ධර්මප්‍රදීපිකාව-ධර්මප්‍රදීපිකාව v
147. දසවක්කවට්ටිවත්තානි යන තන්හි දසසක් විටිවත් නම් කවරැ යත්?
එරජ දශකුශලකර්ම්පථධර්මවසමාදාන කොටැ එ නිසා එයට සත්කාර ගුරුකාර නමස්කාර කොට වසනුයෙ අන්තොජන සඞ්ඛ්යානත පුත්රයදාරාදීන් ශීලසංවරයෙහි පිහිටු වයි, ගන්ධමාලාදීන් සඞ්ග්ර්හ කෙරෙයි, ගුප්තිවෙශ්ම සම්පාදනාදීන් පරීරක්ෂා ද කෙරෙයි යනු එකෙකැ. (1)
අභිෂික්ත ක්ෂත්රිරයයනට එසෙයින් මැ රක්ෂාවරණ ගුප්ත සංවිධාන කෙරෙයි, භද්රරතුරඞ්ගනාදීන් සඞ්ග්රුහ ද කෙරෙයි. යනු එකෙකැ. (2)
අනභිෂික්තයනට එ මැ නියායෙන් රක්ෂාසංවිධාන කෙරෙයි, යථානුරූප යානවාහනාදානයෙන් පරිතුෂ්ට ද කෙරෙයි. යනු එකෙකැ. (3)
බලකාය රක්ෂාසංවිධාන කෙරෙයි, කාලාතික්රුමණ නො කොටැ භක්තවෙදනදානාදීන් සන්තුෂ්ට ද කෙරෙයි යනු එකෙකැ. (4)
බමුණනට අන්නපානවස්ත්රාුදී දෙයධමර්දාකනයෙන් හා ගොවින්ට භක්තබීජලාඞ්ගලබලීවර්දාදිසම්පදනයෙන් සඞ්ග්රදහ කෙරෙයි. ඔව්නට රක්ෂාසංවිධාන ද කෙරෙයි. යනු එකෙකැ. (5)
නිගමවාසීන්ට හා ජනපදවාසින්ට භක්තබීජාදින් මැ සඞ්ග්ර හ කෙරෙයි, රක්ෂාසංවිධාන ද කෙරෙයි. යනු එකෙකැ. (6)
ශමිතපාප වූ බහිෂ්කෘතපාප වූ ශ්රධමණබ්රාාහ්මණයන්ට රක්ෂා සංවිධාන කෙරෙයි, ශ්රවමණපරෂ්කාරදිසම්පාදන යෙන් සඞ්ග්රාහ ද කෙරෙයි. යනු එකෙකැ. (7)
360 ධර්මප්රනදීපිකා
මෘගයන් හා පක්ෂීන්ට රක්ෂා සංවිධාන කෙරෙයි. අභයදානයෙන් ආශ්වාස ද ජනවයි; යනු එකෙකැ. (8)
අධර්මසයෙන් කරන තාක් දෑ නිෂෙධ කෙරෙයි. යනු එකෙකැ. (9)
ධන නැත්තනට ධන දෙයි. යනු එකෙකැ. (10)
මෙසෙයින් එරජ අන්තොජනාදීන් කෙරෙහි යථානු රූප සඞ්ග්ර1හ ද රක්ෂාවරණගුප්තිදු සංවිධාන කරනුයෙ දශකුලකර්මි පථධර්ම‍යෙන් ආඥාචක්රකය පත්වා.
එයින් වදාළහ:-
“ඉධ භික්ඛු රාජා චක්කවත්තී ධම්මිකො ධම්මරාජා ධම්මංයෙච නිස්සාය ධම්මං සක්කරොන්ති ධම්මං ගරුකරොන්තො ධම්මං අපවායාමානො ධම්මද්ධජො ධම්මකෙතු ධම්මාධිපතෙ‍ෙය්යාා ධම්මිකං රක්ඛාවරණ ගුත්තිං සංවිදහති අන්තොජනස්මිං, පුන ච පරං භික්ඛු රාජා චක්කවත්තී -පෙ- ධම්මිකං රක්ඛාවරණගත්තිං සංවිදති ඛත්තියෙසු අනුයුත්තෙසු - බලකායස්මිං - බ්රාගහ්මණගහපතිකෙසු - නෙගමජානපදෙසු - සමණබ්රාතහ්මණෙසු - මීගපක්ඛිසු. ස ඛො සො භික්ඛු රාජා චක්ක වත්තී -පෙ- ධම්මිකං රක්ඛාවරණ ගුත්ති’ සංවිදහිත්වා අන්තොජනස්මිං - ඛත්තියෙසු අනුයුත්තෙසු - බලකා යස්මිං- බ්රාඅහ්මණගහපතිකෙසු - නෙගමජානපදෙසු - සමණ බ්රාෙහ්මණෙසු - මිගපක්ඛිසු, ධම්මිකං රක්ඛාවරණගුත්තිං සංවිදහිත්වා ධම්මෙනෙව චක්කං වත්තෙති නං හොති චක්කං අප්පතිවත්තියං කෙනවි මනුස්සභූතෙන පච්චත්ථි කෙන පාණිනා” යි.
මෙ යැ ‘දස සක්විටිවත්’ නම්. ___________
148. උපොසථදිවසෙ යන තන්හි ‘උපොසථ ශබ්දය “න භික්ඛවෙ තදහුපොසථෙ සභික්ඛුකා ආවාසා” යනාදි තන්හි සෙයින් උපවසිතව්ය දිවසයෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “ආයාමාවුසො කප්පිනා උපොසථං ගමිස්සාම” යන තන්හි ප්රා තිමොක්ෂොද්දෙශයෙහි වැටෙයි.
ආනන්දබොධිකථා 361
“එවං අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො ඛො විසාඛෙ උපොසථො උපවුත්ථො” යන තන්හි ශීලයෙහි වැටෙයි. “සුද්ධස්ස වෙ සදා ඵග්ගු සුද්ධස්සුපොසථො සදා” යන තන්හි උපවාසයෙහි වැටෙයි. “උපොසථො නාගරාජා” යන තන්හි ප්රතඥප්තියැ වැටෙ. _____________
149. පඤ්චඞ්ගිකස්ස තුරියස්ස විය යන තන්හි ‘පඤ්චාඞ්ගික තූය්ය්්හි’ නම් කවරැ යත්? ආතත යැ, විතත යැ. ආතතවිත යැ, ශුෂිර යැ, ඝන යැ යන මෙ යි. මෙහි ‘ආතත’ නම් එකතලතූය්ය්යන යැ. ‘විතත’ නම් උභයතල තූය්ය් මෙ යැ, ‘ආතතවිතත’ නම් සර්වතප්රරකාරා වනද්ධතූය්ය්ය්ය යැ, ‘ශුෂිර’ නම් වංශශඞ්ඛකාහලාදියැ. ‘ඝන’ නම් ලොහමයතාලාදිය යි.
මෙ යැ ‘පඤ්චාඞ්ගිකතූය්ය්ඝන්’ නම්. _________
150. ඉමස්ස වවනං යදි වා සච්චං යදී වා අලීකං යන තන්හි වා ශබ්දය “කෙ වා ඉමෙ කස්ස වා” යන තන්හි සෙයින් සංශයෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “ පණ්ඩි‍ෙතා වාපි තෙන සො” යන තන්හි උපමායෙහි වැටෙයි. “තං වාපී ධීරා මුනිං වෙදයන්ති” යන තන්හි සමුච්චයෙහි වැටෙයි. “අයං වා ඉමෙසං සමණ බ්රාංහ්මණානං සබ්බ බාලො සබ්බමුළ්හො” යන තන්හි ව්යාවසර්ගයෙහි වැටෙයි. “න වායං කුමාරො මත්තමඤ්ඤායි” යන තන්හි ප්රාමාණයෙහි වැටෙයි. “යෙහි කෙවිසමණා වා බ්රාසහ්මණා වා” යන තන්හි විකල්පයෙහි වැටෙයි. ____________
151. චත්තාරි සච්චානි යන තන්හි සතර සත්ය යො නම් කවරහ යත්? දුඃකසත්ය. යැ, සමුදයසත්යස යැ, නිරොධ සත්යම යැ, මාර්ගසත්යනය යි.
මෙහි දුශ්ශබ්දය කුන්සිතාර්ථ්යෙහි වැටෙයි. ඛශබ්දය තුච්ඡාර්ථ යෙහි වැටෙයි. පළමුවන සත්ය ය කුත්සිත යැ, අනෙකොපද්රාවාධිෂ්ඨාන වන බැවින් තුච්ඡ යැ. මෙසෙ කුත්සිත වන බැවින් තුච්ඡ වන බැවින් දුඃඛ වෙ.
362 ධර්මුප්ර.දීපිකා
‘සං’ යනු සංයොගයෙහි වැටෙයි; ‘උත්’ යනු උත්පත්තියෙහි වැටෙයි; අයශබ්ද කාරණයෙහි වැටෙයි. මෙසෙ දෙවන සත්ය ය සංයොග ඇති කලැ දුඃඛයාගෙ උත්පත්තියට කාරණා වන බැවින් සමුදය වෙ.
‘නි’ ශබ්ද අභාවයෙහි වැටෙයි; ‘රොධ’ ශබ්ද චාරකයෙහි වැටෙයි; මෙසෙ සංසාරචාරක සඞ්ඛ්යා්ත වූ දුඃඛරොධයාගෙ අභාවය නිරොධ වෙයි. දුඃඛ නිරොධයට පමුණුවන ප්ර‍තිපත් ආලම්භන විසින් තදහිමුඛීභූත වන බැවින් මාර්ගන වෙ.
මෙහි භවසුඛාස්වාදග්රනථිතසත්වයනට සංවෙග ජනවනු සඳහා පළමු දුඃඛ සත්යඛ දෙශිත යැ. එ දුඃඛයට හෙතු දක්වනු සඳහා තදනන්තර කොට සමුදය සත්යා දෙශති යැ එක්බිති සහෙතුක දුඃඛයෙන් අභිභූත වන බැවින් සංවිග්නමානසයනට නිස්සරණ දර්ශඑනයෙන් ආශ්වාස ජනවනු සඳහා නිරොධ සම්ප්රාමපක මාර්ග සත්ය දෙශිත යි.
භාරයක් සෙයින් දුඃඛ සත්යද ද්රෙෂ්ටව්යස යැ. භාර දානයක් සෙයින් සමුදය සත්යක ද්රඛෂ්ටව්යත යැ. භාරනිඃ ක්ෂෙපණයක් සෙයින් නිරොධ සත්යි ද්රතෂ්ටව්යය යැ. භාර නිඃක්ෂෙපණොපාය සෙයින් මාර්ගය සත්යය ද්රජෂ්ටව්යප යි.
මෙහි ආය්ය්ෙප සත්යදය දෙශනා කරන බුදුන් විසින් “ජාතිපි දුක්ඛා, ජරාපි දුක්ඛා, ව්යා‍ධිපි දුක්ඛො, මරණම්පි දුක්ඛං, සොක පරිදෙව දුක්ඛ දොමනස්සුපායාසාපි දුක්ඛා, අප්පියෙහි සම්පයොගො දුක්ඛො, පියෙහි විප්පයොගො දුක්ඛො, යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං, සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා” යි දුඃඛනිර්දෙශයෙහි ද්වාදශ ධමර්යොත භාෂිතයහ.
“යායං තණ්හා පොනොභවිකා නන්දිරාගසභගතා තත්රද තත්රාදභි නන්දිනී, සෙය්යනථීදං? කාම තණ්හා භව තණ්හා විභව තණ්හා”යි සමුදය නිර්දෙශයෙහි ත්රිොවිධ තෘෂ්ණාවො භාධිතයහ.
ආනන්දබොධිකථා 363
“යො තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො වාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො” යි මෙසෙ නිරොධ නිර්දෙශයෙහි අර්ථ විසින එකම නිර්වා්ණ භාෂිත යැ.
“අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. සෙය්යිථීදං? සම්මා දිට්ඨි සම්මා සඞකප්පො සම්මා වාචා සම්මා වාචා සම්මා කම්මන්තො සම්මා ආජීවො සම්මා වාය‍ාමො සම්මා සති සම්මා සමාධි” යි මාර්ග් නිර්දේශයෙහි අෂ්ට ධමර්යො භාෂිතයො යි.
මෙහි විභාග විසින් නිර්වතවන විසින් ලක්ෂණාදී ප්ර භෙද විසින් අර්ථර විසින් ක්රිම විසින් උපමා විසින් ජාත්යානදීන්ගෙ නිශ්චය විසින් අර්ථොේද්ධාර විසින් අනූනාධිකා විසින් ආය්ය්උප සත්යෂයන් කෙරෙහි යම් ඥානයෙක් ඇද්ද. එ ඥානයාගෙ කෘත්යි විසින් අන්තර්ගසතයන්ගෙ ප්රරභෙද විසින් චතුෂ්ක විසින් එකවිධාදි නය විසින් සභාග විසභාග විසින් විනිශ්චය අභිධර්මෙ පිටකයෙහි සත්යධවිභඞ්ග සංවර්ණනා යෙහි කී පරිද්දෙන් දන්නෙ යැ. __________
152. දෙසනාමතරසං පායෙත්වා යන තන්හි බුදුන් විසින් දෙසුන් අමාරස වැළඳ වූ දිව්යන මනුෂ්යය සහස්ර යො කුමක් කෙරෙති යත්? අනුක්රවමයෙන් පිරිනිවෙත් කිසෙ යැ යත්? සෝවාන් සෙදගැමි අනගැමි වූ මනුෂ්යවයො ගිහිගෙයි සිටියටි වූහු නම් සිටිති, නො සිටියටි වූහු නම් පැවිදි වෙත්.
රාත් වුවාහු වූ කලැ ගිහි මිනිස් වෙස් ඔවුන්ගෙ උත්තම ගුණ ධරන්නට අසමර්ථු වන බැවින් යසකුල පුත්රාඔදීන් සෙයින් එදවස් මැ පැවිදි හො වෙති, සන්තති මහාමාත්යා දීන් සෙයින් පරිනිර්වාීණ ෙහා කෙරෙත්.
දෙවියන් කෙරෙහි වූ කලැ රාත් වු බුමුදෙවියො සිටිති. කරුණු කිම යත්? ඔවුනට නිලීයනස්ථාන ඇති. සදෙව්ලො වැසියො සෝවාන් සෙදගැමි වැ සිටිති, අනගැමි වැ රාත් වැ නො සිටිත්. කරුණු කිම යත්? හෙ ලලිත ජනයනට ආවාස යැ, එහි ඔවුනට විවෙකාර්හ
364 ධර්මුප්ර?දීපිකා
ස්ථාන නැති, එයින් එහි රාත් වුවාහු එදවස් පිරිනිවෙති; අනගැමි වුවාහු සැව ගොස් ශුද්ධාවාසයෙහි උපදිති. බඹලොව වු කලැ සතර ආය්ය්රි යො මැ සිටිත්.
එහි ශුද්ධාවාස පස්තලය අනාගාමිනට නියත යැ. අනගැමිහු සෙසු රූතෙලෙහිදු අරූතෙලෙහිදු නො උපදනා බැවින් ශුද්ධාවාසයට නිය‍තයොයි. එබැවින් ශුද්ධාවාසය හැම කලැ වන්නෙ නො වෙයි; අනාගාමීන් ඇති කල මැ ඇති වෙයි, නැති කල නැති වෙයි. අනාගාමීන් හැම දෙනා රහත් වැ පිරිනිවි කලැ සොළොස් දහසක් කපින් මත්තෙ කප්ලක්ෂයකුදු අසඞ්ඛ්යීයකුදු බුද්ධශූන්යල වූ කාලයෙහි එහි උපදනො නැති. බුදුන් උපන්කුල මැ උපදිති. එබැවින් ශුද්ධවාසය සද්ධර්මවර චක්ර වර්තිහිගෙ කඳවුරක් බඳු වී.
සෝවාන් කෙරෙහි විශාඛාව හා අනෙවඩුමහසිටු හා සක් දෙව්රජ හා මෙතුන්දෙනහට භවනිකාන්ති බලවත් විසින් ඔහු දෙව්ලොවැ අනුක්රමමයෙන් ඉපැදැ එහිදු තත්තද්දිව්යබලොකයෙහි ආපමණින් සිට දිව්යුසුඛ අනුභව කොටැ පරනිර්මිතදෙවලොකයෙහි සිටැ ධ්යාලන උපයා බ්ර හ්මලොකයෙහි අනුක්රමමයෙන් ඉපැදැ එහිදු තත්තද් බ්රාහ්මලොකයෙහි ආපමණින් සිටැ උදාතර ප්රී්තිසුඛ අනුභව කොටැ ශූභකෘත්ස්නතලයෙහි සිටැ මාර්ගිභාවනා කොටැ අනාගාමි වැ ශුද්ධාවාසයෙහි අනුක්රශමයෙන් ඉපැදැ එහිදු තත්තත්තලයෙහි ආපමණින් සිටැ සමාපත්තිසුඛ අනුභව කොටැ අකනිෂ්ඨ තලයෙහි සිටැ රහත් වැ පිරිනිවෙත්.
ආනන්දවබොධිකථා. ________ දසබලපරිනිබ්බානකථා
153. මහාසාවකෙහි පරිවුතො යන තන්හි ‘මහා ශ්රාිවකයො’ නම් කවරහ යත්?
කප්ලක්ෂයක් පිරූ පැරුම් ඇති, බුදුරජහු විසින් වදාරනලද තනතුරු ඇති. පන්සිය පන්සිය භික්ෂු පරිවාර ඇති අශීතිමහා ශ්රා වකයො යි.
දසබලපරිනිබ්බානකථා 365
කීයෙ මැ නො:-
“කොණ්ඩඤ්ඤො භද්දියො වප්පො මහානාමොව අස්සජි,
උපතිස්සො කොලිතො පුණ්ණො
අනුරුද්ධො ව කස්සපො. 373
භද්දියො කිම්බිලො වුන්දො
නන්දො ආනන්දරාහුලො,
උපසෙනො නාලකො දබ්බො
ෙසාණො සීවලී සොභිතො 374
සුනාපරන්තකො පුණ්ණො
රෙවතො පුන රෙවතො,
කුමාරකස්සපො රාධො
වඞ්ගීසො සොභිතො භගු. 375
සොලුදායී1 ච භද්දායො ච ලකුණ්ටකො, ෙතාදෙය්ය1කප්පො දුහයො
ජතුකණ්ණිව පොසලො2 376
පුණ්ණකො ධොතකො නන්දො
උපසීවො ච හෙමකො,
මොඝරාජා ජිතො තිස්සො
මෙත්තගු පිඞ්ගියො ඉසි. 377
මෙඝියො කොට්ඨිතො ඡන්නො උපවාණො ච භද්දජි, කප්පිනකො මහාකප්පි
රට්ඨපාලො ච වක්කලී. 378
සාගතො ලක්ඛණො වාපි
භාරද්වාජො ගවම්පති,
යසො පුණ්ණජි කච්චානො
පන්ථකො වුල්ලපන්ථකො. 379
පිලින්දිවච්ඡො කුණ්ඩධානො
ඛක්කුලො නදිකස්සපො,
භද්රා වුධො අඞ්ගුලිමා‍ෙලා
කස්සපො ගයාකස්සපො. 380
1. සෙලොදායී. 2. පෙසලො
366 ධර්ම ප්ර දීපිකා
අචෙලකස්සපො ධීරො සක්ය පුත්තො විසාරදො, උරුවෙලකස්සොපො ථෙරො සුභූති සභිපියොපිච”යි. 381
මොවුන් සෙයින් මැ බුදුහු කප්ලක්ෂයක් පැරුම් පුරා ආ ‘සකුලුදායි’1 පරිව්රාපජකයන්ගෙ ‘මොරනිවාප’ නම් ආරාමයට එළැඹැ දෙවරෙක දෙසුතක් දෙසූහ. ඔහු බුදුන් කෙරෙහි පැහැදැ සරණ ගොස් පැවිජි ඇර වූහ. ඔවුන් කසුප්සම්මාසම්බුදුන් දවසැ ගිහිවියැටි පැවිජි කෙනකුන්ලෙ පාසිවුරෙහි ආශායෙන් ගිහි ගෙහි ගුණ කී පැවින් පිරිස්වැස්සො ඔවුන් පැවිජි නො වියැ දුන්හ. බුදුහු මෛත්රී විහාරින් කෙරෙහි අගතනතුරු ඔවුන් සඳහා සෙස්සනට නො වදාළහ. ඔහු ධම්සො රජු දවසැ ‘අශ්වගුප්ත’ නම් මෛත්රීළවිහාරි මහතෙර කෙනෙක් වූහු. ෙමාවුන් විනා බුදුහු යථොක්ත මහාශ්රා්වකයන් විසින් පිරිවරනලදහු.
154. වාරිකං වරන්තො යන තන්හි බුදුන් සැරි සරන පරිදි කිසෙ යැ යත්?
