ඪපෙත්වාා කණිඪං ආනාපෙන්තො ජෙඪාපචායිකකම්මං නාම න කරොසී” ති. “දෙවධම්මෙ වාහං යක්ඛ, ජානාමි. තෙසු ච වත්තාමි. මයං හි ඉමං අරඤ්ඤං එතං නිස්සාය පවිඪා එතස්ස හි අත්ථානය අම්හාකං පිතරං එතස්ස මාතා රජ්ජං යාචි. අම්හාකං පන පිතා තං වරං අදත්වාම අම්හාකං අනුරක්ඛණ්ත්ථා.ය අරඤ්ඤවාසං අනුජානි. සො කුමාරො අනිවත්තිත්වාං අම්හෙහි සද්ධිං ආගතො ‘තං අරඤෙඤ එකො යකඛො ඛාදී’ති වුත්තෙ’පි න කොපි සද්දහිස්සති. තෙනා’ හං ගරහභයභිතො තමෙව ආනාපෙමී” ති. “සාධු පණ්ඩිත, ත්වංත දෙවදම්මෙ ච ජානාසි තෙසු ච වත්තසී” ති පසන්නචිත්තො යක්ඛො බොධිසත්තස්ස සාධුකාරං දත්වාව දෙව’පි භාතරො ආනෙත්වා අදාසි.
9. අථ නං බොධිසත්තො ආහ. “සම්ම, ත්වංත පුබ්බෙ අත්තතා කතෙන පාපකම්මෙන පරෙසං මංසලොහිතඛාදකො යක්ඛො හුත්වා නිබ්බත්තො . ඉදානි පුන ‘පි පාපමෙව කරොසි. ඉදං තෙ පාපකම්මං නිරයාදීහි මුච්චිතුං න දස්සති. තස්මා ඉතො පඪාය පාපං පහාය කුසලං කරොහී’ති. අසක්ඛිව පන නං දමෙතුං සො තං යක්ඛං දමෙත්වා තෙන සංවිහිතාරක්ඛො ත‍ෙත්ථිව වසන්තො එකදිවසං නක්ඛත්තං ඔලොකෙත්වාය පිතුකාලකතභාවං ඤත්වාං යක්ඛං ආදය බාරාණසිං
ජාතකටඨකථා 121
ගන්ත්වා රජ්ජං ගහෙත්වා වන්දපකුමාරස්ස ඔපරජ්ජං සුරියකුමාරස්ස සෙනාපතිට්ඨානං දත්වාං යක්ඛස්ස රමණියෙ ඨානෙ ආයතතං කාරෙත්වා යථා සො අග්ගමාලං අග්ගපුප්ඵං අග්ගභත්තඤ්ච ලභති තථා අකාසි. සො ධම්මෙන රජ්ජං කාරෙත්වාු යථා කම්මං ගතො.
10. සත්ථාු ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වාඔ දස්සෙත්වාස සච්චානි පකාසෙසි. සච්චපරියොසානෙ සො භික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිඪහි. සම්මාසම්බුඩො’පි දේව වත්ථුෙනි කථෙත්වාි අනුසන්ධිං ඝටෙත්වාා ජාතකං සමොධානෙසි. “තදා උදකරක්ඛසො බහුභණ්ඩිකභික්ඛු අහොසි. සුරියකුමරො ආන‍ෙන්දාද චන්දුකුමාරො සාරිපුරි‍ත්තො. ජෙඪකහාතා මහිංසාසකුමාරො අහමෙව අහොසින්ති”
______
7. කට්ඨහාරිජාතකං
1. “පුත්තො ත්යාතහං මහාරාජා” ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො වාසභඛත්තියාය වත්ථුං් ආරබ්හ කථෙසි. වාසභඛත්තියාය වත්ථු ද්වාදසනිපාතෙ භද්ධසාලජාතකෙ ආවීභවිස්සති. සා කිර මහානාමස්ස සක්කස්ස යිතා නාගමුණ්ඩාය නාම දාසියා කුච්ජිස්මිං ජාතා කොසලරාජස්ස අග්ගමහෙසී අහොසි. සා රඤෙඤා පුත්තං විජායි රාජා පනස්සා පච්චා දාසීභාවං ඤත්වා ඨානං පරිහාපෙසි. පුත්තස්ස විඩුඪභස්සා’පි ඨානං පරිභාපෙසි යෙව උභො’පි අන්තොනිවෙසනෙ යෙව වසන්ති. සත්ථාඩ තං කාරණං ඤත්වා පුබ්බණ්හසමයං පඤඤත්තාසනෙ නිසීදිත්වා “මහාරාජ, කහං වාසභඛත්තියා?” ති ආහ රාජා නා කාරණං ආරොවෙසි. “මහාරාජ, වාසගඛන්තීයා කස්ස ආගතා?” ති. “මයිහං භන්තෙ” ති. “මහාරාජ, එසා රඤෙඤාධිතා. රඤෙඤා ච ආගතා. රාජානං යෙව පටිච්ච පුත්තං
122 ජාතකටඨකථා
පටිලභි. සො පුත්තො කිං කාරණා පිතුසන්තකස්ස රජ්ජස්ස සාමිකො න හොති? පුබ්බෙ රාජානො මුහුත්තිකාය කට්ඨහාරි කාය කුච්ජිසම්මපි පුත්තං ලභිත්වා පුත්තස්ස රජ්ජං අදංසු” ති. රාජා තස්සත්ථතස්සාවිභාවත්ථාසය භගවන්තං යාචි භගවා භවන්තරෙන පටිච්ඡන්නං කාරණං පාකටං අකාසි.
2. අතීතෙ බාරාණසියං බ්ර්හ්මදත්තො රාජා මහන්තෙන යසෙන උය්යා නං ගන්ත්වාි තත්ථා පුපඵඵලලොභෙන විචරන්තො උය්යානවනසණේඩ ගායිත්වා් ගායිත්වාත දාරූති උද්ධරමානං එකං ඉත්ථිංා දිස්වා පටිබද්ධච්ත්තො සංවාසං කප්පෙසි. තං ඛණාංයෙව බොධිසත්තො තස්සා කුච්ජියංයෙව පටිසන්ධිංක ගණහි තාවදෙව තස්සා වජිරපුරිතා විය ගරුකා කුච්ජි අහොසි සා ගබ්භස්ස පතිට්ඨිතභාවං ඤත්වා “ගබේහා මෙ දෙව පතිට්ඨිතො” ති ආහ. රාජා අඞ්ගුලිමුද්දිකං දත්වාේ “සවෙ ධීතා හොති ඉමං විස්සජේජත්වා” පොසෙය්යාතසි සවෙපුත්තො හොති මුද්දිකාය සඩිං මම සන්තිකං ආනෙය්යා සී” ති වත්වාප පක්කාමි සා’පි පරිපක්කගබ්භා බොධිසත්තා විජායි. තස්ස ආධාවිත්වාව පරිධාවිත්වා විවරණකාලෙ කෙළිමණ්ඩලෙ කීළන්තස්ස එවං වන්තාරො හොන්ති. “නිප්පීතිකෙනහ්මා පහටාති” ති තං සුත්වා“ බොධිසත්තො මාතු සන්තිකං ගන්ත්වා් ‘අම්ම, කො මයිහං පිතා?” ති පුච්ජි. “තාත, ත්වං් බාරාණපී රඤෙඤා පුත්තො” ති “අම්ම, අත්ථිා පන කොචි සක්කී?” ති “තාත, රාජා ඉමං මුද්දිකං දත්වාා ‘සවෙ ධීතා හොති ඉමා විස්සජෙජ්ත්වාස පොසෙය්යාීසි. සවෙ පුත්තො හොති ඉමාය මුද්දිකාය සද්ධිං ආනෙය්යාහසී’ති වත්වාව ග‍ෙතා’’ ති. “අම්ම, එවං සන්තෙ කස්මා මං පියසන්තිකං න තෙය්යා සී?” ති. සා පුත්තස්ස අජඣාසයං ඤත්වාහ රාජද්වාරං ගන්ත්වාෙ රඤේඤා ආරොවාපෙසි. රඤ්ඤා ව පක්කොසාපිතා පවිසිත්වාම රාජානං වන්දිාත්වා “අයං තෙ දෙව, පුත්තො” ති ආහ රාජා ජාතන්තො’පි පරිසමජෙඣ ලජ්ජාය “න මයිහං පුත්තො” තී ආහ. “අයං තෙ දෙව, මුද්දිකා ඉමං සඤ්ජානාසි” ති අයම්පි මයිහං මුද්දිකා න හොතී” ති “දෙව, ඉදානි ඪපෙත්වාඉ සච්චකිරියං අඤේඤා මම සක්ඛී නත්ථිී. සවායං දාරකො
ජාතකටඨකථා 123
තුම්හෙ පටිච්ච ජාතො ආකාසෙ තිට්ඨතු; නො වෙ භූමියං පතිත්වා මරතු” ති බොධිසත්තං පාදෙ ගහෙත්වාස ආකාසෙ බිපි. බොධිසත්තො ආකාසෙ පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වාත නිසින්නො මධුරස්සරෙන පිතු ධම්මං කථෙන්තො ඉමං ගාථමාහ.
3. “පුත්තො ත්යානහං මහාරාජ, ත්වං් මං පොස ජනාධිප, අඤෙඤ පි දෙවො පොසෙති කිඤ්ච දෙවො සකං පජන්තී”
4. තත්ථෙ පුත්තොත්යපහන්ති පුත්තො තෙ අහං. පුත්තො ච නාමෙස අත්‍රජො ඛෙත්තජො අන්තේවාසිකො දින්නකො’ති චතුබ්බිධො තත්ථු අත්තානං පටිච්ච ජාතො අත්රඅජො නාම. සයනපිට්ඨෙ පල්ල‍ඞ්කෙ උරෙ’ති එවමාදිසු නිබ්බත්තො ඛෙත්තජොතාම සන්තිකෙ සිප්පුග්ගණහනකො අන්තෙවාසිකො නාම. පොසාවතත්ථාසය දින්නො දින්නකො නාම. ඉධ පන අත්රෙජං සන්ධා ය පුත්තො’ ති චුත්තං චතුහි සඞ්ග්හවත්ථුනහි ජනං රඤ්ජයතී’ති රාජා මහන්තො රාජා මහාරාජා තං ආමන්තෙනොතා ආහ මහාරාජා’ති ත්වංන මං පොස ජනාධිපා’ ති ජනාධිප, මහාජනජෙට්ඨක, ත්වංග මං පොස භරස්සු වඩ්ඪෙහි. අඤේඤ’පි දෙවො පොසෙතී’ ති අඤේඤ’පි හත්ථිවබන්ධාුදයො මනුස්සෙ හත්ථි අස්සාදයො තිරච්ඡානගතෙ බහුජනෙ ව දෙවො පොසෙකි කිඤ්ච දොවො සකං පජන්ති එත්ථා පන කිඤ්චා’ ති ගරහ‍ෙත්ථප ච අනුග්ගහන‍ෙත්ථි ව නිපාතො. සකං පජං අත්තතො පුත්තං මං දොවො න පොසොතී ‘ති’ පි වදන්තො ගරහති නාම. අඤේඤ බහුජනෙ පොසොතී’ති වදන්තො අනුග්හණහාති තාම. ඉති බොධිසත්තො ගරහන්තො’ පි අනුග්ගණහන්තො ‘පි “කිඤ්ච දෙවො සකං පජං” ති ආහ.
5. රාජා බොධිසත්තස්ස ආකාසෙ නිසීදිත්වාත එවං ධම්මං දෙසෙන්තස්ස සුත්වාබ “එහි තාත, අගමෙව පොස්සෙසාමි අහමෙව පොසෙස්සාමි” ති හත්ථං“ පසාරෙසි හත්ථසසහස්සං පසාරයිත්තස. බොධිසත්තො අඤ්ඤස්ස හ‍ෙත්ථ“ අනොතරිත්වාප රඤෙඤා’ව හ‍ෙත්ථ ඔතරිත්වාො අ‍ඞ්කෙ නිසීදි. රාජා තස්ස
124 ජාතකටඨකථා
ඔපරජ්ජං දත්වා මාතරං අග්ගමහෙසිං අකාසි. සො පිතු අච්චයෙන කට්ඨවාහනරාජා නාම හුත්වාම ධම්මෙන රජ්ජං කාරොත්වාට යථා කම්මං ගතො.
