දහම්පියා අටුවා ගැටපදය-iii
16. කුමභාඝොසකයා වත්.
සංස්කරණය1. යොගෙසොභෙවදානකි උපද්දාව හිඳිමි, 2. පාඨම’, 3. බැළපුවත්, 4. පිරිහුණු
ධනසෙඪීකුලසස, ධනසිටු කුලක්හු-ධන නිසය් සිටු තන් ලදුවෝ ධන සිටුහු නම්. සෙසුවෝ කුල සිටුහු හත්ථෙසාරං, අත්සර අතින් මෙ නියනුවට නිසි සාර රුවන යුසේයි. අගගවාරෙන, අග දොරින්-පළමු වළ1 දොරින් යුසේයි. ගෙහවුටඨානං ගබවුටුහන්- ගොරෙන් මිස්ම යුසේයි. ගෙහපරිකඛාරං, ගෙවළඦ;2 පටියාමෙත්වාන, සඟවය්; චුලපිතා, සිළිවි; මහාපිතා, මැහැවි; අය්යරකො; මුත්තා3 අය්ය්කා, මුත්නු; තචපඤචකකමමටඨානං, ‘කෙසා ලොමා නඛා දනතා තචො’ යන මේ තැස පසු කම්ඨන්; පබබාජෙත්වාහ, සරණාගමනින් පබුජ්වය්; සීලෙසු, හෙරණන් රැකිය යුතු දසසිල්හි; පදුමං යථා කොකනදං, කොකනද සඞඛ්යාගත පියුම්; පාතො, රැයින් මෙ; ඵුල්ල’, පිපියේ; සුගන්ධංඞ, සුරහි ගන්ධල වුයේ; යථා අවීතගන්ධං සියා, යම්සෙයින් නොකස වු ගඳ ඇතියේ වනුජ්; අඞහීරසං, සථරහු; අනනලිකෙඛ තපනන මාදිචචමිව විරොචමානාං, අහස්හි දිලියෙන හිරක්හු සෙයින් රස් කඳඹෙන් වොරජනහු; පසස, එසෙයින්මෙ දකු ගඳ සහ පියුමක් සෙයින් අනත් අපිරිසේ ගුණ ගඳින් දිලියෙනුවු එහු දක යූසේයි. මෙයින් කුමක්කියුහ යත් බුදැනුසී කම්ඨන් කීහු ‘අඞිගීරසං විරොචමානං අනතලිකෙඛ නපතන මාදිචචමිව’ යි සහ උපමාන කොට බුදුන් පැහැ ‘යථා ඵුලලං පදුමං අචීත ගන්ධංක එවං අචීත ගුණ ගන්ධංි අඞ්ගීරසං පසස’යී ගුණෙන් අවටවා බුදුන් දැකිය යුතුසේ පෑහු. දන්ධං භික්ඛුනො, දද මහණක්හු- උදෙස් ගහණෙහි නොසල්හුවක්හු යුසේයි උදෙදස ගහණකාලෙ, උදෙස් ගන්නා කල්හි-පෙළ හදා රන කල්ගිය යුසේයි ‘උදදිසීයතීති උදෙදසා-පාළි, තසස ගහණං උදෙදස ගහණං, තසස කාලෙ උදෙදස ගහණකාලෙ, නත්ථත’ පරිහාසකෙළිං, ගරහ සිනා කෙළි. ‘පරිභවිත්වා හසනං පරිහාසො, සො එව කිළාධිපපායෙන කතතනා පරිහාස කෙළි’-සොම්නස් සහගියාවු අකුසල් සිතින් කරන සිනා සජඣායං, ගත් උදෙස් හදාරනු; ඉමසමිං සාසනෙ අහබෙබා, මෙ සස්නෙහි සිටිනාට නොනිසියෙහි. ‘ඨාතුං’ යනුවක් අරනේ. පබබජිතකිචචං, මඟ භවුන්: මත්ථ කං, රහත්ඵල; ජිවකො, ජිව වෙද; මාලාගන්ධරවිලෙපනං, (මල් ගඳ විලවුන්) බඳ නොබඳ මල් නම්, වාස වුණණ ධූප ඈ ගඳ නම්, හැනූ ඔසඳ කල්ක විලෙපන නම්. බුඬපමුඛානි, බුදුන් ප්ර ධානකොට ඇතිය
1. වන 2. ගෙවලජ 3.මුත්ත
වුහු. ‘බු‍ඬො පමුඛො එතෙසං’ යන වාක්ය්. අවිරුළහීධමෙමා, නොවඩනා සහව් ඇතියේ යි. ‘විරූහනං ‘විරුළහි’ -මඟඵල පවා ශීලාදීන් වැඩුම් විරුළහී නම්. ‘විරූළහීධමෙමා යසස සො විරුළහිධමෙමා, න විරූළහිධමෙමා අවිරූළහිධමෙමා’. නිමනතණං, ‘අමහාකං නිවෙසනෙ භිකඛං ගනහථ’ යන නිමතුණු.1 විබහමිතුං, පෙරළෙනුවට-ගිහිවනුවටය යූ සේයි. චකකඞකිත තලෙන පාර්ණ නා, සැකැකිය තල ඇති අතින් ‘චකකලකඛනෙන අඞකිතං තලං යසස’ යන වාක්ය ‘ගන්ධකකුටිපමුඛො, ග‍ඳොළපොමොයෙහි ‘පමුඛ’ නම් අගවිට්. පුරත්ථානභිමුඛො, පැදුම්දසැ මිර්ණඇය. ‘පුරත්ථිපමාය දිසාය මුඛං යසස’ යන වාක්යව. ඉමං පිලොතිකං, මේ පියලිය ඉධයෙන් මැවු පියලි කියත්. රාජොහරණං රාජොහරනති, රජ කස කරනු රජ කස කරනුයයි තුමන් දුන් පියලියෙහි සිත් උපනිබඳන සඳහාය් වාක්භෙද කැරැ යූහු මේ පියලිකඩ කුමට? දුන්හ යත්;- සුභ අරමුණෙහි පුරුදු සිත් ඇති තෙරනට ඉජිය අසොබ කම්ඨන් දුන සිත් කලමවයි. අසුභ කම් ඨත් නුදුන රාසිරි තෙරුන්ට ළෙහි රා නොසන්හිඳි- ඉතිබැවින් විසුජ් පියලියෙන් සිත් සමය් කෙමෙන් කිලුටු පියලින් අසුබ් කම්ඨන් එරවියැටිවැ පියලිකඩ දුන්හු. කාලෙ ආරොචිතෙ, ‘කාලො භනෙත නිඨීතං භතනං’යී කල් ගෙහු කල්හි; සුරියං ඔලොකෙනෙනා, හිරු බලා හුනුයේ-හිරු ළැ‍ඟෙන දස බලා හුනුයැ යූ සේයි. කිලිටඨං අහොසි, හිරුරැස් හුණු අතින් සුලු දියෙන් කිලුටු වී. මෙ තකාමෙ පුරත්ථාසභිමුඛ කොට හිඳුවනු අතිචාචා වත සඞඛාරා-වත යනු සංවෙගයෙහි-අනිස්හු ලව් 2 සඛරහ ඔහාසං විසසජෙජත්වාං, ඔභස් විභිජැ- තෙරුන් තුමන් දක්න සෙයින් අලු පතුරුවය් යූ සේයි විවසුන් ඔභස් විවසුව හට මෙ පැනෙන සෙයින් බුදු එභස් යමක්හු තකා වුහුට ඔඔවුහටම පැනෙයි ල. විවසුවහට ඔහස්හි ඇතුළුවු තා පැනෙත සෙයින් බුදු ඔහස් දුටුවහට බුදුහු පැනෙත් ල.3 විවිවසුවහට ඔභස් හා ඔභස්හී ඇතුළුවු තා සිතට මෙ පැනෙන සෙයින් බුදු ඔභස්හය් බුදුහු මෙ සිතට වටහත් ලල.4 එතක් බුදුන් ඉධය. ජිවුවා බත් ඇගැ හිඳැ තෙරුන් පුරෙට හුනුවක්හු සෙයින් පැනෙනු බුදු ආධිපත්යඔය යෙත්. රාගො රජො නව පන් රෙණු වුචවති යන ඇයින් තෙරුනට තුමන් ‘රජෙහරණං රජොහරණං යි දුන් කම්ඨන්හි විභාග කෙරෙත්. මේ කම්ඨන්හි රාමෙ රජසැ වියෙයි. රෙණු රජස නොවී යෙයි. රාගසෙසතං අධිවචනං
1. නමතුණු 2. අනිස්ලව් 3. පැනෙතිල 4.වටහතීල
රජොති, රජය යන මේ නිරුත් කම්ඨන්හී රාකෙලෙස් හටය. මේ පෙදෙහි ‘නච පන රෙණු’ යන පචචතතවචන විපරිණාම කොට යොජනු. පළමුපද නිරුතතිපථ දක්වමින් කියූහ. දෙවන පද නිරුතනි දක්වමින් කියුහු තෙ, ඔවුහු- යම් කරුණෙකින් රාමෙ රැජැය රෙණු රජ නොවෙයි ගත් හුද එවුහයි සේයි. විගතරජසස, කසවූ කෙලෙස් රජ ඇති සථරහ; අරහනනං පාපුර්ණ්, කෙලෙස් රජස පියවමි යන අභිප්රා.යෙන් විවස්නේ සැහැත්වැ කම්කොට රහත් පත්. තීර්ණර පිටකානි ආගමිංසු, උදෙස් පරිපුස් විසින් ගතුවක් භට සෙයින් පිළිසැහැඹියා1 හා සමඟ පෙළ ආවවූහු තෙන කාරණෙන, සළුකර්ණින් නළල් පිසැ අනිචචසඤඤ පිළිලද කරුණෙන්;2 රජොහරණමෙව , පියලිකඩමෙ; දකඛීනොදකං, දැකිර්ණැ දිය- දත් පිළිගාවා අත්හි දත් ප්රහභායෙහි දාවා සිය අතින් හෙළන දියැ. භණෙ යනු කමමකාරාලපන; අය්යද යනු සාම්යාමලපන; සහසඝකඛනතුං, දහසක් කොට; මුඛ සහසසං උටඨහි, මුව දහසක් තෙප්ලි- නොහොත් තෙපුල් දහසෙක් පහළවී මුඛාශ්රදය තෙපුල් මෙ මුඛ නම්. “යො (පඨමං) අහං චූලපත්ථතකොති’ වදති තං හත්ථ ගණහ” යනු තෙරුන් පළමු නොතෙප්ලුව සෙසුවන් සෙසුවන් නොතෙප්ලන බැවින් කියුහු සෙසුවෝ පළමු කුමට නො තෙප්ලති යත්;- ඉධපත්හු දුයිහු ආ සැඳැ එතෙක් දෙන තෙප්ලත්වායි නො ඉටු බැවින් නො තෙප්ලත් ඉධපත්හු කළතා කිරිය නො ඉටුවජ්,3 මැවුව වත් කරන බැවින් ඔහු තෙප්ලුව තෙප්ලති. තථා අකාසි, බුදුන් පෑ සෙයින් කෙළේ- පළමු තෙරුන් තෙප්ලු බැවින් ඔවුන් අත ගතැ යූ සේයි. තිහි පිටකෙහි ස‍ෙඞාඛාහෙත්වාල- උපාතනවිසය පවමී-‘තීහි පිටකෙහි ආදාය ස‍ෙඞඛාභෙත්වාස’යී සේයි-තෙවෙළෙයින් තමන් කරන අනුමෙවුනි බණට නිසි තැන් හවුළාගෙන විස්මයෙන් පිරිස් සලය්. විහාරං ගන්ත්වාු, වෙහෙර මැද මණඩල මාලයට ගොස්; වතෙන දසසිතෙ, පාසිවුරු ගහණ ඈ ගොදුරු ගැමින් ආ සැඳැ කටයුතු වත් දැක්වුකල්හි; භකඛුසඞඝසස, ගදොළපොමො දක්වය් පිරිවැරී ගිය මහණ ගණහට, සුගතොවාදං, හැම බුදුන් ඇවිජ් හිත සුගත් ඔවා. එසැඳැ බුදුන් ඔවා මැදුම්සඟි පමණ වෙයියෙත් සුරභි ගන්ධදවාස වාසිතං, මනොඥ ගඳවසින් වසන ලද. වාසෙතීති වාසො, ගනේධා එව වාසො ගන්ධාවාසො, සුරභිව සො ගන්ධවවාසොච සුරභි ගන්ධ වාසො, තෙන’ නොහොත් සුරභිවු ගඳහා වසින් වසනලද. ගඳනම්;
1. පිළිසැඹි 2. කාරණෙක් 3. ඉව්වජ්