ඔව්හු චපැ පුණුපො‍ෙහාදවස් පවරා පැළවී දවස් මහාභික්ෂු සඞ්ඝරිවාර වැ නික්මුණුහු නම් නවසියක් යොදුන් මහාමණ්ඩලයෙහි සැරිසරා නවමසින් වඩිත්.
යම්කලෙක්හි තරුණවිදර්ශහකාදි භික්ෂුන් සඳහා ප්රයචාරණා සඞ්ග්රාහ කොටැ හිල පුණුපොහොදවස් පවරා නික්මුණුහු නම් සසියක් යොදුන් මධ්ය මණ්ධලයෙහි සැරිසරා අටමසින් වඩිත්.
යම්කලෙක්හි උඳුවපැ අවපෑළවි දවස් නික්මුණුහු නම් තුන්හියක් යොදුන් අන්තොමණ්ඩලයෙහි සැරිසරා සත්මසින් වඩිත්.
මෙසෙ සැරිසරන බුදන් ඇකුත් තැනැ පියවර පැනෙ ද නො පැනෙ ද යත්? ෙනා පැනෙ. කුමට නො පැනෙයි යත්? සියුම්සිවි වන බැවින් නො ද පැනෙයි; මහාබල වන බැවින් නො ද පැනෙයි; මහාජනානුග්රිහයෙන් නො ද පැනෙයි.
එහි සියුම්සිවි වන බැවින් නො පැනෙනන පරිදි කිසෙ යැ යත්? බුදුන්ගෙ සිවි වන බැවින් ඇකුත්
දසබලපරිනිබ්බානකථා 367
තැන් පුලුන්පෙද තුබූ තැන් සෙයින් පියවර නො පැනෙ. මහාබල වනබැවින් නො පැනෙන පරිදි කිසෙ යැ යත්? යම්සෙ මහබලවත් වාතජව ඇති සෛන්ධවයක්හු පද්ම පත්ර යෙක්හි ආක්රාසන්තමාත්රමයෙක් මැ වෙ ද, එසෙයින් මැ මහත්බල වන බැවින් බුදුන් විසින් ආක්රාලන්තස්ථාන ආක්රානන්තමාත්රැ මැ වෙයි; එහි පියවර නො පැනෙ. මහ ජනානුග්රයහයෙන් නො පැනෙන පරිදි කිසෙ යැ යත්? බුදුන්ගෙ අනුපද වැ මහාජනයො යෙති, ඔවුන් බුදුන්ගෙ පියවර දැකැ මඬනට අසමර්ථදයන්ගෙ ගමන විච්ඡෙද වෙයි, එයින් ආක්රා්න්තස්ථානයෙහි පියවරදු වී නම් හෙ අන්ත රහිත වෙ. බුදුහු යමක්හට පදවෛත්ය දැක්වි වූහු නම් ඔහු අරභයා ‘අසුවල් දකීව’ යි අධිෂ්ඨාන කෙරෙත්. ___________
155. සමන්තා යොජනසතං එකකොලාහලං කාරා පෙන්තො යන තන්හි හාත්පස්හි සියක් යොදුන් තැන් එකකොලාහල වනපරිදි කිසෙ යැ යත්?
යම්සෙ සර්වදිශාභාගයෙහි යමක යමක වැ මහා මෙඝයො නැඟී මහොඝයන් පවත්වද් ද, එසෙයින් මැ සතර අසඞ්ඛ්‍ය ලක්ෂයක් කප් නිරන්තරයෙන් පිරූ දානාදී දශපාරමිතාවො එක අත්බැවැ පල දෙම්හ යි සම්පිණ්ඩිතයන් සෙයින් ලාභසත්කාර මහොඝ වැ පැවැත් වූහු. කිසෙ යැ යත්? යම් මඩුල්ලෙක ද සැරිසරන කලැ තුබූ දෙමඩුල්ලෙහි මහාජනයො තමන් තමන්ගෙ දෙශයට හමු වූ කල්හි තත්තද්දිශායෙන් අන්නපාන වස්ත්රම ගන්ධ මාලාදි ගෙන ක්ෂත්රි ය බ්රා්හ්මණාදීහු “කහං බුද්ධො කහං භගවා කහං දෙව දෙවො” යනාදීන් බුද්ධප‍ෙය්ය්නපාෂණ කෙරෙති; ශකටශතයෙනුදු ප්ර ත්ය ය ඇරැ අවකාශ නො ලදින් හාත්පසැ ගවු පමණ තන්හිදු ශකටධූරයෙන් ශකටධුරයෙහි පැහැර සිටුවත්; බුදුනට සෙයින් සඟනට මහත් ලාභසත්කාර උපන්.
එයින් වදාළහ ධර්ම මසංග්රා හක ස්ථවිරයො:-
“තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා සක්කතො ෙහාති ගරුකතො මානිතො පූජිතො අපවිතො ලාභි
368 ධර්මලප්ර;දීපිකා
චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චය භෙසජ්ජපරික්ඛා රානං, භික්ඛුසඞ්ඝොපි ඛො සක්කතො හොති ගරුකතො මානිතො පූජිතො අපචිතො ලාභී චීවර පිණ්ඩපාත සෙනාසන ගිලානපච්චය හෙසජ්ජපරික්ඛාරානං” යි.
මෙසෙ බුදුන් සෙයින් සඟහු ලාභයෙහිදු යසසෙහිදු අග්රජප්රාිප්ත වූහු.
එයින් වදාළහ බුදුහු:-
“යාවතා ඛො චුන්ද එතරහි සඞ්ඝා වා ගණා වා ලොකෙ උප්පන්නා, නාහං චුන්ද අඤ්ඤං එකසඞ්ඝම්පි සමනුස්සාමි එවං ලාභග්ග යසග්ගප්පත්තං යථරිව භික්ඛුසඞ්ඝො”යි.
මෙසෙ බුදුනටදු සඟනටදු උපන් ලාභසත්කාර එක් වැ දෙමහනදී කෙනකුන්ගෙ උදකෞඝයන් සෙයින් අප්රතමෙය වී. මෙසෙයින් ලාභයෙහිදු යසසෙහිදු අග්රෞපාප්ත වූ බුදුන් සඟුන් ගිය ගිය දසට බ්රාෙහ්මණගෘහපතීහුදු ග්රාහම නිගම ජනපදවාසීහුදු අනුගත වෙත්.
එයින් වදාළහ නාගිත මහතෙරහු බුදුනට:-
“සෙය්යළථාපි භන්තෙ ථුල්ලඵුසිතකෙ දෙවෙ වස්සන්තෙ යථානින්නං උදකානි පවත්තන්ති, එවමෙව ඛො භන්තෙ යෙන යෙනෙව දානි භගවා ගමිස්සති තන්නින්නා භවිස්සන්ති බ්රාඛහ්මණගහපතිකා නෙගමා වෙව ජානපදා ච. තං කිස්ස හෙතු? තථාහි භන්තෙ භගව‍ෙතා සීලපඤ්ඤාණං”යි.
මෙසෙ යැ එකකොලහල වන පරිදි. ________
156. සච්චපානං පායෙන්තො යන තන්හි සච්ච ශබ්දය “ඉදං දුක්ඛං අරියසච්චන්ති මෙ භික්ඛවෙ” යන තන්හි සෙයින් පරමාර්ථ“ සත්ය යෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “සච්චංහණෙ න කුජ්ඣෙය්ය” යන තන්හි වාක්සත්යියෙහි වැටෙයි. “සච්චො බ්රා්හ්මණො, සච්චො ඛත්තියො” යන තන්හි සංවෘතිසත්ය‍යෙහි වැටෙයි. “ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤං” යන තන්හි දෘෂ්ටි සත්යියෙහි වැටෙයි.
දසබලපරිනිබ්බානකථා 369
157. රූපප්පසන්නානං රූපප්පමාණානං යනාදී තන්හි රූපප්රබසන්නාදි පුද්ගලයන්ගෙ විභාග කවරැ ය ත්?
කිසෙ යැ යත්න?
ලොකයෙහි ඇතම් කෙනෙක් රූපප්රලමාණ වෙති. ඇතම් කෙනෙක් ඝොෂාප්ර මාණ වෙති, ඇතම් කෙනෙක් රූක්ෂප්ර මාණ වෙති, ඇතම් කෙනෙක් ධර්මප්රෙමාණ වෙත්.
එහි රූපය පමණ කොටගෙන ප්රතසන්නයො ‘රූප ප්රනමාණ’ නම් වෙති, ඝොෂය’ පමණ කොට ගෙන ප්ර සන්නයො ‘ඝොෂප්ර මාණ’ නම් වෙති, රූක්ෂ ප්ර්තිපත් පමණ කොට ගෙන ප්රපසන්නයොන ‘රූක්ෂප්රරමාණ’ නම් වෙති, ධර්ම පමණ කොට ගෙන ප්රමසන්නයො ‘ධර්ම ප්රපමාණ’ නම් වෙත්.
එයින් වදාළහ:-
“චත්තාරො මෙ භික්ඛවෙ පුග්ගලා සන්තො සං විජ්ජමානා ලොකස්මිං කතමෙ චත්තාරො? රූපප්ප මාණො රූපප්පසන්නො, ඝොසප්පමාණො ඝොසප්පසන්නො, ලූඛප්පමාණො ලූඛප්පසන්නො, ධම්මප්පමාණො ධම්මප්පසන්නො”යි.
සර්වසත්වයන් තුන්කොටසක් කළ කලැ දෙකොට සෙක් රූපප්ර්මාණ වෙයි; එක්කොටසක් රූපප්රූමාණ නො වෙයි. පස්කොටසක් කළ කලැ සතර කොටසෙක් ඝොෂප්රා ණ වෙයි; එක්කොටසක් ඝොෂප්ර මාණ නො වෙයි; දසකොටසක් කළ කලැ නව කොටසෙක් රූක්ෂ ප්රපමාණ වෙයි; එක්කොටසෙක් රූක්ෂප්ර මාණ නොවෙයි; ලක්ෂයක් කොටස් කළ කලැ එක්කොටසෙක් ධර්ම; ප්ර්මාණ වෙයි; සෙස්සො ධර්මප්රළමාණ නො වෙත්. මෙසෙ වතුෂ්ප්රවමාණ ලොකසන්නිවාසයෙහි බුදුන් දැක නො පහදනො නම් නැත්. ___________
158. චතුවීසති අසඞ්ඛෙ‍ෙය්ය දෙවමනුස්සෙ භවකන් තාරතො පතාරෙත්වා යන තන්හි ‘චතුවීසති අසඞ්ඛෙ‍ෙය්යව
24
370 ධර්ම ප්ර දීපිකා
යනු එකින් දෙකින් තුනින් සතරින් පසින් සියෙන් පන්සියෙන් දහසින් සුවහසින් කෙළසුවහසින් අධිගම කළවුන් හැර අසඞ්ඛ්යහ අසඞ්ඛ්යර බැවින් සූවිසිස්ථාන යෙක්හි අධිගම කළ දෙවමිනිසුන්ගෙන කියූහු.
කිසෙ යැ යත්?
සුමන මාලාකාර සමාගමයෙහිදු, ධනපාල සමාගම යෙහිදු, ගරහදින්න සමාගමයෙහිදු, ආනන්ධසෙට්ඨී සමාගමයෙහිදු, ජම්බුකාජීවක1 සමාගමයෙහිදු, බ්ර හ්මයාග සමාගමයෙහිදු, සරහපරිබ්රාකජක සමාගමයෙහිදු, එරකපත්ත නාගරාජ සමාගමයෙහිදු, කොළිය මහාමච්ච සමාගම යෙහිදු, උග්ගසෙනසෙට්ඨිපුත්ත සමාගමයෙහිදු, මණ්ඩුක දෙවපුත්ත සමාගමයෙහිදු, මට්ටකුණ්ඩලී දෙවපුත්ත සමාගමයෙහිදු, සුලසා නගරශොභනී සමාගමයෙහිදු, සිරිමා නගරසොභිනී සමාගමයෙහිදු, පෙසකාරධීතු සමාගමයෙහිදු, උග්ගපුරයෙහි චූළසුභද්දා සමාගමයෙහිදු, සාකෙතපුරයෙහි බුදුන් කෙරෙ සූතප්රෙ ම කළ බමුණාගෙ ආළහණයට පිඬු වූ ජනයන්ගෙ සමාගමයෙහි දු, සුනා පරන්තක ජනපදයෙහි වෙණෙඳගම්2 වැසි ජනයන්ගෙ සමාගමයෙහිදු, “සබ්බදානං ධම්මදානං ජිනාති” යන ධම්දෙස්නට පිඬු වූ දෙවියන්ගෙ සමාගමයෙහිදු, රජගහා නුවර සත්දවසක් තිරොකුඩ්ඩපේවත් දෙසන කල ද, විසාලා නුවර සත් දවසක් රුවන්සුත් දෙසන කල ද සුවාසුදහසක් සුවාසූදහසක් බැවින්3 අධිගම කළ ජනයන් හැර මෙයට උනු ව ද ඉතිරි ව ද අධිගම කළ ජනයන් හැර ධම්සක් පැවතුම් සූත්රෙය, මහාසමය සූත්ර්ය, මහා මඞ්ගල සූත්රධය, පරාභව සූත්ර ය, චූළරාහු‍ලොවාද සූත්රඅය, සමචිත්පරියාය සූත්ර්ය, බුද්ධවංශ දෙශනා ය යන එවමාදි ධම්දෙස්නෙන් සූවිසි ස්ථානයෙක්හි අසඞ්ඛ්යාස අසඞ්ඛ්ය්බැවින් අධිගම කළ දෙව්මිනිස්හු ම යැ සූවිසි අසඞ්ඛ්ය් නම් වූවාහු. _____________
1. ජම්බුකාජිව. 2. වෙළඳගම්. 3. බැගින්.
දසබලපරිනිබ්බානකථා 371
159. අන්තරෙ යමකසාලානං යන තන්හි ‘අන්තර’ ශබ්දය “අන්තරා ච බොධිං අන්තරා ච ගයං” යන තන්හි සෙයින් යමක ශාලයන්ගෙ මධ්යබයෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ:-
“නදීතීරෙසු පත්ථානෙ සභාසු රථීයාසු ච,
ජනා සඞ්ගම්ම මන්තෙන්ති මඤ්ච තඤ්ච
කිමන්තරං” 382
යන තන්හි කාරණයෙහි වැටෙයි. “අද්දසා ඛො මං භන්තෙ අඤ්ඤතරා ඉත්ථි විජ්ජන්තරිකාය භාජනං ධොවන්ති” යන තන්හි ක්ෂණයෙහි වැටෙයි. “යස්සන් තරතො න සන්ති කොපා” යන තන්හි චිත්තයෙහි වැටෙයි.
එතැන් සදැහැති කුලපුත්ර“යන් විසින් දැක්කැයුතු සතර ස්ථානයෙන් එකෙක් කිසෙ යැ යත්?
වදාළෙ මැ නො:-
“එත්තාරිමානි භික්ඛවෙ සද්ධස්ස කුලපුත්තස්ස දස්සනීයානි සංවෙජනීයානි ඨානානි. කතමානි චත්තාරි? ඉධ තථාගතො ජාතොති භික්ඛවෙ සද්ධස්ස කුලපුත්තස්ස දස්සනීයං සංවෙජනීයං ඨානං; ඉධ තථාගතො අනුත්තරං සම්මාසම්බොධි අභිසම්බුද්ධොති භික්ඛවෙ -පෙ- ඉධ තථාගතො අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තෙසීති භික්ඛවෙ -පෙ- ඉධ තථාගතො අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බු‍තොති භික්ඛවෙ සද්ධස්ස කුලපුත්තස්ස දස්සනීයං සංවෙජනීයං ඨානං” යි. _____________
160. අනුපාදිසෙසාය නිබ්බාණධාතුයා පරිනිබ්බායි යන තන්හි නිර්වා_ණධාතු ද්විවිධ වෙ; සොපධිශෙෂ යැ, නීරුපධිශෙෂ ය යි.
එහි මාර්ග ඥානෞෂධරස විශෙෂ සමාස්වාදනයෙන් මානසික ක්ලෙශරොගව්යු‍පශමය ‘සොපධිශෙෂ නිර්වාකණ ධාතු’ නම් වෙයි. පුනර්ජන මොපචිතකුශලාකුශල කර්මාුනුබද්ධ ජාත්යාෂදි දුඃඛප්රධබන්ධයාගෙ පුනර්භවයෙහි අප්රමවෘත්තිය ‘නිරූපධිශෙස නිර්වාාණධාතු’ නම් වෙ.
372 ධර්ම‍ප්රෙදීපිකා
එයින් වදාළහ:-
“ද්වෙමා භික්ඛවෙ නිබ්බාණධාතුයො, කතමා ද්වෙ? සඋපාදිසෙසා ච නිබ්බාණධාතු අනුපාදිසෙසා ච නිබ්බාණධාතු කතමා ච භික්ඛවෙ සඋපාදිසෙසා නිබ්බාණ ධාතු? ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු අරහං හොති ඛීණාසවො වූසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසද‍ෙත්ථාක පරික්ඛීණාභවසඤ්ඤොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො, තස්ස තිට්ඨන්තෙව පඤ්චින්ද්රි්යානි යෙසං අවිඝාතත්තා මනාපාමනාපං පච්චනුහොති, සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදියති. තස්ස යො’ රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො, අයං වුච්චති භික්ඛවෙ සඋපාදිසෙසා නිබ්බාණධාතු. කතමා ච භික්ඛු අරහං හොති නිබ්බාණධාතු? ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු අරහං හොති ඛිණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතඟාරො අනුප්පත්තසද‍ෙත්ථාව පරික්ඛීණ භවසඤ්ඤොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො, තස්ස ඉධෙව සබ්බවෙදයිතානි අනභිනන්දිතානි සීති භවිස්සන්ති. අයං වුච්චති භික්ඛවෙ අනුපාදිසෙසා නිබ්බානධාතු. ඉමා ඛො භික්ඛවෙ ද්වෙ නිබ්බාණධාතුයො” යි.
මෙ යැ ද්විවිද නිර්වාධණධාතු නම්.
161. මුනින්දො යන තන්හි ‘මෞන’ යයි නුවණ කියති; එ නුවණින් යුක්ත වනබැවින් බුදුහුදු ‘මුනි’ නම් වෙත්.
එයින් කීහ:-
“මුනීති මොනං වුච්චති ඤාණං, යා පඤ්ඤා පජානනා විචයො පවිචයො ධම්මවිචයො සල්ලක්ඛනා උපලක්ඛනා පච්චුපලක්ඛනා පණ්ඩිවිචං කොසල්ලං නෙ පුඤ්ඤං වෙභව්යා චින්තා උපපරික්ඛා භූරි මෙධා පරිණායිකා විපස්සනා සමපජඤ්ඤං පතොදො පඤ්ඤා පඤ්ඤින්ද්රිියං පඤ්ඤාබලං පඤ්ඤාසත්ථංඤ පඤ්ඤාපාසාදො පඤ්ඤා ආලොකො පඤ්ඤාඔහො‍ෙසා පඤ්ඤාපජ්ජො‍ෙතා පඤ්ඤාරතනං අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි, තෙන ඤාණෙන සමන්නගතො භගවා මුනි මොනප්පත්තො” යි.
1. යො ඉධෙව සබ්බවෙදයිතානි අනභිනන්දිතානි.
පඨමසංගිතිකථා 373
නොහොත් කායමෞනෙය යැ, වාඞ්මෞනෙය යැ, මනො මෞනෙය යැ යන ත්රියවිධ මෞනෙය ධර්මයයෙන් යුක්ත වූ මුනිහි සදෙනෙක් වෙත්. ඔහු කවරහ යත්?
කීයෙ මැ නො:-
“ඉමෙහි මොනෙ‍ෙය්යධහි ධම්මෙහසෙමන්නාග‍තා ඡ මුනිනො: අගාරමුනිනො අනගාරමුනිනො සෙඛ මුනිනො අසෙඛමුනිනො පච්චෙකමුනිනො මුනිමුනිනො, කතමෙ අගාරමුනිනො? යෙ තෙ අගාරිකා අනගාර මුනිනො? යෙ තෙ පබ්බජිතා දිට්ඨපදා විඤ්ඤාතසාසනා, ඉමෙ අනගාරමුනිනො, සත්ත සෙඛා සෙඛමුනිනො. අරහන්තො අසෙඛමුනිනො වුච්චන්ති තථාගතා අරහත්තො සම්මාසම්බුද්ධා”යි.
මෙසෙයින් ෂඩ්විධ මුනීන් කෙරෙහි ‘මුනිමුනි’ නම් ලද බුදුහු තුමුහු මුනිනට ප්රඩධාන වන බැවින් ‘මුනීන්ද්රු’ නම් වෙත්.
දසබලපරිනිබ්බාන කථා
පඨමසංගීති කථා
162. සුභද්දෙන බුඞ්ඪපබ්බජි‍ෙතන යනාදි තන්හි බුදුන් පරිණිවනැ වලප්නා සඟනට “අලං ආවුසො මා සොවිත්ථ” යනාදි කුමට කියූහ යත්? තමන් සුවව වන්නට නිසි, සුගෘහීතග්රාදහී වන්නට ප්ර දක්ෂිණාග්රාිහී වන්නට ධර්ම කථිකා වන්නට විනයධර වන්නට නිසි කාරණ නැත්තෙන් කියත්.
