නල සහ දමයන්ති - iii

නල සහ දමයන්තී

ගැටපද විවරණය

1 වැනි පිට - නිෂධ - උතුරු ඉන්දියාවේ පුරාතන රාජ්යසයක් ; එහි අග නුවර අලකා පුරය වේ. අශ්වාරෝහක - අසරුවා ; අසුන් පිට යාමෙහිත් අසුන් හික්මවීම් ආදියෙහිත් දක්ෂයෙක් මෙහි සඳහන් වෙයි.

2 වැනි පිට - චරපුරුෂයෙක් - ඔත්තුකාරයෙක් ; ආභිරූප්ය ය - අභි රූපවත් බව ; කුහුලින් - පුදුමයෙන් , රූසපුවෙහි - රූප සම් පතෙහි ; අනල්ප - බොහෝ , පරිවිතීය - පුරුද්ද ; ධීරගුණ සම්පන්න - ධෛර්යයෙන් යුක්ත , සමග සතුරන් - කාමා , ක්රෝනධ , ලෝභ , මාන , මද , මාත්සර්ය යන පාප සතුරන් අන්දම ; අශ්වදම්යලසාරථි බව - දමනය නොකළ හැකි අශ්ව යන් දමනය කිරීමේ සමත් බව ; ගායකයන්යෙන් - ගීකියන් යන්යෙන් ; වතුරතර - ඉතා දක්ෂ ;

3 වැනි පිට - ප්රේෙමලතාට - ප්රේඉමය නමැති වැල ; නරනාථ - රජ ; සෙබඩුන් - මොනර කිකිළියන් ; පිල්කලජ - පිල්වලු ; මධු මද බුදිත ගීත ධවනිය - මල් පැණියෙන් ප්රීකතිමත්ව පවත්වන ගීතයේ නාදය ; නුදුටු විරූ - පෙර නුදුටු ; ඇළලි - කැලඹී.

62 නල සහ දමයන්තී

4 වැනි පිට - දෘඪග්රාාහය - දැඩිව අල්ලා ගැනීම ; විදර්ග දේශාධිශ - විදර්ග දේශයට අධිපති ; තිවිදර්භ - කෘෂ්ණා නදියත් නර්මදා නදියත් සීමා කොට පිහිටි පුරාතන රාජ්යියක් :

5 වැනි පිට - හංසභාෂිතය - හංසයාගේ කථාව ; අනුගමනය කළාය - පස්සෙන් ගියාය; එළවමින් - පමුණුවමින් ;

6 වැනි පිට - දිව්ය් ගන්ධර්වයන් - ගී කීම් වාදනය කිරීම් ආදියට සමත් දෙව්ලොව වසන්නන් ; ප්ර්තාපාත්මක - තේජස ඇතු ළත් කොට පිළියෙල කරන ලද ; ශශෝගීතයන් - කීර්තී ගීතිකා ප්ර ඥාපාවටය - නුවණේ දක්ෂ බව , ලෝක නිර්මාතෘ වූ - ලෝකයේ මැවුම් කාරයා වූ ; උන්කර්ෂය - උසස් බව ; ගාම්භීර්යය - ගැඹුරු බව ; කරුණාව - අනුන් දුකෙහිදී ඇති වන අනුකම්පාව ; මෛත්රී ය - අනුන් සැප විඳීමෙහිදී ඇතිවන සතුට ; කාලිදාස - පෙර දඹදිව වික්රවමාදිත්යඅ රජුගේ සභාවෙහි විසූ පඬිව‍රයෙක් , මාලව දේශයෙහි විසූ භෝජ රජුගේ සභාවෙහි විසූ පඬිවරයෙක් ද මේ නමින් ප්රාසිද්ධයි. දණ්ඩි ක්රිෙ : ව : 6 වැනි ශත වර්ශය පමණේදී දඹදිව විසූ අලංකාර ශාස්ත්රලයෙහි විශෙෂඥ වූ මහ පඬිවරයෙක් ; ක්ෂේමේන්ද්රද එකොළොස් වන ශත වර්ෂයේදී කාස්මීර දේශයේ විසූ මහා කවිවරයෙක් , භාරවි - හත් වන ශත වර්ෂයේදී දඹදිව විසූ කිරාර්ජුනීය නැමැති මහා සංස්කෘත කාව්ය ග්රනන්ථය නිපදවූ පඬිවරයා ; උපමා විලාසය - උපමාවල අකාරය ; පද මාධුර්යය - පද වල මධුර බව ; ප්ර සාද ගුණය - ප්රිසිද්ධ අර්ථ ඇති බව ; අර්ථගෞරවය - අදහස් ගරු බව ; වාංමාලාවෙන්

- වචන මාලාවෙන් ;

7 වැනි පිට - හද යහනෙහි - හෘදය නමැති ඇ‍ඳෙහි ; සංකථාවෙහි - සාකච්ඡාවෙහි ;

නල සහ දමයන්තී 63

8 වැනි පිට - ස්වසයංවරය - තමා කැමැති පුරුෂයකු හිමියා හැටියට තෝරා ගැනිම ; අවසරයෙහි - ප්ර්ස්තාවයෙහි ; මහර්ෂි - මහා තාපසයා ; නාරද - බ්රරහ්මයාගෙන් ලොවට පහළ වූ දිව්යහ සෘෂි වරයෙක් ; ඉන්ද්රට - ශක්රෂයා ; කුතුහලය - කුහුල හෙවත් අපූර්ව වස්තු දැක ගැනීමේ ආශාව ; යාගටි - යනු කැමැති ; භූලෝකය - මිනිස් ලොව ; නලකුබරයා - කුවේරයාගේ පුත්රය වූ ශෝභන දේහ විලාස ඇති දෙවියෙක් ;

9 වැනි පිට - වාසල - ගේට්ටුව ; සේවකාරක්ෂක වනිතාවන් - වැඩ පල කිරීමෙහිත් රැක බලා ගැනීමෙහිත් යෙදුණු ස්ත්රීවන් , වශී කෘතව - වසඟ කරනු ලැබ ;