6. සත්ථාහ කොසලරඤෙඤා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වාප දේව වත්ථුවනි දස්සෙත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා් ජාතකං සමොධානෙසි. “තදා මාතා මහාමායා අහොසි. පිතා සුද්ධොදනමහාරාජා කට්ඨවාහනරාජා අහමෙව අහොසින්තී” _________
8. ගාමිණීජාතකං 1. අපි අතරමානානන්තී” ඉදං සත්ථාව ජෙතවනෙ විහරන්තො ඔස්සට්ඨවිරියං භික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි ඉමස්මීං පන ජාතකෙ පව්වුප්පන්නවත්ථුංඤව අතීතවත්ථුපඤ්ව එකාදසනිපාතෙ සංවරජාතකෙ ආවීභවිස්සති. වත්ථුංඤ තස්මිඤ්ච ඉමසමිඤ්ච එකසදිසමෙව ගාථා පන නානා. ගාමිණිකුමාරො බොධිසත්තස්ස ඔවාදෙ ඨත්වාම භාතිකසතස්ස කණිඪො’ පි හුත්වාා භාතිකසතපරිවාරො සෙතච්ඡත්තස්ස හෙට්ඨා වරපල්ලඞ්කෙ නිසින්නො අත්තනො යසසම්පත්තිං ඔලොකෙත්‍වා “අයං මයිහං යසසම්පත්ති අම්හාකං ආචරියස්ස සන්තිකා” ති ත‍ට්ඨො මෙං උදානං උදානෙසි.
2. “අපි අතරමානානං ඵලාසා’ ව සමිජ්ඣති, විපක්කබ්රනහ්මචරියො’සමි එවං ජානාහි ගාමිණි” ති
3. තත්ථර අපි’ ති නිපාතමත්තං අතරමානානන්ති පණ්ඩිතානං ඔවාදෙ ඨත්වා අතරිත්වාය අවෙගසිත්‍වා උපායෙන කම්මං කරොන්තානං එලාසා’ ව සමිජ්ඣති’ ති යථාපත්ථිඅතඑලෙ ආසා තස්ස ඵලස්ස නිපඵත්තියා සමිජ්ඣතියෙව අථ වා ඵලාසා’ති ආසා ඵලං යථා පත්ථිඵතං ඵලං සමිජ්ඣ තියෙවා’ති අ‍ෙත්ථාි. විපක්කබ්රඵහ්මචරියොස්මි’ ති එත්ථත චත්තාරි සඞ්ග්හවත්ථු නි සෙට්ඨචරියත්තා බ්ර හ්මචරියං නාම.
ජාතකටඨකථා 125
තඤච තම්මුලිකාය යසසම්පත්තියා පටිලද්ධත්තා විපක්කං නාම. යොචාස්ස යසො නිප්ඵන්තො සො’ පි සෙට්ඨ‍ට්ඨෙන බ්ර හ්මචරියං නාම. තෙනාහ, විපක්කබ්රයහ්මචරියො ‘සමි’ ති එවං ජානාහි ගාමිණි’ ති කත්ථඅ චි ගාමිකපුරිසො’ පි ගාමජෙට්ඨකො’පි ගාමිණි. ඉධ පන සබ්බජනජෙට්ඨකං අත්තානං සන්ධාියාහ. “අම්හො ගාමිණි, ත්වංන එතං කාරණං එවං ජානාහි ආචරියං තිස්සාය භාතිකස්තං අතික්කමිත්වාර ඉදං මහාරජ්ජං පත්තො’ සමී’ ති’ උදානං උදානෙසි. තස්මිං පන රජ්ජං පත්තෙ සත්තට්ඨදිවසච්චයෙන සබ්බෙ’පි භාතරො අත්තනො අත්තනො වසනට්ඨානං ගතා. ගාමිණිරාජා ධම්මෙන රජ්ජං කාරෙත්වාඅ යථා කම්මං ගතො. බොධිසත්තො’පි පුඤ්ඤාති කත්වාන යථාකම්මං ගතො.
4. සත්ථාා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා දස්සෙත්වා’ සච්චාති පකාසෙසි. සච්චපරියොසානෙ ඔස්සට්ඨවිරියො භික්ඛු අරහත්තෙ පතිට්ඨිතො”ති සත්ථාර දේවවත්ථුිනි කථෙත්වාත අනුසන්ධිං ඝටෙත්වාස ජාතකං සමොධානොසි.
________
9. මඛාදෙවජාතකං
1. “උත්තමඞ්ගරුහා මය්හන්ති” ඉදං සත්ථාු ජෙතවනෙ විහරන්තො මහානෙකඛම්මං ආරබ්භ කථෙසි. තං හෙට්ඨා තදාතකථායං කථිතමෙව. තස්මිං පන කාලෙ භික්ඛු දසබලස්ස නෙක්ඛම්මං වණේණන්තා නිසිදිංසු අථ සත්ථාන ධම්මසභං ආගන්ත්වාම බුද්ධාසනෙ නිසින්නො භික්ඛු ආමන්තෙසි. “කාය නු ත්ථා භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා?” ති.භන්තෙ. න අඤ්ඤාය කථාය. තුම්හාකංයෙව පන ‘නෙක්ඛම්මං වණ්ණයමානා නිසින්නමහා” ති. න භික්ඛවෙ, තථාගතො එතරහියෙව නෙක්ඛම්මං නික්ඛන්තො පුබ්බෙ’ පි නික්ඛන්තොයෙවා” ති ආහ. භික්ඛු තස්සත්ථමස්සාවිභාවත්ථං භගවන්තං යාචිංසු. භගවා භවන්තරෙන පටිච්ඡන්නං කාරණං පාකටං අකාසි.
126 ජාතකටඨකථා
2. අතීතෙ විදෙහර‍ට්ඨෙ මිථිලායං මඛාදෙවො නාම රාජා අහොසි ධම්මිකො ධම්මරාජා සො චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි කුමාරකීළං කීළි තථා ඔපරජ්ජං, තථා මහා රජ්ජං කත්වා් දීඝමද්ධානං ඛෙපෙත්වාස එකදිවසං කප්පකං ආමන්තෙසි “යදා මෙ සම්ම කප්පක, සිරසමිං පලිතානි පස්සෙය්යානසි අථ මෙ ආරො‍චෙය්යා සී” ති කප්පකො ‘ පි දීඝමද්ධානං ඛෙපෙත්වාා එකදිවසං රඤෙඤා අඤ්ජ නවණ්ණානං කෙසානං අන්තරෙ එකමෙව පලිතං දිස්වා “දෙව, එකං තෙ පලිතං දිස්සතී” ති ආරොවෙසි. ”තෙන හි මෙ සම්ම, තං පලිතං උද්ධරිත්වාං පාණිම්හි ඨපෙහී” ති ච වුත්තො සුවණ්ණසණඩාසෙන උද්ධරිත්වා“ රඤෙඤා පාණිමහි පතිට්ඨාපෙසි. තදා රඤෙඤා චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි ආයුං අවසිටඨා හොති එවා සන්තෙ’පි පලිතං දිස්වා’ව මච්චුරාජානං ආගන්ත්වාො සමීපෙ ඨිතං විය අත්තානං ආදිත්ත පණ්ණසාලං පවිට්ඨං විය ච මඤ්ඤමාතො සංවෙගං ආපජ්ජිත්වා “ බාල මඛාදෙව, යාව පාලිතස්සුප්පදා’ව ඉමෙ කිලෙසෙ ජහිතුං නාසක්ඛී” ති චින්තෙසි ත‍ස්සෙවං පලිතපාතුභාවං ආවජජන්තස්ස ආවජ්ජන්තස්ස අන්තො ඩාගො උප්පජ්ජි සරීරා සෙදා මුච්චිංසු සාටකා පීළෙත්වා අපතෙතබ්බාකාරප්පත්තා අහෙසුං සො “අජ්ජෙ වං මයා නික්ඛමිත්වාත පබ්බජිතුං වට්ටති” ති කප්පකස්ස සතසහස්සුට්ඨානං ගාමවරං දත්වාා ජෙට්ඨපුත්තං පක්කොසාපෙත්වාං “තාත, මම සීසෙ පලිතං පාතුභුත මහල්ලකො’ මහි ජාතො භුත්තා ඛො පන මෙ මානුසකා කාමා. ඉදාති දිබ්බකාමෙ පරියෙසිස්සාමි නෙක්ඛම්මකාලො මයිහං ත්වංා ඉමං රජ්ජං පටිපජ්ජි, අහං පන පබ්බජිත්වාා මඛාදෙවම්බවනුය්යාරනෙ වසන්තො සමණධම්මං කරිස්සාමී’ ති ආහ. තං එවං පබ්බජිතුකාමං අමච්චා උපසඞ්කමිත්වාස “දෙව, කිං තුම්හාකං පබ්බජ්ජාකරණ” න්තිපුච්ජිංසු. රාජා පලිතං හ‍ෙත්ථවන ගහෙත්වාල අමච්චානං ඉමං ගාථමාහ :-
3. “උත්තමඞ්ගරුහා මයිහං ඉමෙ ජාතා වයොහරා පාතුභූතා දෙවදුතා පබ්බජ්ජා සමයො මමා” ති
ජාතකටඨකථා 127
4. තත්ථ උත්තමඞ්ගරුහා’ති කෙසා කෙසා හි සබ්බෙසං හත්ථ පාදාදීනං අඞ්ගානං උත්තමෙ සිරස්මිං නිරුළ්හත්තා උත්තමඞ්ගරුහා නාමා’ති වුච්චන්ති. ඉමෙජාතාවයොහරා’ති “පස්සථ තාතා, පලිතපාතුභාවෙන තිණ්ණං වයානං හරණතො ඉමෙ ජාතා වයොහරා” පාතභුතා’ති නිබ්බත්තා. දෙවදුතා’ ති දෙවො’ති මච්චු. තස්ස දුතා’ති දෙවදූතා. සිරස්මිං හි පලිතෙසු පාතුභූතෙසු මච්චුරාජස්ස සන්තිකෙඨිතො විය හොති තස්මා පලිතානි මච්චුදෙවස්ස දුතා’ති චුච්චන්ති. දෙවා විය දූතා ති’ පි දෙවදූතා. යථාහි අලඞ්කතපටියත්තාය දෙවතාය ආකාසෙ ඨත්වාන අසුකදිවසෙ මරිස්සසී’ති වුත්තෙ තං තථෙව හොති එවං සිරස්මිං පලිතෙසු පාතුභූතෙසු දෙවතාය ව්යාතකරණසදිසමෙව හොති. තස්මා පලිතානි දෙවසදිසා දුතා’ති වුච්චන්ති. විසුද්දිදෙවානං දූතා’ති’පි දෙවදුතා. සබ්බබොධිසත්තාහි ජිණ්ණව්යායධිමත පබ්බජිතෙ දිස්වා’ව සංවෙගමාපජ්ජිත්වාද නික්ඛම්ම පබ්බජන්ති යථාහි:
5. “ජිණ්ණඤ්ච දිස්වා දුඛිතං ච ව්යාසධිතං මතඤ්ච දිස්වා ගතමාසුසඞ්ඛයං, කාසාවවත්වංා පබ්බජිතඤ්ච දිස්වා තස්මා අහං පබ්බජිතො ම්හි රාජා” ති.
6. ඉමිනා පරියායෙන පලිතානි විසුඬිදෙවානං දූතත්තා. දෙවදූතා’ ති වුච්චන්ති. පබ්බජ්ජා සමයො මමා’ති “ගිහිභාවතො නික්ඛන්තඪෙන පබ්බජ්ජා’ති ලද්ධනාමස්ස සමණලිඞ්ගගහණස්ස කාලො මයිහ”න්ති දස්සෙති.
7. සො එවං වත්වාා තං දිවසමෙව රජ්ජං පහාය ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වාප තස්මිඤෙඤ්ච මඛාදෙවම්බවතෙ විහරන්තො චතුරාසිතිවස්සසහස්සානි වත්තාරො බ්රදහ්මවිහාරෙභාවෙත්වාි අපරිහීනජ්ඣාතෙ ඨිතො කාලං කත්වා බ්ර්හ්මලොකෙ නිබ්බත්තිත්වාි පුන තතො චුතො මිථිලායං යෙව නිමි නාම රාජා හුත්වා් ඔස්සක්කමානං අත්තනො වංසං ඝටෙත්වාම ත‍ෙත්ථවව අම්බවනෙ පබ්බජිත්වාා බ්ර හ්මවිහාරෙ භාවෙත්වාත පුතබ්රිහ්මලොකුපගො’ව අහොසි.