වදාළෙ මැ නො:-
“පඤ්චහි භික්ඛවෙ ධම්මෙහි සමන්නාගතො දුල්ලභො බුඩ්ඪ පබ්බජිතො කතමෙහි පඤ්චහි? දුල්ලහො භික්ඛවෙ බුඩඪපබ්බජිතො සුවවො, දුල්ලහො සුග්ගහිතගාහී, දුල්ලහො පදක්ඛිණග්ගාහී , දුල්ලහො ධම්මකථිකො, දුල්ලහො විනයධරො. ඉමෙහි ඛො භික්ඛවෙ පඤ්චහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො දුල්ලහො බුඩ්ඪපබ්බජි‍ෙතා” යි. _________
374 ධර්ම.ප්ර,දීපිකා
163. ථෙරො භික්ඛු උච්චිනතුති චුත්තො යන තන්හි ‘චුත්තො’ යනු “චුත්තං ඛො පනෙතං භගවතා ධම්මදායාදා මෙ භික්ඛවෙ භවථ මා ආමිසදායාදා” යන තන්හි සෙයින් විපූර්වෙ වැ කථනයෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “යෙසමිදං එතරහි පොරාණං මන්තපදං ගීතං පවුත්තං සමිහිතං” යන තන්හි ප්ර“වචනභාවයෙන් ප්රංවර්තතිත ග්රංන්ථයෙහි වැටෙයි. ලොකයෙහි වූ කලැ “වුත්තො ගණො වුත්තො පරායණො” යන තන්හි අධ්යනයනයෙහි වැටෙයි. මෙ තුන වචිහිගෙ ප්රණයොග යි. ‘වචි’ නම් “වච’= පරිභාෂණෙ” යන ධාතු යි. “ඛෙත්තෙ වුත්තං විරූහති” යන තන්හි වපනයෙහි වැටෙයි. “නො ච ඛො පටිවුත්තං” යන තන්හි අට්ඨදන්තකාදීන් වාපසමිකරණයෙහි වැටෙයි’ “කාපටවො මාණවො දහරො වුත්තසිරො” යන තන්හි කෙශපහරණයෙහි වැටෙයි. මෙ තුන වපිහිගෙ ප්රතයොග යි. ‘වපි නම් “ඩූ වප් = ඛීජ තන්තුසන්තානෙ” යන ධාතු යි. “පන්න ෙලාමො පරදවුත්තො,1 මිගභූතෙන චෙතසා විහරති” යන තන්හි ජීවිතවෘත්තිය‍ැ වැටෙයි. “සෙයාථාපි නාම පණ්ඩුපලාසො බන්ධනා පවුත්තො අභබ්බො හරිතත් තාය” යන තන්හි බන්ධනයෙන් ප්රසමුක්තභාවයෙහි වැටෙයි. මෙදෙක වෘතිහිගෙ ප්රජයොග යි. ‘වෘති’ නම් “වතු = වර්තනෙ” යන ධාතු යි.
164. අහබ්බො අගතිං ගන්තුං යන තන්හි ‘අගති’ නම් ඡන්ද යැ, ද්වෙෂ යැ, භය යැ, මොහ යැ යන මෙ සතර යි. යමෙක් අගතියට යෙ නම් ඔහුගෙ යශස් පසඩමස සද සෙයින් පරිහෙයි.
එයින් වදාළහ:-
“ජන්දා දොසා භයා මොහහා යො ධමමං අතිවත්තති, නීභීයති තස්ස යසො කාළපක්ඛෙව
චන්දිමා” යි. 384
යමෙක් අගතියට නො යෙ නම් ඔහුගෙ යශස් පෙරඩ මස සඳ සෙයින් පිරෙයි. 1. පදරවුත්තො.
පඨමසංගීතිකථා 375
එයින් වදාළහ:-
“ඡන්දා දොසා භයා මොහා යො ධම්මං නාතිවන්තති, ආපුරති තස්ස යසො සුක්කපක්ඛෙව
චන්දිමා” යි 384
_________
165. රොදමානං මහාජනං යන තන්හි ජනයන් වහස්නා පරිදි කිසෙ යැ යත්?
“වහන්සෙ, තෙප්1 ඔවුන් හස්රජ කල්හි සුමුසෙ නොවි වැ නො බැඳී බද්දාව. ඔහු තොප කසුබුකල්හි රුවන්මුව වැ බද්දාහ. තෙප් ඔවුන් සපෙනරජ කල්හි උක්සෙන් රජ වැ දඟින් මිදුවාව. ඔහු තොප දුගීබමුණු කල්හි රුක්දෙවි වැ දිළිඳුදඟින් මිදුවාහ. තෙප් ඔවුන් කිවි2 රජ කල්හි සාමුව වැ මරණීන් මිදුවාව. ඔහු තොප කසීරජ කල්හි සරබමුව වැ මරණින් මිදුවාහ. තෙප් ඔවුන් සැඬල්දරු කල්හි කසී රජ වැ රජය දුන්නාව. ඔහු තොප ගැහැවී දරු කල්හි කසිරජ වැ අඩරජය දුන්නාහ. තෙප් ඔවුන් කුකුරු කල්හි, කාරජ කල්හි, සුවන්මොනර කල්හි, රූරුමුව කල්හි, හස් රජ කල්හි, ජවන්හස්රජ කල්හි රජයෙන් පිදුවාව, මුපුසුඇත්රජ කල්හි3 පිළිබිඹු පුදකළාව. වඳුරු කල්හි ශිඛා පුදකළාව. සක්විති වැ බොමඬ පුදකළාව. ඔවුන් වළිකුළු කල්හි බැදු වැද්දහට රුවන් ඇරැ දී නො විහිදුනෙන් එක් වැ මරණට එළඹි යාව. උකුස්පිළා කල්හි වියො නොව ගෙලෙන් ගල නො දුරු කොටැ වුසුවාව. දැන් ඔවුන් පියා කෙසෙ ආව?” යි ඇතම්හු මහතෙරුන් පාපිටැ හිස් තබා වලප්ති ඇතම්හු’ දක්මින් මැ බිම වැටී හී නුවනුතුළ සෝකඳුළෙන් ළගසා4 වහසිත.
එයින් වදාළහ:-
“එකපුග්ගලස්ස භික්ඛවෙ කාලකිරියා බහුනො ජනස්ස අනුතප්පා හොති. කතමස්ස එකපුග්ගලස්ස? තථාගතස්ස අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස”යි. ______________
1. තෙපි 2. සිවි. 3. මාපුසුඇත්කල්හි. 4. උහසී.
376 ධර්මප්රබදීපිකා
166. ජාතිසතසහස්සෙසු යන තන්හි ‘ජාති’ ශබ්දය “එකම්පිජාතං” යන තන්හි සෙයින් භවයෙහි වැටෙයි; මෙයින් බැහැරැ “ජාති ද්වීහී ඛන්ධෙහි සඞ්ගහීතා” යන තන්හි සංස්කෘතලක්ෂණයෙහි වැටෙයි; “නිගණ්ඨා නාම සමණජාති” යන තන්හි නිකායෙහි වැටෙයි; “යං මාතු කුච්ඡිස්මිං පඨමං චිත්තං උප්පන්නං පඨමං විඤ්ඤාණං පාතුභූතං තදූපාදාය සාවස්ස ජාති” යන තන්හි ප්රංතිසන්ධියැ වැටෙයි; “අක්ඛිත්තො අනුපක්කුට්ඨො ජාතිවාදෙන” යන තන්හි කුලයෙහි වැටෙයි; “සම්පති ජාතො ආනන්දඨ ෙබාධිසත්තො” යන තන්හි ප්ර;සූතියැ වැටෙයි. ______________
167. සීහසෙය්යංන කප්පනකාලො යන තන්හි ‘සිංහ ශය්යාූ’ නම් කවරැ යත්?
ශය්යාය චතුර්විධ වෙ: ප්රෙ තශය්යා‘ යැ, කාමභොගි ශය්යාම යැ, සිංහ ශය්යාය යැ, තථාගතශය්ය් ය යි.
එහි ‘ප්රෙැතශය්යාත’ නම් කවරැ යත්? ප්රෙකතයො මාංසරුධිර විරහිත අස්ථිවර්ම මාත්රධයෙන් සඞ්ඝටිත ශරීර ඇති වන බැවින් පාර්ශ්වයෙන් ශයනය කරන්නට අසමර්ථමයෙන් උත්තාන ව මැ හොවිත්. මෙ ‘ප්රෙයත‍ශය්යාස’ නම්.
‘කාමභොගිශය්යාථ’ නම් කවරැ යත්? කාමභොගී ජනයො භූයොභාවයෙන් වාමපාර්ශ්වයෙන් මැ හොවිත්.
‘සිංහශය්යාා’ නම් කවරැ යත්? මෘගරාජතෙමෙහෙ වාලධිය කළවෙ අතුරෙහි ප්රයක්ෂෙප කොටැ හස්තපාදාදීන් තුබූ සෙ තබාලා පූර්වහපාදමස්තකයෙහි හිස තබාගෙන දක්ෂිණ පාර්ශ්වයෙන් ශයනය කෙරෙයි. ශයනය කොටැ දෙවරැදු නිදා උත්ත්රරස්ත නො වැ ප්රහබුද්ධ වෙයි, ප්රෙබුද්ධ වැ හිස ඔසවා පූර්වුපාදාදීන් තුබූ සෙ බලා පහ වැ තුබූ ඇඟක් ඇත “තාගෙ ජාතියට ද ශූර භාවයට ද උචිත නො වෙ” යි දොම්නස් වැ ගොචරයට නො ගොස් එහි මැ හොවි. තුබු සෙ තුබුව සතුටු වැ නැඟී විජෘම්භණ කොට කෙසුරු පොළො තුන් යලක් සිංහනාද කොට ගොචරටය යෙ.
පඨමසංගීතිකථා 377
‘තථාගතශය්යා ’ නම් කවරැ යත්? හෙ ‘චතුර්ථ ධ්යා න ශය්යා ’ යි.
එයින් වදාළහ:-
“චතස්සො ඉමා භික්ඛවෙ සෙය්යා . කතමා චතස්සො? පෙත සෙය්යාස, කාමභොගිසෙය්යාව, සීහ සෙය්යාු, තථාගත සෙය්යාක” යනාදීන්.
මෙසෙයින් චතුර්විධශය්යා වන් කෙරෙහි බුදුන් සිංහ රාජයක්හු සෙයින් දක්ෂිණ පාර්ශ්වයෙන් ස්මෘතිසම්ප්රහඥාන ඇති වැ කරන ශය්යාි ‘සිංහශය්යා ’ නම්. ____________
168. තිත්ථීයවාදපරිමොවනත්ථංම යන තන්හි ‘තීර්ථද කයො’ නම් කවරහ යත්?
කිසෙ යැ යත්?
තීර්ථය යැ, තීර්ථකරයහ, තීර්ථකයහ, තීර්ථකශ්රාකවක යහ යි සතරෙක් වෙ. එහි ‘තීර්ථ’ නම් දෙසැටදිටු හා එහි සඞ්ග්ර්හයට යන මිථ්යා ග්රායහ යැ. එහි සත්වයො තරණ ප්ලවන උන්මජ්ජන නිමජ්ජන කෙරෙති; එයින් හෙ ‘තීර්ථ’ නම් වෙ. එ දෘෂ්ටීනට උත්පාදකයො ‘තීර්ථීකර’ නම් වෙත්. ඔවුන්ගෙ ලබ්ධි ගෙනැ පැවිජි වූවාහු ‘තීර්ථ ක’ නම් වෙත්. ඔවුනට ප්රිත්යවයදායකයො ‘තීර්ථකශ්රාිවක’ නම් වෙත්.
යම්සෙ නුවණ නැති ගොපල්ලා අනෙකසහස්රී ගොගණයන් ගඞ්ගා නදියට නො තොටින් බහා මුහුදුබත් කොළො ද, එසෙයින් මැ තීර්ථකයො සත්වයන් නො තොටින් බහා අපායගාමී කෙරෙත්.
එයින් වදාළහ:-
“තෙසං යෙ සොතබ්බං සද්දභාතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්ති තෙසං තං භවිස්සති දීඝරත්තං අභිතාය දුක්ඛාය” යි.
මෙසෙයින් තීර්ථකරයන්ගෙ ලබ්ධි ගෙනැ පැවිජි වූවාහු ය ‘තීර්ථකයො’ නම්. __________
378 ධර්මසප්රටදීපිකා
169. වෙහාරපබ්බතපස්සෙ යනු ‘තපොද’ නම් භ්රථදයට නො දුරු තැන් ගෙනැ කීහු.
එහි ‘තපොද’ නම් හ්ර දය වූ පරිදි කිසෙ යැ යත්?
එ පර්වෙතයාගෙ අධොදෙශයෙහි භූමිස්ථ නාගයනට පන්සියක් යොදුන් නාගභවනයෙක් විය, දිව්ය පුරසදෘශ යැ, මණිමය භූමිතලයෙන් හා උද්යා්නවී‍මානයෙන් විභූෂිත යැ. එහි නාගයන් කෙළනා තන්හි මහත් හ්රයදයෙක් විය. එයින් ‘තපොදා’ නම් නදියක් නිර්ගහත වූ හො කුමට ‘තපොදා’ නම් වුව යත්? රජගහානුවර වටා මහත් ප්රෙරත ලොක යැ. එහි දෙලොහොකුඹුනිරෑ අතුරෙකින් එ නදිය ආගත යැ. එයින් එහි දිය ක්වථිත විය; උෂ්ණ විය. මෙසෙයින් එ නදී තප්ත වු උදක ඇති වන බැවින් ‘තපොදා’ නම් වූ.
එයින් වදාළහ:-
“යතො යං භික්ඛවෙ තපොදා සන්දති සො දහො අච්ඡොදකො සාතොදකො සීතොදකො සෙතකො සුපති‍ෙත්ථා් රමණීයො පහූතමච්ඡකච්ඡපො චක්ක මත්තානි ච පදුමානි පුප්ඵන්ති, අපිචායං තපොදා ද්වින්නං මහානිරයානං අන්තරිකාය ආගච්චති. තෙනායං තපොදා කඨිතා සන්දති” යි.
එ හො ය දියෙන් එහි මහත් හ්රඅදයෙක් ජාත විය. හෙ ය ‘තපොදහ්රදද’ නම්
පඨමසඞ්ගීතිකථා. _________දුතියසංගීතිකථා
170. වජ්ජිනං පටිබාහනත්ථාෙය යන තන්හි වජ්ජිහි නම් කවරහ යත්? විශාලා නුවර ලිච්ඡවිවංශසම්භූත රජ්ජුරුවො යි. එහි ‘විශාලා’ නම් කිසෙ වූ ය යත්? කීයෙ මැ නො:-
“තෙන ඛො පන සමයෙන වෙසාලී ඉද්ධා වෙව හොති ඵීතා ච බහුජනා ආකිණ්ණමානුස්සා ච, සත්ත ච පාසාදසහස්සානි සත්ත ච පාසාදසතානි සත්ත ච පාසාදා
දුතියසංගීතිකථා 379
සත්ත ච කූටාගාර සහස්සානි සත්ත ච කූටාගාරසතානි සත්තච කූටාගාරසතානි සත්තච කූටාගාරානි, සත්ත ච ආරාම සහස්සානි සත්ත ච ආරාමසතානි සත්ත ච ආරාම, සත්ත ච පොක්ඛරණීසහස්සානි සත්ත ච පොක්ඛරණීසතානි සත්ත ච පොක්ඛරණීයො”යි.
මෙසෙයින් දෙව්නුවරක් බඳු එනුවරැ තව්තිසා වැසි දෙවියන් බඳු සත්දහස් සත්සිය සත්රජෙක් විය, සත් දහස් සත්සිය සත් යුවරජෙක් විය, සත්දහස් සත්සිය සත් සෙනාධිපතියෙක් විය, සත්දහස් සත්සිය සත් භාණ්ඩාගාරිකයෙක් වී.
ඔවුන් තව්තිසාවැසිදෙවියන් වැනි පරිදි කිසෙ යැ යත්?
බුදුන් දනව් සැරිසරමින් කොටිග්රා්මයට වැඩි කල්හි ඔවුන් කෙරෙන් පන්සියක් ලිච්ඡවීහි වෙෂවිලාසධර වැ රථ නැඟී බුදුන් දක්නනට යෙත්.
කීයෙ මැ නො:-
“අප්පෙකච්චෙ ලිච්ඡවි නීලා හොන්ති නීලවණ්ණා නීලවත්ථා නීලාලඞ්කාරා, අප්පෙකච්චෙ ලිච්ඡවී පීතා හොන්ති පීතවණ්ණා පීතවත්ථා පීතාලඞ්කාරා, අප්පෙ කච්චෙ ලච්ඡවි ලොබිතකා හොන්ති ලොහිතකවණ්ණා ලොහිතකවත්ථා ලොහිතකාලඞ්කාරා, අප්පෙ කච්චෙ ලිච්ඡවී ඔදාතා හොන්ති ඔදාතවණ්ණා ඔදාතවත්ථා ඔදාතා ලඞ්කාරා”යි.
මෙසෙයින් එන ලිච්ඡවි රජපිරිස් දැක බුදුහු “මහණෙනි, යම් කෙනකුන් විසින් තව්තිසාවැසි දෙවියො පූර්වායෙහි නො දක්නා ලද්දාහු ද, දැන් මෙ ලිච්ඡවි රජ පිරිස් බලනු මැනැවැ” යි වදාළො.
“යෙහි කෙහිවි භික්ඛවෙ භික්ඛුහි දෙවා තාවතිංසා අදිට්ඨ පුබ්බා, ඔලොකෙථ භික්ඛවෙ ලිච්ඡවිපරිසං, අපලොකෙථ භික්ඛවෙ ලිච්ඡවීපරිසං, උපසංහරථ භික්ඛවෙ ලිච්ඡවීපරිසං තාවතිංසපරිසං” යි.
මොහු යැ ‘වජ්ජිහි’ නම්.
380 ධර්ම‘ප්රරදීපිකා
171. ගොතමත්ත්ථාවිදූරෙ යන තන්හි එතොට ‘ගෞතම තීථි’ නම් කුමට වියැ යැත්? බුදුහු එක්සමයෙක්හි අඩතෙලෙස්යල්සියක් සඟුන් පිරිවරා පාටලිග්රාමමයට එළැඹැ එහි නුවර පිහිටුවන්නට ගිය මගධමහා මාත්යියන් විසින් සන්තර්පිත වැ අනුමොදනා කොට හුනස්නෙන් නැඟී වැඩියො. එකල්හි ඔහු “අද ශ්රොමණගෞතම යම් ද්වාරයෙකින් ගියෙ ද එදොර ගෞතමද්වාර” නම් වුව මැනැවැ, යම් තොටෙකින් ගඞගානදින් උත්තීර්ණ වීද එතොට ‘ගෞතම තීර්ථව’ නම් වුව මැනැවැ” යි බුදුන් පස් පස් ගියො. එසඳ බුදුහු එගම යම්දොරෙකින් වැඩියො ද, හෙ එනුවරැ ‘ගෞතමද්වාර’ නම් විය. යම්තොටෙකින් ගඩ්ගානදින් තරණ කොළො ද, එතොට එගඟැ ‘ගෞතමතීර්ථම’ නම් වී. 172. උත්තමනගරං මාපෙත්වා යන තන්හි එනුවර උත්තම වන පරිදි එදවස් පාටලිග්රාවමයට වැඩි බුදුන් විසින් මැ භාෂිත යි. “ඉධාහං ආනන්ද රත්තියා පච්චූසසමයං පච්චුට්ඨාය අද්දසං දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානු සකෙන සම්බහුලා දෙවතායො පාටලිගාමෙ වත්ථූනි පරිගණ්හන්තියො. යස්මිං පදෙසෙ මහෙසක්ඛා දෙවතා වත්ථූනි පරිගණ්හන්ති, මහෙසක්ඛානං තත්ථ රාජුනං රාජමහාමත්ථානං චිත්තානි නමන්ති නිවෙසනානි මාපෙතුං. යස්මිං පදෙසෙ මජ්ඣිමා දෙවතා වත්ථූනි පරිගණ්හන්ති, මජ්ඣිමානං තත්ථ රාජූනං රාජමහාමත්ථානං චිත්තානි නමන්ති නිවෙසනානි මාපෙතුං. යස්මිං පදෙසෙ මජ්ඣිමා දෙවතා වත්ථූනි පර්ගණ්හන්ති, මජ්ඣිමානං තත්ථ රාජූනං රජමහා මත්තානං චිත්තානි නමන්ති නිවෙසනානි මාපෙතුං යස්මිං පදෙසෙ නීචා දෙවතා වත්ථූනි පරි ගණ්හන්ති, නීවානං තත්ථ රාජූනං රාජමහාමත්තානං චිත්තානි නමන්ති නිවෙසනානි මාපෙතුං. යාවතා ආනන්ද අරියං ආයතනං යාවතා වණිප්පථො ඉදං අග්ගනගරං භවිස්සති පාටලිපුත්තං පුට භෙදනං”යි.