10 වැනි පිට - වල්ලභයා - ප්රි යයා ; විනිවිද ගියේය - පසා කරගෙන ගියේය; වධූවක් - ස්ත්රිුයක් ;

11 වැනි පිට - සුධර්මාශාලාව - ශක්ර- පුරයෙහි ඇතැයි කියනු ලබන මහා රැස්වීම් ශාලාව ; මාලාලතා කර්මාන්ත - වලින් හා වැලිවලින් කරන ලද කර්මාන්ත ; රජත කනක මණ්තාර කාවලම්බිත - රන් රිදී මැණික් යන මේවායින් සාදන ලද තාරකාවන් එල්බෙන ; ධවල විනානෝපශෝභිත - සුදු විගනින් සරහන ලද ; තාලවෘන්ත - පවන් සැලීම් සඳහා පිළි යෙල කරගත තිබෙන තල් අත්ත ; මයූරහස්ත - දිග හරින ලද මොනරකුගේ අත්තටුවක් සේ මොනර පිලෙන් තැනූ පවතී පත ; මාලව්යගජන - සෙමෙර වල්ගය ; පූර්ණ ඝට - සහල් ආදියෙන් හෝ දියෙන් පුරවා මලින් සැරහූ කළ ; සෙන්කෝල් - රාජාදීන් ඉදිරියෙහි ගෙතයන මංගල සම්මත

54 නල සහ දමයන්තී

දඬුවක් ; උජ්ජ්වලිතවූ - බබළන්නා වූ ; අනුප්රාරණිත - සරු බවට පමුණුවන ලද ; රාජන්ය්යෝ - රාජවංශික උතුමෝ ; සහාගර්භයට - සභාව ඇතුළට ; ඒකනින්නාදවිය - අන්යය නාද මැඩ පවත්වා ඒ තූර්ය නාදයෙන්ම යුක්ත විය ;

12 වැනි පිට - සනාථ වූහ - සස්වාමික වූහ හෙවත් ඒ ආභරණ‍යන්ගේ බැබළීමට නීශි වූ ස්වාමිනීයක් ලබා ගත්හ ; අනුගත - එක් සෙත් භීයා වූ ; විසදඝතාවක් - අසමාන බවක් ; දෙදෙව් ලොව - චාතුර්මහාරාජික , ත්රගතත්රිංාශන් යන දිව්යිලෝක දෙක ; ඉන්ද්රීදිගධීශ - නැගෙනහිර දිශාවට අධිපති ; මහේන්ද්රන ශක්ර  ;

13 වැනි පිට - වරාවර පදාර්ථයන් - හැසිරෙන නො හැසිරෙන වස්තු ; අබ්ධාත්වධීශ්වර - ජලයට අධිපති ; පද්මයභෙව - ( විෂ්ණු හුගේ නාභියෙන් පැනනැංගා වූ ) පද්මයෙහි උපන් ; ප්රවජා යතින්ද්රයයාණනි - බ්රමහ්ම රාජයාණනි , මර්ත්යෂ - මිනිස් ලොව ; පාතාල - නාලොව ; සතතෝපයුක්තවූ - නිතර යෙදී ඉන්නා වූ ; නාරායන - විෂ්ණු ; සංහාරයෙහි - විනාශ කිරීමෙහි ; භර්තෘ ගවේෂන දෞෂ්කර්යයෙන් - හිමියා සොයා ගැනී මෙහි වූ දුෂ්කරතාවෙන් ;

14 වැනි පිට - ප්රේ මපාත්ර-බවට - ස්නේහය රඳා සිටින ස්ථානය බවට ; සැණකෙළි - උත්සව ; ක්රීසඩා ; ශවශූර භවනයෙහි - මාමාගේ ගෙහි ; නල ධරණීශ - නල නම් වූ පෘථිවි පාල ; නෛෂධ‍ යෝ නිෂධ දේශයෙහි වාසය කරන්නෝ ; ඇගෑ - මල් පහන් ආදියෙන් සැරසූ කණු ; ධව්ජ - සතරැස් කොඩි ; පතාකා - තුන් හුලස් කොඩි ; අනුව්යංණජිත විය - ව්යනක්ත විය.

