මොරතොටවත-ටිප්පණී
1. තුරු - තාරකා නිසයුරු - සඳ සංස්කෘත නිශාකර යන්නෙන් හින්නයැ.
2. දුසිරි - දුශ්චරිත, දුසිරිත්, පව්, දුසිරි හිම - පව් කම් නමැති හිම හෙවත් තුෂාරය
යුගඳුර - යුගන්ධරය, මහ මෙර වටා පිහිටි කඳු වළලු හතෙකි. සත් කුළු පවු නමින් හැඳින්වෙන ඉන් පළමු වැන්න යැ. යුගන්ධරය. ඒ සත් කුළු පවු නම් - යුගන්ධර, ඊශධර, කර වික, සුදර්ශරන, නෙමින්ධර, විනතක හා අශ්වකණි යැ.
දිනරද - ඉර, දවාල රජයනුයේ ඉර යැ. එහෙයින් ඒ දිනරද නමි. මුනි යුගඳුර පහළ සදම් දිනරද - බුදුන් වහන්සේ නැමැති යුගන්ධරයෙහි පහළ සද්ධර්මන නමැති සූර්යැයා. හිරු යුගඳුරෙහි පහළ වෙති යනු කවි සමගය යි.
3. සපද - ෂට්පදයන්, මීමැස්සන්; සුරනර සපද - දෙවියන් හා මිනිසුන් යන මී මැස්සන්
සර - විල; සසුන් සර පිපෙන - (සම්බුද්ධ) ශාසනය නමැති: විලෙහි පිපෙන
මුනිසුක - බුද්ධපුත්ර , මුනිසුත කමල - බුද්ධපුත්රදයන් ගෙන් සැදුණු සංඝරත්නය නමැති නෙලුම් මල
4. පොතත් - මහා බ්රරහ්මයා. පොතක් අතෙහි ඇතියේ පොතත්.
පොත් + අත් > පොතත්, මහ බඹු ගේ අතෙකැ පොතක් වෙතැයි කියති. එහෙයින් හේ පොතත් නම් වේ.
දසනෙත් - විශ්වකර්මනයා. නෙත් දසයක් ඇතිසේ දෙසනෙත්. විශ්වකම්රයයාට මුහුණු පසෙකි: එහෙයින් මැ නෙත් දසයෙකි.
තිනෙත් - මහෙශ්වරයා. මෙහෙසුරු ගේ නළල මැදැ ද නෙතෙති; එ හෙයින් ඔහුට නෙත් තුනෙකි. නෙත් තුනක් ඇතිසේ තිනෙත්.
ටිප්පණි 71
තුරුපති - තාරපති, චන්ද්රරයා, හඳ තාරකාවන් ගේ ප්රපධනයා සේ සැලකීම කවි සමයයි.
5. දම්කඳ - ධම්මක්ඛන්ධ
සඟිඳු - සහ + ඉඳු > සඟිඳු, යතීශ්වර, සංඝ නායක
6. මදුර දෙස - දකුණු දඹදිව පඬිරට මධුරා පුරය අසල පෙදෙස
දිජවර - බ්රා හ්මණයෝ, බමුණෝ. සකු විජ යන්නෙන් බිඳුණෙකි. මෙහි දිජ යනු, දෙවරක් උපන් යන අරුතින් බමුනෝ විජනම් වෙති. ඔවුන්ගේ වනාහි - මව්කුසින් බිහි වීම
පළමු වැනි උපතයි, අට වැනි අවුරුද්දේ දී ගුරුන් ලවා උපනයනය කරැවීම දෙවැනි උපත යි.
සතර වේදය - ඍග්, යජුස්, සාමන්, අථර්වවණ - යනු සතර වේදයයි.
7. සතර මදයෙන් - ශාස්ත්රන මදයෙන්, ශාස්ත්රය ඥානය නිසා උපන් මානයෙන් හෙවත් ආඩම්බරයෙන්.
ඉසුරු පිරිහීමෙන් - දිළිඳු, දුප්පත් වීමෙන්
කිසි මැ බියකින් - රජුන්, සොරුන්, සතුරන් ආදීන් ගෙනි එදා බිය උපන්නේ.
දිජවරින්දෝ - උතුම් බමුණෝ
8. සිඳු පැන - මුහුද තරණය කොටැ. යාපා පටුන - යාපනය.