මෙසෙ එනුවර මුළුදඹදිවට අග්රග වනබැවින් උත්තම නම්.
දුතියසංගීතිකථා 381 173. දසවත්ථූනි දීපෙන්ති යන තන්හි ‘දශවස්තු’ නම් කවරැ යත්?
හඟැ එව ගෙනැ තමා පරිහරණය කළ ලුණු යවකැලිවත් හා මුසු කොට වළඳත් වටී. සන්නිධි නොවෙයි යනු එකෙකැ. යව කැලිවත් පස්වරු දෙඅඟුල් දක්වා වළඳත් වටී. යනු එකෙකැ. පැවැරිබොජුන් අයිරිත් කැප නො කළ ද හොත් ගමතුරෙහි වළඳත් වටි. යනු එකෙකැ. මහසිමින් ඇතුළත නන් නන් ආවාසයෙහි වෙන් වෙන් පොහො පවුරුණු ඈකරත් වටී. යනු එකෙකැ. ඇතුළුසිමැ සිටියත් රිසි නො ගෙනැ වග වැ පොහො පවුරුණු ඈ කොටින් පැසුළු රිසි ගනුත් වටී. යනු එකෙකැ. වදෑජුරන් කළ කැප අයප වත් ඔවුන් කළ පමණින් තමා කරත් වටී. යනු එකෙකැ. පැවැරි වූවාහු අමත්දිහි අයිරිත් කැප නො කොට වළඳත් වටී. යනු එකෙකැ. නො ළා නුමුහුකළ මිණිමොර රුවර රහ බොත් වටි. යනු එකෙකැ. රන් රදි මසු කහවණු ඈ අයප වත් වටී. යනු එකෙකැ. එයින් කීහ :- “කප්පති සිඞගිලොණකප්පො, කප්පති ද්වඩ්ගුල කප්පො කප්පති ගාමන්තරකප්පො. කප්පති ආවාස කප්පො, කප්පති අනුමතිකප්පො, කප්පති ආචිණ්ණ කප්පො, කප්පති ජළොහි පාතුං, කප්පති අදසකං නිසි දනං, කප්පති ජාතරූපරජතං” යි. මෙ යැ ‘දශවස්තු’ නම්.
174. සබ්බං සාසනමලං සොධෙත්වා යන තන්හි ‘සබ්බ’ ශබ්දය “සබ්බෙ ධම්මා සබ්බාකාරෙන බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණමුඛෙ ආපාථං ආගච්ඡන්ති” යන තන්හි සෙයින් සර්වොසර්වථයෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “සබ්බෙසං වො සාරිපුත්තා සුභාසිතං පරියායෙන” යන තන්හි ප්රහදෙශසවර්යෙ හි වැටෙයි. “සබ්බං වො හික්ඛයෙ දෙසිස්සාමි
1. කැපට පමණින්. 2. ජළොග; ජළොගි.
382 ධර්මප්රටදීපිකා
චක්ඛුඤ්චෙව රූපඤ්ච - පෙ - මනො වෙව ධම්මා ච ” යන තන්හි ආයතනසවර්‍යෙහි වැටෙයි. “සබ්බං සබ්බතො සඤ්ජානාති” යන තන්හි සත්කායසර්ව යෙහි වැටෙයි.
175. දසසහස්සමත්තා පාපභික්ඛු මහාසඩ්ඝිකං නාම ආචරියවාදං අකංසු යනාදි තන්හි නිකායාන්ත රප්රතසව කළ පාපභික්ෂූහු තුන්අඟින් යුත් මහාචෞරයන් වැන්නො. කිසෙ යැ යත්? මහසෙරතෙමෙහෙ විෂමනිශ්ශ්රි ත වෙයි. ගහනල නිශ්ශ්රිනත වෙයි. බලවන්නිශ්ශ්රිිත වෙයි. එහි විෂම වූ නදීවිදුර්ගාදී දුර්ගරයන් ආශ්රසය කරනුයෙ ‘විෂමනිශ්ශ්රී‍ත’ නම් වෙයි. තෘණගහන වෘක්ෂගහනාදි ගහනයන් ආශ්රතය කරනුයෙ ‘ගහනනිශ්ශ්රීීත’ නම් වෙයි. බලවත් රාජරාජ මහාමාත්යා දීන් ආශ්රසය කරනුයෙ ‘බලවන්නිඃශ්රි‍ත’ නම් වෙයි. මෙතුන් අඟින් යුත් මහසොරහු නො කරන සොරකම් නැත්.
එයින් වදාළහ :- “තීහි භික්ඛවෙ අඩ්ගෙහි සමන්නාගතො මහා වොරො සන්ධිම්පි ඡින්දති, නිල්ලොපම්පි හරති, එකාගාරිකම්පි කරොති, පරිපන්ථෙපිතිට්ඨති” යනාදී. එසෙයින් මැ පාපභික්ෂු දු විෂමනිශ්ශ්රිමත වෙයි. ගහනනිශ්ශ්රිතත වෙයි, බලවන්නිශ්ශ්රිපත වෙයි. එහි විෂම වූ කායකර්මත වාක්කර්මන මනඃකර්මයෙන් සමුපෙත වූයෙ ‘විෂමනිශ්ශ්රිවත’ නම් වෙයි. ලබ්ධි ගහන නිපතිත වූයෙ ‘ගහනනිශ්ශ්රිනත’ නම් වෙයි. රාජරාජමහා මාත්යාරදි බලවත් ජනයන් නිසා ප්රිනයශීලභික්ෂූනට පීඩා කරනුයෙ ‘බලවන්නිශ්ශ්රි්ත’ නම් වෙයි. ඔහු විසින් නො කටහැකි පව් නම් නැත්.
එයින් වදාළහ : -
“තීහි භික්ඛවෙ අඩ්ගෙහි සමන්නාගතො පාපභික්ඛු ඛතං උපහතං අත්තානං පරිහරතිං සාවජ්ජො ව හොති සානුවජ්ජො විඤ්ඤෑනං බහුඤ්ච අපුඤ්ඤං පසවති” යනාදී.
තතියසංගිතිකථා 383
ඔවුන් කෙරෙහි ප්රයසාද කරත් දොස් නැති හො යත්? දොස් ඇති. කිසෙ යැ යත්? යම් බාලයෙක් නො විචාරා ගුණ නැතියවුන්ගෙ ගුණ කියා ද, නො පහදමනා තන්හි පහදී ද, පහදමනා තන්හි නො පහදීද; හෙ පාපභාග් වෙ.
එයින් වදාළහ :-
“වතුහි භික්ඛවෙ ධම්මෙහි සමන්නාගතො බාලො අබ්යනත්තො අසප්පුරිසො ඛතං උපහතං අත්තානං පරිහරති, සාවජ්ජො විඤ්ඤෑනං, බහුඤ්ව අපුඤ්ඤං පසවති. කතමෙහි වතුහි? අනනු විච්ච අපරියොගාහෙත්වා අවණ්ණාරහස්ස වණ්ණං භාසති. වණ්ණාරහස්ස අවණ්ණං භාසති. අප්පසාදනීයෙ ඨානෙ පසාදං උපදංසෙති, පසාදනීයෙ ඨානෙ අප්පසාදං උපදං සෙති ඉමෙහි ඛො භික්ඛවෙ වතුහි ධම්මෙහි සමන්නා ගතො බාලො - පෙ බහුඤ්ච අපුඤ්ඤං පසවත්” යි.
යම් පණ්ඩිතපුරුෂයෙක් විචාරා ගුණ නැතියවුන්ගෙ ගුණ නො කියා ද, ගුණ ඇතියවුන්ගෙ ගුණ කියා ද, නො පහදමනා තන්හි නො පහදී ද, පහදමනා තන්හි පහදී ද, හෙ පුණ්යැභාග් වෙ.
එයින් වදාළහ :- “වතුහි භික්ඛගයෙ ධම්මෙහි සමන්නාගතො පණ්ඩිතො ඛ්යදත්තො සප්පුරිසො අක්ඛතං අනුපහතං අත්තානං පරිහරති. අනවජ්ජො ච හොති අනනුවජ්ජො විඤ්ඤෑනං, බහුඤ්ච පුඤ්ඤං පසවති. කතමෙහි වතුහි? අනුවිච්ච පරියොගාහෙත්වා අවණ්ණාරහස්ස අවණ්ණං හාසති, වණ්ණාරහස්ස වණ්ණං හාසති, අප්පසාදනීයෙ ඨානෙ අප්පසාදං උපදංසෙති, පසාදනීයෙ ඨානෙ පසාදං උපදංසෙති. ඉමෙහි ඛො භීක්ඛවෙ වතුහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො පණ්ඩිතො - පෙ - බහුඤ්ච පුඤ්ඤං පසවති” යි.
දුතියසඩ්ගීතිකථා
384 ධර්මප්රවදීපිකා
තතියසංගීති කථා.
176. සපරිසො සරණසීලෙසු පතිට්ඨාය යන තන්හි ඔහුගෙ පරිජනයන් සරණසිලැ පිහිටන්නට හෙතු කවරැයත් ? යම්සෙ හිමවත්පර්වජතරාජයා නිසා මහත් වූ වෘක්ෂ ශාඛාවො ක්ෂුද්රකශාඛා පලාශයෙන් හා ත්වක්ප්ර්පටිකායෙන් හා ඵල්ගුසාරයෙන් වඩිත් ද, එසෙයින් මැ ශ්ර ද්ධාඇති කුලපතිහි නිසා ඔහුගෙ පරිජනයො ශ්ර්ද්ධායෙන් හා ශීලයෙන් හා ප්රහඥායෙන් වඩිත්.
එයින් වදාළහ :-
“හිමවන්තං භික්ඛවෙ පබ්බතරාජං නිස්සාය මහා සාලා තීහි වඩ්ඪීහි වඩ්ඪන්ති. කතමාහි තීහි ? සාබාපත්තපලාසෙන වඩ්ඪන්ති. තචපපටිකාය වඩ්ඪන්ති. ඓග්ගුසාරෙන වඩ්ඪන්ති. හිමවන්තං භික්ඛවෙ පබ්බත රාජං නිස්සාය මහාසාලා ඉමාහි තීහි වඩ්ඪිහි වඩ්ඪන්ති. එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ සද්ධං කුලපතිං නිස්සාය අන්තොජනො තීහි වඩ්ඪිහි වඩ්ඪති. කතමාහි තීහි? සද්ධාය වඩ්ඪති. සීලෙන වඩ්ඪති. පඤ්ඤාය වඩ්ඪති. සද්ධං භික්ඛයෙ කුලපතිං නිස්සාය අන්තොජනො ඉමාහි තීහි භික්ඛවෙ කුලපතිං නිස්සාය අන්තොජනො ඉමාහි තීහි වඩ්ඪිහි වඩ්ඪති ” යි.
177. නිග්රොපධත්ථෙරස්ස දෙවසිකං සත්සහස්සං යන තන්හි නිග්රොතධමහතෙරනට දවස්පතා ලක්ෂයක් ධන වියදම් කරන පරිදි කිසෙ යැ යත්?
එ රජ උදය මැ තුන්සිවුරු හස්තිස්කන්ධයෙහි තබා පන්සියක් අමුණු ගඳ හා පන්සියක් සුමුගු මල් හා සමඟ ඔවුනට දී යවයි. දාවල ද එසෙ මැ දී යවයි. සවස ද එස මැ දී යවයි. තුන් වේලෙහි සළු පෙරළන්නෙ “අප මහතෙරනට සිවුරු දී යවූයෙ දැ”යි පිළිවිසැ බලා සළු පෙරළයි. මහතෙරහුදු තුන්වේලෙ අළ සිවුරු සම්ප්රාැප්ත සබ්රිහ්මචාරීනට දෙති. එකල්හි දඹදිව සඟනට බොහොසෙ නිග්රොාධමහතෙරුන්ගෙ සිවුරු වියැ, ඔවුන්ගේ’මැ පිණ්ඩපාතාදි ප්රරත්යගය ද වී. 1. ඔවුන් ම ගේ.
තතියසංගීතිකථා 385
178. තිස්සො නාම මහාබ්රවහ්මා යන තන්හි ‘බ්රපහ්ම’ ශබ්දය “සහස්සො බ්රයහ්මා” යනාදි තන්හි සෙයින් මහාබ්රිහ්මයා කෙරෙහි වැටෙයි, මෙයින් බැහැරැ “ බ්රයහ්මාති භික්ඛවෙ තථාගතස්සෙතං අධිවචනං” යන තන්හි බුදුන් කෙරෙහි වැටෙයි, “අනාසවො සබ්බදුක්ඛප්පහිනො, සච්චච්හයො බ්රනහ්මෙ උපාසිතො මෙ” යන තන්හි බ්රා හ්මණයන් කෙරෙහි වැටෙයි, “බ්රචහ්මාති මාතාපිතරො පුබ්බාචරියාති වුච්චරෙ” යන තන්හි මවුපියන් කෙරෙහි වැටෙයි, “බ්රාහ්මචක්කං පවත්තෙනි” යන තන්හි ශ්රෙනෂ්ඨයෙහි වැටෙයි.
179. න මයං සහ තිත්ථියෙහි උපොසථං කරොම යනාදි තන්හි තිථිකයන් කෙරෙහි ශ්රාමණයන් නැත්තෙන් තමන් හිස් සිඳුතු දු ඔවුන් හා පොහො නො කොළො.
ඔවුන් කෙරෙහි ශ්රනමණයන් නැති පරිදි කිසෙ යැ යත්? යම්සෙ සුරක්ත හස්තපාද ඇති භාසුරකෙශරස‍ටා ඇති සිංහමෘග රාජ සොහොන හො කසළගොඩ වසන්නෙ නො වෙයි; තුන්දහසක් යොදුන් හිමව්වනයට වැද මිණිගුහායෙහි මැ වෙසෙ. යම්සෙ සදැත් ඇත්රජ කාලාවක හස්තිකුලාදි නවකුලෙහි උපදනෙ නො වෙයි; සදැත් කුලයෙහි මැ උපදී. යම්සෙ වලාහස් අස්රජ ගද්රවහකුලයෙහි හො උෂ්ට්ර කුලයෙහි උපදනෙ නො වෙයි; සින්ධුනදි තීරයෙහි සෛන්ධවකුලයෙහි මැ උපදී. යම්සෙ යෙළ සියක්යොදුන් ගුරුළු රජ ගම්දොර එඩරුවන ආදියැ වසන්නෙ නො වෙයිත මහමුහුදට වැද හිඹුල්දහතළා වනයෙහි මැ වෙසෙ. යම්සෙ දියරට හස්රජ ගම්දොර ගවරවළ චිත්රවකූටපර්වඩතයෙහි මෑ වෙසෙ. යම්සෙ චතුර් ද්වීපෙශ්වර චක්රජවර්තිරජ නීචකුලයෙහි උපදනෙ නො වෙයි; අසම්භින්න වූ ජාතිඇති ක්ෂත්රිරයකුලයෙහි මැ උපදි. එසෙයින් මැ ශ්රයමණයො අන්යවතිර්ථකයන් කෙරෙහි උපදනාහු නො වෙති; ආය්ය්ුර්‍මාර්ගරපරිෂ්කෘත බුද්ධශාසන යෙහි මැ උපදිත්.
386 ධර්ම.ප්රුදීපිකා
එයින් වදාළහ :- “ඉධෙව භික්ඛවෙ සමණො, ඉධ දුතියො සමණො, ඉධ තතියො සමණො, ඉධ චතුත්ථා සමණො, සුඤ්ඤා පරප්පවාදා සමණෙහි අඤ්ඤ” යි.
180. කම්මං විභජිත්වා යනු ‘කර්මවිභාග කොටිනැ’ යූ සෙ යි.
එහි කර්ම.විභාග නම් කවරැ යත් ? සෞත්රා්න්තිකපය්ය්මර්යේන් කර්ම එකොළොසෙක් වෙයි: දෘෂ්ට ධර්මවෙද්ය කර්ම යැ, අපරාපය්ය්ෙර්වෙොද්යි කර්ම යැ, යද්ගුරුක යැ, යද්බහුල යැ, යදාසන්න යැ, කෘතත්වාත්කර්ම යැ, ජනක යැ, උපස්තම්භක යැ, උපපීඩක යැ, උපඝාතක ය යි.
එහි එකජවනවීථියැ සප්තචිත්තයන් කෙරෙහි කුසල්වුව මැනැවැ, අකුසල්වුව මැනැවැ, පළමුජවන්සිත් ‘දෘෂ්ටධර්මවෙද්ය්කර්ම’ නම් වෙයි, හෙ මෙ මැ අත්බැවැ විපාක දෙයි. කුසල් කාකවළිය සිටුයට සෙයින් පුණු සිටුහට 2 සෙයින් විපාක දෙයි. අකුසල් නන්දයක්ෂයහට නන්දමාණවකයහට නන්දගොඝාතකයහට කොකාලිකයහට සුප්රුබුද්ධ ශාක්යනයහට දෙවදත්තයහට සිත් මණෙවියහට සෙයින් විපාක දෙයි. මෙ මැ අත්බැවැ විපාක දෙන්නට අසමර්ථ වී නම් ‘අභුත්කර්ම’ නම් වෙයි. අවිපාකභාවයට පැමිණෙයි. එ කර්මය මෘගව්ය ෙධාපමායෙන් දතයුතු වෙ. යම්සෙ මුවවැද්දා විසින් මෘගයා දැක ධනුෂ3 ඇද වුහුටු ශරය ඉදින් නො වැරැද්දෙ වී නම් එ මෘග එතැන මැ හෙයි. එකල්හි මුවවැදි සම ලොහොලා කඩ කඩ කොට සිඳ මස් ගෙන පුත්රනදාරයන් සන්තුෂ්ට කෙරෙමින් යෙයි. බදින් වැරැද්දේ වී නම් මෘග පලාගොස් වටාලා එදස නො බලයි. මෙයිදු එසෙයින් මැ දතයුතු වෙ.
ශරය නො වැරද මාගයා විදිකල් වැන්නැ දෘෂ්ට ධර්මවෙද්ය. කර්මයාගෙ විපාකවාරප්ර තිලාභය, ශරය වැරදිකල් වැන්නැ අවිපාකභාවය.
1. අඤ්ඤා, 2. පුණ්සිටුහට, 3. ධනු.
තතියසංගීතිකථා 387 සත්වන ජවන්සිත් ‘උපපද්යනවෙද්යණකර්ම’ නම් වෙයි. හෙ අනන්තර ආත්මභාවයෙහි විපාක දෙයි. හෙ මැ කුශලපක්ෂයෙහි අෂ්ටසමාපත්ති විසින් අකුශලපක්ෂයෙහි පඤ්චානන්තය්ය්දර්‍කර්ම විසින් දතයුතු වෙ. එහි අෂ්ටසමාපත්තිලාභී එක් සමාපත්තියෙකින් බ්රමහ්ම ලොකයෙහි උපද්දි. පස් ආනන්තය්ය්්ර්කසර්ම කෙළෙ එක් කර්මයෙකින් නරකයෙහි උපද්දි සෙසු සමාපත්තීහු ද කර්මයො ද ‘අභූත්කර්ම’ නම් වෙති. අවිපාකභාවයට පැමිණෙත්. මෙ අර්ථය ද පූර්වොයක්ත උපමායෙන් දත යුතු වෙ.
එ දෙදෙනා අතුරෙහි පස්ජවන්සිත් ‘අපරාපය්ය්ිර්‍ වෙද්යකකර්ම’ නම් වෙයි, අනාගතයෙහි යම් කලෙකැ අවකාශ ලද නම් එකලැ විපාක දෙයි. සංසාරප්රිවෘත්තිය ඇති තාක් කලැ ‘අභූත්කර්ම’නම් නො වෙයි. එ කර්ම සාරමෙයව්යායධොපමායෙන් දතයුතු වෙ. යම්සෙ සුනඛ ව්යාාධයා විසින් මාගයා දැකැ විහිදුනාලද සුනඛ මෘගයා ලුහුබැඳ යම්තැනෙක්හි ප්රාඛප්ත වෙ ද එතැන්හි සිට ඩෙහෙයි. එසෙයින් මැ මෙ කර්මය යම් තැනෙක්හි අවකාශ ලද ද එතැන්හි විපාක දෙයි. එයින් මුක්ත සත්වයෙක් නම් නැත.
කුශලාකුශලයන් කෙරෙහි ගුරු අඟුරු දෙදෙනා ඇතිකලැ යමෙක් ගුරු ද හෙ ‘යද්ගුරුක’ නම් වෙයි. හෙ මැ කුශලපක්ෂයෙහි මහත්ගතකර්ම යැ, අකුශල පක්ෂයෙහි පඤ්චානන්තය්ය්රර්‍කර්ම යැ. එ ඇති කලැ සෙසු කුසල්හු හො අකුසල්හු හො විපාක දෙන්නට අසමර්ථයහ. එ දෙකර්ම මැ පිළිසිඳ දෙයි. යම්සෙ උදැටක් පමණ හකුරෙක් හො යගුළියෙක් හො දියවිලෙක ප්රෙක්ෂිප්ත වූයෙ දියපිට ඉපිලෙන්නට අසමර්ථ යැ, යටට බස්සි. එසෙයින් මැ කුසල්හිදු අකුසල්හුදු යමෙක් ගුරු වී නම් හෙ මැ ගෙනැ යෙයි.