ගැටපද විවරණය 65

15 වැනි පිට - අභිරමණිය - සිත් ඇලවිය යුතු ; කූටාගාර මණ්ඩප යෙහි - තනි මුදුන සිටිනා සේ සරහා පිළියෙල කරන ලද මණ්ඩපයෙහි ; ඉන්ද්රාානිය - ඉන්ද්රනයාගේ භාර්යාව - සුජාතාව ; ලෝකසුන්දරී - ලෝකයෙන්ම තෝරාගත් හොඳ තැනත්තී ; උත්සුක වූ - මහත් බලාපොරොත්තු ඇත්තාවූ ; පාටලවර්ණදර ව වයෙන් - රෝස පාට දියරින් ; මංජිරය - පාදාභරණය ; ( නුරුවලා ) කේසුරය - බාහුවේ පලඳින වළල්ල ; නිජ - ස්වකීය ; සථාන භ්රකෂ්ට - නියම තැන්වලින් වෙනස් වූ ; ප්රා සංගික හර්ෂයට - අහම්බෙන් ඇති වන හිනාවට ; චින්තාවිෂයාතික්රාාන්ත වූ - සිතාගන් නට පුළුවන් සීමාව ඉක්මවූ ; අනුජීවි ජනතාවගේ - තමන් ‍ ගෙන් ජීවන් වන ජන සමූහයාගේ ; 15 වැනි පිට - දිනාන්තයෙහි - සන්ධ්යා් කාලයෙහි ; අස්තාවලයට - අස්ත පර්වතය ( හැන්දෑවේ ඉර නො පෙනී යන ස්ථාන ය ) ට ; ලෝකමාන්යව මහිෂියකගේ - ලෝකයා විසින් බුහු මන් කරනු ලබන බිසොවකගේ ; කලා විද්යාකයෙහි - ගීත වාදිනාදී කලා ශාස්ත්රේයෙහි ; ලයාන්විත - ද්රැගත , මධ්යා , විලම්බිත යන ත්රි්විධ ලයයෙන් යුක්ත වූ , ( සංගීතයේ ඒ ඒ අවස්ථාවට සුදුසු සේ යොදන ස්වර පිළිබඳ උස් පහත් කිරීම් ආදියෙන් යුක්ත වූ ) ; කලි නම් වූ දෙවියා හට - කලි යුගයට අධිපති වූ දේවතාවාට. ( නක්ෂත්රදයෙහි සඳහන් ලෙස මහා යුගයක් අවුරුදු හතළිස් තුන් ලක්ෂ විසි දහසකි එයින් අවුරුදු 1728000 ක් කෘත යුග නාම යෙන් ද . 1296000 ක් ත්රෙකතා යුග නාමයෙන්ද , 864000 ක් බාපර යුග නාමයෙන් ද , 432000 ක් කලි යුග නාම යෙන් ද දන්නා ලැබේ. මෙයින් කලියුග නම් වූ හතර වැනි කොටස ක්රිැස්තු වර්ෂයට අවුරුදු 3102 කින් පෙර පටන් ගත් යුගයයි. මෙය අධර්මයට සක්ක්වවයන්ගේ සිත් ඇදී යන යුගයක් යයි ද ඊට අධිපති වූ කලි දෙවි යාත් නපුරෙකැයි ද කියනු ලැබේ. ) දඬුයෙන් පහළ අසිවියකු සේ - දණ්ඩයකින් ගසනු ලැබූ සර්පයකු මෙන් ; 5 66 නල සහ දමයන්තී

17 වැනි පිට - ධර්ම‍පන්තියට - පළමුකොට විවාහයට පණුවා ගත් සමාන වංශික භාර්යාවට ; නො ඇසූ කන්ව - කනට නො ඇසුණාක් මෙන් වී ; ආඝාත - ක්රෝ-ධය ; ජලයාන යෙන් - නැවෙන් ; අවදියේදී - කාල සීමාවේදී ,

18 වැනි පිට - ද්යු තයෙහි - සූදුවෙහි , පරිණාමය - විපාකය හෙවත් මේරීම ; පරඳු - ඔට්ටු ; අකිංචන වූ - නිර්ධන වූ ;

19 වැනි පිට - විෂපිත - විෂ පොවන ලද ;

20 වැනි පිට - පය ඇට - ඉත්තෝ ; දුර්භාග්ය - කාලකණ්ණි කම ,

21 වැනි පිට - වින්ධ්යා - දඹදිව මධ්යර දේශයට දකුණු පැත්තෙන් සීමා වී තිබෙන කඳු වැටිය ; බෙදාස්සද වූ - කණගාටුවට හේතු වූ ; සමාන සුඛ දුඃඛ භාගිනී - සැප දුක් දෙකේදීම සමාන කොටස්කාරිය ; පාදචාරියකු - පයින් ඇවිදින් නකු ;

23 වැනි පිට - සිරුන්ගේ - රැහැයියන් ගේ ; අභස සුඹුනා - අහස ඉඹින්නාවු හෙවත් අහස්තලයෙහි ගැවෙන්නා වූ ; සුබෙ ධින - සුවසේ වැඩුණා වූ ;

24 වැනි පිට - සීසන් - සිහි සංඥා ; ලියමඩු - වැල්වලින් සෑදුණු මණ්ඩප ; භොගාවලියෙන් - දරණ වැළින් , මාරාත්මක - මරුවා වැනි ;

ගැටපද විවරණය 67

මාරණාන්තික - මරණයෙන් කෙළවර වන්නා වූ ; ව්යාාධයකුට - වැද්දකුට ; භද්වේශ්ඛනයෙන් - ඒ වෙළා ගැනීමෙන් , සතීවූ - පතිව්ර තාවක් වූ ; කාමුක ප්රේ මයෙන් - කාමාශාව පිළිබඳ ආදරයෙන් , ධර්ම රක්ෂිතා වූ - ගුණ ධර්ම බලය විසින් රැක ගන්නා තැනැත්තියක් වූ ; නීභීන නාවෙන් - නීච කමින් ; හැඩි - චණ්ඩ , දැඩි - තද ;

26 වැනි පිට - බද්ධාංජලිකව - දෙ අත් ඔසවා එක් කොට ගෙන , අසපුවක් - ආශ්රදමයක් - පැවිද්දන් වසන තැනක් ;

27 වැනි පිට - දුර්දශාපන්න වූ - නපුරු අවස්ථාවට පැමිණි ; දෘෂ්ටි පථයෙන් - පෙනෙන තෙක් මානයෙන් , විද්යාදඥාන ලාභී වූ - දිවැස් , දීමකන් ආදි අභිය ලැබුවන් වූ ; රාජපන්නිය - බිසොව ; ඥානර්ධි ඇති - දැනීම පිළිබඳ සෘද්ධි ඇති , කම්බලාස්තරණයන් - පලස් ඇතිරිලි ,

28 වැනි පිට - තවලමින් - සිවු පා සතුන්ගේ පිට පටවා ගත් බඩු ඇතිව ;

29 වැනි පිට - උත්පල පද්ම පුණ්ඩරීකාදි - මානෙල් , රත් පියුම් , හෙළ පියුම් ආදී ; ආප්යා යිතව - සැහීමට පැමිණ ; යුථ යක් - රංචුවක් , හදිය - විපත්තිය ,

30 වැනි පිට - වේදි රාජධානිය - නර්මදා නදි තීරයෙහි පිහිටි රාජ්යය යකි. එක් කලෙක ශිශුපාල රජු විසූයේ ද මේ වේදී රාජ්යරයෙහිය. වැරහැලි - දිරා ගිය කිලිටි රෙදි කෑලි,