128 ජාතකට්ඨකථා
8. සත්ථා ’පි “න භික්ඛවෙ, තථාගතො ඉදානෙව මහාභිනික්ඛමණං නික්ඛන්තො පුබ්බේ’පි නික්ඛන්තොයෙවා” ති ඉමං ධම්මදෙසනා ආහරිත්වාො ද‍ස්සෙත්වාය චත්තාරි සච්චානි පකාසෙසි. කෙචි සොතාපන්නා අහෙසුං. කෙචි සකදාගාමිනො කෙචි, අනාගාමිනො. ඉති භගවා ඉමානි දේව වන්ථූ ති කථෙත්වාා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වාප ජාතකං සමොධානෙසි. “තදා කප්පකො ආන‍ෙන්දාක අහොසි පුත්තො රාහුලො. මඛාදෙවරාජා පන අහමෙවා” ති. ______
10. සුඛවිහාරිජාතකං 1. “යඤ්ච අඤ්ඤා න රක්ඛන්ති” ති ඉදං සත්ථා් අනුපියනගරං නිස්සාය අනුපියම්බවනෙ විහරන්තො සුඛ විහාරිං භද්දිය‍ෙත්ථ්රං ආරබ්භ කථෙ සි. සුඛවිහාරී භද්දිය‍ෙත්ථ‍රො ඡඛත්තියසමාගමෙ උපාලිසත්තමො පබ්බජිතො. තෙසු භද්දිය‍ෙත්ථෙරචෙ කිම්බිල‍ෙත්ථාරො ච භගු‍ෙත්ථතරො ච උපාලි‍ෙත්ථබරචෙ අරහත්තං පත්තා. ආනන්‍බිෙත්ථ‍රො සොතාපන්තො ජාතො. අනුරුද්ධ‍ෙත්ථ රො දිබ්බචක්ඛුකො දෙවදත්තො ඣානලාභි ජාතො ඡන්නං පන ඛත්තියානං වත්ථුංර යාව අනුපියනගරං ඛණ්ඩහාලජාතකෙ ආවීභවිස්සති. ආයස්මා පන භද්දියො රාජකාලෙ අත්තානං රක්ඛයන්තා රක්ඛණසංවිධානඤෙච්ච තාව බහුහි රක්ඛාහි රක්ඛියමානස්ස උපරිපාසාදතලෙ මහාසයනෙ සම්පරිවත්තමානස්සා’ පි අත්තනො භයප්පත්තිඤව. ඉදානි අරහත්තං පත්වා අරඤ්ඤාදිසු යත්ථා කත්ථො චි විවරන්තො’ පි අත්තනො විගතභයතඤ්ච සමනුපස්සන්තො “අහො! සුඛං, අහො! සුඛන්ති” උදානං උදානෙසි. තං සුත්වාු භික්ඛු ආයස්මා භද්දියො අඤඤං ව්යා කරොතී’ ති භගවතො අරොවෙසුං. භගවා “න භික්ඛවෙ භද්දියො ඉදානෙව සුඛවිහාරී පුබ්බෙ’පි සුඛවිහාරියෙවා” ති ආහ භික්ඛු තස්සත්ථොස්සාවීභාවත්ථාුය භගවන්තං යාචිංසු. භගවා භවන්තරෙන පටිච්ඡන්නං කාරණං පාකටමකාසි.
ජාතකට්ඨකථා 129
2. අතීතෙ බාරාණසියං බ්ර හ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරයමානෙ බොධිසත්තො උදිච්චබ්රාරහ්මණමහාසාලො හුත්වාෙ කාමෙසු ආදීනවං තෙක්ඛ‍ම්මෙචානිසංසං දිස්වා ක‍ාමෙ පහාය හිමවන්තං පවිසිත්වාද ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වාස අට්ඨසමා පත්තියො නිබ්බත්තෙසි. පරිවාරොපි’ ස්ස මහා අහොසි පඤ්ච තාපසසතානි. සො වස්සකාලෙ හිමවන්තතො නික්ඛමිත්වාස තාපසගණපරිවුතො ගාමනිගමාදිසු චාරිකං වරන්තො බාරාණසිං පත්වාප රාජානං නිස්සාය රාජුය්යාචනෙ වාසං කප්පෙසි. තත්ථ’ වස්සිකෙ චත්තාරො මාසෙ වසිත්වාං රාජානං ආපූච්ජි. අථ නං රාජා “තුම්හෙ භන්තෙ, මහල්ලකා කිං වො හිමවන්තෙන? අන්තෙවාසිකෙ හිමවන්තං පෙසෙත්වා, ඉධෙව වසථා” ති යාචි. බොධිසත්තො ජෙට්ඨන්තෙවාසිකං පඤ්ච තාපසසතානි පටිච්ඡාපෙත්වාි “ගච්ඡ ත්වංන ඉමෙහි සද්ධිං හිමවන්තෙ වස. අහං පන ඉධෙව වසිස්සාමි” ති තෙ උ‍ය්‍යෙජෙත්වාස ත‍ෙත්ථ ව වාසං කප්පෙසි. සො පන’ස්ස ජෙට්ඨන්තෙවාසිකො රාජ පබ්බජිතො මහන්තං රජ්ජං පහාය පබ්බජිත්වාො කසිණපරිකම්මං කත්වාා අට්ඨසමාපත්තිලාභී අහොසි. සො තාපසෙහි සද්ධිං හිමන්තෙ වසමානො එක දිවසං ආචරියං ද්ටඨුකාමො හුත්වාස තෙ තාපසෙ ආමන්තෙත්වාන “තුම්හෙ අනුක්කණ්ඨමානා ඉධෙව වසථ. අහං ආචරියං චන්දිආත්වාක ආගමිස්සාමී” ති ආවරියස්ස සන්තිකං ගන්ත්වාථ වන්දිඅත්වාද පටිසන්ථා රං කත්වාා එකං තට්ටිකං අත්ථභරිත්වාා ආවරියස්ස සන්තිකෙයෙව නිපජ්ජි. තස්මිඤ්ච සමයෙ රාජා “තාපසං පස්සිස්සාමී” ති උය්යාකනං ගන්ත්වා. වන්දි ත්වා එකමන්තං නිසීදි. අන්තෙවාසී තාපසො රාජානං දිස්වා’පි නෙව උට්ඨාසි. නිපන්නකොයෙව පන “අහො! සුඛං, අහො! සුඛ” න්ති උදානං උදානෙසි. රාජා ‘අයං තාපසො මං දිස්වා” පි න උට්ඨිතො” ති අනත්තමනො බොධිසත්තං ආහ “භන්තෙ, අයං තාපසො යදිච්ඡකං භූ‍ත්තො භවිස්සති. උදානං උදානෙන්තො සුඛසෙය්යිමෙව කප්පෙතී” ති. “මහාරාජ, අයං තාපසො පුබ්බෙ තුම්හාදිසො එකො රාජා අහොසි. ස්වායං ‘අහං පුබ්බෙ ගිහීකාලෙ රජ්ජසිරිං අනුභවන්තෙ ආවුධහ‍ෙත්ථ හි
130 ජාතකට්ඨකථා
බහුහි රක්ඛියමානො’පි එවරූපං සුඛං නාම නාලත්ථාන්ති’ අත්තනො පබ්බජ්ජාසුඛං ආරබ්භ ඉමං උදානං උදානෙතී” ති. එවඤ්ච පන වත්වා බොධිසත්තො රඤෙඤා ධම්මකථං කථෙතුං ඉමං ගාථමාහ.
3. “යඤ්ච අඤේඤ න රක්ඛන්ති යො’ච අඤෙඤන රක්ඛති, සවෙ රාජ, සුඛං සෙති කාමෙසු අනපෙක්ඛවා” ති.
4. තත්ථ යඤ්ච අඤෙඤ න රක්ඛන්ති’ ති යං පුග්ගලං අඤෙඤ බහුපුග්ගලා න රක්ඛන්ති. යො ච අඤේඤ න රක්ඛතී, ති “යො ච එකකො අහං රජ්ජං කාරෙමි” ති අඤෙඤ බහු න රක්ඛති” ස වෙ රාජ, සුඛං සෙති, ති “මහාරාජ, සො පුග්ගලො එකො අදුතියො පවිවිත්තො කායිකචෙතසිකසුඛසමංගී හුත්වාය සුකං සෙති. ඉදඤ්ච දෙසනාසීසමෙව න කෙවලං පන සෙතියෙව එවරූපො පන පුග්ගලො සුඛං ගච්ඡති තිට්ඨති නිසීදති සයතී’ති සබ්බිරියා පථෙසු සුඛප්ප‍ත්තො, ව හොති” කාමෙසු අනපෙක්ඛාවා, ති “වත්ථුඛකාමකිලෙසකාමෙසු අපෙක්ඛාරහිතො විගතච්ඡන්දතරාගො නිත්ත‍ණ්භො එවරූපො පුග්ගලො සබ්බිරියාපථෙසු සුඛං විහරති මහාරාජා” ති.
5. රාජා ධම්මදෙසනං සුත්වාි තුට්ඨමානසො වන්දිබත්වා නිවෙසනමෙච ගතො අන්තෙවාසිකො’පි ආවරියං වන්දිොත්වාන හිමවන්තමෙව ගතො අන්තෙවාසිකො’ පි ආවරියං වන්දිතත්වාව හිමවන්තමෙව ගතො. බොධිසත්තො පන ත‍ෙත්ථවව විහරන්තො අපරිහීතජඣානො කාලං කත්වාෙ බ්රිහ්මලොකෙ නිබ්බත්ති. සත්ථාප ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා දස්සෙත්වා දේව වත්ථු නි කථෙත්වාත අනුසන්ධිං ඝටෙත්වාධ ජාතකං සමොධානෙසි. “තදා අන්තෙවාසිකො භද්දිය‍ෙත්ථ‍රො අහොසි. ගණසත්ථාද අහමෙවා” ති.
ජාතකට්ඨකථා 131
සීලවග්ගො
1. ලක්ඛණමිගජාතකං
1. “හොති සීලවතං අ‍ෙත්ථා ” ති ඉදං සත්ථා රාජගහං උපනිස්සාය වෙළුවනෙ විහරන්තො දෙවදත්තං ආරබභ. කථෙසි. දෙවදත්තස්ස වත්ථු යාව අභිමාරප්පයොජනා ඛණ්ඩහාලජාතකෙ ආවීහවිස්සති. යාව ධනපාලකා විස්සජ්ජතා පන චූල්ලහංසජාතකෙ ආවිභවිස්සති. යාව පඨවිප්පවෙසනා සොළසනිපාතෙ සමුද්දවාණිජ ජාතකෙ ආවීභවිස්සති.
2. එකස්මිං හි සමයෙ දෙවදත්තො පඤ්ඤවත්ථුවනි යාචිත්වාඨ අලභන්තො සංඝං හින්දි ත්වාව පඤ්චභික්ඛුසතානි ආදාය ගයාසීසෙ විහරති. අථ තෙසං භික්ඛුනං ඤාණං පරිපාකං අගමාසි. තං ඤත්වා සත්ථාස වෙ අග්ගසාවකෙ ආමන්තෙසි. “සාරිපුත්තා, තුම්හාකං නිස්සිතකා පඤ්චස්තා භික්ඛු දෙවදත්තස්ස ලද්ධිං රොචෙත්වා තෙන සද්ධිං ගතා. ඉදානි පන තෙසං ඤාණං පරිපාකං ගතං. තුම්හෙ බහුහි භික්ඛුහි සඬිං තත්ථ ගන්ත්වා තෙසං ධම්මං දෙසෙත්වාත තෙ භික්ඛු මග්ගඵලෙහි ගන්ත්වාස තෙසං ධම්මං දෙසෙත්වාම තෙ භික්ඛු මග්ගඵලෙහි සම්බොධෙත්වාත ගහෙත්වාං ආගච්ඡථා” ති. තෙ තථෙව ගන්ත්වාක තෙසං ධම්මං දෙසෙත්වාස මග්ගඵලෙහි සම්බොධෙත්වා පුන දිවසෙ අරුණුග්ගමනවෙලාය තෙ භික්ඛු ආදාය වෙළුවනමෙව අගමංසු. ආගන්ත්වා ච පන සාරිපුත්ත‍ෙත්ථගරො භගවන්තං වන්දිාත්වාය ඨිතකාලෙ භික්ඛු ථෙරං පසංසිත්වාභ භගවන්තං ආහංසු. “භන්තෙ, අම්හාකං ජෙට්ඨකභාතිකො ධම්මසෙනාපති පඤ්චහික්ඛුසතෙහි පරිවුතො ආගච්ඡන්තො අතිවිය සොහි. දෙවදත්තො පන පහීනපරිවාරො ජාතො”ති. ‘න භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො ඉදානෙව ඤාතිසංඝපරිවුතො ආගච්ඡෙන්තෙ” ව සොභති පුබ්බෙ’පි සොභියෙව. දෙවදත්තො’පි න ඉදානෙව ගණතො පරිහීනො පුබ්බෙ’පි පරිභිනොයෙවා’’ ති. භික්ඛු තස්සත්ථසස්සාවීභාවත්ථාළය භගවන්තං යාචිංසු. භගවා භවන්තරෙන පටිච්ඡන්නං කාරණං පාකටමකාසි.