කුශලාකුශලයන් කෙරෙහි යමෙක් බහුල වී ද හෙ ‘යද්බහුල’ නම් වෙයි. හෙ දීර්‍ලයරාත්රලයෙහි ලබ්ධාසෙවන 1. විහිදිනාලද: විහිනාලද 2. ගරු අගරු
388 ධර්මදප්ර:දීපිකා
විසින් දතයුතු වෙ. නොහොත් යමෙක් බලවත් කුශල කර්මයෙහි සොම්නස් කෙරෙ ද, අකුශලකර්මයෙහි සන්තාප කෙරෙ ද, මෙ ද ‘යද්බහුල’ නම් වෙ. හෙ මැ යම්සෙ මල්ලයන් දෙදෙනක්හු යුද්ධභූමියට අවතීර්ණද වූ කල්හි යමෙක් බලවත් වී නම් හෙ ඉතරයා පැහැර හෙළා යෙයි. එසෙයින් මැ ඉතර දූර්වමලකර්මයා මැඩ යමෙක් ආසෙවනවශයෙන් හො බහුල වෙ ද, සන්තාප වශයෙන් බලවත් වෙ ද , හෙ විපාක දෙයි.
කුශලාකුශලයන් කෙරෙහි යම් කර්ම යෙක් ආසන්න මරණ ඇති සත්ව ස්මරණ කරන්නට නිසි වී ද හෙ ‘යදාසන්න’ නම් වෙයි හෙ මැ යම්සෙ ගොගණපරිපූර්ණ වූ ව්රීජයෙහි දොර විවර කළ කලැ පරභාගයෙහි බලවත් බලවත් ගොගණයන් ඇතුදු කලැ යමෙත් ව්රිජද්වාරයට ආසන්න වී ද, යටත්පිරිසෙයින් දුර්වල මහලු ගොනෙකුදු වී නම් හෙ මැ පළමු වැ නික්මෙයි. එසෙයින් මැ සෙසු කුශලාකුශලයන් ඇතිදු කලැ මරණකාලයට ආසන්න වනබැවින් හෙ මැ විපාක දෙයි.
මෙතුන්කර්මෙයෙන් මුක්ත වූ අඥානවශයෙන් කරන ලද කර්ම ය කෘතත්වාත්කර්මැ නම් වෙ. හෙ යම්සෙ උන්මත්තකයා විසින් ක්ෂිප්තකාණ්ඩය යම් යම් තැනකට යෙ ද , එසෙයින් මැ ඔවුන්ගෙ අභාවයෙහි යම් යම් තැනෙක්හි විපාක දෙයි.
‘ජනක’ නම් එක්ප්ර තිසන්ධියක් දී ප්රවවෘත්ති නො දෙයි. ප්රයවෘත්තියැ අනෙක් කර්මයෙක් විපාක දෙයි. යම්සෙ මවු ජනවා ද කිරිමවු පිළිජගී ද, එසෙයින් මැ පිළිසඳ දෙන ජනක කර්ම මව වැන්නැ, ප්රනවෘත්තියැ සම්ප්රා,ප්තකර්ම කිරිමව වැනි.
‘උපස්තම්භක’ නම් කුසල්හිදු අකුසල්හිදු ලැබෙයි. ඇතමෙක් කුසල් කොට සුගතිභවයෙහි උපද්දී. හෙ එහි සිට පුන පුනා කුසල් කොට ඒ කර්මයා වහල් කොට අනෙකවර්ෂශතසහස්රනයෙහි සුගති භවයෙහි මැ ඇවිද්දි. ඇතමෙක් අකුසල් කොට දුර්ගතිභවයෙහි උපද්දී. හෙ එහි සිට පුනපුනා අකුසල් කොට එ කර්මයා වහල්කොට බොහො වර්ෂශතසහස්රලයෙහි දුර්ගති භවයෙහි ඇවිද්දි.
තතියසංගිතිකථා 389 අනෙක් නයෙකුදු ඇත්: ‘ජනක’ නම් කුසලුදු වෙයි. අකුසලුදු වෙ. හෙ ප්රකතිසන්ධිය ද ප්රහවෘත්තියද රූපාරූප විපාකස්කන්ධයන් උපදවයි. ‘උපස්තම්භක’ වූ කලැ විපාක දෙන්නට අසමර්ථ යැ, අනෙක් කර්මයෙකින් පිළිසඳ දුන් කලැ, විපාක දුන් කලැ, උපදනා සුඛ දුඃඛයට වහල් වෙයි, දීර්ඝකාලයෙහි පවත්වා.
‘උපපීඩක’ නම් අනෙක් කර්මයෙකින් පිළිසඳ දුන් කලැ, විපාක දුන් කලැ, උපන් 1 සුඛදුඃඛයට පීඩා කෙරෙයි , බාධා කෙරෙයි, දීර්ඝ කාලයෙහි නො පැවැත්ත දෙයි. කිසෙ යැ යත්? කුශලකර්මයා විවස්නා කලැ අකුශලකර්ම උපපීඩක වැ උහුදු විපාක නො දියැ දෙ. අකුශලකර්මයා විවස්නා කලැ කුශලකර්ම උපපිඩක වැ උහුදු විපාක නො දියැ දෙ. යම්සෙ වඩනා රුකක් හො ගසක් හො ලියයක් හො කිසි කවරයෙක්2 දඬුයෙකින් හො සැතෙකින් හො පැහැර සිඳ හො පියයි. එකල්හි එ රුක හො ගස හො ලිය හො වඩනට අසමර්ථැ වෙයි. එසෙයින් මැ කුසල් විවස්නෙ අකුසලින් උප පිඩිත වැ අකුසල් විවස්නෙ කුසලින් උපපිඩිත වැ විපාක දෙන්නට අසමර්ථ වෙ. එහි සුනක්ඛත්තයාගෙ අකුශල කර්මය කුශල කර්මපයට උපපීඩක විය. චොරඝාතකයාටග කුශලකර්මය අකුශලකර්මයට උපපීඩක වී.
‘උපඝාතක’ වනාහි තමා විසින් කුශලස්වභාවය ද අකුශල ස්වභාවය ද ඇතියෙ අනෙක් දුර්වලකර්මයන්හට උපඝාත කොට ඔහුගෙ විපාකය පිළිබහා තමාගෙ විපාකයට අවකාශ කෙරෙයි. මෙසෙ කර්මයා විසින් අවකාශ කළ කලැ එ විපාකය උත්පන්න නම් වෙයි. ‘උපචේඡදක’ යැ යනුදු ඔව්හට මැ නමි. මෙ එහි නයයි. කුශලකර්මයා විවස්නා කලැ එක් අකුශලකර්මයෙක් උත්ථිත වැ එ කර්මයා උච්ඡින්න කෙ‍රයි. අකුශල කර්මමයා විවස්නා කලැ එක් කුශලකර්ම‍කේ උත්ථිත වැ එ කර්මයා උච්ඡින්න කෙරෙයි. මෙ ‘උපචෙඡදක’ නම් වෙයි. එහි අජාතශත්රැ හුගෙ ආනන්තය්ය්යර්‍කර්මය කුශලච්ඡෙදක විය. අඞ්ගුලිමාලයන්ගෙ ශිලසමාදානාදි කුශල කර්මය අකුශලචේඡදක වී. 1. උපදනා. 2. කවුරුයෙක්.
390 ධර්මප්රනදීපිකා
මෙසෙ සෞත්රාමන්තිකපය්ය්ිර්‍ායෙන් එකාදශකර්මයො විභක්තයහ. අභිධර්මපය්ය්‍ර්‍ායෙන් වනාහි කර්ම ෂොඩ ශවිධ වෙ.
කිසෙ යැ යත්? ඇතැම් පාපක වූ කර්මසමාදානයො ගතිසම්පත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙන්නො ඇති. ඇතම් පාපක වූ කර්සමාදානයො උපධිසම්පත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙන්නො ඇති, ඇතම් පාපක වූ කර්මසමාදානයො කාලසම්පත්තින් බාධිත වැ විපාක නො දෙන්නො ඇති, ඇතම් පාපක වූ කර්මසමාදානයො ප්රියොග සම්පත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙන්නො ඇති, ඇතම් පාපක වූ කර්මසමාදානයො ගතිවිපත්ති පිණිසැ විපාක දෙන්නො ඇති, උපධිවිපත්ති, කාලවිපත්ති, ප්රපයෝගවිපත්ති පිණිසැ විපාක දෙන්නො ඇති.
ඇතම් කල්යාිණ වූ කර්මසමාදානයො ගතිවිපත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙන්නො ඇති, උපධිවිපත්තින්, කාලවිපත්තීන්, ප්ර්යෝගවිපත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙන්නො ඇති. ඇතම් කල්යාාණ වූ කර්ම්සමාදානයො ගතිසම්පත් පිණිසැ විපාක දෙන්නො ඇති, උපධිසම්පත් කාලසම්පත්, ප්රසයොගසම්පත් පිණිසැ විපාක දෙන්නො ඇති. කිසෙ යැ යත්?
අනිෂ්ටාලම්බනානුභවයට නිසි පාපකර්මයා ඇති කල මැ සුගති භවයෙහි උපදි ද, එවිහුගෙ ඒ පාපකර්මිය ගතිසම්පත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙනු නම් වෙ. යමෙක් පාපකර්ම යෙන් දාසියක හො කර්මතකාරියක හො කුස ඉපැදැ උපධිසම්පන්න වැ ආත්මභාව සමෘද්ධියැ සිටී ද, එකලැ ස්වාමිහු ඔහුගෙ රූපසම්පත් දැක ‘මේ ක්ලිෂ්ටකර්මදයට නො නිස්සැ’ යි සිතා තමනට දා පුතක්හු සෙයින් එව්හු භාණ්ඩාගාරිකාදි ස්ථානයෙහි තබා සවර්‍ සම්පත්තින් යොදා පරිහරණ කෙරෙති. මෙබඳු සත්වයාගෙ විද්යරමාන වූ පාපකර්මහය උපධිසම්පත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙනු නම් වෙ. යමෙක් ප්රොථමකල්පයෙහි
තතියසංගීතිකථා 391
මනුෂ්යගයන් කෙරෙහි හො සුලහාන්නපානකාලයෙහි හො උපදී ද, එව්හුගෙ විද්යාගමාන වූ පාපකර්මුය කාලසම්පත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙනු නම් වෙ. යමෙක් සම්යකක්ප්රායොග නිසා ජීවනය කෙරෙයි; උප සඞ්ක්රනමණයට නිසි කල්හි උපසඞ්ක්ර්මණය කෙරෙයි; ප්ර තික්රබමණයට නිසි කල්හි ප්රහතික්රබමණය කෙරෙයි; පලායනාර්හකාලයෙහි පලා යෙයි; ලඤ්වදානයට නිසි කාලයෙහි අත්ලස් දෙයි: චොරකර්ම්යට නිසි කාලයෙහි සොරකම් කෙරෙති. මෙබඳු සත්වයාගෙ විද්යහමාන වූ පාපකර්මය ප්රියොග සම්පත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙනු නම් වෙ.
දුර්ගපගතිභවයෙහි උපන් සත්වයාගෙ පාපකර්මය ගතිවිපත්ති පිණිසැ විපාක දෙනු නම් වෙ. යමෙක් දාසියක හො කර්මයකාරියක හො කුස ඉපැදැ දුර්වයණ වැ දුස්සංස්ථාන වැ ‘යක්ෂයෙක හො?’ යන විමති උපදවා ද, හෙ ඉදින් පුරුෂයෙක් වී නම් මෙ අනෙක් කර්ම යකට නො නිස්සැ’යි ඇත්අස්ආදීන් හො රක්වති. තෘණ කාෂ්ඨාදීන් හො ගෙන්වති. කෙලමලා හො ගන්වති. ඉදින් ස්ත්රි,යක් වූ නම් ඇත් අස් ආදිනට භක්තමාෂාදීන් හො පිසවති. කසළ හො හරවති. සෙසු ජුගුප්සිතකර්මව හො කරවති. මෙබඳු සත්වයාගෙ පාපකර්මළය උපධි විපත්ති පිණිසැ විපාක දෙනු නම් වෙ. යමෙක් දුර්භික්ෂ කාලයෙහි හො පරිහීණසම්පත් ඇති කාලයෙහි හො අන්තඃකල්පයෙහි මනුෂ්යයයන් කෙරෙහි හො උපදී ද, ඔහුගෙ පාපකර්මය කාලවිපත්ති පිණිසැ විපාක දෙනු නම් වෙ. යමෙක් ප්රතයොගය සම්පාදනය කරන සෙ නො දනී ද; උපසඞ්ක්රෙමණයට නිසි කල්හි උපසඞ්ක්ර මණය කරන සෙ නො දනී ද - පෙ - වොරකර්මඋයට නිසි කල්හි සොරකම් කරන සෙ නො දනීද. ඔහුගෙ පාපකර්ම්ය ප්ර යොග විපත්ති පිණිසැ විපාක දෙනු නම් වෙ.
යමෙක් ඉෂ්ටාලම්බනානුභවයට නිසි කර්මවයා ඇති කල මැ ගොස් දුර්ග තිභවයෙහි උපදී ද , ඔහුගෙ පුණ්යො කර්මය ගතිවිපත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙනු 1. උපද , උපැද
392 ධර්මඋප්රදදීපිකා
නම් වෙ. යමෙක් පුණ්යාරනුභාවයෙන් රාජරාජමහාමාත්යාරදීන්ගෙ ගෙහි උපැදැ කන හො වෙයි, කොරගත් හො වෙයි. කොරපා හො වෙයි, පක්ෂගත හො වෙයි, ඔව්හට යුවරාජසෙනාපතිභාණ්ඩාගාරිකස්ථානාදීහු අනුචිත යහ යි නො දෙති. මෙසෙයින් ඔව්හට එ පුණ්ය්කර්මාය උපධිවිපත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙනු නම් වෙ. යමෙක් දුර්භික්ෂකාලයෙහි හො පරිභීණසම්පත් ඇති කාලයෙහි හො අන්තඃකල්පිකයන් කෙරෙහි හො උපදී ද , ඔහුගෙ කල්යාපණධර්මය කාලවිපත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙනු නම් වෙ. යමෙක් යට කී පරිද්දෙන් ප්රවයොගසම්පාදනය කරන සෙ නො දනී ද ඔහුගෙ කල්යා්ණකමර්ය ප්රරයොග විපත්තීන් බාධිත වැ විපාක නො දෙනු නම් වෙ.
කල්යාතණකර්මයෙන් සුගතිභවයෙහි උපන් සත්වය හට එ පුණ්ය්කර්මය ගතිසම්පත් පිණිසැ විපාක දෙනු නම් වෙ. රාජරාජමහාමාත්යාකදීන්ගෙ කුලයෙහි ඉපද උපධිසම්පතට ප්රාෙප්ත වැ ආත්මභාවසමෘද්ධියැ සිටියාහුගෙ දෙව්නුවරැ නැගු රුවන්තොරණක් බඳු ආත්මභාවය දැකැ මොව්හට යුවරාජ සෙනාපති භාණ්ඩාගිරික ස්ථානා දීහු මැ නිස්සයහ යි තරුණස්වභාව ඇතියව්හට මැ ස්ථානාන්තරයන් දෙති. මෙබඳු සත්වයාගෙ කල්යායණ කර්මය උපධිසම්පත් පිණිසැ විපාක දෙනු නම් වෙ. යමෙක් ප්රෙථමකල්පිකයන් කෙරෙහි හො සුලහාන්න පානකාලයෙහි හො උපදි ද, ඔහුගෙ කල්යාාණකර්මය කාලසම්පත් පිණිසැ විපාක දෙනු නම් වෙ. යමෙක් උක්තක්රයමයෙන්ප්රකයොගසම්පාදනය කරන සෙ දනි ද ඔහුගෙ එ කල්යාවණකර්මය ප්ර්යොගසම්පත් පිණිසැ විපාක දෙනු නම් වෙ.
මෙසේ අභිධර්මපය්ය්කර්‍ායෙන් ෂොඩශකර්මයො මැ විභක්තයහ.
ප්රමතිසංවින්මාර්ගපල්යෙයෙන් අනෙක් ද්වාදශ කර්ම කෙනෙක් විභක්ත වෙත්. ඔහු කවරහ යත්?
“අභූත්කර්ම යැ අභූත්කර්මවිපාක යැ, අභූත්කර්ම් යැ, නාභූත්කර්මතවිපාක යැ, අභූත්කර්මක යැ අස්තිකර්මකවිපාක යැ,
තතියසංගීතිකථා 393
අභූත්කර්මා යැ නාස්තිකර්මවිපාක යැ, අභූත්කර්ම යැ භවිෂ්යවත්කර්මවිපාක යැ, අස්තිකර්ම යැ අස්තිකර්මවිපාක යැ, අස්තිකර්ම යැ නාස්තිකර්මවිපාක යැ, අස්තිකර්ම යැ හවිෂ්ය ත් කර්මඅවිපාක ය, අස්තිකර්ම යැ න හවිෂ්යකත්කර්මවිපාක යැ, හවිෂ්යරත්කර්මැ යැ හවිෂ්ය ත්කර්මපවිපාක යැ, හවිෂ්යහත්කර්මක යැ න හවිෂ්යමත්කර්මවිපාක යැ” යන මෙව්හු යි.
එහි යම් කර්මයෙක් අතීතයෙහි වෘංහිත වූයෙ අතීතයෙහි මැ විපාකවාර ලදින් ප්රරතිසන්ධිප්රෘවෘත්තිවිපාක දි නිමිද, හෙ “අභූත්කර්ම යැ අභූත්කර්ම විපාක යැ” යි කියන ලද.
යමෙක් වනාහි විපාකවාර නො ලද්දෙන් ප්රයතිසන්ධි ප්‍රවෘත්ති විපාක නො දින් ද, හෙ “අභූත්කර්ම යැ නාභුත්කර්මවිපාක යැ” යි කියන ලද.
යමෙක් වනාහි අතීතයෙහි වෘංහිත වූයෙ දැන් විපාක දෙමින් සිටියෙ ද, හෙ “අභූත්කර්ම යැ අස්තිකර්ම විපාක යැ” යි කියනු ලැබෙයි; එසෙ නො වනුයෙක් “අභූත්කර්ම යැ නාස්තිකර්මනවිපාක යැ” යි කියනුලැබෙයි.
යමෙක් අතීතයෙහි වෘංහිත වූයෙ අනාගතයෙහි විපාකවාර ලදින් ප්රකතිසන්ධිප්රූවෘත්තිවිපාක දෙ ද, හෙ “අභූත්කර්මො යැ භවිෂ්යරත්කර්මවවිපාක යැ” යි කියනුලැබෙයි: එසෙ නො වනුයෙක් “අභූත්කර්ම යැ න භවිෂ්ය්ත්කර්මව විපාක යැ” යි කියනු ලැබෙයි.
යමෙක් දැන් වෘංහිත වූයෙ දැන් මැ විපාකවාර ලද ද, හෙ “අස්තිකර්ම යැ අස්තිකර්මවිපාක යැ” යි කියනලද; එසෙ නො වනුයෙක් “අස්තිකර්ම යැ නාස්ති කර්මවිපාක යැ” යි කියන ලද.
යමෙක් වනාහි දැන් වෘංහිත වූයෙ අනාගතයෙහි මැ විපාකවාර ලැබෙ ද, හෙ “අස්තිකර්ම යැ භවිෂ්යාත්කර්මව විපාක යැ” යි කියනලද; එසෙ නො වනුයෙක් “අස්ති කර්ම යැ න භවිෂ්යගත්කර්මවිපාක යැ” යි කියනලද.
394 ධර්ම ප්රනදීපිකා
යමෙක් අනාගතයෙහි වෘංහිත වෙ ද. අනාගත යෙහි මැ විපාකවාර ලැබෙ ද, හෙ “භවිෂ්යංත්කර්ම යැ භවිෂ්යනත්කර්මවිපාක යැ” යි කියන ලද; එසෙ නො වනු යෙක් “භවිෂ්යංත්කර්ම යැ න භවිෂ්යගත්කර්මකවිපාක යැ” යි කියන ලද.
මෙසෙ ප්ර“තිසංවින්මාර්ගපය්ය්නර්‍ා‍යයෙන් ද්වාදශකර්මයො විභක්තයො.
මෙසෙයින් මෙ දොළොස් කර්මයො ද , පළමු කී සොළොස් කර්මියො ද සෞත්රානන්තිකපය්ය්ොර්‍ායයෙන් දක්වන ලද එකාදශකර්මයෙහි මැ ඇතුළත් වෙති. “දෘෂ්ටධර්ම වෙද්යප අපරාපය්ය්ි වෙද්යා” යයි කියනලද තුන්කර්මලයෙහි මැ ඇතුළත් වෙත්.