68 නල සහ දමයන්ති

31 වැනි පිට - ආර්යාවගේ - උත්තමාවගේ ; ජනශ්රැරතියක් - ආරංචි යක් ; ඒකාත්මික - තමා කෙරෙහි මෙන් ම ආදරය යොදා සලකන , සුනන්දා - වේදි රට රජවූ සුබාහු රජුගේ බිසොව ; අස්වස්ථව - දුකසේ ;

32 වැනි පිට - කර්කෝටක - අනන්ත , වාසුකී , තක්ෂ ක , කර්කෝ ටක , ශංඛ , කුලික , පද්ම , මහා පද්ම යන නාග කුල අටෙන් එක් කුලයක ප්රකධාන නාගරාජයා , නාරද - දිව්ය සෘෂිවරයෙක් ; ආශ්වර්ය භාෂිතය - පුදුම කථාව ;

33 වැනි පිට - සෘතුපර්ණ - අයෝධ්යාවවෙහි රජ , චතුරඞග ක්රී ඩා වෙහි - දාම් ඇදීමෙහි , අනුදන්නා ලද ප්රුවේශ ඇති - ඇතුල් වීමට අවසර ලැබූ ,

34 වැනි පිට - ඉක්ෂ් මාකුමංශිය - ඉක්ෂ්නවාකු වංශයෙහි උපන් , ( ඉක්ෂ් වාකු වංශය නම් සූර්ය වංශයට නාමාන්තරයකි ) පිළි වදන් ඇස් වූ - ප්රාතිවචන දුන්නා වූ ;

35 වැනි පිට - සාරථියා - රථාචාර්යා , ප්රනහේලිකාව - අදහස සඟවා තිබෙන යෙදුම ; ප්රයතිඥා - පොරොන්දු , විදේශාටනයෙහි - තොරට හැසිරීමෙහි,

36 වැනි පිට - ගවේෂකයනට - පරීක්ෂායවේ යෙදුණු අයට , අංශු - මාත්රය - ඉතාම ස්වල්ප ;

37 වැනි පිට - ප්ර්තාපවත් - තේජසින් යුක්ත ; උපකාරිණියක් - අත් උදවු කරන ස්ත්රිපයක් ; ගැටපද විවරණය 69

38 වැනි පිට - ලොම දැහැගැනිණි - රෝ‍මෝද්ගමනය විය. ( ඇගේ මයිල් කලින් සිටියේය. ) ආදරාභිශගය - බල වත් ආදරය , ආත්මීය ප්රේමමය - තමාගේ බව සැලකී මෙන් ඇති වන ස්නේහය ; සංයෝගය - එක්වීම , ටියෝ ගය - වෙන්වීම , පරමකෝටිය - අන්තිම කෙළවර මහේශයනටත් - මහ අධිපතියනටත් ; සංකථාව - සාක චඡාව ; ශොකාපන්න - ශෝකයට පැමිණි ,

39 වැනි පිට - සානුකම්පකලෙස - අනුකම්පා කළයුතු ආකාර යෙන් ; ඛෙදවාචකය - කණගාටු උපදවන ආරංචිය ;

40 වැනි පිට - සූදාමන් රජ - භීම රජුගේ මයිලණුවෝ ;

41 වැනි පිට - රාජමහිෂිය - රජ බිසොව ; ශාවජ්ජිවයෙන් - පණ තිබෙන තුරු ; වොරණිය බැව් - නො වැළැක්විය යුතු ඉතා මොළොක් බව ;

42 වැනි පිට - මාර්ග දේශකත්වපයෙන් - මග කියා ‍දීමෙහි යෙදිම් වසයෙන් ; උත්කණ්ඨිතව - මහත් බලාපොරොත්තු වෙන් කල කිරීම් සහිතව ; රාජදේශ වශයෙන් - ආපසු නො ගන්නා නියායෙන් ; (නින්ද වශයෙන් ) මොළො කැටි - ඉතා මොළොක් , 43 වැනි පිට - ගමනෝන්මුඛ වූ - ගමනට සූදානම් වූ ; 44 වැනි පිට - විඵල වූ ප්රිගාස ඇති - නිෂ්ඵල වූ උත්සාහ ඇති , ( උත්සාහයෙන් ඵලයක් නො ලැබූ ) තර්කණය කළාවූ - නොයෙක් ලෙසින් සිහින් පෙරළ පෙරළා සැලකු.

70 නල සහ දමයන්තී

45 වැනි පිට - අනුඥාව - අනුදැනීම ; ගුජත ශාසනය - රහස් පණි වුඩය ; ව්යාඅජ භෝජනාව - බොරු යෝජනාව ;

46 වැනි පිට - - වශීකෘත වූයේය - වශග කරන ලද්දේ විය ; කාර්ය ශූරතාව - කටයුත්තෙහි දක්ෂදකම් ; කන වැකුණු - කනේ වැටුණු ;

47 වැනි පිට - - කෞශල්ය ය - දක්ෂ කම ; ඇලළුණාහු - කැලඹුණාහු; භීම රාජ මන්දිරාංගනයට - භීම රජ මැදුරේ මිදුලට ;

48 වැනි පිට - - වෛචිත්ර ය - විසිතුරු බව ; පරිහාසය - කොලොප් පොම ; පෞරයෝ - පුරවැසියෝ ; රාජවල්ලභයා - රජුගේ හිතවතා , ස්වාගත කෙළේය - ආචාරවිධි පූර්විවක ආශිර්වාහද කෙළේය ; අතෙහි ගෙන - අතින් අල්ලා ගෙන ; අතිථියා හට - ආගන්තුකයා හට ; අණුමාත්ර්වූ - ඉතා ස්වල්ප වූ ; ආතිථ්ය යෙන් - ආගන්තුක සත්කාරයෙන් ; ප්ර ණීපාත සඳහා - වැඳීම පිණිස ;