ඔසඳ ඈ: වස නම්; වස් සුනු දුම් ඈයි. සිහිසෙය්යංා සීහුන් හෙවුම් බඳු හෙවුම් රතනකමබලසාර්ණංි, රත් කම්බල් සෙණුවක්; පරිකඛිපනතාවිය, සමතනතො පසාරෙනෙතා විය-රන් පහුල් පෙරවැ ධමමාසන අවට හිඳුන මහණහු ධමමාසන වටහි රත් පලස් සෙණුවක් පහරන බඳුවෝ. අජඣාසයං, විවට අදහස්; අනුතතරධමමරාජතාය, අනුතුරු1 ධැම්හි හිමි රජ බැවින්-නොහොත් අනුතුරු ධමට රජ බැවින්; ඤත්වාව, දිවසෝ ධයින් දැනැ; අජජ, දැන්; සුරතනදුපට්ටං, රත් දෙපට සිවුර; නිවාසෙත්වාධ, සරහා හැඳැ; මතනවරවාරණ සීහවිකකනත විලාසෙන, මතැන් ගමන් හා සීහ ගමන් විලසින්- මනැන්නහය් සීහන් ගමන් බඳු ගමනිනැ යූසේයි. ‘මතතවරවාරණාච සීහාච මතතචරවාරණ සීහා, තෙසං විකකනතං ගමනං, තසස විලසො ලීලා, තෙන. අනනතාය බුඞලීළහාය, අත්නැති බුඞලීලායෙන්, සමබිම පියෙහි පියෙහි ලැ‍ඟෙන පියුම් විසිරෙන රස් ප්රහභාතවය් නොතප්න හිරු විරෙන මල්රොන් ඈ නො එක් සුවෙන් උවෙලුවා ගමන් බුත්2 ළෙලහ නම් හත්‍ථකුක්කුචචං වා පාද කුක්කුචචංවා, හත්පාහි නොසඤඤම කුකකුචච නම්: අසඤඤම. උකකාසිත සදෙදාවා ඛිපිත සදෙදාවා, කසි කිවිසි එව්; බුඞතෙජෙන, බුදු අනුබැවින්; තජජිතා, තජන ලදුවෝ-බවන ලදුවෝ; ආයුකපපමහි, (ආයුකලපයෙහි) - මේ යුගයෙහි වැටෙන වා සිය ආයුකපප නම්; කථා සමුඨාපන වතතං නාම, කථා සමුටහන වත් නම්:- හේ බලත් ‘කායනුත්ථ;’ යනු ඇයින් පැවැති බුදුන් පුසුවෙයි බ්ර හමසසරෙන, බඹගොසින්- මජු බිඳු කමනීයාදී අට ගුණෙන් සමන්විථත හඬ බ්රපහමසවර නම් වේ: අනතරාකථා, අතුරෙහි පැවැති කථා -මා එන පෙරටවැ පැවැති කථාය යුසේයි. විපපකථා, අපරියොසිතා-මා ආයෙන් නොනිම්වා3 තබන ලද්දීය යුසේයි. අවසසයො, පිහිට; ලොකියකුටුමබසස, ලොවී සැපත්හට, දිසාපාමොකඛාචරියසස, දිසාපාමොක් ඇජුරුහ- ඒ දෙසෙහි හැම ඇජරනට ප්ර්ධාන් ඇජරහයි සේයි- නොහොත් හව් දසට ප්ර ධන් ඇජරහයි සේයි. ධමමනෙතවාසිකො, ධම් අතවැසි-ධන නොදී මෙහෙයින් අරියැ සිප් උගන්නේයි; පචවුපකාරො, උවාරට කරන උවාර පචචූපකාර නම්. පරිවතතාපෙත්වාේ, කියවය්; මගගපරීබබයං, මඟ පිරිව-මඟ නිමය යුසේයි; අඤඤාතකවෙසෙන, නොපාළ වෙසෙකින් යායමාසං, සවස්හි කැයයුතු බත්; දණඩබලි ආදීහි, දඞ කරවුවර ඈයින්. ‘ආදි’ ගහණින් සීස කහා පණ4 ඈ ඉතිරි බලි
1. අනතුරු 2.බුදු 3.නොනියා 4.සීසහාපන
ගන්නේයි. ඝටෙටසිඝටෙවසි, පුනපපුන ඝටහි-‘ඉදං ගණහාමි එතං ගණහාමී’යි පැහැරැ බලහි; අහමපි එතං කාරණං ජානාමි, ගෙහි තුබූ තා පැහැරැ පැහැරැ සොයන කරුණූ දන්මි; ජානාමි, එයට කටයුතු දන්මි’යි එ වියන බඳුය සොරහට. විභාතාය, පහන්වු කල්හි; කපපකං, නැවියා; මස්සුකමමං, මස් ලියන කම්-මසසුලෙඛනං; කුණ්ඨාකාරො කොට බඳු ; ‘ඝටෙටසි ඝටෙටසි’ (යි) පහස්හි පහස්හි එකියන බඳුය නැවියහට්; චුළසෙඨීජාතකෙ, එකනවායෙහි සුළු සිටු ජායේ; අපපකෙනපි පාහනෙන, මඳවු බඬු මුඳලෙකින්, මෙධාවී, ප්ර කෘති මෙධා ඇතියේයි; විචකඛණො, ගනු දෙනුවට දෙස්හය් කල්හයි ජන්න විසකුණු; සමුඨාපෙති, ඉසුරු තැනට නඟා; අණුං අගගිං, මඳ ගිනක්; සන්ධයමං ඉව, පුම්නාක්හු1 සෙයින්-ජල්වනුවක්හු සෙයින් යුතන්. විරියං අනොසසජිත්වාහ, වැර නො විහිදැ; මහනෙත, මහත් බැවුහි- සාපිළිසැඹියා රාත්හි; ආරඬ විරියො රුකුළු වැර ඇතියේ; අවිපපවාසකරණ, අවියෝ කිරිය; ධමෙමාජ පඤඤාය, විවසුන් ඤර්ණඇන්-විවසුන් ඤණ්හි ඔජවන බැවින් ‘ධමෙමාජ පඤඤ’ යනු වී. චතුබබිධොපි, කාමඔඝ භවඔඝ දිඨිඔඝ අවිජජාඔඝ විසින් සතර වැජෑරුම්; ඇතියේ; නහි සකකා අරහතනං ඔඝෙන විකූරිතුං, රහත් මඟින් ඔඝ සුන් සැඳැ රහත් ඵල ලබන බැවින් ඔඝයෙන් රහත්ඵල නොනැගිය හැකි.