මෙ යැ ‘කර්මවිභාග’ නම්.
181. රාජානං සමයං උග්ගණ්හාපෙසි යන තන්හි රජු සර්වෙසමය උගැන්වූ පරිදි කිසෙ යැ යත්?
අප බුදුන් සාරාසැකි කප්සුවහස් මතුයෙහි සුමෙධ නම් තාපසයක් වැ දිවකුරු බුදුන් හමු වැ අත්පත් නිවන් පිය භව දුර්ගයට වැද පැරුම් පුරා තුසිපුර පැමිණ දසදහස් ලොධාහි දෙවිබඹුන්ගෙ අයජමෙන් කිඹුල්වත්හි ඉපැදැ බෝමඬහි නිපැදැ ඉසිපතන්හි ධම්සක් පවත්වා සතුන් සසරසයුරෙන් නහමින් සසර කතර තරවමින් සසරමලින් මුදමින් විනෙකුමුදුවන පුබුදුවමින් දහම් අමා වහරෙ වස්වමින් පන්සාලිස් අවුරුද්දක් සිටැ සූවාසුදහසක් ධමකඳ දෙසන බුදුන් විසින් ලොකයෙහි සද්ධර්මප්රවති රූපක උපදනා සෙ දැකැ මහසූප් මහතෙරනට සද්ධමර්‍ ප්ර්තිරූපක සුත් දෙසූ පරිදි දැක්වූහ; දහම් පරීක්ෂා කොට ගතමනා පරිදි දක්වමින් සඟනට මහාප්රපදෙශ සූත් දෙසූ පරිදි දැක්වූහ. අනාගතයෙහි සස්නට වන පස් හයක් දැකැ අනාගතහය සුත් දෙසූ පරිදි දැක්වූහ. බුදුන් සූවිසි අසඞඛ්ය්යක් දෙවිමිනිසුන් අමාමහනිවන් පමුණුවා යමසල් උයන්හි පිරිනිවි කලැ සමක්ෂ ශ්රාමවකයන් පන්සියක් දෙනා සර්වඋඥතාඥාන නමැති රුවන් ආරෙහි උපන් දහම්
තතියහසංගීතිකථා 395
රුවන් ගෙන රුවන්දමක් සෙයින් ගොතා ස්ථාවිරිය නිකාය නමැති රතනමඤ්ජුෂායෙහි නිධාන කළ පරිදි දැක්වූහ. ඉක්බිති මහාසාඩ්ඝිකාදි සප්නදශනිකායවාසී බුදුසතුරන් තත්තත්සූත්රකපදයෙහි අයොනිශොමනස්කාර යෙන් අර්ථ වරදවා ගෙන අනෙකප්රතකාර දුර්ලබ්ධි උද්භාවනා කළ පරිදි දැක්වූහ. පසු වැ හෛමවතාදි නවනිකායවාසී භක්ෂුප්රරතිරූපකතීර්ථකයන් ස්වදර්ශ නානු ප්ර වෙශයෙන් ශාස්තෘශාසනය බිඳ සද්ධර්මපප්ර තිරූපක කොට වණ්ණපිටකාදි ගත් කරන සෙ දැක්වූහ. මෙ හැමයට ප්රඳභවරූපයෙන් සිටි ස්ථාවිරියනිකාය පූණ්ණ වන්ද්ර මණ්ඩලයක් සෙයින් නිකායාන්තර ලබ්ධි නමැති අග්ර් මහිකාධූමරජොරාහුවිසින් අනුපක්ලිෂ්ට වැ අමාරස් විර මින් ජන කුමුදු වන පුබුදුවමින් සියල්ලෙව් සනහමින් පවත්නා පරිදි දැක්වූහ.
මෙ යැ එරජහු උගැන්වූ සර්ව්සමය නම්
182. සස්සතවාදිනො සස්සතවාදිති ආහංසු යනාදි විසින් දක්වනලද ද්වාෂෂ්ටිදෘෂ්ටි නම් කවරැ යත්?
චතුර්විධ ශාශ්වතවාද යැ, චතුර්විධ එකත්යයශාශ්වත වද යැ. චතුර්විධ අන්තානන්තිකවාද යැ, චතුර්විධ අමරා වික්ෂේපිකවාද යැ, ද්විවිධ අධීත්යනසමුත්පන්නිකවාද යැ, ෂොඩෂප්රෂකාර සඥීවාද යැ, අෂ්ටප්ර කාර අසඥීවාද යැ, අෂ්ටප්රකකාර නෛවසඥී නාසඥීවාද යැ, සප්තප්රිකාර උචෙඡදවාද යැ, පඤ්චප්ර්කාර දෘෂ්ටධර්මු නිර්වානණවාද යි.
මෙහි ශාශ්වතවාදගත චාතුර්විධ්ය්විභාගවින්තායෙහි: ධ්යා න සමාපත්තියෙහි වශිතාතිශය සමාසාදිත පූර්වව නිවාසානුස්මෘතිඥානයෙන් එකකල්පාවධික පූර්වොතෂිත ජන්ම පරම්පරාස්මරණ ප්රාවණ වැ චිත්තචෛත්තගත ක්ෂණහඩ්ගාදශර්නරයෙන් ‘ආත්ම නිත්යණ ය’ යි දෘෂ්ට්යතහිනි විෂ්ට එකෙකැ; පූර්වෝක්තප්රනකාරයෙන් දශමහාකල්පස්මරණොද්භූත මිථ්යා විකල්පග්රායහී එකෙකැ; වත්වාරිංශත් සඞ්ඛ්ය් මහා කල්පස්මරණ වශයෙන් සමුපජාත මිථ්යා් ග්රාිහග්රිස්ත එකෙකැ; ශුෂ්කතාර්කික දෘෂ්ටිගතික එකෙකැයි මෙසෙ කෙවලශාශ්වතිකයො චතුර්විධ වෙත්.
396 ධර්ම්ප්ර්දීපිකා
එකත්යාිශාශ්වතික භෙදචින්තායෙහි : විවර්තෙකල්පයෙහි උපරිතන බ්ර්හ්මලොකයෙන් ප්රිව්යු ත වැ අධස්තාත් ශුන්යිබ්ර‍හ්මවිමානයෙහි ප්රාසදුර්භූත වැ දීර්ඝකාලයෙහි එකාකිවාසයෙන් සඤ්ජාතොත්ක වැ 1 ආත්මද්විතීය සත්වොත්පත්ත්යඑභිලාෂ සමනන්තර කාකතාලීයන්යා යයෙන් සමවතීර්ණ අපරසත්වය‍ා කෙරෙහි ආත්මනිර් මිතත්ව පරිකල්ප වශයෙන් “අහං නිත්යෝ ස්මිඅපරො’යමනිත්යඃ ’ යි එකත්යෙශාශ්වතග්රාවහග්රිස්ත ප්රනථම යැ; ක්රී්ඩාප්ර දූෂක දෙවනිකායයෙන් ප්රයව්යුනත වැ මනුෂ්යි භාව ප්රාාප්ත වැ පූර්වජන්මානුස්මරණයෙන් ස්වයමනිත්යනභාව විභාවනා කොටැ අවශිෂ්ට දීර්ඝායුෂ්ක දිව්යායන් නිත්යව කොටැ දැකැ පුනරෙකත්ය්ශාශ්වතික දෘෂ්ට්යිභිනිවිෂ්ට ද්විතීය යැ; මනඃප්රූදූෂක දෙවනිකායයෙන් ප්ර‍ච්යු ත වැ පූර්වෝක්ත ක්ර්මයෙන් දෘෂ්ටිගතික තෘතීය යැ; පූර්ව ජන්මස්මරණාදි රහිත වැ ස්වපරිකල්පමාත්රයශරණ වැ චක්ෂුශ්ශ්රොයත්‍ා්ටදිරූප වූ ආත්ම අනිත්යි යැ;2 තදන්යශ ආත්ම නිත්ය යැයි විපය්ය්යර්‍ස්තමතික ශුෂ්කතාර්කික චතුර්ථන යැයි මෙසෙ එකත්ය්ශාශ්වතික ද්රෘ්ෂ්ටි චතුර්විධ වෙ.
අන්තානන්තික විභාගයෙහි : සකලචක්රිවාලවලයාවධි සංවර්ධිත කෘත්ස්නමණ්ඩලයෙහි ප්රිතිලබ්ධධ්යාචන වැ තත්රාවර්පිත චිත්ත චෛත්තයන් මැ ආත්මත්වයෙන් පරිකල්ප්ය 3 ආත්ම අනන්ත ය යි විප්රධතිපන්න දුර්මතික එකෙකැ; තිය්ය්වය ක්සංවර්ධිත කෘත්ස්න මණ්ඩලයෙහි ප්රිතිලබ්ධධ්යාමන වැ ආත්මගත අන්තානන්තොභයාංශ පරාමර්ශ රූපයෙන් මිථ්යාලහිනිවෙශපරවශ එකෙකැ ; අවර්ධිත කෘත්ස්නමණ්ඩලයෙහි ප්ර‍තිලබ්ධසමාධි වශයෙන් ආත්මගත අන්වත්තා4 ප්රිකල්පනයෙන් කුමාර්ගාවතීර්ණ එකෙකැ; කෙවල පරිකල්පමාත්ර4යෙන් අන්තානන්තො භයාංශ රහිත ආත්මදෘෂ්ටි පූර්වක ශාශ්වතත්වග්රා හී එකෙකැයි මෙසෙ අන්තානන්තික ශාශ්වතිකදෘෂ්ටිදු චතුර්විධ වෙ. 1. සඤ්ජාතොත්කණ්ඨා. 2. නිති්යව යැ. 3. පරිකල්පා 4. අනන්නවත්තා
තතියසංගීතිකථා 397
අමරාවික්ෂේපික ශාශ්වතික ප්ර2භේදචින්තායෙහි; ස්වදර්ශන ප්ර.තිෂ්ඨා විරහයෙන් ප්රරශ්නව්යාවකරණයෙහි අසමර්ථ වැ මෘෂාවාදහීතීන් පාදප්රනසාරණා කොට අසත් පථප්රවස්කන්න එකෙකැ; ඡන්දාද්යුාපාදාන නිමිත්ත අන්තරාය භීතීන් වාග්වික්ෂෙපාපන්න ද්විතීය යැ; පණ්ඩිත ජන පය්ය්ෙර්‍නුයොග භීතීන් අම‍රාවික්ෂේප පක්ෂනිඃක්ෂිප්ත තෘතීය යැ; මන්දමතිකත්වයෙන් ප්ර්ශ්නව්යාපකරණක්ෂම නො වැ කුමාර්ගා්වතීණී වතුථිය යි මෙසෙ අමරාවික්ෂේපික ලක්ෂණ දෘෂ්ටිදු චතුර්විධ වෙ.
අධීත්යදසමුත්පන්නික ශාශ්වතික ප්ර කාරයෙහි; අසං ඥභවයෙන් ප්ර ච්යුිත වැ මානුෂකායප්රායප්ත වැ පූර්වපනිවාසානුස් මෘතිඥානයෙන් පඤ්චශතකල්පව්ය්වහිත පූර්වකහස්කන්ධ සන්දර්ශනයෙහි අශක්ත වැ (“අයමිදානිං පූර්වෝත්පන්නඃ තස්මාත් සර්වවමිදං ජගද් යාදෘචඡකම්” යි) විපය්ය්ූර්‍ාසග්රාපහී එකෙකැ; ගගනොදර කුහරනිපතන් මත්ස්යාජදිපදාර්ථඅ සන්දර්ශනයෙන් ‘සමස්ත වස්තුග්රා ම මැ ආකස්මිකය’ යි විපය්යාාර සාහිනිවිෂ්ට එකෙකැ’යි මෙසෙ අධීත්ය සමුත් පන්නිකවාද ද්විප්රාකාර වෙ.
ෂොඩශ සංඥීවාද විභාග පරිග්රකහ කරන වරැ: රූප ධ්යා’නමාත්ර් ලාභී වැ ධ්යා නාලම්බන භාවනායෙන් ව්යශවස්ථිත කෘත්ස්නමණ්ඩල රූපයා ආත්ම යයි ගෙනැ තද්විෂය ධ්යාමනසංඥ මැ සංඥ ය යි පරිකල්ප්යක ‘මරණින් ඌර්ඬවයෙහි ආත්ම රූපීදු වෙයි, සංඥීදු වෙ’ යි දෘෂ්ටි ගතික එකෙකැ; ආරූප්යහධ්යා නලාභී වැ අරූපසමා පත්තියට ආලම්බන ආත්මත්වයෙන් පරිග්රකහ කොට ‘ආත්ම සංඥීද වෙයි. අරූපීදු වෙ’ යි දෘෂ්ට්ය භිනිවිෂ්ට එකෙකැ; රූපාරූපසමාපත්තිලාභි වැ තදුහයපරාමර්ශ වශයෙන් ‘ආත්ම සංඥීදු වෙයි, රූප්යවරූපීදු වෙ’ යි විපය්ය්ාර්ස්්තදෘෂ්ටික එකෙකැ ; රූප්යූරූපිස්වභාවද්වය රහිත වැ ‘එකාන්ත සංඥී වෙයි ආත්ම’ යයි විප්රෂතිපන්න ශුෂ්කතාර්කික එකෙකැ. “අන්තවා අත්තා හොති අරොගො පරම්මරණා සඤ්ඤී තිපි නං පඤ්ඤාපෙන්ති, අනන්තවා අත්වා හොති - පෙ - අන්තවා ව අනන්තවා ව අත්තා හොති - පෙ - නෙවන්තවා නානත්තවා අත්තා
398 ධර්මතප්ර-දීපිකා
හොති අරොගො පරම්මරණා සඤ්ඤීතිපි නං පඤ්ඤා පෙන්ති” යනාදි ක්රනමයෙන් දර්ශිත අන්තානන්තික සංඥීවාද චතුෂ්කය යි මෙසෙ සංඥාගතවිභාග රහිත සංඥිවාද අෂ්ටවිධ වෙ.
ධ්යාවනසමාපත්තිසමාපන්න අවස්ථා වශයෙන් ‘ආත්ම එකත්ව සංඥි ය’යි පරාවෘත්තදෘෂ්ටික එකෙකැ; අසමාපන්න අවස්ථා ගෙනැ ‘නානාත්ව සංඥි යැ ආත්ම’ යයි දෘෂ්ටිගතික එකෙකැ; අවර්ධිතා ලම්බනයෙහි ප්රසතිලබ්ධධ්යානන වශයෙන් ‘ආත්ම පරිත්ත සංඥි’ යයි කුදෘෂ්ටි පතිත එකෙකැ; වර්ද්ධිතාලම්බනවිෂයධ්යාරන ප්රැතිලම්බනයෙන් ‘ආත්ම අප්රකමාණ සංඥිය’ යි දෘෂ්ටිපතිත එකෙකැ, ත්රිපකචතුෂ්ක ධ්යානන භූමියැ සත්ත්වනිර්වෘත්ති සන්දර්ශනයෙන් ‘ආත්ම එකාන්ත සුඛිත ය’ යි ප්රදවෘත්ත එකීය වාද යැ; බහුදුඃබාලය නිරයාන්තඃපාති සත්ව සන්දර්ශනයෙන් ‘ආත්ම එකාන්තදුඃඛිත ය’ යි ප්රබතිපන්න වාද ද; මනුෂ්යාචත්මභාව නිවර්‍ෘත්ති දර්ශවනයෙන් ‘සුඛීදුක්ඛී අත්තා හොති අරොගො පරම්මරණා’ යි ප්රුවෘත්ත ව්යාතිමිශ්ර‍වාද ද වෘහත්ඵලාදි බ්රෙහ්ම ලොකයෙහි සත්වනිර්වෘාත්තිදර්ශ නයෙන් ‘අදුක්ඛාසුඛසමඩ්ගී යැ ආත්ම’ යයි ප්රයවෘත්තවාද යයි මෙසෙ සංඥනානාත්ව වෙදනා නානාත්ව වශයෙන් අෂ්ටප්ර කාරවාද හා පූර්වොක්ත සංඥිවාදාෂ්ටකය මිශ්රන කළ කලැ සංඥිවාද හැම ෂොඩශවිධ වෙ.
“රූපි අත්තා හොති අරොගො පරම්මරණා අසඤ්ඤි තිපි නං පඤ්ඤාපෙන්ති” යනාදි ක්රාමයෙන් දර්ශිත අෂ්ට ප්රැකාර අසංඥවාද ද , සංඥීවාදයෙහි ආදිචතුෂ්කද්ව යානුසාරයෙන් සංඥීවාදස්ථානයෙහි අසංඥීපදමාත්රආප්ර ක්ෂෙප ලක්ෂණ විශෙෂ විනා බොද්ධුංශක්යළ වී නො යි පෘථග් විභක්ත යි.
නෛවසංඥීනාසංඥීවාද ප්රරපඤ්ව විභාගයෙහි: “රූපි අත්තා හොති අරොගො පරම්මරණා නෙවදඤ්ඤී නාසඤ්ඤිතිපි නං පඤ්ඤාපෙන්ති” යනාදි ප්රගකාරයෙන් ප්රනවෘත්ත අෂ්ට ප්රශකාර වාද ප්රයපඤ්චය නෛවසංඥීනාසංඥී පදමාත්රරප්ර ක්ෂෙප විනා පූර්වොරක්ත සංඥීවාදාෂ්ටකය හා නිර්වි‍ෙෂෙ යි.
තතියසංගිතිකථා 399
උ‍ච්ඡෙදවාදගත ප්රගභෙදචින්තායෙහි; ‘මනුෂ්යා්ත්ම භාවයෙන් ආත්ම උච්ඡින්න වෙ’ යි විපය්ය්කථ ස්තමතික එකෙකැ; තද්වාදප්රයතිෂෙධ කොටැ දිව්යහභාව ප්රාහප්ත වැ කාමාවචර වැ කබලීකාර‍ාහාරභක්ෂ වැ ‘දිව්යාකත්ම භාවයෙන් ආත්ම උච්ඡින්න වෙ’ යි අභිනිවිෂ් එකෙකැ; තත්ප්රකතික්ෂෙප කොට රූපීභවප්රාිප්ත 2 වැ මනොමය වැ සර්වා’ඞ්ග ප්රිත්ය ඩ්ග සම්පන්න වැ අභීනෙන්ද්රිටය වැ ‘රූප භවයෙන් ආත්ම උච්ඡින්න වෙ’ යි විප්රරතිපන්න එකෙකැ; එතද්වාද නිරාකරණ කොටැ ‘චතුර්විධ ආරූප්ය් භවයෙන් ආත්මොච්ඡෙදවාද සප්තප්රිකාර වෙ.
දෘෂ්ටධර්මවනිර්වා්ණවාද ප්රතභෙද විමර්ශනයෙහි: පරිපූර්ණ පඤ්ච කාම ගුණ පරිභොග මාත්ර‍යෙන් ‘දෘෂ්ටධර්මභනිර්වා ණ වාදී’ එකෙකැ; ප්රරථමධ්යාොනසුඛ ප්රභතිලබ්ධියෙන්2 ‘පරම ‘දෘෂ්ටධර්මභනිර්වාාණ වාදී’ එකෙකැ; එසෙ මෑ ද්විතීයාදිධ්යාින ව්යා2ප්ති මාතයෙන් ‘නිර්වාණ සාක්ෂාත්කරණාභාධායී’ කුදෘෂ්ටිදකත්රි කය යි මෙසෙ ‘දෘෂ්ටධර්ම නිර්වාණවාද පඤ්ච ප්රරකාර වෙ.
මෙහි ශාශ්වතවාද, එකත්යය ශාශ්වතවාද, අන්තා නන්තික, අමරාවික්ෂෙපික, අධිත්යිසමුත්පන්නිකවාද නාමයෙන් ආයාත අෂ්ටාදශ දර්ශ නය පූර්වභවාශ්ර්ය කොටැ ප්රතවෘත්ත වන බැවින් “පූර්වාන්ත කල්පික දෘෂ්ටි” නම් වේ. සංඥී, අසංඥී, නෛවසංඥී නාසංඥී, උ‍ච්ඡේද, දෘෂ්ටධමර්‍ නිර්වාණවාද නාමයෙන් දර්ශිත වතශ්චත්වාරිංශද්දර්ශනය ආගාමිභවාපෙක්ෂායෙන් ප්රැවෘත්ත විපරිතාභිනිවෙශරූප වන බැවින් “අපරාන්තකල්පික දෘෂ්ටි” නම් වෙ.
මෙසෙ අන්තද්වයාන්තඃපාති දෘෂ්ටිප්ර“පඤ්ච සං කල්පනා වශයෙන් පරිග්රනහයෙහි දෘෂ්ටි ස්වරූප ද්වාෂෂ්ටි විධ වෙ. මෙහි පස්පනසෙක් ශාශ්වතපක්ෂනිඃක්ෂිප්ත යැ, සතෙක් උච්ඡේදපක්ෂනිඃක්ෂිප්ත යි.