49 වැනි පිට - - ආගමන ගෙතු ඥානයෙහි ඊමට කාරණය කුමක් දැයි දැනගැනීමෙහි ; ප්රයතිකථාවෙන් - පිළිතුරෙන් , මන්දි රාංශයෙහි - මාලිගාවේ පැත්තක , ශර්භාගාරයකට - ඇතුල් කාමරයකට ;

50 වැනි පිට - - විකෘතියෙන් - විකාරයෙන් හෙවත් වෙනස් කිරී මෙන් , ශ්රැ තිපූර්ව - පෙර අසා තිබෙන ;

ගැටපද විවරණය 71

51 වැනි පිට - - පරීක්ෂාිවලියේ - පරීක්ෂා වැලේ හෙවත් සෝදිසි සමූ හයේ ;

51 වැනි පිට -- නලරාජ පුත්රිපුත්රීාන් - නල රජුගේ පුතණුවන් හා දියණියන් : පිළිපැදි අයුරු - පැවැතුණු ආකාරය ; කොහි නියක් - රාජ ස්ත්රීයයක් ; ඇඹුල් ඔසු - ඇඹුල් මිශ්රද ඖෂධ ; ඝර් ෂණය - ඇතිල්ලීම ; ආයාස - වෙහෙස ; පිරික්ෂවා - පරීක්ෂාල කරවා ;

53 වැනි පිට - - අමිශ්රන - කලවම් නොවූ ; උරගලෙහි - රත්රන්වල තත් ත්වශය හඳුනා ගැනීමට අතුල්ලා බලන ගලෙහි ; තදිය සවර්ණ භාවය - ඒ පිළිබඳ ස්වර්ණ බව , පරිවාරිකාව - සේවිකාව ;

54 වැනි පිට - - තිගැස්සුණේය - හදිසියෙන් සෙලවී ගියේය ; ව්යාාජ යෙන් - අසත්යගයක් සත්යවය හැටියට අගවා රැවටීමෙන් ; වරද ගිවිස්වා - වරදකරුවාගේ කටින්ම තමා වරදකරු බව කියවා ;

55 වැනි පිට - - වන්නාටය - එසේ වෙනවාට කමක් නැහැ - - වෙන දෙයක් වුණාවෙ ; ( වන්නාවය යනු නිපාතයකි ) ග්රුහණ යෙන් - අල්ලා ගැනීමෙන් , මර්මඥවූ - මර්ම දන්නාවූ හෙවත් ඉතා සියුම් ලෙස තත්ත්ව ය දන්නා වූ ; ශශ්රීෙක - ශ්රී්මත් ; නිඃශ්රිදක - කාලක්ණ්ණි ; ප්රා(ණනාශය - මරණය ; කඳුලැලියෙන් - ගලා වැටෙන කඳුළුවලින් ; සාහසික යෙක් - දරුණු අපරාධ කරන්නෙක් ; ආවිෂ්ටිය - ආවේශ වීම

72 නල සහ දමයන්ති

56 වැනි පිට - - ගද්ගද ස්වරයෙන් - අව්ය ක්ත හඬින් හෙවත් ගොත

ගැසීමෙන් ;

57 වැනි පිට - - සාරථිත්වයෙන් - රියැදුරු කමෙහි ; දිව්යග මහිම ඇති - දිව්යත අනුභාවය ඇති ; නිමේෂයකින් - ඇසිපිය හෙළන පමණ කාලයකින් ; ක්ෂ්ණයකින් - නිමේෂයට වැඩි ‍තරම් කාලයකින් ; ( නිමේෂ 18 ක් කෘෂ්ඨා 1 යි . කෘෂ්ඨා 30 කලා 1 යි . කලා 1 යි කලා 60 ඝටි 1 යි. ඝටී දෙකක් ක්ෂ ණ 1 යි. යනු පුරාණ කාලමානයෙහි සඳහන් වෙයි , ) සූභග දේහ විලාශවත් - ශෝභන ශරීර විලාස ඇති ලලනාවක් විශිෂ්ට ස්ත්රිමයක් ; සංදේශය - සැකය ;

58 වැනි පිට -- මේදිනීන්ද්රියෝ - රජවරු ; අල්ලාප සල්ලාපයෙන් - සතුටු කථාවෙන් ; මන්දිරාලින්දයෙහි - මන්දිරයේ ඉස් තෝප්පුවෙහි ; අධීගත වූ - ලබන ලද ; දුර්ගතව - දුගීව; ජාමාතා - බෑනා ; කාරාගාරයන්හි - සිර ගෙවල ; මානභංග වූ - ආඩම්බර බිඳී ගියාවූ ; දුර්දශාවෙන් - නපුරු දශාවෙන් වෛදර්භයන්ගේ - විදර්භ රට වැස්සන්ගේ , එසෙයින්ම - ඒ ආකාරයෙන් ම ; උපභෝග සම්පත් - ප්ර්යෝජන පිණිසව සම්පත ; තිස්තේජස් ක වූ - තේජසින් තොරවූ ; නෛෂධයෝ - නිෂධ දේශවාසීහූ ; අද්විතීය -‍ නො දෙවෙනි වූ ;

අභ්යාිස ප්ර්ශ්න

1 1. නල දමයන්තී කථාව කවරකු විසින් කවර අවස්ථා වක කවරකුට කියන ලද්දී ද? 2. නිෂධ රාජ්යදය කොහි පිහිටියේ ද ? 3. විදර්භ දේශය කොහි පිහිටියේ ද ? 4. දමයන්තීය පිළිබද තොරතුරු නල රජුට දැන ගන්නට ලැබුණේ කවරකු‍ගෙන් ද ? 5. නල රජුගේ කාය ශක්තිය හා නිර්භයතාව කවර කරුණුවලට නිසි වී ද ? 6. සවග සතුරෝ නම් කවරහු ද ? සවග සතුරන් දිනීම කුමක් හෙයින් රජුන්හට අවශ්යන වේද ? 7. ශරත් සෘතුවෙහි ඇති විශේෂතාවෝ සඳහන් කරනු. 8. නල රජුගේ වික්රඇමය , රූපශ්රීලය , ප්රයඥාව , විතරණය යන මේවා වැනීමේ දී හංසයා කවර කරුණු ගෙන හැර දැක්වී ද ? 9. කාලිදාස , දණ්ඩි , භාරවී යන කිවි යරුන් ගේ කවීත්වය පිළිබඳ විශේෂතාවෝ කවරහු ද ?