17. සුළුපතු තෙරුන්වත්.
සංස්කරණයබාලනකඛනතං, බල් සැණ-බල් ජනා කරණ සැණය යු සේයි; ඝුඪං, ගොහනලදු; අසබහං, ජන මුළට නොනිසි තෙපුල්. ‘සභං අරහතීති සබහං, ත සබහං’ තසමිං, ඒ සතියැ නොහොත් ඒ බල්ජනා මුළැ; අඩඪං වා, කහ වුණෙන් අඩක් එව්; සාවත්ථී යං, සත්කෙළක් ජනා ඇති සැවැත්හි; පඤව කොටිමතනා අරියසාවකා පස්කෙළක්මත් අරීසවුවෝ;2 බාලෙන, නොසිතියයුතු සිතන ඈ බල් බැවින්; ඉධලොක පරලොකත්ථංි,-ඉධලොකත්ථ නම්;-ජනසඞග්රාහ ඈ; පරලොකත්ථ; නම්;- දත් සිල් ඈයි; ධමෙමාජපඤඤාය, ධැමිහි ඔජව සිටිනා ඤර්ණරන්; සතනරතන ධනං, රන්රිදී මුතු මැණික් වෙරළු සක් සලය යන සතුරුවන් ධන.
18. බල්සැණ වත්
සංස්කරණය1. පුමිතක්හු, 2.අරියසවු, 3. ධ:අ: නොපෙනේ
පිපඵලිගුහායං, පුලිල ගොහොහි; ආලොකං, කිසුණු අළු පමනෙත, කුසල්කම්හි පැමයුවන්; චුතූපපාතං, සියු හා උවවැත්; අසබැඳ යුසේයි අපරිචජිතනං අනත් බැවින් නො පිරිසුනු; අචවුගගතඪෙන’ ‘පඤඤාපාසාදං යන සබඳ. පරිසුඬං දිබබචකඛූ සඞඛාතං, යනුයෙහි ඤාණං’ යනු වක් අරනේයි- සිරිසිදු දිවසක් ඤණ හිවි අටින් ‘පඤඤා පාසාදං නාම’ යනුවෙයි. තසස අනුචජටිකං පටිපදං කිසුණූ අළු පතුරුවය් සියුතජඣන් සමවැජැ නැඟී. එත්ථෙනතරෙ රූපගතං පසසාමි යනු එයට නිසි පිළිවුවා නම්. පහීණසොක සලලතාය, අතැගැමි මැඟින් පුහුන් සොකසලල ඇතිවන බැවින්; ‘පබබතඨොවා’ යනුයෙහි විකලපයෙන් ලද අත්ථිස දක්වති ‘උපරි පාසාදෙවා’ යී.
19. මහසුප් තෙරුන් වත්.
සංස්කරණයආරඤඤක විහාරං, අරණවු වෙහෙරෙක්, ‘අරඤෙඤාභවො අරඤඤකො, සොච සො විහාරො’ යන වාක්යු. කාලසෙසව, කල් නො ටීකුම්වා මෙ, සයනිඝරසදිසා, හෝනා ගේ සුරුකුවෝ- ගෙහිමියට හෝ නා ගේ සෙයින් වළ දෙරිය හය්සෙයි සාඨෙය්යේන, සැළයෙන් 1 නැතිගූණපාළ කිරීම් ‘සාඪෙය්යර, නම්. නායං වචනකඛමො, වජන් නො සහනුයේ; අපඪපෙත්වාූ, නොපටවය්; අලසතෙථරොපි, ලස් කුසී තෙරහුජ්; විසීවෙත්වාො, ගිනි තැපැ; ඉතරසස, පධන්කැමියා; පව්සිත්වාල පධත්කැමියා වසන ගබට වැදැ; මහාකුසීත, මහ මැළිය; ඉතරො, කුසි 2 මහණ්; සමණධමමං, විවසුන්ධුර; පබබජිතකිචචං, විවසුන්; මත්ථ;ක’ පතනනති, රහත්පත්දෑ (යි); අපපමාදො, අපපමාද නම් යී ප්රෝධන් සතර කරුණ් කාලසෙයව, කල් ඇතිකල් මෙ- අනාදරයෙහි සාමිවචන මෙහි කාල නම්;- අඟුල් කබල් සජනුවට නො පත් කල්. ඒ ඇරජැ එහි ආදර නො කොට අඟුල්කබල් සජය යූසේයි. යති වෙපුලලපපනතාය, සී විපුල්බවට පත් බැවින්-සති වෙපුලල නම්;- රහත්ඵල සැපියුතුයි. සති වොසසගෙන, සී විහජ්මෙහි- සතිවොසසගග නම්;- සී පිළිවක් සතර කරුණ්; යති ජාගරීයාභාවෙන, සී ජගුරු නැති බැවින්. ජාගරිය නම්;- නොනිඳන බැවු. පමා නිඳිගැනුම් නැති බැවින් සති මෙ සති ජාගරියනම්. කුණඨපාදං, කොට පය් ජිනන ජවං ගුණුදිය3 සුණුදව යුසේයි.
20. දෙසබඳ මහණුන් වත්.