132 ජාතකට්ඨකථා
3. අතිතෙ මගධර‍ට්ඨෙ රාජගහනගරෙ එකො මගධරාජා රජ්ජං කාරෙසි. තදා බොධිසත්තො මිගයොනියා පටිසන්ධිංධ ගහෙත්වාා වුද්ධිප්පත්තො මිගසහස්සපරිවාරො අරඤෙඤ වසති. තස්ස ලක්ඛණො ච කාළො වා’ති වෙ පුත්තා අහෙසුං. සො අත්තනො මහල්ලකකාලෙ “තාතා, අහං ඉදානි මහල්ලකො. තුම්හෙ ඉමං ගණං පරිහරථා” ති පඤ්ච පඤ්ච මිගසතානි එකෙකං පුත්තං පටිච්ඡාපෙසි. තතො පට්ඨාය තෙ වෙ ජනා මිගගණං පරිහරන්ති. මගධරට්ඨස්මිඤච සස්සසමයෙ කිට්ඨසම්බාධෙ අරඤෙඤ මිගානං පරිප‍ෙන්ථාග හොති. මනුස්සාසස්සඛාදකානං මිගානං මාරණත්ථාගය තත්ථෙ තත්ථ ඔපාතං ඛණන්ති. සුලානි රොපෙන්ති, පාසාණයන්තානි සජ්ජෙන්ති; කූටපාසාදයො පාසෙ ඔ‍ඩ්ඩෙන්ති. බහූ මිගා විනාසං ආපජ්ජන්ති. බොධිසත්තො කිට්ඨසම්බාධසමයං ඤත්වාස පුත්තෙ පක්කොසාපෙත්වා් ආහ. “තාතා, අයං කිට්ඨසබ්බාධසමයො. බහු මිගා විනාසං පාපුණන්ති. මයං මහල්ලකා. යෙන කෙනුපායෙන එකස්මිං ඨානෙ වීතිනාමෙස්සාම. තුම්හෙ තුම්හාකං මිගගණෙ ගහෙත්වාෙ අරඤෙඤ පබ්බතපාදං පවිසිත්වාජ සස්සානං උද්ධටකාලෙ ආගච්ජෙය්යා ථා” ති. තෙ “සාධු” ති පිතු වචනං සුත්වාට සපරිවාරා නික්ඛමිංසු. තෙසං පන ගමනම‍ග්ගෙ මනුස්සා ජානන්ති. “ඉමස්මිං කාලෙ මිගා පබ්බතං ආරොභන්ති, ඉමස්මිං කාලෙ ඔරොහන්තී” ති තෙ තත්ථස තත්ථි පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නිලීනා බහු මිගෙ විජ්ඣිත්වාත මාරෙන්ති. කාළමි‍ගො’පි අත්තනො දන්ධහතාය “ඉමාය නාම වෙලාය ගන්තබ්බං ඉමාය වෙලාය න ගන්තබ්බ” න්ති අජානන්තො මිගගණං ආදාය පුබ්බණ්හෙ” පි සායණ්ථහෙ’පි පදොසෙ’පි පච්චුසෙ’පි ගාමද්චාරෙන ගච්ඡති. මනුස්සා තත්ථථ තත්ථත පකතියා’ච ඨිතා ච නිලීනා ච බහු මිගෙවිනාසං ගමෙන්ති. එවං සො අත්තනො දන්ධජතාය බහු මිගෙවිනාසං ගමෙන්ති. එවං සො අත්තනො දන්ධතතාය බහු මිගෙ විනාසම්පාපෙත්වා් අප්පකෙහෙව මිගෙහි අරඤ්ඤං පාවිසි. ලක්ඛණමිගො පන පණ්ඩිතො ව්යාන්තො උපායකුසලො “ඉමාය වෙලාය ගන්තබ්බං ඉමාය වෙලාය න ගන්තබ්බං” න්ති ජානාති. සො ගාමවාරෙන’ පි න ගච්ඡති දිවා පි න ගච්ඡතී
ජාතකට්ඨකථා 133
පදොසෙ’පි න ගච්ඡති පච්චුසෙ’පි න ගච්ඡති. මිගගණං ආදාය අඩ්ඪරත්තසමයමෙව ගච්ඡති. තස්මා එකම්පි මිගං අවිනාසෙත්වාම අරඤ්ඤං පාවිසි. තෙ තත්ථ චත්තාරො මාසෙ වසිත්වාර සස්සෙසු උද්ධටෙසු පබ්බතා ඔතරිංසු කාළො පච්ඡාගච්ඡන්තො’පි පුරිමනයෙනෙව අවසෙසමිගෙ විනාසං පාපෙන්තො එකකො’ව ආගමි. ලක්ඛණමිගො පන එකමිගම්පි අවිනාසෙත්වාන පඤ්චහි මිගසතෙහි පරිවුතො මාතාපිතුන්නං සන්තිකං ආගමි. බොධිසත්තො වෙ පුත්තෙ ආගච්ඡන්තෙ දිස්වා මිගගණෙන සද්ධිං මන්තෙන්තො ඉමං ගාථං සමුට්ඨාපෙසි.
4. “හොති සීලවතං අ‍ෙත්ථාන පටිසන්ථාතරවුත්තිනං, ලක්ඛණං පස්ස ආයන්තං ඤතිසංඝපුරක්ඛතං,
අථ පසසසි මං කාළං සුවිහීනං ව ඤතිහි;ති .
5. තත්ථ සීලවතන්ති සුඛසීලතාය සීලවන්තාතං ආචාරසම්පන්නානං. අ‍ෙත්ථා ’ ති වඩ්ඨි පටිසන්ථාආරවුත්තිනන්ති ධම්මපටිසන්ථාසරො ව ආමිසපටිසන්ථාතරො ච එතෙසං වුත්තීති පටිසන්ථාටරවුත්තිනො. තෙසං පටිසන්ථානරවුත්තිනං. එත්ථි ච පාපනිවාරණඔවාදානුසාසනවසෙන ධම්මපටිසන්ථා‍රො ච ගොවරලාභා පන ගිලානුපට්ඨාකධම්මිකරක්ඛාවසෙන ආමිසපටිසන්ථාිරො ච වෙදිත‍බ්බො. ඉදං වුත්තං හොති. ඉමෙසු වීසු පටිසන්ථාොරෙසු ඨිතානං ආචාරසම්පන්නානං පණ්ඩිතානං වඩඪි නාම හොති ඉදානි තං වඩ්ඪිං දස්සෙතුං පුත්තමාතරං ආලපන්තො විය “ලක්ඛනං පස්සා” ති ආදිමාහ නත්රාතයං සඞ්ඛෙප‍ෙත්ථාන ආචාරපටිසන්ථාඪරසම්පන්නං අත්තතො පුත්තං එකමිගම්පි අවිනාසෙත්වාං ඤතිසඞ්ඝෙන පුරක්ඛතං පරිවාරිතං ආගච්ඡන්තං පස්ස. තාය පන ආචාරපටිසන්ථාරරසම්පදාය විහීනං දන්ධපපඤඤං “අථස්සසි’ මං කාළං එකම්පිඤාතිං අනවසෙසෙත්වාස සුවිහීනමෙව ඤාතීහි එකකං ආගච්ඡන්ත” න්ති. එවං පුත්තං අභිනන්දිහත්වාහ පන බොධිසත්තො යාවතායුකං ඨත්වාං යථාකම්මං ගතො.
134 ජාතකට්ඨකථා
6. සත්ථා ’පි “ න භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො ඉදානෙව ඤාතිසංඝපරිවාරිතො සොභති; පුබ්බෙ’පි සොභියෙව. න ව දෙවදත්තො එතරහි යෙව ගණම්හා පරිහීනො ; පුබ්බෙ’ පි පරිහීතො යෙවා” ති ඉමං ධම්මදෙසනං දස්සෙත්වාි වෙ වත්ථු නි ඝටෙත්වා අනුසන්ධිං යොජෙත්වාම ජාතකං සමොධානෙසි. “තදා කාළො දෙවදත්තො අහොසි. පරිසාපි ස්ස දෙවදත්තපරිසා’ව. ලක්ඛණො සාරිපුත්තො. පරිසා පන’ස්ස බුද්ධපරිසා මාතා රාහුලමාතා අහොසි. පිතා පන අහමෙව අහොසි” න්ති.
______
2. නිග්රොසධමිගජාතකං
1. “නිග්රොනධමෙව සෙවෙය්යාෙ” ති ඉදං සන්ථාස ජෙතවනෙ විහරන්තො කුමාරකස්සප‍ෙත්ථ‍රස්ස මාතරං ආරබ්භ කථෙසි. යා කිර රාජගහනගරෙ මහාවිභවස්ස සෙට්ඨිනො ධීතා අහොසි. උස්සන්නකුසලමූලා පරිමද්දිතසඞ්ඛාරා; පච්ජිමශවිකා අන්තො කූටෙ පදී‍පො විය’ස්සා භදයෙ අරහත්තූපනිස්සයො ජලති සා අත්තානං ජානනකාලතො පට්ඨාය ගෙහෙ අනභිරතා පබ්බජිතුකාමා හුත්වාත මාතාපිතරො ආහ. “අම්ම, තාතා, මයිහං ඝරාවාසෙ චිත්තං නාභිරමති. අහං නිය්යාොනිකෙ බුද්ධසාසනෙ පබ්බජිතුකාමා. පබ්බාජෙථ ම” න්ති. “අම්ම. කිං වදෙසි? ඉමං කුලං බහුවිභවං ත්වතඤ්ච අම්හාකං එකධීතිකා. න ලබ්භා තයා පබ්බජිතුන්ති” සා පුනප්පුන යාචිත්වා ’ පි මාතාපිතුන්නං සන්තිකා පබ්බජ්ජං අලහමානා චින්තෙසි. ”හොතු! පතිකුලං ගතා සාමිකං ආරාධෙත්වාජ පබ්බජිස්සාමී” ති. සා වයප්පත්තා පතිකුලං ගන්ත්වා පතිදෙවා හුත්වාල සීලවතී කළ්යාාණධම්මා අගාරං අජ්ඣාවසි අථස්සා සංවාසමත්වා‍ය කුච්ඡියං ගබ්භො පතිට්ඨහි. සා ගබ්භස්ස පතිට්ඨිතභාවං න අඤ්ඤාසි. අථ තස්මිං නගරෙ නක්ඛත්තං ඝොසයිංසු. සකලනගරවාසිතො නක්ඛත්තං කීළිංසු. නගරං දෙවනගරං
ජාතකට්ඨකථා 135
විය අලඞ්කතපටියත්තං අහොසි. සා පන තාව උළාරාය’ පි නක්ඛත්තකීළාය වත්තමානාය අත්තනො සරීරං න විලම්පති නාලඞ්කරොති පකතිවෙසෙනෙව වරති.
2. අථ නං සාමිකො ආහ. “භද්දෙ, සකලනගරං නක්ඛත්තනිස්සිතං ත්වං. පන සරීරං නප්පටිජග්ගසී?” ති. “අය්යත, වත්තීංසාය මෙ කුණපෙහි පුරිතං සරීරං. කිං ඉමිනා අලඞ්කතෙන? අයං හි කායො නෙව දෙවනිම්මිතො න බ්ර හ්ම නිම්මිතො න සුවණ්ණමයො න මණිමයො න හරිවන්දමන මයො න පුණ්ඩරික්කමලුප්පලගබ්භසම්භූතො න අමතොසධ පුරිතො. අථ ඛො කුණපෙ ජාතො මාතාපෙත්තිකසම්භ‍වො අනිච්චුච්ඡාදනපරිමද්දෙන භෙදනවිද්ධංසනධම්මො කටසිවඩඪතො තණ්හුපාදින්නො සොකානං නිදානං පරිදෙවානං වත්ථුස සබ්බරොගානං ආලයො කම්මකරණනං පරිග්ගහො අන්තො පුති බහි නිච්චපග්ඝරණො කිමිකුලානං ආවාසො සිවථිකපරායණො මරණපරියොසාතො සබ්බලොකස්ස වක්කුපථෙ වත්තමානො’පි.
3. “අට්ඨිතහාරුසංයුත්තො - තවමංසවිලෙපනො, ඡවියා කායො පටිච්ඡන්තො - යථාභුතං න දිස්සති.
4. අන්තපුරො උදරපුරො - යකපෙළස්ස වත්ථිසනො, හදයස්ස පප්ඵාසස්ස - වක්කස්ස පිහකස්ස ව
5. සිඞ්ඝාණිකාය ඛෙලස්ස - සෙදස්ස මෙදස්ස ච, ලොහිතස්ස ලසිකාය - පිත්තස්ස ච වසාය ව.
6. අථ’ ස්ස නවහි සොතෙහි - අසුවී සවති සබ්බදා, අක්ඛිමහා අක්ඛිගූථකො - කණ්ණම්හා කණ්ණගූතකො.
7. සිග්ඝාණිකා ව නාසතො - මුඛෙන වමති එකදා. පිත්තං සෙම්හං ච වමති - කායම්හා සෙදජල්ලිකා.
8. අථ’ස්ස සුසිරං සීසං - මත්ථතලුඞ්ගෙන පූරිතං සුභතො තං මඤ්ඤතී බාලො - අවිජ්ජාය පුරක්ඛතො
136 ජාතකට්ඨකථා
9. අතන්තාදීනවො කායො - විසරුක්ඛසමුපමො, ආවසො සබ්බරොගානං - පුඤේජා දුක්ඛස්ස කෙවලො.
10. සවෙ ඉමස්ස කායස්ස - අන්තො බාහිරතො සියා. දණ්ඩං නූන ගහෙත්වාසන - කාකෙ සොණෙ ච වාරයෙ.