2

1. භීම රජුගේ ඇමැති මඬල දමයන්තිය පිළිබඳව රජ බිසෝ දෙපළගේ තීරණය පිළිගැනීම ගැන ඔබගේ අදහස කුමක් ද ? 2. විදර්භ දේශයෙහි වූ ස්වයංවරය පිළිබඳ ආරම්භය දෙවි වරුනට දැනගන්නට ලැබුණේ කවරකු ගෙන් ද ?

74 නල සහ දමයන්තී

3 ඉන්ද්ර , අග්නි , වරුණ , යම යන දෙවිවරු කවර කවර දේවලට අධිපති වෙද්ද ? ඔවුන් අධිපති වන දිශාවෝ කවරහු ද ? 4. නලකුමර යනුවෙන් සඳහන් වන්නේ කෙබඳු වූවෙක් ද ? ඔහුගේ භාර්යාව කවරෙක් ද ? ඔහුගේ පියා කවරෙක් ද ? 5. දෙවියන්ගේ පණිවුඩය සඳහා ඉදිරිපත් වූ නල රජු දමයන්තියට හඳුනා ගන්නට බැරිවූයේ කුමක් හෙයින් ද ? 6. දමයන්තිය තෝරා ගන්නට යන වල්ලභයා තමාම යයි නල රජුට තේරුම් ගැනීමට පුළුවන් වූයේ කෙසේ ද ? 7. සංකථා , ස්වයංවර , පිළියෙල , මහර්ෂි , ආභිරූප්යේ , කුතුහල , වරප්ර්සාද , අධිෂ්ඨාන , ප්රියත්න යන මේවා විස්තර කරනු 8. නල ප්රිදය , කඩ , දිවි , බම , වන , බල , යම , අත් , පසු , සිදු , බදු යන මේවාට නානාර්ථ දෙනු.

3

1. විචිත්රෙ රජත කනක මණිතාරකාවලම්බිත ධවල විතානෝපශෝභිත වූ , උජ්ජ්වලිත , අනුප්රාිණීත , රාජන්යත , සනාථ , ඉන්ද්රත දිගධීශ වූ , සමස්ත ලෝක ධාතු වරති වූ ; සකල වරාවර පදාර්ථයන් , සර්ව වස්තු සංහාරයෙහි , භර්තා ගවේෂණ දෞෂ්කර්යයෙන් , නෛෂඩයෝ යන මේවා ලිහිල් කොට ලියනු.

2. තාලවෘත්ත , මයුර හස්ත , වාලව්යනජන , පූර්ණ හට , සෙන්කෝල් යන මේවා විස්තර කරනු.

3. දමයන්තිය ස්ව,යංවර ශාලාවට කෙසේ පිවිසියා ද ?

4. රජ කුමරියට යැවූ පණිවුඩය හරි නො ගිය දෙවිවරු ඉන් පසු කෙබඳු උපක්රවමයක් යෙදුවෝ ද ?

අභ්යාවස ප්රෙශ්න 75

5. බ්රකහ්මයාට පද්මසම්භව . ප්රපජාපති යන විශේෂණ පද කුමක් හෙයින් යොදන ලද ද ? 6. කරණ - කරන , දණ - දන , සුළු - සුලු . නළ - නල යන මේ ශබ්ද යුගලයන්ට මූර්ධන්ය් දන්ත්ය, හේතුන් නිසා ලැබෙන වෛෂම්යාය පහදා දෙනු. 7. නල රජුට දෙවියන්ගෙන් ලැබුණු වර මොනවා ද ? 8. අනුජීවි ජනතාවගේ යස ඉසුරට ඉඩ හැර සතුටු වන මහාත්ම ගති ඇති ගෙහිමයකු සමාන කොට දැක්වූයේ කවරෙක් ද ? කුමක් හෙයින් ද ? 9. මගුල් පෙරහැර නිෂධ දේශයට පැමිණි පසු දමයන්තිය ගේ ප්රා.සාංගික ගර්ෂයට හේතු වූ කරුණු මොනවා ද ?

4 1. ‘ දඬුයෙන් පහළ අසිවයකු සේ ’ විෂපිත ශරයක් බඳු , . යන මේ උපමා මෙහි කවර කරුණු සඵුට කිරීමට යොදා තිබේ ද ?

2. කලි යනු කවරෙක් ද ? ඔහු නල රජුට විරුද්ධ වීමට හේතුව කුමක් ද?

3. නල රජු ධර්මිෂ්ඨයකු බව ඔප්පු කිරීමට සාධක වශවෙන් දැක්විය හැකි දේ සොයනු.

4. මිත්රා මාත්යබ , ධර්මපන්ති , ආඝාත , නියමුව , පරිණාම , පරඳු අකිංචන යන මේවාට අර්ථ දෙනු

5. පුෂ්කර රජුගේ ආඥාවෙන් නල දමයන්තීන්ට කුමක් වී ද ?

6. ස්වකීය , ධර්මිෂ්ඨ , මරණීය , රාජ්යද යන මේ ශබ්ද කෙසේ සෑදී තිබේදැයි විමසා බලනු. මෙබඳු තවත් ප්රකත්යපයාර්ථ ශබ්ද සපයනු. 7. හැසිරවූයේය , උන්හ , නැවතී , ගත් , පැමිණවූ , වවහා , දුන්නී , පැතුම්හ , පැවැත්ම , පෙනුණු , දැන් වූහ , පහළ යන මේවායේ ධාතු මොනවා ද ?