9. කෝට්ටේ පුරවර - ජයවර්ධන පුරය
බුවනෙකබාහු නරවර - බුවනෙකබා යන නමින් ජයවර්ධනපුරයේ රජකම් කළ රජවරු
දෙදෙනෙකි. ඔවුන් කෙරෙන්, පළමු වැනියා කි.ව. 1473 සිට 1480 දක්වා රජ කළ
සවැනි බුවනෙක බා යැ. දෙවැනියා 1521 සිටැ 1550 දක්වා රජ කළ සත් වැනි බුවනෙකබා
යැ. දෙවැනියා 1521 සිටැ 1550 දක්වා රජ කළ සත් වැනි බුවනෙකබා යැ. මෙ දෙදෙනා
කෙරෙන් දෙවැනියා පරංගි බලයට යට වී දීන ජීවිතයක් ගෙවූ පරාධිනයෙකි.
72 මොරතොටවත
දඹදිවින් මොබට පත් මේ බමුණන් ගම්බිම් ආදියෙන් සගන්නට තරම් ඉඩක් ඔහුට තිබිණැ යි සිතීම පවා උගහට යැ. එහෙයින් මේ සම්භාවනීය අමුත්තන් ගේ පැමණිම සිදු න්නට ඇත්ත් මෙහි මූලින් කී ස වැනි බුවනෙක බා රජු දවස යැ.
11. සුරුවන් - ශූර වූ
බාලකෘෂ්ණ - එදා මදුරා පුරයෙන් පැමිණි ඒ බමුණන් අට දෙනා කෙරෙන් එක්
කෙනෙකු ගේ නම යැ මේ. මොරතොට හිමියන් උපන්නේ මොහු ගේ අන්වයෙහි යැ.
මුනුබුරු - බාලකෘෂණයන් ගේ මුනුබුරෙකි සීතාවකට ගොස්
එහි රාජසිංහ රජු ගේ සේවාවෙහි යෙදුණේ.
12. සීතාවක - කොළොඹ සිට මයිල 26 ක් පමණ දුරින් කැළැණි
ග‍ෙඟ් ශාඛාවෙක තීරයෙහි පිහිටි මේ නගරය පසු කලෙක
පරංගීන් විසින් විනාශ කරන ලදී.
රාජසිංහ - කි.ව. 1581 දිට 1593 දක්වා සීතාවක රජ කළ මහා රාජසිංහ රජ.
සේවය හැසිර - සේවක කැරැ.
13. බන්දි - වළලු
මුතු හරයෙකි - මුක්තා හාරයෙකි. පට 108 කින් හෝ 64
කින් හෝ යුත් මුතු මාලාව හාර යන නමිනි පැරැණියන් හැඳින්වූයේ.
ගම්වර - නින්ද ගම්, පැරැණි සිංහල රජ දරැවෝ තමනට ළැදි වැ
සේවා කම් කළ වුනට ඔවුන්ගේ පරිභෝගය සඳහා ගම්වර
දුන්හ. එසේ දුන් ගම් හැඳින්වුණේ නින්දගම් යන නමිනි.
14. රණසිංහ මුදලිදු - රණසිංහ මුදියන්සේ - යනු ඒ බාලකෘෂ්ණ නමැති බ්රා හ්මණයාගේ මුණුබුරාට දෙවුණු පටබැඳි නමයැ.
ටිප්පණි 73
පටබැදි - පටබැදැ දිනි. පැරැණි රජදරුවෝ සේවකයෙකුට
අලුත් නමක් දෙන වැටැ එමැ නම නළල් පටෙකැ ලීයවා,
එ මැ පට ඔහු ගේ නළලේ බැන්දෝ යැ. එසේ දෙවුනු නම
යැ පටබැදි නම යැයි පළට ගියේ
15. පස් වැනි මුනුබුරු - මුනුබුරාගේ මුනුබුරා ගේ පුතා.
පටබැඳි මැතිඳු - මේ ඒ රණසිංහ මුදියන්සේ ගේ පස් වැනි
මුනුබුරා ගේ නම යැ. 'පටබැන්දා', 'මුදියන්සේ' මුහන්දිරම්
ආදිය අදත් උඩරට පෙදෙස් වල පුද්ගලික නම් හැටියට
ඇතැම් කුලවතුන් අතරැ ව්යෙවහාර වේ. මොරතොට මහා
නායක හිමියෝ මේ පටබැඳි මැතිඳු ගේ පුත්ර යෝ වූහ.