සංස්කරණය1. සළයෙන් 2.කුසිත 3.ගණු දව
කූටාගාරසාලායං, කැණීමඬුල් යොජා කළ පහ කූටාගාර සාලා නම්. සොහි නූන- හි යනු පද පූරණයි, නූන පරි විතර්කාහත්ථීායි- හේයි තකමී යූ සේයි පළමු ‘සො’ යනු බුදුන් ‘දිටිමි’ යනු සක් නොවනුය- සක්හු බදුයෙක් වනැයි තකමි යුසේ යි. සකකං පජානමි, යනු මඝ මණෙවු කල්හි පටය් ජන්නා තැන් සඳහා කියත්. යෙසං ච ධමමානං සමාදිනතනතා යි සතන වන පද සඳහය් කියත් පුරෙ පුරෙ, සෙසු සෙසුවනට පෙරටුව පෙරටු වැ; ආවසථං, අවස්. දහසක් අරුත් මොහොතෙකින් සිතන බැවින් ‘මුහුනෙනන චිනතිතා සහසසං අත්ථාඳ යෙන සො සහසසතෙථා’යි කියයුතුයෙහි වර්ණ ණ විපය්ස්ින කොටැ සහසසකෙඛායි කියනු ලැබෙයි ‘සහසසං අකඛීති යසස සො සහසසකෙඛා’යි කියත් මෙ. එසේ හොත් මොහොතෙකින් සිතන අත්ථීො සහස් වැටහෙන පැන ඇස් ‘අකඛි’ ශබදයෙන් කියනු. ඉසසරියාධිපචචං රජජං, ඉසුරුබැවු හා අධිපතිබැවු (ඉසුරුබැවු) නම්; (අනුන්) තුමා අනුවත් වන (බැවු) අධිපතිබැවු නම්; එවුනට හිමිබැවු මේ දෙ යම් රජයෙක්හි ඇද්ද? හේ ඉසසරි යාධිපචච නම්. යමතතානි, මොතොට 1 පැමිණෙන ලදුවෝ; සමාදිතතානි මොනොට ගන්නලදුවෝ; මාතාපෙතතිභරො අසසං, මාපියන් පුස්නා වනෙම්2 ‘ඩු භාඤ්-ධාරණ පොෂණ යො&; කුලෙජෙඪාපවායි, කුලදෙටුවන් පුදනු යෙම්. ‘චා යෘ පූජානිශාමනයො&; සණභවාවො, මොළොක් තෙපුල් ඇතියෙම්. මොළොක් තෙපුල් නම් මාතුමතන පිතු මතනාදීනට අමම තාන යන ඈ පිය තෙපුල් අපිසුණො, පිසුණු තෙපුල් නැතියෙම් විගත මල මචෙජරෙන චෙතසා, කසවු මල හා මසුරු ඇති සිතින්. මල නම්, ලොබ3 ඇයි. මසුරු නම් තුමා අයත් පරහට නොදියටිබැවු. මුතතචාගො, වුහුටු නැග4 ඇතියෙම්- වුහුටු වත්හි බැලුම් නැතියෙම්. ‘පයතො ධොතොපාණීයසස’ යන වාක්යුය. වොසසගගරතො, පීමෙහි ඇලුණෙම්. ‘වොසසජජනං අනතනි යසස වත්ථුයසස පරෙසං පරිචචජනං5 තත්ථග රතො වොසසගගරතො’. යාච යොගො, යජනහට නිසිවුයෙම්-යමෙක් යදි වත් දේද හේ යජනහට නිසි නම්. ‘යාචිතුං යොගෙගා’ කියයුතුයෙහි වර්ණ-ණ
1. මොනට 2.පුස්නාවානම් 3.ලෙඛත 4.තෑග 5.පරිච්චාග
ලොප්කොට ‘යාචයොගො’ යී කීයේ. දාන සංවිභාගරතො, දත් හා සංවිභාගහි ඇලුණෙම්. දත් නම්:- දීධම් පරහට දෙනු. සංවිභාග නම්; තුමා වළජනුයෙන් බෙදනු. සචචවාචො, සබව තෙපුල් ඇතියෙම්. සබව තෙපුල් නම්; ඇති වත් නොනහය් නැති වත් නොඅරවය් බණනු හා දෙමී කෙරෙමි කළ පිළින වසකි නොකරනු. අකෙකාධනො, කොධ නැතියෙම්; පටිවිනෙය්යංන, පියනෙම්. මාතාපෙතතිහරං ජනතුං, මවුපියන් පුස්නවුහු. මවුපියෝ නම්; දුනු පිය හා වැජු මවු භරණ නම්; අනනපානාදී දාන හා නාහපන සමබාහනාදි පාරාචය්යීී. ‘මාතාපිතරො භරති පොසෙතීනි මාතාපෙතනි භරො, තං’. කුලෙජෙඪාපචායිනං - කුල නම් තුමා දුනු කුල. දෙටුවෝ නම් ඒ කුලෙහි තුමහට මහලුවෝ. අපචායන නම් උපඨාන ආසනදාන ඇයි. ‘කුලෙ ජෙඪා කුල ජෙඨා’ වියයුතුයෙහි අලුක් සමාසැවැ “කුලෙජෙඨා’ යනු වී ‘තෙ අපචායිතුං සීලං යෙසං තෙ කුලෙජෙඨාපචායිනො. තං’ සණහං, මට තෙපුල් ඇතියවු. ‘සණහ චාච‍ං, කිය යුතුයෙහි ‘චාචා, ශබද ලොප්කොට ‘සණහං’ යූහු. ‘සණහං’ යනු මෙ පරියාය විසින් දක්වනුවට ‘සඛිල සමභාසා’ යුහු. ‘සඛිලා සමභාසා යසස සො සඛිල සමභාසො, තං’. පෙසුණෙය්යචපපභායිනං පිසුණු තෙපුල් පහනුවා. පියං සුඤඤං කරොතීති පිසුණො, තසස