76 නල සහ දමයන්තී

8. කුණ්ඩින පුරය කොහි පිහිටියේ ද ? එහි එවකට කවරෙක් රජය කවරෙක් රජය කරවුයේ ද ? 9. සෘතුපර්ණ රජ කවර ග්රෝ ත්ර යකට අයත් ද ? ඔහු ගේ පියා කවරෙක් ද ?

5

1. වනයේදී නල රජු ත්ර ස්ත වීමට කුමක් හේතු වීද ? 2. නොපොහොසත් , අශරණ , දුර්භාග්යේ , අතිමාත්ර යන මේ පද කවර සමාසවලට අයත් ද ? මෙබඳු පද කීපයක් උදාහරණ වශයෙන් දෙනු. 3. ශාංගාටය , සමාන සුඛ දුඃඛ භාගිනී , පාදචාරී , ප්රොමාවනද්ධ , සුඛෙධිත , සීසන් , ලියමඩු , භොගාවලිය , මාරාත්මක , මාරණාන්තික යන මේවාට අර්ථ දෙනු. 4. “ කබලෙන් ලිපට වැටුණාක් වැනි , ” “ ගින්නෙන් රත් කළ යකදක් ස්පර්ශ් කිරීමෙහි අභිලෂිතවූ බාලයකු සේ ” මේ උපමාවලින් ව්යරක්ත කර තිබෙන කරුණු මොනවාදැ යි සොයනු. 5. සතර මං සන්ධියෙහි සිට නල රජු කී මග සලකුණු මොනවාද? වින්ධ්යව කඳු වැටියට මුහුණ ලා සිට කීවේ නම් , විදර්භ දේශයට යාම කවර අතකට ගමන් කිරීමෙහි සිදු වේ ද ? 6. විදර්භ දේශයට යන්නට නල රජ නො කැමති වූයේ ඇයි ? 7. “ ප්රි ය රාඥිය මහා වනයෙහි තනි කර දමා ගිය නල රජ දුෂ්ටයෙකැ ” යි යමෙක් කියා නම් යුෂ්මතා ඒ අදහස බිඳීමට කවර කරුණු ඉදිරිපත් කරන්නෙහි ද ? 8. තම දිවි රැක දුන් ව්යාිධයාට ශාප කළ දමයන්තිය ධර්මිෂ්ඨ යයි කීමෙහි වරදක් වේද ? 9. කණු , කටු , ගල් , අසපු , කඳුලු , සීරු , ඉණ , දණ , සළු , බිල් , මුළු යන මේවා සිංහලට කොයින් ද ?

අභ්යාවස ප්රනශ්න 77

6

1. දමයන්තියට මහවනයෙහි දී සිදුවූ විපත්වලින් ඔබ ඉතා බලවත් විපත හැටියට සලකනු ලබන විපත කුමක් ද ? ඊට සාධක වශයෙන් දක්වන කරුණු මොනවා ද ? 2. තවලම් ආප්යදයිත , යූථඃ හදි , ආර්ය . යන මේවාට විස්තරාර්ථ සපයනු. 3. කර්කෝටයා කුමක් හෙයින් ගිනිවළෙහි හුන්නේ ද ? 4. තමහට උපකාරි වු නල රජු දෂ්ට කිරීමෙන් කර්කෝටයා කෙළේ අකාතඥ කමක් ද ? 5. “ මා අකෘතඥයකු වශයෙන් නොගත මැනව ! ” යන මේ කර්කෝටයාගේ කීම සත්යය බව ඔප්පු කරනු. 6. අයෝධ්යා ව කොහි පිහිටියා ද ? ඒ පෙදෙස දැන් කවර නාමයකින් දන්නා ලැබේ ද ? 7. අයෝධ්යා වෙහි විසූ රජවරුන්ගේ නම් හැකි පමණක් දක්වා ඒ එක් එක් රජකු ගැන සුළු විස්තරයක් දෙනු. 8. ඉක්ප්වාකු යන්නෙන් කවර රජෙක් කියනු ලැබේද ? ඔහු ගේ පියා කවරෙක් ද ? බාහුක සාරථියා ගැන වර්ෂණේයයා සිතූ අදහස කුමක් ද ? 9. ‘ ඥා ’ ධාතුවට ‘ ප්රෙති ’ උපසර්ගය එක් වීමෙන් ‘ ප්රයතිඥා ’ ශබ්දය සෑදී තිබෙන බව සලකා එම ධාතුවට අන්යූ උපසර්ග පදයෙදීමෙන් සෑදෙන ශබ්ද ගැන විමසා බලනු. ඒවායේ ‍නොයෙක් අර්ථ පහළ වන සැටි පරීක්ෂාැ කරනු. 10. වාරාණසී , ශ්රා වන්ති , කෞශම්බි , උජ්ජයිනි යන නගර විස්තර කරනු.

78 නල සහ දමයන්තී

7 1. සුබාහු - නල දෙදෙනාගේ ඥාති සම්බන්ධය කුමක්ද ? 2. දමයන්තිය හඳුනා ගැනීමට තිබුණු විශේෂ සලකුණ කුමක්ද ? 3. සූදාමන් , භීම , සුනන්දා යන මොවුන්ගේ ඥාති සම්බන්ධය සොයනු. 4. සුදේව යනු කවරෙක් ද ? ඔහු කළ මෙහෙයට කුමක් ලැබුණේ ද ? 5. දමයන්තියගේ දුඃඛ වේදනාව ශත සහස්රු වාරයෙන් වැඩිවීමට කුමක් හේතු වී ද ? 6. ගමනෝන්මුඛ , මොළොකැටි , යාමජ්ජීව , අවාරණිය , ශෝකාපන්න , මහිෂිය , විදිශා , තර්කය යන මේවාට අර්ථ දෙනු. 7. පර්ණද යනු කවරෙක් ද ? ඔහු කළ සේවය කුමක්ද ? 8. නල රජු සොයා ගැනීමට දමයන්තිය කළ ප්රුයෝගය කුමක් ද ? 9. නල රජු සිය රටට පමුණුවා ගැනීමට දමයන්තිය යෙදූ උපාය කුමක් ද ?