18. නො රහත් - පෘථග්ජන, පුහුදුන්
පෙමැර - පෙම් + ඇර පෙමැර, ආශාව අත්හැරැ
19. තෙළෙස් - දහතුන්
20. මදැත් - මද + ඇත් > මදැත්. මත්ත හස්ති, තරුණ ඇත්,
21. තපසට සරුප් නොවනා - තවුස් දිවියට නොහොබනා.
22. තිසර රද - හංස රාජයා
23. සතර කමටහන් - කර්මොස්ථාන සතර, කමටහන් යනු භාවනාව.
සුදුසු ධර්ම යෝ යැ. මෙහි අදහස් කැරෙනුයේ කායානු පස්සනා,
වෙදනානු පස්සනා. චිත්තානු පස්සනා, ධම්මානු පස්සනා
යන සීවටන් සතර යැ.
සිව් පස් විකුමෙක - ප්රකත්ය වෙක්ෂා සතර, සිහි එළවා බැලීම
ප්රසත්ය වෙක්ෂා නමි. චීවර, පිණ්ඩපාත, සෙනාසන, ගිලාන
පච්චය - යන සිව් පසය සෙල්ලම්, සැරැසීම්, ආදිය පිණිස
නොවැ පරිශුද්ධ බ්රිහ්මචර්යාවට අනුග්රවහ පිණිසද, නිවන් පසක්
කැරැ ගැනීමට උපකාර පිණිසද වේ යැයි නුවණින් සලකා
බැලීම යැ ප්ර ත්‍ර වෙක්ෂා සතර,
හෙරණ සිඛ - සාමණෙරයන් විසින් හික්මියැ යුතු සිරිත් විසිත්
දක්වන පැරැණි සිංහල ග්රමන්ථයෙකි.
74 මොරතොටවත
සිව් සංවරයෙක - සිව් පිරි සුදු සිල්. ප්රාසතිමොක්ෂ සංවර ශීලය ආජිවපාරි ශුද්ධ ශීලය, ප්ර්ත්යිසන්නි ශ්රී‍ත ශීලය - යන සතර යැ. සිව් පිරිසිදු සිල් නම්.
පිරුවනා - කට පාඩමින් කියන. පිරුවනා බණවර සතර
චතුභාණවාර පාළිය, මහ පිරිත් පොත.
දහම්පද - ධම්මපදය.
24. පිළිමල් - ප්රපතිමල්ල, විරුද්ධ දනපල් වරණා දිය - නාලාගිරි හස්තිරාජයා ආදී බඹදැල් සුතුර - බ්රිහ්මජාල සූත්රාය
25. සෝම මඬල - චන්ද්රර මණ්ඩලය
26. සුපිනෙත - ස්වප්නරයෙක, සිහිනෙක
28. කලා සපිරි - සඳට කලා සොළොසෙකි. සිසි මඬලක් - චන්ද්ර මණ්ඩලයක්
29. ඉහ සැපතේ - මෙහි (මෙ ලොවැ) සම්පත්තියේ දියතේ - ලෝකයේ
30. මලුකම් - උපසම්පදා කර්මෙය
31. සඟිදුන් - සංඝ නායකයන්. මෙහි සංඝ රාජයන්, මෙ දවසැ සඟරජ පදවිය දැරුවෝ වැලිවිට ශරණංකර මා හිමියෝ යැ.
සමුගත් - අවසර ගත්
32. ගිහි වෙස් ගන්වා - ගිහි ඇඳුම් අඳවා වන පොත් දුන්නා - කට පාඩමින් කීවා
33. අබිමුකයට - ඉදිරියට
34. මෙයින් වර්ණනනය වනුයේ මොරතොට හිමියන් ගේ උපසම්පදා
පෙරහර යි.
36. පොහො ගෙට - උපසම්පදා කර්මතය කරන මන්දිරයට උපෞෂ්ථාගාරයට
ටිප්පණි 75
37. අහංකාර වැ - ආඩම්බරයෙන්
38. කෙසෙරකු - සිංහ‍යකු
39. නැණනින් - නුවණ අතින්, නුවණ නමැති අතින් තෙවළා - ත්රිැපිටක
පස්වාදහස - පන් දහසක් අවුරුදු, අප බුදුදුන්ගේ සස්න පන්දහසක්
අවුරුදු පවතිති යනු යනු සම්මුති ධර්මට කථායි.