11. දුග්ග‍ෙන්ධාා අසුචී කායො - කුණපො උක්කරූපමො, දණ්ඩං නූන ගහෙත්වාුන - කාකෙ සොණෙ ච වාරයෙ
12. “අය්යවපුත්ත, ඉමං කායං අලඞ්කරිත්වාො කිං කරිස්සාමි? තනු ඉමස්ස අලඞ්කරණං ගූථපුණ්ණඝට්ස්ස බහි චිත්තකම්මකරණං විය හොතී?” තී සෙට්ඨිපුත්තො නං තස්සා වචනං සුත්වාං ආහ. “භද්දෙ, ත්වංඉ ඉමස්ස සරීරස්ස එවං ඉමෙ දොසෙ පස්සමානා කස්මාන පබ්බජ්ජිසී?”තී. “අය්යීපුත්ත, අහං පබ්බජ්ජං ලභමානා අ‍ජ්ජෙව පබ්බජෙය්යූන්ති” සෙට්ඨිපුත්තො “සාධු අහං තං පබ්බජිස්සාමී” ති වත්වාජ මහාදානං පවත්තෙත්වාත මහාසක්කාරං කත්වාබ මහන්තෙන පරිවාරෙන භික්ඛුණිඋපස්සයං කත්වාා තං පබ්බාජෙන්තො දෙවදත්තපක්ඛියානං භික්ඛුණීනං සන්තිකෙ පබ්බාජෙසි. සා පබ්බජ්ජං ලභිත්වාා පරිපුණ්ණසංකප්පා අත්තමානා අහොසි. අථ’ස්සා ග‍බ්භෙ පරිපාකං ගච්ඡන්තෙ ඉන්රිා යානං අඤ්ඤථත්තං හත්ථභපාදපිට්ඨිනං බහළත්තං උදරපටලස්ස ව මහන්තතං දිස්වා භික්ඛුණියො තං පුච්ජිංසු “අය්යඨ, ත්වංග ගබ්භිනී විය පඤ්ඤායසි. කිං එතන්ති?” “අය්යය, ඉදං නාම කාරණන්ති න ජානාමි. සිලං මෙ පන පරිපුණ්ණන්ති.”
13. අථ නං තා භික්ඛුණියො දෙවදත්තස්ස සන්තිකං නෙත්වා දෙවදත්තං පුච්ඡිංසු “අය්යර, අයං කුලධීතා කිච්ඡෙන සාමිකං ආරාධෙත්වාව පබ්බජ්ජං ලභි. ඉදානි පන’ස්සා ගබ්භො පඤ්ඤායති. මයං ඉමස්ස ගබ්හස්ස ගිහීකාලෙ වා පබ්බජිත කාලෙ වා ලද්ධභාවං න ජානාම. කිං දානි කරොමා’ති. දෙවත්තො අත්තනො අබුද්ධභාවෙන ඛන්තිමෙත්තානුද්දයානාං ච නත්ථිොතාය එවං චින්තෙසි. “දෙවදත්තස්ස පක්ඛිකා භික්ඛුණි කුච්ජිතා ගබ්හං පරිහරති දෙවදත්තො ච තං
ජාතකට්ඨකථා 137
අජ්ඣුපෙක්ඛසි යෙවා’ති මයිහං ගරහා උප්පජ්ජිස්සති. මයා ඉමං උප්පබ්බාජෙතුං වට්ටතී” ති සො අවීමංසිත්වාජ’ ව සෙලගුළං පවට්ටයමානො විය පක්ඛන්දිංත්වා ‘ගච්ඡථ ඉමං උප්පබ්බාජෙථා” ති ආහ. තා තස්ස වචනං සුත්වා් උඪාය වන්දිාත්වාඅ උපස්සයං ගතා.
14. අථ සා දහරා භික්ඛුණියො ආහ. “අයෙය, න දෙවත්ත‍ෙත්ථ.රො බුද්ධො. න පි මයිහං තස්ස සන්තිකෙ පබ්බජ්ජා. ලොකෙ පන අග්ගපුග්ගලස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තිකෙ. මයිහං පබ්බජ්ජා. සා ච පන මෙ දුක්ඛෙන ලද්ධා. මා නං අන්තරධාපෙථ. එථ මං ගහෙත්වාු සත්ථු. සන්තීකං ජෙතවනං ගච්ඡා” ති. තා තං ආදාය රාජගහා පඤ්චවත්තාළිස්යොජනං මග්ගං අතික්කම්ම අනුපුබ්බෙන ජෙතවනං පත්වා සත්ථාතරං වන්දිගත්වා තමත්ථංව ආරොවෙසුං. සත්ථාා චින්තෙසි. “කිඤ්චාපි ගිහීකාලෙ එතිස්සා ගබ්භො පතිට්ඨිතො එවං සන්තෙ’පි ‘සමණො ගොතමො දෙවදත්තෙන ජහිතිකං ආදාය චරතී’ ති තිත්ථිංයානං ඔකාසො භවිස්සති තස්මා ඉමං කථං පච්ජින්දි තුං සරාජිකාය පරිසාය මජෙඣ ඉමං අධිකරණං විනිච්ඡිතුං වට්ටතී’ ති පුන දිවසෙ රාජානං පසෙනදිකොසලං මහානාථපිණ්ඩිකං චුලානාථපිණ්ඩිකං විසාඛං මහාඋපාසිකං අඤ්ඤති ච අභිඤ්ඤාතාති මහාකුලානි පක්කොසාපෙත්වාක සායණහසමයෙ චතුසු පරිසාසු සන්නිපතිතාසු උපාලි‍ෙත්ථපරං ආමන්තෙසි. “ගච්ඡ චතුපරිසමජෙඣ ඉමිස්සා දහරභික්ඛුණියා කම්මං සොධෙහී”ති. “සාධු භන්තෙ” ති. ථෙරො පරිසම්ජ්ඣං ගන්ත්වා අත්තනො පත්තාසනෙ නිසීදිත්වාඣ රඤේඤා පුරතො විසාඛං උපාසිකං පක්කොසාපෙත්වා ඉමං අධිකරණං පටිච්ඡාපෙසි. “ගච්ඡ විසාඛෙ, ‘අයං දහරා අසුකමාසෙ අසුකදිවසෙ පබ්බජිතා’ ති තත්තතො ඤත්වාක ඉම්ස්ස ගබ්භස්ස පුරෙ වා පච්ඡා වා ලද්ධභාවං ජානාහී” ති උපාසිකා “සාධු” ති සම්මපටිච්ඡිත්වාෙ සාණිං පරික්ඛිපාපෙත්වාව අන්තොසාණියං දහරභික්ඛුණියා හත්ථ්පාදනාභිඋදරපරියොසානානි ඔලොකෙත්වාත මාසදිවසෙ සමානෙත්වා් ගිහීභාවෙ ගබ්හස්ස ලද්ධභාවං තත්තතො ඤත්වාන ථෙරස්ස සන්තිකං
138 ජාතකට්ඨකථා
ගන්ත්වා තමත්ථං ආරොවෙසි. ථෙරො චතුපරිසමජෙඣ තං භික්ඛුණිං සුද්ධං අකාසි. සා සුද්ධා හුත්වාර භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච සන්ථාතරං ච වන්දි ත්වාි භික්ඛුණිහි සඞිං උපස්සයමෙව ගතා සා ගබ්භපරිපාකමත්වාරය පදුමුත්තරපාදමුලෙ පත්ථියතපත්ථ්නං මහානුභාවං පුත්තං විජායි.
15. අථෙකදිවසං රාජා භික්ඛුණුපස්සයසමීපෙන ගච්ඡන්තො දාරකසද්දං සුත්වාඅ අමච්චෙ පුච්ජි. අමච්චානං කාරණං ඤත්වාක “දෙව, සා දහරභික්ඛුණි පුත්තං විජාතා. තස්සෙසො සද්‍ දො” ති ආහංසු, “භික්ඛුණීනං භණෙ, දාරකපටිජග්ගනං නාම පළිබො‍ධො මයං නං පටිජ්ග්හිස්සාමා” ති රාජා නං දාරකං නාටකිත්ථිජතං දාපෙත්වාස කුමාරපරිභාරෙන වඩ්ඨාපෙසි නාමගහණදිවසෙ ව’ස්ස කස්සපො’ති නාමං අකංසු. අථ නං කුමාරපරිහාරෙණ වඩ්ඨිතත්තා කුමාරකස්ස පො’ති සඤ්ජානිංසු. සො සත්තවස්සිකකාලෙ සත්ථුත සන්තිකෙ පබ්බජිත්වාි පරිපුණ්ණවස්සො උපසම්පදං ලහිත්වාත ගච්ඡන්තෙ, ගච්ඡන්තෙ කාලෙ ධම්මකථීකෙසු චිත්රපකථි අහොසි. අථ නං සත්ථාව ‘එතදග්ගං භික්ඛවෙ. මම සාවකානං භික්ඛුනං චිත්රථකථිතං යදිදං කුමාරකස්සපො” තී එතදග්ගෙ ඨපෙසි. සො පච්ඡවම්මිකසු‍ත්තෙ අරහත්තං පාපුණි. මාතාපි තස්ස භික්ඛුණි විපස්සිත්වාච අග්ගඵලං පත්තා. කුමාරකස්සපො ථෙරො සාසනෙ ගගනමජෙඣ පුණ්ණව‍ෙන්දාක විය පාකටො ජාතො. බුද්ධානං අථෙකදිවසං තථාගතො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාත පටික්කන්තො භික්ඛුනං ඔවාදං දත්වාජ ගන්ධතකුටිං පාවිසි. භික්ඛු ඔවාදං ගහෙත්වාං අත්තනො අත්තනො රත්තිඪානදිවාට්ඨානෙසු දිවසභාහං ඛෙපෙත්වාං සායනහස්මයෙ ධම්මසභායං සන්නිපතිත්වාි “ආවුසො, දෙවදත්තෙන අත්තනො අබුද්ධභාවෙන වෙව ඛන්තිමෙත්තාදීනඤ්ච අභාවෙන කුමාරකස්ස‍ෙත්ථිරො ච ථෙරී ච මනං නාසිතා. සම්මාසම්බුද්ධො පන අත්තනො ධම්ම‍රාජාතාය වෙව ඛන්තීමෙත්තානුද්දය සම්පත්තියා ච උභින්නම්පි තෙසං පච්චයො ජාතො” තී බුද්ධගුණෙ වණ්ණයමානා නිසීදිංසු.
ජාතකට්ඨකථා 139
16. සත්ථා බුද්දලීළහාය ධම්මසභං ආගන්ත්වා පඤ්ඤත්තාසනෙ නිසීදිත්වා “කාය නු’ත්ථස භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා” ති පුච්ජි. භන්තෙ, තුම්හාකමේව ගුණකථායා” ති සබ්බං ආරොචයිංසු ‘න භික්ඛවෙ, තථාගතො ඉදානෙව ඉමෙසං උභින්නං පච්චයො ව පතිට්ඨා ව ජාතො. පුබ්බෙ’පි අහොසියෙවා’ති. භික්ඛු තස්සත්ථබස්සා විභාවත්ථාවය භගවන්තං යාවිංසු. භගවා භවන්තරෙන පටිච්ඡන්නං කාරණං පාකටමකාසි.