8 1. ගුප්ත ශාසනය , ව්යාටජ යෝජනාව , කාර්ය ශූරතාව කෞශල්ය ය , චිත්ත සංකල්පනය , අණුමාත්රට , පරිගාසය , පෞරයෝ , ස්වාගත , කපට , ආතිථ්ය ය , ප්ර ණීපාත යන මේවාට අර්ථ දෙනු. 2. දමයන්තියගේ දෙවෙනි ස්වයංවරය සැල වූ නල රජ ඒ ගැන කෙබඳු අදහස් ඇති කරගත්තේ ද ? 3. අයෝධ්යාෙවෙන් පිට වූ නල රජු කෙරෙන් කලි දේවතාව ඉවත් වූ පසුත් විරූප බව ඉවත් නූණේ කුමක් හෙයින් ද ?

අභ්යා ස ප්ර ශ්න 79

4. සෘතුපර්ණ , නල ‍දෙදෙනා අයෝධ්යා්වෙන් පිටත් වෙද්දී කෙබඳු අදහස් දැරුවෝ ද ? 5. විරූපී බාහුකයා දුටු විදර්ග දේශකයෝ කුමක් හෙයින් ඔහුට විහිළු නොකොළෝ ද ? 6. අතෙහි ගෙන , රජුට ආවිෂ්ටව , එරජුට නොවීය යන මේවායේ අංකිත පදවල විභක්ති තත්ත්වටය විමසනු. 7. විපරම් , ආරංචි , කලබල , හැඩහුරු , කණගාටු , පණිවුඩ , සූදානම් යන මේ ශබ්ද කෙසේ පැමිණ තිබේදැයි විමසනු. 8. “ දෙවෙනි ස්වයංවරය යන මෙබස දන්නෝ විදර්භ දේශයෙහි සිවු දෙනෙක් මය ” යන මෙයින් සඳහන් වන සිවුදෙනා කවුරු ද ?

9 1. පරමාන්ධකාර , කූටෝපක්රඳම , පරීක්ෂාවලිය , යන මේ පද විසන්ධි කොට ඒවා සන්ධිවීමේ දී කෙබඳු ක්රිම ඇසුරු කර තිබේදැ යි විමසා බලනු. 2. අස්හල දෙසට යොමු කොට ගත් , නල රජු හැටියට පිළිගන්නට , තරුණියට ආමන්ත්රබණය කොට රියැදුරා වෙතට යව , මට , සිතෙයි , මට දැනුම් දෙව , මේ රේඛාංකිත පදවල යෙදී තිබෙන විභක්ති රූපවල තත්ත‍ළුය විමසනු. 3. දමයන්ත‍ී තමා ම අස්හල වෙත නොගොස් කුමක් නිසා දාසිය යැවුවා දැ යි සලකනු. 4. පැන් , ගිනි , පරඬලා , අවු , පිළිබඳ , පිළිවදන් , කඳුලු , මාලිග , ඉකි යන මේවායේ නිරුක්ති සොයනු. 5. ගෙන්වූ , හඳුනා මෙහෙයන්නී , නැවැත්තී , සිතෙයි , අමතා , විචාළාය , වෑහෙන , සැපයෙයි , සලකා , පෙනෙත් , පිළිපන් යන මේවායේ ධාතු සොයනු.

80 නල සහ දමයන්තී

6. සිය කුමරුවන් දුටු නල රජ ‘ මොහු මා දරුවෝ ය ’ යි නොකියා කුමක් හෙයින් ‘ මාගේ ම ලමයින් මෙන් පෙනෙතැ ’ යි කීයේ ද ?

10

1. නල රජු පිරික්සා බැලීම පිණිස දමයන්තිය උපක්රුම යෙදිම ගැන කියා තිබෙන උපමා මොනවාද ? 2. වල්ලභ රත්නය යන තන්හි යෙදී තිබෙන රත්න ශබ්දයේ තේරුම කුමක් ද ? කුමක් හෙයින් වල්ලභයා රත්න වේද / 3. පරිචාරිකා , ගර්භාගාර , සුංකථා , ප්රෙමුදිත , පරීක්ෂණ , මහීෂී , විරූපී , සශ්රී ක , ආවිෂ්ටි , කාර්ය , විශේෂතා යන මේ ශබ්දවල අර්ථය දරන තවත් ශබ්ද තුන බැගින් ලියනු. 4. අන්දම , පුරුදු , පුදුම , මෙහෙ , ආණ්ඩු , පෝරු , අමාරු තනි යන මේවා සිංහලට ලැබී තිබෙන අයුරු සොයනු. 5. “ මම වරදකරුවෙක් නොවෙමි , ” සෘතුපර්ණ මෙහි එන්නට නම් ඔබගේ උපකාරය අවශ්යමවෙයි. ” ‘ මම සර්ව ප්රහකාරයෙන් එබට කෘතඥ වෙමි. ” “ ඔබගේ සාහසික භාවයට පිළිගානීමේ අදහසක් මා තුළ නැත . ” “ ගත වූ දේ ගැන ඛෙදයට නො පැමුණණ මැනව. ” මේවා කවුරුන්ගේ වචන ද ? 6. ‘ රජ ’ යන මේ ශබ්දය වෙනුවට මේ ග්ර න්ථයෙහි නොයෙක් තැන යොදා තිබෙන පර්යාය ශබ්ද රැස් කොට බලනු. 7. මෙහි වූ සියලු සංඥා නාමවල ලැයිස්තුවක් ලියනු. 8. ඒ එක් එක් සංඥා නාමයක් අඳුන්වා දීම සඳහා කුඩා වාක්ය ය බැගින් ලියනු.

නිමි.