මෙ යැ “ද්වාෂෂ්ටිදෘෂ්ටි” නම්.
1. රූපභවප්‍ෂෂාප්ත 3. ප්රයතිලබ්ධයෙන්
400 ධර්මරප්ර‍දීපිකා
138. උප්පබ්බාජෙත්වා යන තන්හි ඔවුන් ගිහි කැරවූ පරිදි කිසෙ යැ යත? යම් කලෙක්හි සොරහු බලවත් වූහු නම් රජහු දුර්වල වෙති; එකල්හි රජහට ද බ්රා්හ්මණ ගෘහපතිකයනට ද සුව නො වෙයි. එසෙයින් මැ යම් කලෙක්හි පාප භික්ෂූහු බලවත් වූහු නම් පෙශල භික්ෂූහු දුර්වල වෙති; එකල්හි බොහො දිව්යප මනුෂ්යතයනට අඵාසු වෙ.
එයින් වදාළහ :- “යස්මිං භික්ඛවෙ සමයෙ වොරා බලවන්තො හොන්ති, රාජානො තස්මිං සමසෙ දුබ්බලා හොන්ති” යනාදීන්.
යම් කලෙක්හි රජහු බලවත් වූහු නම් සොරහු දුර්වල වෙති; එකල්හි රජගහ ද බ්රා හ්මණ ගෘහපතිකයනට ද ඵාසු වෙයි. එසෙයින් මැ යම් කලෙක්හි පෙශල භික්ෂූහු බලවත් වූහු නම් පාප භික්ෂූහු දුර්වල වෙති, එකල්හි බොහො දිව්යභ මනුෂය්යූනට සුව වෙ.
එයින් වදාළහ :- “යස්මිං භික්ඛයෙ සමයෙ රාජානො බලවන්තො හොන්ති වොරා තස්මිං සමයෙ දුබ්බලා හොන්ති” යනාදීන්.
මෙසෙ එකල්හි පෙශල භික්ෂූන් බලවත් වන බැවින් පාප භික්ෂූන් ගිහි කැරැවුහු. තතියසංගීතිකථා
ලඞ්කාවතරණකථා
184. මජ්ඣන්තිකත්ථෙරං යන තන්හි රූක්ෂවීවරධර මහ තෙරුන් කීහු. කිසෙ යැ යත්? ඔහු ධම්සෝ රජහුගෙ වෙහෙරමහන් දවස් එ සමාගමයෙහි අසූකෙළක් සඟනට හඟතෙරහ. ඔවුන්ගෙ සිවුරු රූක්ෂතම සෙ දැකැ රැකවලැ සිටි පුරුෂයො නො 1. බලවන්තා
ලඞ්කාවතරණකථා 401
හැඳිනැ නො වැද්ද දුන්හු. මහතෙරහු “මා වැනි මහා ක්ෂීණාශ්රොවයක්හු රජහට සඞ්ග්ර හ නො කරත් අනෙක් කෙනම් කරනුවහ” යි පොළො කිමිද ගොස් රජු පළමු දෙන පිඬු පිළිගත්හ.
185. සෙතාපත්තිඵලං පාපෙත්වා යන තන්හි ඔවුන් බුදුහු මැ සෝවාන් කළා වෙත්.
කිසෙ යැ යත්? යම්සෙ රජු විසින් ප්ර ත්ය‍න්තජනපදයට ප්රෙවරිත ලෙබය එහි මනුෂ්යවයො කියවන සෙ නො දන්නාහු යමෙක් කියවන සෙ දනී ද ඔහු ලවා කියවා එ අර්ථය අසා “රජුගෙ ආඥා ය” යි ආදරයෙන් කීතාක් දෑ කෙරෙති. ලෙඛවාචක වූ කලැ “කියවන සෙ යහපතැ” යි යන ප්රිශංසාමාත්රද මැ ලැබෙයි. එසෙයින් මැ ශාරිපුත්රර ප්ර හෘති ධර්මකථිකයො කිසිසෙ ද ධර්මදෙශනා කෙරෙත් නම් ලී පත් කියවනුවත් වැනි වෙති; ධර්මදෙශනා වූ කලැ බුදුන් ගැත්තෙ යැ රජුගෙ ආඥා සෙයින්. යම් කෙනෙක් එ අසා අභිසමය ප්රාවප්ත වෙද් ද ඔවුන් බුදුහු මැ උද්ධරණ කළා වෙති. ධර්මකථිකයො වූ කලැ “කියන සෙ යහපතැ” යන ප්රුශංසාමාත්රා මැ ලැබෙත්.
186. සත්තතිසහස්සමනුස්සෙ පබ්බජෙත්වා යන තන්හි පැවිජි වූ සැත්තෑදහස්හු අධුනාගත වධුසමාන වෙතසින් වූසුහු. කිසෙ යැ යත්?
වදාළෙ මැ නො:- “සෙය්යනථාපි භික්ඛනවෙ වධුකා හඤ්ඤදෙව රත්තිං වා දිවසං වා ආනීතා හොති තාවදෙවස්සා තිබ්බං හිරොත් තප්පං පච්චුපට්ඨ්තං්ඤදෙ හොති සස්සුයාපි සසුරෙපි සාමිකෙපි අන්තමසො දාසකම්මකර පොරිසෙසු. සා අපරෙන සමයෙන සංවාසමන්වාය විස්සාසමන්වාය සස්සුම්පි සසුරම්පි සාමිකම්පි එවමාහ: අපෙථ, කිං පන තුම්හෙ ජානාථාති. එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ ඉධෙකච්චො භික්ඛු
402 ධර්මෙප්රයදීපිකා
යඤ්ඤදෙව රත්තිං වා දිවසං වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, තාවදෙවස්ස තිබ්බං හිරොත්තප්පං පච්චුපටිඨිතං හොති, භික්ඛුසු භික්ඛුනීසු උපාසකෙසු උපාසිකාසු අන්තමසො ආරාමික සමණුද්දෙසෙසු. සො අපරෙන සමයෙන සංවාසමන්වාය ආචරියම්පි උපජ්ඣා යම්පි එවමාහථ අපෙථ, කිං පන තුම්හෙ ජානාථාති. තස්මාතිහ භික්ඛයෙ එවං සික්ඛිතබ්බං : අධුනාගත වධුකාසමෙන වෙතසා විහරිස්සාමාති. එවං හි වො භික්ඛවෙ සික්ඛිතබ්බං” යි.
ලඞ්කාවතරණකථා. නගරප්පවෙසනකථා 187. තෙවිජ්ජා යන තන්හි ‘ත්රිොවිද්යාත’ නම් කවරැයත්?
වදාළෙ මා නො:- “ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. සෙය්යධථිදං? එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසතිම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාරිසම්පි. ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාති සතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසහස්සම්පි, අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ට‍කප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ අමුත්රාංසිං එවංනමො එවංගොත්තොා එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛපටිසංවෙදී එව මායුපරියන්තො; සො තතො චුතො අමුත්රර උදපාදිං, තත්රාොපාසිං එවං නාමො එවංගොත්තා එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛපටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො; සො තතො පචුතො ඉධූපපන්නොති. බති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බේනිවාසං අනුස්සරති. අයමස්ස පඨමා විජ්ජා අධිගතා හොති අවිජ්ජා විහතා විජ්ජා උප්පන්නා තමො විහතො ආලොකො උප්පන්නො යථාතං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.පුන ච පරං භික්ඛවෙ භික්ඛු දිබ්බෙන.
ලඞ්කාවතරණකථා 403
චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සඛති වවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණිතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතො දුග්කතෙ යථාකම්මුපගෙ සත්තෙ පජානාති : ඉමෙ වත හොන්තො සත්තා කාය දුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනො දුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදනා, තෙ කායස්ස හෙදා පරම්මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපණ්ණා; ඉමෙ වා පන හොන්තො සත්තා කාය සුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුච‍රිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකහ්හසමාදානා, තෙ කායස්ස හෙදා පරම්මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නාති. ඉති දිබ්බන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති වවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුගගතෙ යථාකම්මුපගෙ සත්තෙ පජානති. අයමස්ස දුතියා විජ්ජා අධිගතා හොති අවිජ්ජා විභතා විජ්ජා උප්පන්නා තමො විහතො ආලොකො උප්පන්නො යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතා පිනො පහිතත්තස්ස විහරතො. පුන ව පරං භික්ඛවෙ භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤා විමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. අයමස්ස තතියා විජ්ජා අධිගතා හොති අවිජ්ජා විහතා විජ්ජා උප්පන්නා තමො විහතො ආලොකො උප්පන්නො යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතා පිනො පහිතත්තස්ස විහරතො” යි. මෙ හා “ත්රිතවිද්යාය” නමි.
188. සුපඤ්ඤත්තෙ උත්තමාසනෙ යන තන්හි සුප්රංඥප්ත ආසන නම් උසසුන් මහසුන් හැර පැන්වූ අස්නි
එහි ‘උසසුන්’ නම් වඩුරියනින් දික්පා ඇති හැඳි ‘මහසුන්’ නම් වළග්රූ ගැන්වූ පා ඇති පය්ය්ැර්‍ඩ්ක යැ.
404 ධර්මිප්රයදීපිකා
සතරඟුලෙන් දික් ලොම් ඇති කොඳු දෑ1 එළුලොමින් සිත්තම් කොට වී අස්නැ, එළුලොම්මුවා සුදුපුපු අතුරු යැ, රත්පුප් අතුරු යැ, පුලුන්ඔත් තිල්ලැ, සිහරූ වගරූ නඟා වී එළුලොම්මුවා අතුරු යැ, එළුලොම්මුවා එක් පිටලොම් ඇති අතුරු යැ, දෙපිටලොම් ඇති අතුරු යැ, රන්කොසුකම් කළ තිහිරිහුයින් වී පසතරණ ය, මාගමුන් සොළොස්දෙනකු සිට නටන්නට නිසි එළුලොම්මුවාඅවන්මග අතුරු යැ, ඇත්පිටැ අස්පිටැ රථයෙහි අතුරන අතුරු යැ, අඳුන්දිවිසමෙන් කළ අතුරු යැ, කේල්මුව සමින් කළ අතුරු යැ, හිස්දොර පාමුල රත්කන්වයින් ඇති උඩ රත්වියන් බඳ අස්නි.
වදාළෙ මැ නො :-
“ආසන්දිං පල්ලඩ්කං ගොනකං චත්තකං පටිකං පටලිකං තුලිකං විකතිකං උද්දලොමිං එකන්තලොමිං කට්ඨිස්සං කොසෙය්යංල කුත්තකං හත්‍ද්ත්ථතරං අස්සත්ථිරං රථත්ථරං අජිනප්පවෙණිං කාදලිමිගප‍වරපච්චත්ථරණං සඋත්තරච්ඡදං උභතො ලොහිතකූපධානං” යි.
189. දීපසිඛා විය හාසමානා යන තන්හි ඇය ප්රකදීපශිඛාවක් සෙයින් දිලිසෙන්නට හෙතු කවරැ යති?
යම්සෙ අවතුර චිත්රවකාරයා විසින් සමුත්ථාපිත රූප විරූප වෙ ද, එ සෙයින් මැ ඇතම්කෙනෙක් පින්කම් කරන්නාහු ඥානවිප්රතයුක්ත සිතින් කෙරෙති. එ කර්ම තෙමෙහෙ රූපයා උපයන්නේ චක්ෂුරාදින්ගෙ සම්පත් නො දී දුර්වතණ කෙරෙයි, දුස්සංස්ථාන කෙරෙයි. යම්සෙ චතුර චිත්රදකාරයා විසින් සමුත්ථාපිත රූප සුරූප වෙ ද, එසෙයින් මැ ඇතම්කෙනෙක් පින්කම් කරන්නාහු ඥාන සම්ප්රියුක්ත සිතින් කෙරෙති. එ කර්මතෙමෙහෙ රූපයා උපයන්නෙ චක්ෂුරාදින්ගෙ සම්පත් දී සුන්දර වූ වර්ණත සංස්ථාන ඇතිකොට රූපයා උපයයි. මේ හෙතුවෙන් හෝ ප්ර දීපශිඛාවක් සෙයින් දිලියෙනු වූ. 1. කොද්ද‍ෑ
ලඞ්කාවතරණකථා 405
190. ජනසහස්සං සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාපෙ‍සි යනු “මහපොළොවැ පස් සෙයින් පැහූ දුකිඇති සෝවාන් පෙලෙහි පිහිටුවූහ” යි සෙ යි.
කිසෙ යැ යත්?
එක්සමයෙක්හි බුදුහු නියඅගින් පස්බුඳක්1 නඟා ගෙන සිට “මහණෙනි, මෙ මා නියඅගැ තුබූ පස්බුඳ2 බොහො ද? මහපොළොවැ පස් බොහො දැ” යි වදාළො. එකල්හි සඟහු “වහන්සෙ, නියඅගැ තුබූ පස්බුඳ2 මහපොළොවැ පස් පිණිස සියක් වන කලාවට ද නොයෙයි; දහසක් වන කලාවටද නො යෙයි. සුවහසක් වන කලාවටද නො යෙයි” කීහු එසෙයින් මැ මහණෙනි, ශ්රොසතආපන්නයා පුවහාපි දුක් මහපොළොවැ පසු වැන්න තුබූ දුක් මෙ මා නියඅගැ තුබූ පස්බුඳ2 වැන්නැ” යි වදාරා උත්තරයෙහි “එවං මහිද්ධියො ඛො භික්ඛවෙ ධම්මාභිසමයො, එවං මහිද්ධියො ධම්මචක්ඛුපටිලාභො” යි සිංහනාද කොළො.
නගරප්පවෙඝනකථා. මහාවිහාරපටිග්ගහණකථා 191. රතනමාලිකචෙතියො නාම අසදිසො මහා ථූපො භවිස්සති යන තන්හි එ දාගැබ අසදෘශ වන පරිදි කිසෙ යැ යත්?
ඉඳුනිල්මිණිබිම්හි පිහිටු වූ අ‍ටළොස්හත් රිදී කඳින් හා රන් රිදී පබළුවෙරළුමිණිසාමඬලෙන් වොරජනා මහ බෝරුක් ඇතියෙ යැ, හාත්පසැ ලළන මිණිකිකිණිදැලින් හා සතර කණ එලෙන නව සුවහසු අගනා මුතු කලබින් හා රුවන් මුවා මල්දම් පියුම්දම් හිර සඳ තරු දද පෙළින් සැදුම් ලද සෙල්වියන් ඇතියෙ යැ. රුවන් බඳ වෙදිකායෙන් හා මහ මුතු පතරින් හා රන් රදී මිණි කලසයෙන් හා පිරිවරන ලද මහ බෝරුක් මුල්හි වටා සොළොස් දිශායෙහි කෙළගනා සොළොස් රුවන්පලග ඇතියෙ යැ, පලඟ මතුයෙහි මාරබල විධ්වංසන කොට දෙවි බඹ පුද 1. බුදක් 2. බුද
406 ධර්මප්රකදීපිකා
ලැබෙමින් හුන් බුදුන් බඳු රුවන් මුවා සොළොස් බුදු පිළිම ඇතියෙ යැ, මෙ සොළොස් දෙනා වැඩහුන් දිශා ද අභිමුඛ දෙස ද මල්පිය වසායෙන් පිටත සිට සොළොස් දෙනා වඳනට සතර මහා දිශායෙහි ද සතර කණ ද අ‍ට අනුදිශායෙහි ද එබූ සොළොස්පාදපීඨිකායෙන් යුත්තෙ යැ, විසිතුරු සතුරුවනින් සැදු කෙළගනා රිදී යහන් ඇති යෙ යැ, හාත්පස්හි මහබෝමඩ පටන් ගෙන මහ පිරිනිවන් දක්වා රුවන් මුවා කොට දක්වන ලද බුද්ධ චරිත ඇතියෙ යැ.
ඉක්බිති විවරණ පත්ලෙහි පටන් ගෙන මහබොමඬ දක්වා රුවන් මුවා කොට දක්වන ලද බොධිසත්ව චරිත ඇතියෙ යැ, නොයෙක් පඩික්ති යැ නන් විසිතුරු පුද ගෙන සිටි රුවන් මුවා දෙවි බඹ පිරිස් ඇතියෙ යැ, වටා කඩු ගෙන බමන සන්ධි යුත් රුවන් මුවා දෙව් පුතුන් ඇතියෙ යැ, සතර දිශායෙහි පිළිමිණිඇගෑ මුදුනෙහි දිලියෙන සතර මහ මිණි ඇතියෙ යැ, සතර කණ රස් විහිදුනා සත්රුවන් රැස් ඇතියෙ යැ, වටා නන් රුවනින් ගැවැසී ගත් විසිතුරු සැදි මහසනු ඇතියෙ යැ. දාගැබ් සැදමට ‘බඳුවදකුසුම්දල පරයන මෙවණූ පහණබිත්හි පැහැසූ විදුලිය වන් දෙව් කුමරියන් ඇති යෙ යැ, නො වියළෙන ගඳකලල් ඇතියෙ යැ, නො මලන මල් ඇතියෙ යැ, නො නිවෙන පහන් ඇතියෙ යැ, එහි දුටුගැමුණු මහ රජහු ධාතු නිධාන කරන දවස් දාකරඬුව මැ එ රජහු මුදුනෙන් අහස සත්තලක් පමණ තැනට නැංග එයින් නික්ම එදා බුදු විලස්නෙන් අහස්හි සිට යමාමහ පෙළහර දක්වා සවණක් රස් විහිද සියල්ලෝ එකලු කොටැ අනෙකෙලසුවහස් දෙව් මිනිසුන් මඟපල පමුණුවා බුදු වෙස් හැර දාකරඬුව පිවිස අහසින් බැසැ රජ මුදුනෙහි පිහිටි ය. රජ දාකරඬුව ගෙන තුන්යලක් පැදකුණු කොට සදා තුබූ රිදී යහනට එළඹැ රුවන් පලග මත්තෙ වඩා තබා පියන් උගුළුවා සිට “ඉදින් මෙ ධාතුහු පස්වා දහසක් මරසුවහසුනුදු විසින් නො පහ කරන ලදුව සත්නට මනමිණි සෙ ස්වර්ගාතපවර්ග සාධමින්
මහාවිහාරපටිග්ගහණකථා 407
සිටිත් නම් මෙ යහන්හි මහ පිරිනිවන්හි මෙන් වැඩ හොවිත්ව” යි සිතීය. ධාතූහු බුදු වෙස් ගෙන නුගපල වැනි සුගත් මහ පවුල් හැඳ පෙරවැ විදුලියවැනි කාබාන් බැඳ දෙතිස් වර ලකුණෙන් සැදී අසූ අනුව්යහඤ්ජනයෙන් වොරජමින් සවණක් රසින් දිලිසෙමින් කෙළගනා රිදී යහන්හි උතුරු දෙස්හි හිස් වඩා තබා දකුණු දෙසෙහි පා වඩා තබා දක්ෂිණ පාර්ශ්වයෙන් වැඩ හොත්හු.
මෙසෙ පන්සාලිස් හවුරුදු සිටැ අර්ථ ක්රිියා කොට සතප්නට වැඩ හොත් බුදුන් බඳු ධාතු ශරීරයෙන් පවිත්ර වන බැවින් එ දාගැබ් අසදෘශ විය. ධාතු ගර්භදය රත්නමාලා ලඞ්කෘත වන බැවින් රුවන්මැල් නම් වි.
192. ථුතිමඞ්ගලගීතෙහි යන තන්හි ස්තුතීන් යුත් මඞ්ගල ගීත නම් රත්නත්ර.යට ද රජගහ ද ස්තුති විසින් ප්රිවෘත්ත ගීත යැ; දැන් වැටෙන මඞ්ගල ගීත නො වෙ. මෙ කවර කලැ වූයෙ යැ යත්?
රුවන්මැලි මහ සෑයෙහි දා නිදන් කරන දවස් සොණුත්තර හෙරණප‍ාණො පොළොවැ කිමිද නාවිමන් වැද ධාතු හැරගෙන අවුදු පුද පිරිවෙනින් නැඟී ‘කිමැ?’ යි පුළුවුත් සඟනට “දා යි මාළෙ” යි කීහ. එහි ‘මාළෙ’ යනු ‘මා අළියෙ යැ’ යූ සෙ යි. ඉක්බිති දෙව් මිනිස්හු ගෙන නැඟි දාකරඬුව දැක “දා නැ‍ඟෙ” යි තුෂ්ටරවයෙන් ගුගුළහ. අකනිටා බඹලොව දක්වා එකනින්නාද විය. එක්බිති නාගයො අවුදු නාගලු2 ළිඳින් නැඟී “ඉන් සෙ ඉන් සෙ” යි ගුගුළහ. හෙ “ඉන් ශෙෂයක් දෙන්නෙ යැ” යූ සෙ යි. එක්බිති හෙරණපානො රැස් වූ දෙවිමිනිස්නට “දා පුදා යි මාළෙ” යි කීහ. හෙ “ දා පුදව මා අළියෙ යැ” යූ සෙ යි.