17. අතීතෙ බාරාණසියං බ්රටහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරය මානෙ බොධිසත්තො මිගයොනියං පටිසන්ධිංය ගණ්හි. සො මාතුකුච්ජිතො නික්ඛන්තො සුවණ්ණවණ්ණො අහොසි. අක්ඛිනි ච’ස්ස මණිගුළසදිසානි අහෙසුං. සිඞ්ගානි රජ න වණ්ණානි. මුඛං රත්තකම්බලපුඤ්ජවණ්ණං හත්ථුපාදපරියන්තා ලාඛාපරිකම්මකතා විය. වාළධී වමරස්ස විය අහොසි. සරීරං පන’ස්ස මහන්තං අස්සපොතප්පමාණං අහොසි සො පඤ්චසතමිගපරිවාරො අරඤෙඤ වාසං කප්පෙසි නාමෙන නිග්රොමධමිගරාජා නාම. අවිදුරෙ පන’ස්ස අඤෙඤ’පි පඤ්ච සතමිගපරිවාරො සාඛමිගො නාම වසති සො’පි සුවණ්ණවණ්ණො’ව අහොසි. තෙන සමයෙන බාරාණසීරාජා මිගවධප්පසුතො හොති. විනා මංසෙන න භුඤ්ජති. මනුස්සානං කම්මච්ජෙදං කත්වාත සබ්බෙ නෙගමජානපදෙ සන්නිපාතෙත්වාන දෙවසිකං මිගවං ගච්ඡති. මනුස්සා චින්තෙසුං. “අයං රාජා අම්හාකං කම්මච්ඡෙදං කරොති යන්නූන මයං උය්යාෙනෙ මිගානං නිවාපා වපිත්වාක පානීයං සම්පාදෙත්වාම බහු මිගෙ උය්යාෙනෙ පවෙසෙත්වාප ද්වාරං බන්ධිමත්වාය රඤෙඤා නීයාදෙස්සාමා” ති. තෙ සබ්බෙ උය්යාසනෙ මිගානං නිවාපං තිණං රොපෙත්වාං උදකං සම්පාදෙත්වාර යොජෙත්වා් නාගරෙ ආදාය මුග්ගරාදිනානාවුධහත්ථබ අරඤ්ඤං පවිසිත්වාා මිගෙ පරියෙසමානා “මජේඣ ඨිතෙ මිගෙ ගණහිස්සාමා” ති යොජනමත්තං ඨානං පරික්ඛිපිත්වා සඩ්ඛිපමානා නිග්රො ධමිගසාඛාමිගානං වසනට්ඨානං මජේඣ කත්වාඛ පරික්ඛිපිංසු අථ නං
140 ජාතකට්ඨකථා
මිගගණං දිස්වා රුක්ඛගුම්බාදයො භූමිං ච මුග්ගරෙහි පහරන්තා මිගගණං ගහණට්ඨානතො නීහරිත්වාු අසිසත්තිධනුආදීනි ආවුධානි උග්ගිරිත්වාස මහානාදං නදන්තා නං මිගගණං උය්යා නං පවෙසෙත්වාු ද්වාරං පිධාය රාජානං උපසඞ්කමිත්වාි ‘දෙව, නිබද්ධං මිගවං ගච්ඡන්තා අම්හාකං කම්මං නාසෙථ. අම්හෙහි අරඤ්ඤතො මිගෙ ආනෙත්වා, තුම්හාකං උය්යාඡනං පුරිතං. ඉතො පට්ඨාය තෙසං මංසානි ඛාදථා” ති රාජානං ආපුච්ජිත්වාප පක්කමිංසු.
18. රාජා තෙසං වචනං සුත්වාං උය්යා”නං ගන්ත්වාු මිගෙ ඔලොකෙන්තො දේව සුවණ්ණමිගෙ දිස්වා තෙසං අභයං අදාසි. තතො පට්ඨාය පන කදාචි සාමං ගන්ත්වා් එකමිගං විජඣිත්වාත ආනෙති. කදාචි’ස්ස භත්තකාරකො ගන්ත්වාව විජ්ඣිත්වා ආභරති. මිගා ධනුං දිස්වා’ව මරණභයෙන තජ්ජිතා පලායන්ති. දේව තයො පහාරෙ ලභිත්වාර කිලමන්ති’පි ගිලානා’පි හොන්ති මරණම්පි පාපුණන්ති. මිග්ගණො තං පවත්තීං බොධිසත්තස්ස ආරොවෙසි. සො සාඛං ප‍ක්කොසාපෙත්වාි ආහ. “සම්ම, බහු මිගා නස්සන්ති. එකංසෙන මරි‍ත්මබබෙ සති ඉතො පට්ඨාය මා කණ්ඩෙන මිගෙ විජ්ඣන්තු. ධම්මගණ්ඩිකට්ඨානෙ මිගානං වාරො හොතු. එකදිවසං මම පරිසාය වාරො පාපුණාතු. එකදිවසං තව පරිසාය වාරො පාපුණතු වාරප්පත්තො මිගො ගන්ත්වාර ධම්මගණ්ඩිකාය සීසං ඨපෙත්වාප නිපජ්ජතු එවං සන්තෙ මිගා වණිනා න භවිස්සන්තී” ති සො “සාධු” ති සම්පටිච්ජි. තතො පට්ඨාය වාරප්පත්තො ච මිගො ගන්ත්වාා ධම්මගණ්ඩිකාය ගීවං ඨපෙත්වා් නිපජ්ජති. භත්තකාරකො ආගන්ත්වාග නිපන්න කම්මෙව ගහෙත්වාත ගච්ඡති.
19. අථෙකදිවසං සාඛමිගස්ස පරිසාය එකිස්සා ගබ්හිණි මිගියා වාරො පාපුණි. සා සාඛං උපසඞ්කමිත්වාබ. “සාමි, අහම්පි ගබ්භිණි. පුත්තකං විජායිත්වාො දේව ජනා වාරං ගමිස්සාමි. මයිහං වාරං අතික්කාමෙහී” ති ආහ. සො “ත සක්කා තව වාරං අඤෙඤසං පාපෙතුං ත්වමමෙව තුයහං
ජාතකට්ඨකථා 141
පත්තං ජාතිස්සසි; ගච්ඡාහී” ති ආහ. සා තස්ස සන්තිකා අනුග්ගහං අලභමානා බොධිසත්තං උපසඞ්කමිත්වා් තමත්ථංව ආරොවෙසි. සො තස්සා වචනං සුත්වාි “හොතු! ගච්ඡ ත්වංං අහං තෙ වාරං අතික්කමිස්සාමී” ති සයං ගන්ත්වාත ධම්මගණ්ඩිකාය සීසං කත්වා නිපජ්ජි. භත්තකාරකො තං දිස්වා “ලද්ධාභයො මිගරාජා ගණ්ඩිකාය නිපන්නො. කින්නුඛො කාරණ?” න්ති වෙගෙන ගන්ත්වාම රඤෙඤා ආරොවෙසි. රාජා තාවදෙව රථං ආරුය්හ මහන්තෙන පරිවාරෙන ආගන්ත්වාෙ බොධිසත්තං දිස්වා ආහ. “සම්ම, මිගරාජ, නනු මයා තුයහං අභයං දින්නං? කස්මා ත්වංු ඉධ නිපන්නො” ති? ‘මහාරාජ, “ගබ්භීණි මිගී ආගන්ත්වා මම වාරං අඤඤස්ස පාපෙහි’ ති ආහ. න සක්කා ඛො පන මයා එකස්ස මරණදුක්ඛං අඤඤස්ස උපරි පක්ඛිපිතුං ස්වාහං අත්තතො ජීවිතං තස්සා දත්වාස තස්සා සන්තකං මරණං ගන්ත්වාප ඉධ නිපන්‍ නො. මා අඤඤං කිඤචි අසඞ්කිත්ථා මහාරාජා”ති. රාජා ආහ. “සාමි, සුවණ්ණවණ්ණ මිගරාජ, මයා තාදිසො ඛන්තිමෙත්තානුද්දයසම්පන් නො මනුස්සෙසු’ පි න දිට්ඨ පුබ්බො. තෙන තෙ පසන්නො’ස්මි. උට්ඨෙහි තුයිහඤච තස්සා ච අභයං දම්මී” ති විහි අහයෙ ලද්ධෙ අව‍ස්සො කිං කරිස්සන්ති, නරින්දාප”? ති. “අවසෙසාතම්පි අභයං දම්මි සාමී”ති. “මහාරාජ, එවම්පි උය්යාානෙයෙව මිගා අභයං ලභිස්සන්ති. සෙසා කං කරිස්සන්තී?” ති “එතෙසම්පි අභයං දම්මි සාමී” ති. මහාරාජ, මිගා තාව අභයං ලභන්තු. සෙසා චතුප්පදා කිං කරිස්සන්තී?” ති ‘එතෙසම්පි අභයං දම්මි සාමී” ති. “මහාරාජ, වතුප්පදා තාව අභයං ලභන්තු විජගණා කිං කරිස්සන්තී?” ති “එතෙසම්පි අභයං දම්මි සාමී” ති මහාරාජ, විජගණා තාව අභයං ලභිස්සන්ති. උදකෙ වසන්තා මච්ඡා කිං කරිස්සන්තී?” ති “එතෙසම්පි අභයං දම්මි සාමී” ති. එවං මහාසත්තො රාජානං සබ්බසත්තානං අභයං යාචිත්වාම උ‍ට්ඨාය රාජානං පඤචසු සීලෙසු පතිට්ඨාපෙත්වාබ “ධම්මං චර මහාරාජ, මාතාපිතුසු පුත්තධීතාසු බ්රාසහ්මණගහපතිකෙසු තෙගමජානපදෙසු ධම්මං චරන්තො සමං චරන්තො කායස්ස භෙදා
142 ජාතකට්ඨකථා
පරම්මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං ගමිස්සසී” ති රඤෙඤා බුද්ධලීළහාය ධම්මං දෙසෙත්වාං කතිපාහං උය්යා්නෙ වසිත්වාඤ රඤෙඤා ඔවාදං දත්වාධ මිගගණපරිවුතො අරඤ්ඤං පාවිසි. සාපි ඛො මිගධෙනු පුප්ඵකණ්ණිකසදිසං පුත්තං විජාසි. සො කීළමානො සාඛමිගස්ස සන්තිකං ගච්ඡාති. අථ නං මාතා තස්ස සන්තිකං ගච්ඡන්තං දිස්වා “පුත්ත, ඉතො පට්ඨාය මා එතස්ස සන්තිකං ගච්ඡ. නිග්රෝධස්සෙව සන්තිකං ගච්ඡෙය්යා සී” ති ඔවදන්තී ඉමං ගාථමාහ.
20. “නිග්රෝධමෙව සෙවෙය්ය න සාඛමුපසංවසෙ නිග්රොුධස්මිං මතං සෙයෙයා යඤේච සාඛසමීං ජීවිතන්ති”
21. තත්ථත නිග්රො ධමෙව සෙවෙය්යාව’ති “තාත, ත්වං. වා අ‍ෙඤ්ඤා වා අත්තනො හිතකාමො නිග්රොිධමෙව සෙවෙය්යෙ භජෙය්ය් උපසඞ්කමෙය්යි” න සාඛමුපසංවසෙ’ ති සාඛමිගං පන න උපසංවසෙ උපගම්ම න සංවසෙය්යස එතං නිස්සාය ජීවිකං න කප්පෙය්ය . නිග්රොඑධස්මිං මතං සෙයෙයා’ ති නිග්රොකධරඤෙඤා පාදමුලෙ මරණම්පි සෙයෙයා වරං උත්තමං. යඤෙච සාඛස්මිං ජීවිතන්ති යම්පන සාඛස්ස සන්තිකෙ ජීවිතං තං නෙව සෙයෙයා න වරං න උත්තමන්ති අ‍ෙත්ථාම.
22. තතො පට්ඨාය ච පන අභයලද්ධකා මිගා මනුස්සානං සස්සානි ඛාදන්ති. මනුස්සා “ලද්ධාභයා ඉමෙ මිගා” ති පහරිතුං වා පලාපෙතුං වා න වසහන්ති. තෙ රාජඞ්ගණෙ සන්නිපතිත්වා රඤෙඤා තමත්ථංප ආරොවෙසුං. රාජා “මයා පසන්නෙන නිග්රෝධමිගවරස්ස වාරො දින් නො. අහං රජ්ජං ජහෙය්යංස න ච තං පටිඤ්ඤං ගච්ඡථ න කො චි මම විජිතෙ මිගෙ පහරිතුං ලභතී” ති
23. නිග්රොපධමිගො තං පවත්තිං සුත්වා මිගගණං සන්නීපාතාපෙත්වා “ඉතො පට්ඨාය පරෙසං සස්සං ඛාදිතුං න
ජාතකට්ඨකථා 143
ලභථා” ති මිගෙ වාරෙත්වා මනුස්සානං ආරොවාපෙසි. “ඉතො පට්ඨාය සස්සකාරකමනුස්සා සස්සරක්ඛනත්ථං් වතිං මා කරොන්තු. ඛෙත්තං පන ආවිජ්ඣිත්වාස පණ්ණසඤඤං බන්ධ‍න්තු” ති. තතොපට්ඨාය කිර ඛෙත්තෙසු පණ්ණබන්ධ්නං සඤඤං උදපාදි. නතො පට්ඨාය පණ්ණසඤ්ඤං අතික්කමනකමිගො නාම තත්ථිං. අයං කිර තෙසං බොධිසත්තතො ලද්ධඔවාදො. එවං මිගගණං ඔවදිත්වාව බොධිසත්තො යාවතායුකං ඨත්වාඔ සද්ධිං මිගෙහි යථා කම්මං ගතො. රාජා’පි බොධිසත්තස්ස ඔවාදෙ ඨත්වාධ පුඤඤානි කත්වා යථාකම්මං ගතො
24. සත්ථාා “න භික්ඛවෙ, ඉදාතෙවාහං ථෙරියො ව කුමාරකස්සපස්ස ව අවස්සයො පුබ්බෙ’පි අවස්සයො එවා” ති ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වාා චතුසච්චධම්මදෙසනං විනිට්ටෙත්වාස වෙ වත්ථුබනි කථෙත්වාෙ අනුසද්ධිං ඝටෙත්වාධ ජාතකං සමොධානෙසි . “තදා සාඛමිගො දෙවදත්තො අහොසි. පරිසා’පි. ස්ස දෙවදත්තපරිසා’ව. මිගධෙනු ථෙරී. අහොසි. පුත්තො කුමාරකස්සපො. රාජා ආන‍ෙන්දාථ මිගරාජා පන අහමෙව අහොසි” න්ති.