කමමං පෙසු‍ෙණය්යංප, තං ජහිතුං සීලං යසස සො පෙසුණෙ ය්යතපපහායිනො, තං’ . මචෙජර විනයෙ යුතතං, මසුරු මල පහනුයෙහි යුතුවා. මචඡර නම්:- තුමා අයැති1 අන්නට නොදියටි පුඟුල්. ‘තසස කමමං මචෙඡරං, යො තසස විනයෙ යුතෙනා (සො මචෙඡර විනයෙ යුතෙනා), තං සචචං සබව් තෙපුල් ඇතියහු. ‘සචචවාචං’ යී කිය යුතුයෙහි වාචා ශබද ලොප්කොට ‘සචචං’ යූහු. (කොධාභිභුං) , කො අභිභවනුවා. ‘කොධං අභිභවනීති කොධාභිභු, තං’. ගාමකමමකරණඨානං, ගම්කම් කරන තැන්. ගාමකමම නම්;- ගම්වැස්සන් මුළුව කරන විතිස ඇයි. වියුහිත්වාභ, පහකොට; සීත සමයෙ, හිම කල්හි; ‘ජින්දි්ත්වාක හරිතබබුයුතනකා රකඛසාඛා’ යී මඟින් යනුවන් වෙර ගැසෙන රික්හි අතු කියුහු; ගාම භොජකො, ගම්ලදු; අයොගෙ, නො යෙදිය යුතු තන්හි. ‘අයුඤජි තබබං කමමං අයොගො, තසමිං අයොගෙ’. නානපපකාරකෙ කමමනෙත, පොළ කොටන දින් දන ඈ නන් නියරහි කමත්; වගගබන්ධරනෙන, ගණ බැඳමෙන්; අවසසයො පිහිටවු; කටෙන,2 කළාලෙන්; භියොසොමනතාය, වැඩි
1. අයකි 2. කටසාරකෙන: ධ: ප
පමණීන් ; කිමෙතං දෙවාති, ‘තාතා මං නිස්සාය තුමෙහ කිං නලභථ’ යන මෙ තෙපුල් කවර කරුණෙන් කියව - ‘කිස්ස කාරණා වදථ,යි සේයි. වග්ග බන්ධයනෙන, මුළු බැඳමෙන්; සග්ගමග්ගං, සග්-යන මඟ - සග්ගගමනමග්ගං යි සේයි. නොහොත් සග්ගිය මග් වේ - ‘සග්ගගාමි මග්ගං’යි සේයි. දන් සිල් ඈ දස කුසල් සග් යනුවට උපාය බැවින් සග යන මග වේ. මෙහි පෙලෙන් සග්ගි පැහැරැ සිටි බැවින් සග්ගීය මඟ වේ. මෙ සොධෙන්තා, සෝධනුවෝ; (ඉදඤුචිඤච කරොම) හේ මේ පිළිවෙළ කරනුවම්හ -යු සේයි. ‘ඉදඤ්චිදඤච’ යී මග්ග සමකරණ පානීය පඨපන ඈ තුමන් කළ තා කුසල් කියත්. අකුසල කිරියාය, මචඡමංසාහරණ සුරාපාන ඈ අකුසල් කිරියයෙහි. ‘දාසං’ යන ඈ ‘පදං කත්වාා අදාසි’ යනුවක් හා යොජනු. ආරොහණියං, නැඟිය යුතු; ආනිසංසො අනුසස්-දාස හත්ථිද ගාම පටිලාභ සඳහය් කියත්. මුඛ්යනඵල1 දෙව්ලෙවුහිය. 2 ඵල සදහය් වැඩු රිකැ සේ පිරිහොවක් සෙයින් මේ අනුසස් ථෙලෙ යන අභිප්රායයි. භියොසො මත්ත‍ාය, වැඩ පමණින්; චාතු මම්භාපථෙ, සතරමඟ එක්වූ තන්හි. ‘චතුතනං මහපථානං සන්නිපාතඨානං චාතුමම්හා පථො, තත්ථෙ’. විස්සමන සාලං, සතප්න හලක්, පඨපෙසුං, රුකුළෝ; පතතිං නාදංසු, පින්කට නො දුන්හු. ‘පත්තිං කාතුං නාදංසු’ යී කිය යුතුයෙහි ‘පත්තිං නාදසු’ යනු වී. කණ්ණිකරුකඛං, කැණිමඬලට නිසි රුකක්. කණ්ණික යොග්ගං රුක්ඛං කණ්ණිකාරොපණ දිවසෙ කැණි නඟන රුක්ඛං’ කණ්ණිකාරොපණ දිවසෙ කැණි නඟන දවස්; පත්තිකං කරොථ, හෙරි කරා නම්: පතතීං නා දම්හ, පෙත් නොදෙමෝ- හෙරි විය නොදෙම්හ යු සේයි. දුග්ගතානං, දිළිඳුනට; පඤ්ඤාපෙත්වාස, දොර පැනවය්; සඤ්ඤං අදසු, සඬෙකත තෙල මකඛන ඈ පාදපරිකම්ම නම්. සම්භාහන ඈය් පිඨිපරිකම්ම නම් . පිඨඛජ්ජක ඈ ඛාදනිය නම් භත්තපායසාදි භොජනිය නම්. මඤ්චපකට සාරාදි සයන නම්. ආගාතාගතං, ඔවුන් අතළ පුවරට ආ ආවන්; ගහෙත්වාත, නැඟැටි‍යන් පිටට නගන විසින් නොනැඟිටියනට මඟ පානා විසින් ගැනැ; කොවිළාර රුක්ඛං, කොබළල රුකක්; පුපථාරාමං මල්වත්තක්; පුපඵුපගඵලුපගරුක්ඛෙ, මල් ගන්නා පක් ගන්නා රුක්. ‘පුපඵ ගහණ කාලෙ පුපඵං උපගච්ඡතීති පුපඵුපගො, ඵල ගහණ කාලෙ ඵලං උපගච්ඡ තීති ඵලුපගො’.
1. මුකඛ්යානත්ථොල, මොසෙ ඵල, 2. දවෙලෙව් හිය.