40. සෝම මඬලක් - චන්ද්ර මණ්ඩලයක්
41. විකසිත - පිපුණ
නරණ කමලින් - රජු නමැති පියුමින්
දෙවැනි නායක - අනු නායක (අනු නායක පදප්රාසප්තිය මෙහි කිවියා පවසය සැටි සලකන්න.)
43. කසුනි - රන්
44. මෙ ගබින් - වැහි වලා කුලින්
දෙගල්දොරුවේ වෙහෙර - දුම්බර රටේ උඩගම්පහ පළාතේ
පිහිටි මෙ විහාරය කීර්ති ශ්රීඩ රාජසිංහ රජු විසින් අමුතුවෙන් මැ
කරවා මොරතොට මාහිමියන් වෙත පිරිනැමුණෙකි. පසු
කලෙක මොරතොට හිමියන් විසින් එහි තවත් විසිතුරු
කර්ම න්ත කරවා විශාල කරන ලදී.
45. දහර - ළදරු
47. අවණිපල් - පෘථිවිපාල
48. දෙගල්දොරැවේ .................. සන්නස මේ සන්නසින් එහි
අධිපත්යලය මොරතොට නායක හිමියන් ගේ ඥාති ශිෂ්ය
පරම්පරාවට අයැති කැරැවිණි.
50. නුවණ නයනඳ - නුවණ නැමැති ඇස් අන්ධ වූ, මෝඩ වූ නිරුත් - නිරුක්ති
52. පුරම්පෙත්තු - නළා විශේෂයක් (trumpets)
56. සෙනරත් මැතිදුන් - පිළිමතළව්වේ විජය සුන්දර රාජකරුණා
සෙනෙවිරත්න අභයකොන් පණ්ඩිත මුදියන්සේ රාළහාමි
76 මොරතොටවත
මේ මහ අදිකාරම් තුමා යැ දුනුවිල හටනේ වර්ණසනය වෙනුයේ.
58. සි සම - සිංහ හම.
(මේ පැදියෙන් මෙයට පෙර මහානායක පදිවිය ඉසුලූ සමහර අයට තද පහරෙක් ගැසේ.)
59. සුසික්සිත - සුශික්ෂිත
62. ගනදෙට බෝගේ - සංඝනායක පදවියට නියම දිවෙල (පඬිය)
63. අටළොස් සියයක් - එක් දහස් අට සියයක්
64. ගල්ටැම් - ගල් කණු
67. තුනක් පිරිත් නිමවා - සත් දා පිරිත් තුනක් නිමවා
68. කිල්ලෝටා - බුලත් විඩට කන හුනු ලන කුඩා ලොහොමුවා හෙප්පුව කිල්ලෝටය නමි.
දැහැත් පයි - බුලත් පයි
කුසලාන් - කෝප්ප
විජිනි - වටාපත්
69. කලල් පැදුරු - කලාල
70. යපා - දන් වැලැදීමට ගන්නා යකඩ පාත්රු
71. පොරෝ'සුවක් - පොරෝ අසූවක්
72. නැණසයුරු - ඥානසාර
72. පන්හිත් - පන්හිඳ යන්නෙහි ප්රසකෘති රූපය පන්හිත් යනුයි,
පුස්කොළයේ ලියන්නේ පන්හි දෙනි.
74. ලද පසින් - ලැබුණු ප්රනත්ය‍යෙන් ප්ර ත්යු යනු චීවර පිණ්ඩපාත
සෙනාසන ගීලාන පච්ච යැ යි සතර වර්ග‍යෙකි. ඒ යැ සිව්
පසය නමින් හැඳින් වෙනුයේ
75. උප සපන් තුන්වස පටන් එක් සාළිස් වරුසා තුලා -
උපසම්පදාව ලැබැතුන් අවුරුද්දක් පිරි දා සිටැ අවුරුදු සතළිස්
එකක් (කිතුනු වසින් 1758 සිට 1799 දක්වා)
77. පොහො මැදිරි - පොහෝ ගෙවල්
ටිප්පණි 77
78. මෙරමට - මෙරමාට, අනුන්ට. අනෙක් මෙරමට යනු
පෞනරුක්තයි
79. පයිඩයක් - රාජාඥාවක් 82. පැන වාදිබ - ප්රකශ්න - වාදීහ, ප්ර ශ්න අසන වාදීන් නැමැති ඇතුන් 82. කඹපාටන - ඇතුන්ගේ හිස් පළන හරිඳු - සිංහ දියතාමිත - ලොවෙහි අමිත වූ
දුමිදු - ද්රැහමෙන්දා
88. දුහඟාදී - ධූතාංගාදී, ධුතාංගයෝ දහ තුනෙකි. පිණ්ඩපාතිකාඬ්ගය ආදී වූ ඒ තෙළෙස
භික්ෂුන් විසින් කැමැති නම් රැක්ක හැකි විශේෂ ව්රාත වේ.