______
3. කණ්ඩිනජාතකං
1. “ධිරත්ථු කණ්ඩිනං සල්ලන්ති” ඉදං සත්ථාෙ ජෙතවනෙ විහරන්තො පුරාණදුතියිකාපලොභනං ආරබ්භ කථෙසි. තං අට්ඨකනිපාතෙ ඉන්රිදුත යජාතකෙ ආවීභවිස්සති. භගවා පන තං භික්ඛුං එතදවොව. “භික්ඛු, පුබ්බෙ’පි ත්වංක එතං මාතුගාමං නිස්සාය ජීවිතක්ඛයං පත්වාභ විතච්චිකෙසු අඞ්ගාරෙසු පක්කො” ති. භික්ඛු තස්සත්ථංස්සාවිභාවත්ථා ය භගවන්තං යාචිංසු. භගවා භවන්තරෙන පටිච්ඡන්නං කාරණං පාකටමකාසි.
144 ජාතකට්ඨකථා
2. ඉතො පරං පන භික්ඛුනං යාචනං භවන්තර පටිච්ඡන්නතඤ්ච අවත්වා “අතීතං ආහරී” ති එත්තකම්මෙව වක්ඛාම. එත්තකෙ වුත්තෙ’ පි ආයාචනං වලාහකගබ්භතො චන්ද හරණුපමාය භවන්තරපටිච්ඡන්නකාරණාභාවොචාති සබ්බමෙතං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව යොජෙත්වාභ වෙදිතබ්බං.
3. අතීතෙ මගධර‍ට්ඨෙ රාජගහෙ මගධරාජා රජ්ජං කාරෙති. මගධවාසිකානං සස්සසමයෙ මිගානං පරිප‍ෙන්ථාග හොති. තෙ අරඤේඤ පබ්බතපාදං පවිසන්තී. තත්ථ එකො අරඤ්ඤවාසී පබ්බතෙය්යිමිගො එකාය ගාමන්තවාසිනියා මිගපොතිකාය සද්ධිං සත්ථරවං කත්වා් තෙසං මිගානං පබ්බතපාදතො ඔරුය්හ පුන ගාමන්තං ඔසරණකාලෙ මිගපොතිකාය පටිබද්ධචිත්තත්තා තෙහි සඬිංයෙව ඔතරි. අථ නං සා ආහ. “ත්වංා ඛො’සි අය්යද, පබ්බතෙයෙයා බාලමිගො. ගාමන්තො ච නාම සාස‍ඞ්කො සප්පටිභ‍යො. මා අම්හෙහි සඬිංයෙව අගමාසි, මගධවාසිනො “ඉදානි මිගානං පබ්බතපාදා ඔතරණකාලො’ ති ඤත්වා මග්ගෙ පටිච්ඡන්නකොටඨකෙසු නිට්ඨන්ති. තෙසම්පි වින්නං ආගමනමග්ගෙ එකො ලුද්දකො පටිච්ඡන්නකොට්ඨකෙ ඨිතො හොති. මිගපොතිකා මනුස්සගන්ධං ඝායිත්වාො “එකො ලුද්දකො ඨිතො භවිස්සති” ති තං බාලමිගං පුරතො කත්වාය සයං පච්ඡතො අහොසි. ලුද්දකො එකෙන සරප්පහාරෙන එව මිගං ත‍ෙත්ථාව ප‍ාතෙසි. මිගපොතිකා තස්ස විද්ධභාවං ඤත්වාබ උප්පතිත්වාං වාතගතියා පලායි. ලුද්දකො කොට්ඨකා නික්ඛමිත්වාධ මිගං ඔක්කන්තිත්වා අග්ගිං කත්වාප විතච්චිකෙසු අංගාරෙසු මධුරමංසං පචිත්වාව ඛාදිත්වාත පානීයං පිවිත්වාා අවසෙසං ලොභිතබින්දුසහි පග්ඝරන්තෙහි කාජෙනාදය දාරකෙ තොසෙන්තො ඝරං අගමාසි.
4. තදා බොධිසත්තො තස්මිං වණ්සණ්ඩෙ දෙවතා හුත්වාත නිබ්බත්තො හොති. සො තං කාරණං දිස්වා “ඉමස්ස බාලමිගස්ස මරණං නෙව මාතරං නිස්සාය න පිතරං
ජාතකට්ඨකථා 145
නිස්සාය. අථ ඛො කාමං නිස්සාය. කාමනිමිත්තං හි සත්තා සුගතියා ව හත්‍සාච්ඡෙදාදිං දුග්ගතියඤ්ච පඤ්චවිධබන්ධතනාදිනානප්පකාරකං දුක්ඛං පාපුණන්ති. පරෙසං මරණදුක්ඛුප්පාදනම්පි නාම ඉමස්මිං ලොකෙ ගරහිතමෙව. යං ජනපදං මතුගාමො විචාරෙති, අනුසාසති සො ඉත්ථිමපරිනායකො ජනපදො’ පි ගරහිතො’ ව. යෙ සත්තා මාතුගාමස්ස වසං ගච්චන්ති තෙ’ පි ගරහිතා’වා” ති එකාය ගාථාය තීනි ගරහවත්ථුතනි දස්සොත්‍වා වනදෙවතාසු සාධුකාරං දත්වාග ගන්ධිපුපඵාදීහි පූජයමානාසු මධුරෙන සරෙන තං වනසණ්ඩං උන්නාදෙ‍න්තො ඉමාය ගාථාය ධම්මං දෙසෙසි.
5. “ධිරත්ථුඋ කණ්ඩිතං සල්ලං - පුරිසං ගාළහවෙධිනං, ධීරත්ථුස තං ජනපදං - යත්ථි්ත්ථියපරිනායිකා, තෙ චාපි ධික්කිතා සත්තා - යෙ ඉත්ථි‍නං වසංගතා” ති.
6. තත්ථ ධිරත්ථු්’ති ගරභණ‍ෙත්ථ” නිපාතො ස්වායමිධ උත්තාසඋබ්බෙගවසෙන ගරහණෙ දට්ඨබ්බො. උත්තසිතුබ්බෙගෙහි භොන්තො බොධිසත්තො එවමාහ. කණ්ඩමස්ස අත්ථීතති කණ්ඩි. තං කණ්ඩිනං. තම්පන කණ්ඩං අනුපවිසන‍ට්ඪෙන සල්ලන්ති වුච්චති. තස්මා කණ්ඩිනං සල්ලන්ති එත්ථම සල්ලං කණ්ඩිතන්ති අ‍ෙත්ථාච. සල්ලං වා අස්ස අත්ථිනති සල්ලො. තං සල්ලං ච මහන්තං වණ්මුඛං කත්වාච බලවප්පහාරං දෙන්තො ගාළහං විජ්ඣතීති ගාළ්හවෙධී තං ගාළ්හවෙදිනං. තානප්පකාරෙන කණ්ඩෙන කුමුදපත්තසණ්ඨානථලෙන උජුකගමනෙනෙව සල්ලෙන ච සමන්නාගතං ගාළහවෙදිනං පුරිසං ධීරත්ථුෙ’ති අයමෙත්ථහ අ‍ෙත්ථාම. පරිනායිකා’ති ඉස්සරා සංවිධායිකා. ධීක්කිතා’ති ගරහිතා. සෙසමෙත්ථර උත්තා නත්ථථමෙව. ඉතො පරං පන එත්තකම්පි අවත්වාත යං යං අනුත්තානං තං තදෙව වණ්ණයිස්සාම. එවං එකාය ගාථාය තීනි ගරහවත්ථුවනි දස්සෙත්වාත බොධිසත්තො වනං උන්නාදෙත්වාත බුද්ධලීළහාය ධම්මං දෙසෙසි.
7. සත්ථාා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙසි. සච්චපරියොසානෙ උක්කණ්ඨිතභික්ඛු සොතා -
146 ජාතකට්ඨකථා
පත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. සත්ථා වෙ වත්ථුකනි කථෙත්වාන අනුසන්ධිං ඝටෙත්වාක ජාතකං සමොධානෙසි. ඉතො පරං පන “වෙ වත්ථුථනි කථෙත්වාව” ති ඉමං අවත්වාස “අනුසන්ධීංර ඝටෙත්වාව” ති එත්තකමෙව වක්ඛාම. අවුත්තම්පි පන හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව යොජෙත්වාස ගහෙතබ්බං “තදා පබ්බතෙයෙයා මිගො උක්කණ්ඨිතභික්ඛු අහොසි. මිගපොතිකා පුරාණදුතියිකා. කාමෙසු දොසං දස්සෙත්වාභ ධම්මං දෙසිතදෙවතා පන අහමෙව අහොසි” න්ති.
_________
4. වාතමිගජාතකං
1’ “න කිර’ ත්ථිව රසෙහි පාපියො” ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො චුල්ලපිණ්ඩපාතිකතිස්ස‍ෙත්ථසරං ආරබ්භ කථෙසි. සත්ථ‍රි කිරි රාජ ගහං උපනිස්සාය වෙළුවනෙ විහරන්තෙ තිස්සකුමාරො නාම මහවිභස්ස සෙට්ඨිකුලස්ස පුත්තො එකදිසං වෙළුවනං ගන්ත්වාම සත්ථුභ ධම්මදෙසනං සුත්වාස පබ්බජිතුකාමො පබ්බජ්ජං යාචිත්වා් මාතාපිතුහි අනනුඤඤාතත්තා පටික්ඛිත්තො සත්තාහං භත්ත‍ච්ඡෙදා කත්වාි රට්ඨපාල‍ෙත්ථතරො විය මාතාපිතරො අනුජානාපෙත්වා සත්ථුි සන්තිකෙ පබ්බජි. සත්ථාස තං පබ්බාජෙත්වාු අද්ධමාසමත්තං වෙළුවනෙ විහරිත්වා් ජෙතවනං අගමාසි. තත්රාරයං කුලපුත්තො තෙරසධුතඞ්ගානි සමාදාය සාවත්ථිඅයං සපදාන පිණ්ඩාය චරමානො කාලං වීතිනාමෙති. “චුල්ලපිණ්ඩපාතික තිස්ස ෙත්ථලරො නාමා” ති වුත්තෙ ගගනතලෙ ච‍ෙන්දාඩ විය බුද්ධසාසනෙ පාකටො පඤ්ඤාතො අහොසි. තස්මිං කාලෙ රාජගහෙ නක්ඛත්තකීළාය වත්තමානාය ථෙරස්ස මාතාපිතරො යං තස්ස ගිහීකාලෙ අහොසි ආභරණභණ්ඩකං තං රජතචඞගොටකෙ නික්ඛිපිත්වාො උරෙ ඨපෙත්වාො අඤඤාසු නක්ඛත්තකීළාසු “අම්භාකං පුත්තො ඉමිනා ඉමිනා අලඞ්කාරෙන අලඞ්කතො තක්ඛත්තං කීළති. තං නො එකපුත්තකං ගහෙත්වාල සමණො ගොතමො සාවත්ථිකනගරං ගතො. කහං නු ඛො සො එතරහි නිසින්නො කහං ඨිතො’ ති වත්වාර
ජාතකට්ඨකථා 147
රොදන්තී අථෙකා ව ණ්ණදාසී තං කුලං ගන්ත්වා සෙට්ඨිභරියං රොදන්තිං දිස්වා පුච්ජි. “කිං අයෙය රොදසී” ති? සා තමත්ථං ආරොවෙසි. “කිං පන අයෙය, අය්යාපුත්තො පියායතී” ති? “අසුකඤ්ච අසුකඤ්චාති. “සවෙ තුම්හෙ ඉමස්මිං ගෙහෙ සබ්බං ඉස්සරියං මයිහං දෙථ? අහං වො පුත්තං ආනෙස්සා මි” ති සෙට්ඨිභරියා “සාධු” තී සම්පටිච්ජිත්වා් පරිබ්බයං දත්වා මහන්තෙන පරිවාරෙන තං උයෙයාජෙසි ‘ගච්ඡ අත්තනො බලෙන මම පුත්තං ආනෙහී” ති. සා පටිච්ඡන්න යානෙ නිසින්නො සාවත්ථිංජ ගන්ත්වාප ථෙරස්ස භික්ඛාවාරවිථියං නිවාසං ගහෙත්වාස සෙට්ඨිකුලා ආගතමනුස්සෙ ථෙරස්ස අද‍ස්සෙත්වාං අත්තනො පරිවාරෙනෙව පරිවුතා ථෙරස්ස පිණ්ඩාය පවිට්ඨස්ස ආදිතො’ව උළුඞ්කභික්ඛං සරකභික්ඛඤව දත්වාි රසතණ්හාය බන්ධිඨත්වාස අනුක්කමෙන ගෙහෙ නිසීදා පෙත්වාි භික්ඛං දදමානා අත්තනො වසං උපගතභාවං ඤත්වා ගිලානාලයං දස්සෙත්වාද අන්තොගබ්හෙ නිපජ්ජි. ථෙරො’පි භික්ඛාචාරවෙලාය සපදානං චරන්තො ගෙහෙ වාරං අ’ගමාසි. පරිජ‍ෙනා ථෙරස්ස පත්තං ගහෙත්වා ථෙරං ඝරෙ නිසීදාපෙසි. ථෙරො නිසීදිත්වාව’ව “කහං උපාසිකා?” ති පුච්ජි. “ගිලානා භන්තෙ, තුම්හාකං දස්සනං ඉච්ඡතී” ති. සො රසතණ්හාය බද්ධො අත්තනො වතසමාදානං හින්දි ත්වාර තස්සා නිපන්නට්ඨානං පාවිසි සා අත්තනො ආගතකාරණං කථෙත්වාඉ තං පලොහෙත්වාත රසතණ්හාය බන්ධිිත්වා උප්පබ්බාජෙත්වාද අත්තනො වසෙ ඨපෙත්වාා යානෙ නිසීදාපෙත්වාධ මහන්තෙන පරිවාරෙන රාජගහමෙව අගමාසි. සා පවත්ති පාකටා ජාතා. භික්ඛු ධම්මසභායං සන්නිසින්නා “චුල්ලපිණ්ඩපාතිකතිස්ස‍ෙත්ථධරං කිර එකා වණ්ණදාසී රසතණ්හාය බන්ධිනත්වාල ආදාය ගතා” ති කථං සමුට්ඨාපෙසුං සත්ථාා “ධම්මසභං උපගන්ත්වාි අලඞ්කතාසනෙ නිසීදිත්වා කායනු’ත්ථථ භික්ඛවෙ. එතරහි කථාය සන්නිසින්නා?” ති ආහ. තෙ තං පවත්තිං කථසිංසු. “න භික්ඛවෙ, ඉදානෙව එසො භික්ඛු රසතණ්හාය බජ්ඣිත්වා් තස්සා වසං ගතො, පුබ්බෙ’ පි තස්සා වසං ගතොයෙවා” ති වත්වාා අතීතං ආහරි.