නොහොත් ‘පුපඵත්ථාථය උපගත්තබෙබා පුප්ඵුපගො, ඵලත්ථාගය උපගත්තබො
ඵලුපහො. ‘දිබ්බපානං දිව පන්නක් - දෙවියනට උපත්වන සුරා විශෙෂයෙක යෙත්. මජ්ජිංසු මත්වුහු; අවංසිරා, යටට ලූ හිස් ඇතිවැ. ‘ අවංසිරො යෙසං තෙ අවංසිරා, යටට ලූ හිස් ඇතිවැ. ‘ අවං සිරො යෙසං තෙ අවංසිරා’ යන වාක්ය‘. චිත්තපාටාලී නාම, සිත් පළුල් නම්; දෙවාසුර සඬගාමෙ, දෙවියන් හා අසුරන් සැගැම්හි. රහ සුන් සැඳැ අසුරෝ නොතුමන් තන් බවු දැනැ තුමන් තන් මෙ ගන්මහයි සකුහා රණ1 කළහැ. (හේ) දෙවාසුර සඬගාම නම්. තාවසිංස දෙවනගරං, තවුතිසා දෙවුලොවුහි වු බැවින් ‘තාවතිංස දෙවනගරං’ යෙති. විශේෂනාම අමරාවතී නාම යෙත්. සාලාය නිස්ස‍වුෙන්දොන, ෙමෙජල්ගැමැ කළ හැලැ2 නිෂ්යවන්ද්යෙන් - ආශ්රිේත ඵල ආශ්රජයෙහි එවැ3 හල් කල පින් නිෂ්යරන්දලය යුහු. නිෂ්යින්දය නම් ගෞණ ඵල. විපාක ඵල නොවන බැවින් විජයත් පහා සා ඵලෙ නිෂ්යමන්ද නම් වී. පාරිචඡත්තකො, පරසතු ජයසුමන අලත්තක පාටලවණණා- ජයසුමන නම් බඳුවද; අලත්තක පාටල නම් ලාරෙසෙහි රැජු පුලුන් පෙඳ. වණ්ණ ශබ්ද වෙන යො ජනු බඳුවද මල් වැනි ලාරස පුලුන් පෙඳ වැනිය යු සේයි. පණ්ඩුකම්බල සිලා, රත්පලස්හි සිවිබඳු සිවි ඇති බැවින් පඩුකඹල නම් සලතෙලෙක්; උපඩයකායෝ, සිරිර සමහරක්. ‘දෙවලොකසමිං හි තිර චඡනගතා න හොන්ති’ යනු අකුසල් විවායෙන් සග්හි පිළිසැඳ නොවන බැවින් කියත්. ආවට්ටෙන, අවටින්- හාත්පසින් යූ සේයි. සබෙබසං මජෙඣ, හැම කුඹු මැඳහි; කිඬකිණිකජාලං රසු දැල්; පඤ්චඬගික තුරිය සද්ද සම්මිස්සො, ආතත විතත විතතා’තත ඝන සුසිර යන පසඟතුරු හඬ මුසු; දිබ්බසඬගිත සදෙදාවිය, දිව ගඳැව් හඩ බඳු; නච්ච සමජ්ජො, නැටුම් සමජ්.4 ‘නච්ච සඬ්ඛාතො සමජෙජා නච්ච සමජ්ජො නොහොත් නළුසමජ්. ‘ නච්චන්තීති නච්චා, තෙසං සමජ්ජො නච්ච සමජෙජා’ මහනතං යසං, මහත් පිරිවර නොහොත් මහත් ඉසිර. ‘තතො රමණීයතරං කීර අඤ්ඤං ඨානං නත්ථිජ’ යනු දෙදෙවුලෙවුහි නැති තැන් ගැනැ කියත්. මාසස්ස අඨ දිවසෙ යී දෙපඤ්ච මී දෙ අඨමි දෙචාතුද්දසී දෙපණ්ණරසි
1.කළහ 2. හැමකළ 3. එව් 4. නැටීම් සමජු
ගැනැ කියත්. මාස දිවස ගණන මිනිසුන් අයින් ගණත්. යාවජ්ජතනා අද පවා; උපපත්ත පුබ්බනිමිතෙත, උපන් පුනිමිත් ඇතියත්, “මාලා මිලායන්ති වත්ථාවනි කිලිසස්න්ති කච්ජෙහි සෙදා මුච්චන්ති කායෙ වෙවණ්ණියං ඔක්කමති දෙවො දෙවාසනෙ නාභිරමති” යන මේ පස් පුනිමිත් නම්. පුනිමිත් දැකැ උපන් මරණ බිය සී නොකොටැ දි මොහ උපයනුවෝ. බකසකුණිකා, බෙහෙක් ලිහිණියක්; අහො යනු පරිහාස විසමයෙහි; උපපණෙඩත්වාස, පෙළවය; සයං මත මච්ඡකෙ, තුමහෙම මළ මසුන්; සුසසිත්වා, ගොදුරු වියොවින් යූ සී. එළාලුක වණෙණන, කැකිරි සඨනින්; කාසිත්වං, තො කව රහි- සිල් රක්නියක්හු නොරක්නියකුහු යු සේයි; අයංභාරියං කත්වා, නොහැරිය හැකිකොට; දෙවදතතියං ධනං දෙව් දැති 1 ධන- මිනිස්නට වැළ‍ඳෙනු කොටැ දෙවියන් දුනුදෙව දතතිය නම්. අසුරජෙඪකස්ස, වෙපචිතති අසුරිඳුහු; වෙරිඝරෙ, සතුරුගෙහි; අභිරූපා, වෙසෙස් රූ ඇතියි; අසාධාරණාය, සෙසු අසුර දුන් හා අසාධාරණවූ; ‘ වෙපචිතති අසුරි‍ෙන්දාව පුප්ඵදාමමදාසි,යනු සබඳ්. ආගතාගතානං අසුරානං දුව කැමැති වැ ආ ආ අසුරනට; අනුච්ඡවිකා, නිසි; වාරෙස්සතීති, රුස්වයි; පුප්ඵදාමමදාසි, තිට රුස්නාක්හට දෙයි මල් දම් දිනි; මහලලක අසුරවණ්ණං නිම්මිණිත්වා මහජෙට අසුර රුවක් මවය්. එකලැ මැවු අසුර මහජෙට රිවින් අසුරන් කෙරෙන් ‘ජරසක්කො’ යන අකෙස්ලී ලදැ යෙත්. අසුර රූ මවමින් මහජෙට කොටැ කුමට මැවිය යත්.