එතැන් පටන් ගෙන “දා යි මා‍ෙළ” යන පළමු උද්ගත වචනය පුරුෂයනට මඞ්ගල වචන විය. “දා නැ‍ඟෙ” යන දෙවනු වැ උද්ගත වචනය ස්ත්රීඞනට මඞගල වචන විය. “ඉන් සෙ ඉන් සෙ” යන තුන්වනු වැ
1. කහබාන්. 2. නාහලු; නාහලු.
408 ධර්මකප්ර.දීපිකා
උද්ගත වචනය ස්ත්රී් පුරුෂ දෙදෙනා හට මඞගල වචන විය. “දා පුදා යි මාළෙ” යන වචනය ධාතු රූපයන් වටා නඟා වඳවන මඟුල් දරුවනට මඞගල වචන වී.
193. යාව සාසනන්තරධානා යන තන්හි ශාසනාන් තර්ඞාන නම් කවරැ යත්? අධිගම අන්තර්ධාන යැ, ප්රරතිපත්ති අන්තර්ධාන යැ, පය්යාමඞග ප්ති අන්තර්ධාන යැ, ලිඞ්ග අන්තර්ධාන යැ, ධාතු අන්තර්ධාන යැ යන මෙපසැ ආදි තුන් අන්තර්ධාන යි. මෙහි අධිගම නම් සතරමාර්ග යැ, සතරඵල යැ, සතරපටිසංහිදා යැ, ෂඩහිඥා යැ. ත්රිරවිද්යා, යි, හෙ පිරිහෙනුයෙ ප්රාතිසංවිතැ පටන්ගෙන පිරිහෙයි. බුදුන් පිරිනි‍වනින් වා දහසෙක මැ ප්ර්තිසංවිත් නිපයන්නට සමර්ථි වෙති. එයින් උත්තරයෙහි ෂඩභිඥා නිපයති. එයින් උත්තරයෙහි ත්රිපවිද්යා නිපයති. කල් යත් යත් එයින් නිපයන්නට අසමර්ථද වූවාහු ශුෂ්කවිදර්ශතක වෙති. මෙසෙ අනුක්රසමයෙන් අනගැමි වෙති, සෙදගැමි වෙති, සෝවාන් වෙති. මොවුන් ඇති කලැ අධිගම අන්තර්භිත නම් නොවෙ. පශ්චිම සෝවාන් හුගෙ ජීවිතක්ෂයෙන් අධිගමය අන්තර්භිත නම් වෙ.
මෙ අධිගම අන්තර්ධාන යැ.
ප්රඅතිපත්ති අන්තර්ධාන නම් ධ්යාසන විදර්ශනා මාර්ග් ඵල නිපයන්නට අසමර්ථත වූවාහූ සිවුපිරිසිදු1 සිල්ම රක්ති. කල් යත් යත් “සිල් මැ පරිපූර්ණ කොට රකුම්හ වීය්ය් ස ය ද කරම්හ මාර්ගනඵල පසක් කරන්නට අසමර්ථඅයම්හ, දැන් ආය්ය්හ ධමර්‍ ප්ර්තිවෙධ නැතී” වැර විහිදැ කෞසීද්යල බහුල වැ ඔවුනොවුනට චොදනා සාරණා නො කොට කෞකෘත්ය නැති වැ වැටෙති. එතැන පටන් ගෙන කුදන්කුදු ශික්ෂාපද මර්ධනය කෙරෙති. කල් යත් යත් ප්රාඑයශ් චිත්තස්ථූලාත්යෂයට2 අවජති. එක්බිති ගරුකාපත්ති අවජති. පාරාජිකා මැ රක්ෂා කොට සිටිති. සතරපරිජි මතු රක්නා භික්ෂූන් ඇතිකලැ ප්ර තිපත්ති අන්තර්භිත නම් නො වෙයි. පශ්චිම භික්ෂුහුගෙ ශීලභෙදයෙන් හො ජීවිතක්ෂයෙන් හො අන්තර්හිත නම් වෙ. 1. සිව්පිරිසිදු. 2. ප්රාියශ්චිත්තස්ථුලාපත්යචයට.
මහාවිහාරපටිග්ගහණකථා 409
මෙ ප්රාතිපත්ති අන්තර්ධාන යැ. පය්යාරාර ප්ති නම් ත්රි්පිටක බුද්ධවචනයෙහි පාඨ හා අථිකථා යම්තාක් කලැ වැටෙ ද, එතාක් කල් පය්යාි ප්ති පරිපූර්ණය නම් වෙයි. කල් යත් යත් කලියුගයෙහි රජහු අධාර්මික වෙති. ඔවුන් අධාර්මික වූ කලැ රාජාමාත්යාහදීහු අධාර්මික වෙති. ඔවුන් බලා රටවැස්සො ද ජනව්වැස්සො ද අධාර්මික වෙති. ඔවුන්ගෙ අධාර්මිකතායෙන් දෙව සම්යවග්වර්ෂණ නො කෙරෙයි. සම්යඅග් වර්ෂණ නො කරන්නා හා ශස්ය යො සම්පන්න නො වෙති. ශස්ය.යන් අසම්පත්න වන්නා හා ප්ර්ත්ය‍යදායක යො භික්ෂුසඞ්ඝහාහට ප්ර.ත්ය ය දානයට අසමර්ථන වෙති. භික්ෂුහු ප්ර්ත්ය‍යෙන් ක්ලාන්ත වූවාහු පය්යාහට ප්ති ධරන්නට අසමර්ථර වෙති. කල් යත් යත් පය්යාා හ ප්ති පිරිහෙයි; අර්ථර විසින් ධරන්නට අසමර්ථ් වූවාහු පාඨවිසින් මැ ධරති. කල් යත් යත් සියලු පාඨයන් ධරන්නට අසමර්ථි වෙති. පළමු අභිධර්මපිටකය මස්තකයෙහි පටන්ගෙන පිරිහෙයි, පිරිහෙන්නෙ ප්ර්ස්ථානප්රරකරණයෙහි පටන් ගෙන යාවත් ධර්මසංඞ්ග්රිහ ප්රිකරණ දක්වා අනුක්ර්මයෙන් සප්ත ප්රණකරණ පිරිහෙයි. මෙසෙ අභිධර්ම පිටකය පිරිහුෂු කලැ මස්තකයෙහි පටන්ගෙන සූත්රෙපිටකය පිරිහෙයි, හෙ පිරිහෙන්නෙ අඞ්ගොත්තර නිකායෙහි එකාදශ නිපාතයෙහි පටන්ගෙන එකකනිපාත දක්වා අනුක්රරම යෙන් පිරිහෙයි. මෙසෙ අඞ්ගොත්තර නිකාය පිරිහුණු කලැ මස්තකයෙහි පටන්ගෙන සංයුක්ත නිකාය පරිහෙයි, පිරිහෙන්නෙ වක්රෙපෙය්යාකලයෙහි පටන්ගෙන යාවත් ඔඝතරණ දක්වා පිරිහෙයි. මෙසෙ සංයුත්ත නිකාය පිරිහුණු කලැ මස්තකයෙහි පටන්ගෙන මධ්යහම නිකාය පිරිහෙයි, පිරිහෙන්නෙ ඉන්ද්රිපය භාවනායෙහි පටන්ගෙන යාවත් මූලපය්යා නිය දක්වා පිරිහෙයි. මෙසෙ මධ්යිමනිකාය පිරිහුණු කලැ මස්තකයෙහි පටන්ගෙන දීර්ඝනිකාය පිරිහෙයි,පිරිහෙන්නෙ දශොත්තර සූත්රමයෙහි පටන්ගෙන යාවත් බ්රීහ්මජාල දක්වා පිරිහෙයි. දීර්ඝ නිකාය පිරිහුණු කලැ සූත්රයපිටකය පිරිහුණුව නම් වෙ.
410 ධර්මාප්රහදීපිකා
මෙසේ පිටකද්වය පිරිහුණු කලැ විනයපිටකය හා ජාතන මැ ලා ධරත්. එහි විනය පිටකය ලජ්ජීහු මැ ධරති, ලාභකාමයො ජාතක මැ ධරත්. එව්හු කල් යත් යත් ජාතක ධරන්නට අසමර්ථධ වෙති. එහි පළමු විශ්වන්තර ජාතකය පිරිහෙයි, එක්බිති ප්රනතිලොම ක්රවමයෙන් අපණ්ණක ජාතකය දක්වා පිරිහෙයි. විනය පිටකය ද කල් යත් යත් මස්තකයෙහි පටන්ගෙන පිරිහෙයි පිරිහෙන්න පරිවාරයෙහි පටන්ගෙන භක්ෂු විහඞ්ග දක්වා අනු ක්රරමයෙන් පිරිහී මාතෘකායෙහි සිටි, මාතෘකා පිරිහී නිදානොද්දෙශමාත්ර යෙහි සිටී, නිදානොද් දේශය පිරිහුණු කලැ විනයපිටකය අන්තර්භිත නම් වෙ. යම්තාක් කල්හි පිරිහුන් මිනිසුන් කෙරෙහි චතුෂ්පදී ගාථායෙක් වැටෙ ද, එතාක් කල් පය්යාි ප්ති අන්තර්භිත නම් නො වෙ. යම් කලෙක සැදැහැති පහන් රජෙක් බණ ඇසියටි වැ ඇත්කඳ රන්සුමුගෙක දහස් පියලි ගැටක් තබවා “බුදුන් වදාළ සිවුපදගයක් දන්නක් මෙ දහස ගනීව” යි නුවර බෙර පියවි කරවා ගන්නක්හු නො ලදින් “එක්වරෙක බෙර හැසිර වූ කලැ අසන්නො වෙත් ම යැ, නො අසන්නො වෙත් ම ය” යි තුන්වෙලෙ බෙර හසුරුවා ද , රාජපුරුෂයො තුන්යලක් නුවර බෙර පවත්වා ගන්නක්හු නො ලදින් දහස්පියලිගැට වටාලා රජකුලයට ම ඇරැ දෙත් ද , එකල්හි පය්යාලි ප්ති අන්තර්භිත නම් වෙ.
මෙ පය්යාම ඇරප්ති අන්තර්ධාන යැ. ලිඞ්ගාන්තර්ධාන නම්: කල් යත් යත් භික්ෂූන්ගෙ වීවරග්රරහණ පාත්ර්ග්ර හණ ආකුඤ්චන ප්රධසාරණ ආලොකන විලොකන ප්රා සාදික නො වෙයි. නිගණ්ඨයන් ගත් අලාබු පාත්රන සෙයින් භික්ෂූහු පාත්ර්යන් අග්රුබාහුයෙන් ගෙනැ ඇවිදුති. කල් යත් යත් අග්රතබාහුයෙන් බහා අතින් හො සහල්ලෙන් හෙ එල්වා ගෙනැ ඇවිදිත්. සිවුරුදු රජන්සරුප් නො කොටැ ඔට්ඨට්ඨිවර්ණ කොට රඳාගෙන ඇවිදිත්. කල් යත් යත් රජනුදු නො වෙයි. දහ සිඳ ඔවැටි විද කැප කොට වැලඳගන්ති. කල් යත් යත්
මහාවිහාරපටිග්ගහණකථා 411
ඔවැටි විදුති කැප නො කෙරෙත්. කල් යත් යත් දෙක මැ නො කොට දහ සිඳ පරිව්රාිජකයන් සෙ ඇවිදිති. කල් යත් යත් කුඩා කහකඩක් අත හො කර හො කෙහෙ‍යෙහි හො බැඳ ගෙන දාරහරණ කරන්නාහු සැහැ වපුටු ජීවිකා කල්පනා කොට ඇවිදිත්. එකල්හි දක්ෂිණා දෙන ජනයො සඟුන් උදෙසා ඔවුනට මැ දෙත්. මෙ සඳහා ය බුදුන් වදාළෙ :- “භවිස්සනිති ඛො පනානන්ද අනාගතමද්ධානං ගොත්ර භුනො කාසාවකණ්ඨා දුස්සීලා පාපධම්මා . තෙසු2 දුස්සීලෙසු සඞ්ඝං උද්දිස්ස දානං දස්සන්ති. තදාපහං ආනන්ද සඞ්ඝගතං දක්ඛිණං අසඞ්ඛෙය්යං් අප්පමෙය්යංි වදාමි” යි. එක්බිති කල් යත් යත් නානාවිධ කර්ම කරන්නාහු “මෙ ප්රලපඤ්ච යැ , මෙයින් අපට කිමැ?” යි කහකඩ සිඳ වල දමා පියති. එකල්හි ලිඞ්ගය අන්තර්භිත නම් වෙ. යවනදෙශවාසීන්ගෙ නෙපථ්යාය කසුප්සම්මාසම් බුදුන් සස්නෙහි කෙළවරහි මිනිසුන් කෙරෙන් ආයෙ යි. මෙ ලිඞ්ගාන්තර්ධාන යැ. ධාතූඅන්තර්ධාන නම්: එ එ තන්හි සත්කාරසම්මාන නො ලබන ධාතූහු බුදුන්ගෙ අධිෂ්ඨානබලයෙන් සත්කාර සම්මාන ලබන තැනට වඩති. කල් යත් යත් හැමතන්හි සත්කාරසම්මාන නො වෙ. එකල්හි මෙලක්දිවැ ධාතූහු රැස් වැ රුවන්දාගබට වඩති, රුවන්දාගබින් නාදිව රාජායතනචෛත්යැයට වඩති. එයින් මහබොමඩට වඩති. නාලොවිනුදු දෙව්ලොවිනුදු බඹලොවිනුදු ධාතූහු මහ බොමඩට වඩති. සර්ෂපයක් පමණ ධාතුයෙකුදු නො තැන නො නස්සි2 සර්ව.ධාතූහු මහාබොධිපය්ය්ඩතිඩ්කයෙහි රාශිභූත වූවාහු බුදුවෙස් ගෙන දෙතිස්මහපුරිස්ලකුණෙන් අසූඅනූ ව්යයඤ්ජනයෙන් ව්යහමප්රගභායෙන් පරිපූර්ණ වැ බොමඩ පලක් බැඳ වැඩහුන් බුදුන්ගෙ ශරීරශොභා දක්වා යමාමහපෙළහරයෙහි සෙයින් ප්රාැතිහාය්ය් ශ කොට 1. කෙසයෙහි. 2. තෙ දුස්සීලා. 3. නො නස්ති.
412 ධර්මකප්ර.දීපිකා
සවනක් රස් විහිද දසදහස් ලොධාහි පතුරුවති. එතනට යන මිනිස්හු නැති දසදහසක් සක්වළ දෙවිබඹහු රැස් වැ “අද බුදුහු පිරිණිවෙති, මෙ අපගෙ පශ්චිම දර්ශසන යැ, මෙතන පටන්ගෙන මුළුලො එකාන්ධකාර වෙ” යි බුදුන් පිරිනිවි දවසට වඩා මහත් කාරුණ්යැයෙන් වහස්ති. අනාගාමීන් හා ක්ෂීණාශ්රැවයන් මිසැ අවශිෂ්ටයො ස්වභාවයෙන් සිටිනට අසමර්ථයො යි. ධාතුශරීරයෙන් තෙජොධාතු උද්ගත වැ යාවත් බ්ර.හ්මලොක දක්වා නැ‍ඟෙයි. සර්ෂපයක් පමණ ධාතුයෙකුදු ඇති කලැ එකාකාරයෙන් සිට දිලියෙයි. ධාතුන් හැම පය්ය්ොධාවසානයට ගිය කල්හි ජ්වාල උච්ඡින්න වෙයි. මෙසෙ මහත් ආනුභාව දක්වා ධාතූහු අන්තර්හිත වෙති. එකල්හි දෙවිබඹහු බුදුන් පිරිනිවි දවස් සෙයින් දිවගඳ මලින් තූය්ය්්හිඝොෂයෙන්2 පුදා තුන්යලක් පැදකුණු කොට වැඳ “අනායෙහි3 උපදනා බුදුන් දක්මොව”යි කියා තමන් තමන්ගෙ වාසස්ථානයට යෙත්.
මෙ ධාතුඅන්තර්ධන යැ. මෙතෙකින් පඤ්ච අන්තර්ධාන කියනලදි.
194. සත්තවිනයං කරොන්තො මහාමෙඝවනෙ විහාසි යන තන්හි ධර්මදෙශකයන් දුර්ලභ වන බැවින් බැහැරැ නො ගොස් එහි මැ වුසූහ යූ සෙ යි. ධර්මදෙශකයන් දුර්ලභපරිදි දිසෙ යැ යත්? වදාළෙ මැ නො :-
පඤ්චන්නං ලිච්ඡවි රතනානං පාතුභාවො දුල්ලභො ලොකස්මිං කතමෙසං පඤ්චන්නං? තථාගතස්ස අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස පාතුභාවො දුල්ලභො ලොකස්මිං, තථාගතප්පවෙදිතස්ස ධම්ම විනයස්ස දෙසෙතා පුග්ගලො දුල්ලභො ලොකස්මිං , තථාගතප්ප වෙදිතස්ස ධම්මවිනයස්ස දෙසිතස්ස වඤ්ඤාතා පුග්ගලො දුල්ලභො ලොකස්මිං , තථාගතප්පවෙදිතස්ස ධම්ම විනයස්ස දෙසිතස්ස විඤ්ඤත්වා ධම්මානුධම්පටිපන්නො 1.ඝොෂායෙන්. 2. අනාගතයෙ.
මහාවිහාරපටිග්ගහණකථා 413
පුග්ගලො දුල්ලභො ලොකස්මිං. කතඤ්ඤෑ කතවෙදී පුග්ගලො දුල්ලභො ලොකස්මිං. ඉමෙසං ඛො ලිච්ඡවි පඤ්චන්තං රතනානං පාතුහාවො දුල්ලභො ලොකස්මිං යි.
මහාවිහාරපටිග්ගහණකථා චෙතියගිරිවිහාරපටිග්ගහණකථා 195. ථෙරානං සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා යනු ඔවුන් ඥාති සම්පදාදීන් ප්රියොජන නැති සෙ දැක පැවිදි වූ සෙ කියූහූ. එයින් ප්ර යොජන නැති පරිදි කිසෙ යැ යත්? සීල සම්පත්තීන් හා දෘෂ්ටිපසම්පත්තීන් මැ මිස ඥාතිසම්පත්තීන් හො භොගසම්පත්තීන් හො ආරොග්යිසම්පත්තීන් හො ස්වර්ගොතත්පත්ති සිද්ධ නො වෙ. වදාළෙ මැ නො:- “පඤ්චිමා භක්ඛවෙ සම්පදා, කතමා පඤ්ච? ඤාති සම්පදා, ආරොග්ය්සම්පදා, සීලසම්පදා, දිට්ඨිසම්පදා න භික්ඛවෙ සත්තා ඤාතිසම්පදා හෙතු වා භොගසම්පදා හෙතුවා ආරොග්යපසම්පදා හෙතු වා කායස්ස හෙදා පරම්මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්ති. සීලසම්පදා හෙතු වා භික්ඛවෙ සත්තා දිට්ඨිසම්පදා හෙතු වා කායස්ස හෙදා පරම්මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්ති” යි.
චෙතියගිරිවිහාරපටිග්ගහණකථා. ධාත්වාගමනකථා 196. දසාහාතිකසමාකුලං රාජකුලං යන තන්හි ‘කුල’ නම් කවරැ යත්? “උච්චාකුල යැ, මහාකුල යැ, උදාරහොගකුල යැ, මහාභෙගකුල යැ” යි චතුර්විධ වෙ.
මෙහි ‘උච්චාකුල’ නම් ක්ෂත්රිංයකුල යැ, බ්රාමහ්මණ කුලයි. ‘මහාකුල’ නම් ක්ෂත්රිචයකුල යැ, බ්රාකහ්මණකුල යැ, වෛශ්යහකුල යි. මහා හොගකුල උදාරභොගකුල වනාහි
414 ධර්මුප්ර දීපිකා
චතුර්වගර්ණයන් කෙරෙහි මැ සම්භව වෙ. යම්තම්කුලයෙක්හිදු උපන්නෙ පුණ්යවබලයෙන් මහා භොග වෙ මයැ උදාරභොග වෙ මැ යි.
මෙ සතරකුල යැ ‘කුල’ නම්. 196. සාධු භන්තෙ යන තන්හි ‘සාධු’ ශබ්දය “සාධු භන්තෙති ඛො සො භික්ඛු භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා” යන තන්හි සෙයින් සම්ප්ර“තිග්රතහණයෙහි වැටෙයි, මෙයින් බැහැරැ “සාධු මෙ භන්තෙ භගවා සංඛ්ත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු” යන තන්හි ආරාධනායෙහි වැටෙයි. “සාධු සාධු සාරිපුත්ත” යන තන්හි සම්ප්රහහර්ෂණයෙහි වැටෙයි, “තන හි බ්රාසහ්මණ සාධුකං සුණොහි” යන තන්හි දෘඪිකරණයෙහි වැටෙයි. “සාධු ධම්මරුචි රාජා සාධු පඤ්ඤාණවා නරො” යන තන්හි සුන්දරාර්ථයෙහි වැටෙයි.