148 ජාතකට්ඨකථා
2. අතිතෙ බරාණසියං රඤෙඤා බ්ර හ්මදත්තස්ස සඤ්ජයො නාම උය්යා නපාලො අහොසි. අථෙකො වාතමිගො තං උය්යා්නං ආගන්ත්වාි සඤ්ජයං දිස්වා පලායති. සඤ්ජයො’පි න තං තජ්ජෙත්වාා නීහරති සො පුනප්පුනං ආගන්ත්වාත උය්යාසනෙයෙව චරති. උය්යාආනපාලො උය්යා්නෙ නානප්පකාරකානි පුප්පඵලානි ගහෙත්වාස දිවසෙ දිවසෙ රඤෙඤා අභිහරති. අථ නං එකදිවසං රාජා පුච්ඡි. “අත්ථිව පන සම්ම උය්යාානපාල, උය්යානනෙ කඤචි අච්ජරියං පස්සසී?” ති. “දෙව, අඤ්ඤං න පස්සාමි. එකො පන වාතමිගො ආගන්ත්වා උය්යා”නෙ වරති. එතං පස්සාමි” ති සක්ඛිස්සසි පන තං ගහෙතුන්ති? ථොකං මධුං ලභන්තො ඉමං අන්තොරාජනි වෙසන්ම්පි නං ආනෙතුං සක්ඛිස්සාමී” ති රාජා තස්ස මධුං දාපෙසි සො තං ගහෙත්වාි උය්යාෙනං ගන්ත්වා” වාතමිගස්ස චරණට්ඨානෙ තිණානි මධුනා මක්ඛෙත්වාය නිලීයි මිගො ආගන්ත්වාත මධුමක්ඛිතානි තිණානි ඛාදිත්වා රසතණ්හාය බද්ධො අඤඤත්රආ අගන්ත්වා උය්යාතනමෙව ආගච්ඡති. උය්යාින පාලො තස්ස මධුමක්ඛිත්ති‍ණෙසු පලුද්ධභාවං ඤත්වාි අනුක්කමෙන අත්තානං දස්සෙයි.
3. සො තං දිස්වා කතිපාහං පලායිත්වා් පුනප්පුනං පස්සන්තො විස්සාසං ආපජ්ජිත්වාි අනුකම්මෙන උය්යා්නපාලස්ස හ‍ෙත්ථස ඨිතතිණානි ඛාදිතුං ආර‍ද්ධො. සො තස්ස විස්සාසං ආපන්නභාවං ඤත්වාෙ යාච රාජනිවෙසනා විථිං කිලඤෙජහි පරික්ඛිපිත්වාත තහං තහං සඛාහඞ්ගං පාතෙත්වාන මධුලාබුකං අංසෙ ලග්ගෙත්වා තිණකලාපං උපකච්ඡකෙ ඨපෙත්වා මධුමක්ඛිතානි තිණානි මිගස්ස පුරතො පුරතො විකිරන්තො අන්තො රාජනිවෙසනංයෙව අගමාසි. මිගෙ අන්‍ තො පවිට්ඨෙ වාරං පිදහිංසු. මිගො මනුස්සෙ දිස්වා කම්පමානො මරණභයභීතො අන්තො නිවෙසනඞ්ගණෙ ආධාවති පරිධාවති. රාජා පාසාදා ඔරුය්හ තං කම්පමානං දිස්වා “වාතමිගො නාම මනුස්සානං දිට්ඨටඨානං සත්තාහං න ගච්ඡති. තජ්ජිතට්ඨානං යාවජීවං න ගච්ඡති. සොළුවරුපො ගහණනිස්සිතො වාතමිගො රසතණ්හාය බද්ධො. ඉදානි
ජාතකට්ඨකථා 149
එවරූපං ඨානං ආගතො. නත්ථි වත භො, ලොකෙ රසතණ්හාය පාපකතරං නාමා” ති ඉමාය ගාථාය ධම්මදෙසනං පට්ඨපෙසි.
4. “න කිරත්ථිා රසෙහි පාපියො - ආවාසෙ වා සන්ථ වෙහි වා, වාතමිගං ගෙහනිස්සිතං - වසමානෙසි රසෙහි සඤ්ජයො’ ති.
5. තත්ථි කිරාති අනුස්සව‍ෙත්ථො නිපාතො. රසෙහි ති ජිව්භාවිඤෙඤයෙයහි මධුරම්බිලාදීහි. පාපියො’ති පාපතරො. ආවාසෙහි වා සන්ථවෙහි වා’ ති නිබද්ධවසනට්ඨානසඞ්ඛා තෙසු හි ආවාසෙසු’ පි මිත්තසන්ථහවෙසු’ පි ඡන්දනරාගො පාපකො’ව තෙහි පන සච්ඡන්ද්රාගපරිභොගෙහි ආවාසෙහි වා මිත්තසන්ථාවෙහි වා සතගුණෙන සහස්සගුණෙන ච ධුවපටිසෙවන‍ට්ඨෙන ආහාරං විනා ජිවිතින්රිහ යපාලනාය අභාවෙන ච සච්ඡන්දවරාගපරිභොගරසා’ව පාපතරා’ ති බොධි සත්තො පන අනුස්සචාගතං විය ඉමමත්ථංන කත්වාභ “න කිරත්ථි් රසෙහි පාපියො ආවාසෙහි වා සන්ථාවෙහි වා” ති ආහ. ඉදානි තෙසං පාපියභාවං දස්සෙන්තො “වාතමිගන්ති” ආදිමාහ. තත්ථඉ ගෙහනිස්සිත්න්ති ගහණට්ඨානනිස්සිතං ඉදං චුත්තා හොති. “පස්සථ රසානං පාපියභාවං ඉමං නාම අරඤ්ඤායතනෙ ගහණනිස්සිතං වාතමිගං සඤ්ජයො උය්යාථනපාලො මධුරසෙහි අත්තනො වසං ආනෙසි. සබ්බථා’පි සච්ඡන්දොරාග පරි‍භොගෙහි සමං නාම අඤ්ඤං පාපකතරං ලාමකතරං නත්ථිබ’ ති රස තණ්හාය ආදීනවං කථෙසි. කථෙත්වාං ච පන තං මිගං අරඤ්ඤමෙව පෙසෙසි.
6. සත්ථාඤ “න භික්ඛවෙ, සා වණ්ණදාසි ඉදානෙවෙතං රසතණ්හාය බන්ධි ත්වාම අත්තතො වසෙ කරොති. පුබ්බෙ’පි අකාසියෙවා’ති ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වාම අනුසන්ධිං ඝටෙත්වාණ ජාතකං සමොධානෙසි. “තදා සඤ්චයො අයං වණ්ණදාසි අහොසි. වාතමිගො චුල්ලපිණ්ඩපාතිකො. බාරාණසීරාජා පන අහමෙව අහොසි” න්ති.
_______
150 ජාතකට්ඨකථා
5. ඛරාදියජාතකං
1. “අට්ඨඛුරං ඛරාදියෙ’ ති ඉදං සත්ථාජ ජෙතවනෙ විහරන්තො අඤඤතරං දුබ්බවහික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. සො කිර භික්ඛු දුබ්බවො ඔවාදං න ගණ්හාති. අථ නං සත්ථාි පුච්ජි. “සච්චං කිර ත්වංව භික්ඛු” දුබ්බවො ඔවාදං න ගණ්හසී” ති. “සච්චං භගවා’ ති. සත්ථාක “පුබ්බෙ’පි ත්වං් දුබ්බවතාය පණ්ඩිතානං ඔවාදං අගහෙත්වාං පාසෙන බද්ධො’ව ජිවිතක්ඛයං පත්තො” ති වත්වාං අතීතං ආහරි.
2. අතීතෙ බාරාණසියං බ්රිහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො මිගො හුත්වාා මිගගණපරිවුතො අරඤෙඤ වසති. අථ’ස්ස භගිනී මිගී පුත්තකං දස්සෙත්වාි “භාතික, අයං තෙ භාගිනෙය්යාබ. එතං මිගමායං උග්ගණතාපෙහී” ති පටිච්ඡපෙසි. සො තං භාගිනෙය්යංත “අසුකවෙලාය නාම ආගන්ත්වාස උග්ගණ්හාහී” ති ආහ. සො වුත්තවෙලාය න ගච්ඡති. යථා එකදිවසං එවං සත්තදිවසෙ සත්තොවාදෙ අතික්කන්තෙ සො මිගමායං අනුග්ගණහිත්වාව’ව විචරන්තො පාසෙ බජ්ඣි. මාතාපි’ස්ස භාතරං අපසඞ්කම්ත්වාග “කිං තෙ භාතික, භාගිනෙයෙයා මිගමායා උග්ගණ්ගාපිතො?” ති පුච්ජි. බොධිසත්තො ච තස්ස අනොවාදකස්ස “මා චින්තයි න තෙ පුත්තෙන මිගමායා උග්ගහිතා” ති වත්වාො ඉදානි’පි තං අනොවදිතුකාමො’ව හුත්වා ඉමං ගාථාමාහ.
3. “අට්ඨඛුරං ඛරාදියෙ, - මිගං වඞ්කාතිවඞ්කීනං, සත්තහි කලාහතික්කන්තං - න නං ඔවදිතුස්සහෙ”ති
4. තත්ථන අට්ඨඛුරන්ති එකෙකස්මිං පාදෙ වින්නං වින්නං වසෙන අට්ඨඛුරං. ඛරාදියෙ’ති තං නාමෙන ආලපති. මිගන්ති සබ්බසඞ්ගාහිකවචනං වඞ්කාති වංකිනන්ති මුලෙ වඞ්කානි අග්ගෙ අතිවඞ්කානීති වඞ්කාති වඞ්කානි. තාදිසානි සිඞ්ගානි අස්ස අත්ථි්ති වඞ්කාතිවංකි. තං වඞ්කාතිවඞ්කිනං. සත්තහි කලාහතික්කන්තන්ති
ජාතකට්ඨකථා 151
සත්තහි ඔවාදකලාහි ඔවාදං අතික්කන්තං න නං ඔවදිතුස්සහෙ’ති එවං දුබ්බවමිගං අහං ඔවදිතුං න උස්සහාමි. එතස්ස මෙ ඔවාදත්ථාංය චිත්තම්පි න උප්පජ්ජතීති දස්සෙති. අථ නං දුබ්බචමිගං පාසෙ බද්ධං ලුද්දො මාරෙත්වාප මංසං ආදාය පක්කාමි.
5. සත්ථාං’පි “න ත්වංග භික්ඛුු’ ඉදානෙව දුබ්බවො. පුබ්බෙ’පි දුබ්බචොයෙවා” ති ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වාප ජාතකං සමොධානෙසි. “තදා භාගිණෙයෙයා මිගො දුබ්බචභික්ඛු අහොසි. භගිනී උප්පල වණ්ණා. ඔවාදකමිගො පන අහමෙව අහොසි” න්ති.
_______