92. සිත්තරුන්ට - චිත්රහකාරයනට, මෙහි මෙහෙ කළ සිත්තරැන්ගේ නායක
දෙවරගම්පොළ සිල්වත තැන යන නමින් පතළ වූ සාමණෙර කෙනෙකි. (මෙහි
ප්රරස්තාවනාවේ බලන්නේයැ)
99. පේසතිර - පේස නම් රන් කම් හෝ රිදී කම් කළ රෙද්ද යැ. ඉන් කළ තිර පේස තිර
නමි.
101. කම්වදන්ගුරු වැ - කර්මකචාර්ය වැ. කම්වදන් යනු කර්මැ වාක්ය යි. 102. යොන් හිර - මරක්කල හිරකරුවන් 103. ගොල්ලෙක - පිරිසෙක 104. මහනි දෙස - මහා නිද්දෙස පාළිය 105. දිය නඳන සුත - බුද්ධ පුත්රි 106. එමැ බසිනා - මෙහි දී අදහස් කැරෙනුයේ පාලි භාෂයෙන් වියැ
යුතු. එ කලැ සකල බෞද්ධ ලෝක තුළ පාලිය අන්තර්ජාතික භාෂාව වියැ.
110. දලුමුර - බුලත් 115. අඳ ඔතුව - අ‍ෙඳ්ට
78 මොරතොටවත
119. සමන්නංටත් - සමන්වන්ටත් 120. 122 - මෙහි පැවැසෙන්නේ භික්ෂුන් හික්මවීම සඳහා මහා නායක හිමියන් වෙත මහ
රජුගෙන් පැවැරුණු බල තල යැ
124. දුහඟ - ධූතාද්ග 128. පුනරු - පුනරුත් 129. හතුරු ගණ - එකිනෙකට සතුරු වූ ගණ මිතුරු ගණ - එකිනෙකට මිත්රක වූ ගණ බන්දු ගණ - එකිනෙක නැ වු ගණ
(ඡන්දස් ශාස්ත්රුයෙහි අක්ෂර ඡන්දස් විෂයෙහි ගණඅටක් උගැන්වේ මෙහි විශේෂ විභාග කව්ලකුණුමිණිමලින් දැන්නේ යැ)
130. දිජ අකුරු - ස්වරාක්ෂර, හා කයනු, ටයනු ණයනු බමුණු
කුලයේ අකුරු යයැ යෙති
කැත්කුල අකුරු - තයනු, නයනු, පයනු, රයනු, මයනු,
ය යනු යන අකුරු හය රජකුලයේ යැයි යෙති.
වණිජකුරු - ලයනු වයනු යන අකුරු දෙක වෙළෙඳ කුලයේ යැයි යෙති.
කුදු කුල අකුරු - අඩු කුලයේ අකුරු සයනු, හයනු ළයනු යන
අකුරුඩ තුන ශුද්රර කුලයේ යැයි කියති.
131-157 මේ පැදි 17 නි වර්ණනනය වනුයේ මොරතොට මාහිමියන් ගේ
ගෝල පිරිස යි.
167. පෙළවස් අරක් ගෙන - හිරයක් ගෙන
සතළොස් සිය එකුත් විසි වස සත වසින - සක වසින් 1719 කිතුනු
වසින් 1798 වැන්න.
සාහිත්ය වාගීශ්වරාචාර්ය, විද්යානවාචස්පති ශ්රීන වාල්ස් ද සිල්වා
සුරීන් මුංකොටුවේ රාළ කල මොරතොට වතට ලියූ ටිප්පණි
මෙතෙකින් නිමියේ යි.