- අනතුරු ජැයැ මහජෙට රිවින් ඈ දැක්වූ බැවින් ඇය දුටුවිරි රිවින් හැඳින්වියටි වැ කළහ යෙත්. මතුයේ පුබ්බසන්නිවෙස හඳුන්වනුවට කරුණු කොටැ කියන බැවින් හේ නොයෙජෙයි. එසේහොත් මහජෙට කොටැ මවනුවට කරුණු කිම? යත්;- අනුන් යොවුන් වෙස් වරාජ්2 තුමන්ට මහජෙට වෙස් මැ ඇයට කල්සේ හඟවනුවට එව් අසුරන් යොවුන් වෙසජුසක්හු මහජෙට වෙස් නොඅගියි හැගවියටි වැ එව් මහජෙට වෙස් සූජය ඇස් ගනුත් හඹය් යොවුන් වෙස් කිවැනියහොයි තුමන් රිව්හි වෙසෙස් හැඟවියටි වැ එවු මහජෙට මැවුහයි ගන්නේයි. පුබ්බසන්තිවාසෙන, පූර්ව්පරිචයෙන්. ‘සමංනිවා‍සො සන්තිවාසො’ යි ගත සමඟ විසීමෙනි යනුවෙ. ‘සමං නිවා‍සො සන්නිවාසො’’යි ගත සමවාසයෙනි යනුවෙ. සමවාසො සන්තිවාසො’ යී ගත කල්වාසයෙනි යනුවෙ. හැමසෙනිජු වන්මත් භෙවෙහි ප්රෙනමොතපත්තියට මුල් කරුණුව අයුභෙවෙහි හැටි පෙම් මෙ
1. දෙවිදත්, 2. වරිජු, 3. නීමමානසීය
කියනු. ‘උපපනෙනන පෙමෙන අජෙඣාත්ථතට හදයා’යි යොජනු. ‘මහොඝෙන’ යනු ‘පෙමෙන’ යනුවට විශෙෂණයි. නොවැරිය හැකිවෙයි ඇති බැවින් මහොඝයක් බඳු පෙම්නෙත් මඩනාලද ළ ඇතියේයි සේය. ‘අයමෙව අස්ස ධීතුයා අනුච්ඡවිකො’යි යොජනු. මේ ඔහු දුවට නිසියෙක්මය යනුවට ‘ පිතාමහතො මහල්ලකො’ යුහු. යම් කරුණෙකින් මුත්නහට මහලුදු එබැවින් ඇයට නිම්මානසිය මුහුකුළ මිහිණියට යන අභිප්රාන(යි). ලජ්ජමානා, තුමන් එයට ගිය සෙයට වෙළනුවෝ; වඤචිතම්හා, නළවනු ලදුමෝ; අනුඛන්ධිංිසු, නුහුබඳහු; වෙජයන්ත රථං, යෙළ සියක් යොජනී විජයත් රියයිජු; සීම්බලුවනං මෙසිමිවහි හිඹූල්වන; හීතා” වෙයි ගැනැ දුවන රියෙන් සුනුබවට නෙම්හයි ( භයපත් වූවාහු); චුණ්ණිතො, හිඹූල්වන මිරිකා ජුවන රිය වෙයින් සුනුවූයේයි; සින්ධාව සහසසං, රියෙහි යුත් සුඳු දහසනට; දණ්ඩක සඤ්ඤං කැහැටි සන්; උපත්ථයමෙහා, වහලෙක්; අඩඪත්යොටනං, අඩු තුන්වනුවනට; අචජරාකොටිනං, අසරකෙළනට- අඩු තුන් කෙළක් අසරනටය යූසේයී. ජෙටඨිකාඪානෙ, ජෙටුතැන්හි- ප්රකධාන්තන්හිම යූසේයි. වරං,වරයක්. ‘වර ඊපසායං. වරිතබ්බතතා ඉචඡිතබ්බතතා වරං’සක්කං අභියන්ති, සක්හු අභිමුඛව යෙති; හෙඪාසමුද්දෙ, ඇද් දියෙහි; වජිරහත්ථො ඉන්ද්පටිමා, වජිරු ඇවි ගත් දහසක් මත් සක් රූ; ලොකිය ලොකුත්තරා නං විසෙසානං- සක් සැපත් ඈය් ලොකිය විසෙස නම්. මඟ ඵල නිවන් ලොකුත්තර විසෙස නම්. මනුස්ස දොහග්ගං, මිනිස් දුලිඳු බැව්. භුඤජියතිනි හොගො-සමපතති’. දු ශබ්ද අභාවාත්ථි්ර්හි -දුපපඤෙඤා යන තැන සෙයින්. ‘නත්ථිය භොගො එතස්ස දුභොගො, තස්ස භාවො දොභග්ගං, මනුසෙසසු දොභග්ගං මනුස්ස දොභග්ගං’
21 සක් වත්.
සංස්කරණයඅඤ්ඤතරං භික්ඛුං, නොපහළ මහණක්හු; යාව අරහත්තා, අරහත් ඵල දක්වා; කම්මඪානං භවුන්විධි; ඝවෙත්තො, වඬ්කමණ නිසජ්ජාදි විසින් පියෙව්කරනුයේ; වායමත්තො, අකුසල් පහන ඈ විසින් සම්වයම් පවත්වනුයේ; විසෙසෙත්වාා, විසෙසය්- පෙරෙ ගත් නියරිවළායි සේයි; දාවගගි, ළැව් ගිනි -සාඛා සඩඝටටනෙත් නැගෙන ගිනියෙක් යෙත්. ඒ පියෙස් සතුන් නැහිය යුතු සාධාරණ අකුසල් කැමින් වන ගිනියෙක යෙත් මෙ. මුණ්ඩ පබ්බතං, රුක් නැති ගල් පව්වකට; උපාදානානි, පසයන්; ආරමමණං ගණහි- ආරමමණ ශබ්ද ‘පච්චයෙහි ලභිති මාරො ආරම්මණං’ යන තැන සෙයින් භවුන් මතු පැමිණෙනුවට පස පිළි ලදැයි සේයි. මහනතානි බුද්දකාතිච සංයොජනානි- මහත් සංයොජන නම්- අධොභාගිය පස් සංයොජුන්. ඛුද්දකසංයොජන නම්;- උඬමහාගියපස්සංයොජුන්. ඔහාසං විස්සජෙජත්වාද, බුදු ඔහස් විහිජැ- එවුනට පැනෙන ආලොකයක් කොටැයි සේයි. අභිමුඛොවිය පඤ්ඤායමානො, භූමියෙහි සිටියක්හු සෙයින් අලු අතුරෙන් පැනෙනු සේයි. ඔහාසගාථං, ඔහස් පූර්වකකොට දෙසු ගා; ඔසීදාපන යමත්ථංන, ගලනුයෙහි පොහොසත් වු.
22. අඤ්ඤතර මහණක්හු වත්.
සංස්කරණයනිගමගාමෙ, නියම්ගමෙක්හි- බහුජන වාසගම් නියම් ගම1 යෙත්; ජාතසංවඬො, එ ගැමැ ඉපැදැ එගැමැ වැඩියේ; අපපිචෙඡා, නිඉසි2 පසයෙහි ගිජ්3 නැතියේ; සන්තුඪො, සතුස් (නේ) හුණුපිණී පසයෙහි එක්සෙයින්4 මෙ තුස්නේ; පච්චිතෙතා, කාසිත් පවිවෙයින්5 යුතු; ආරඬවිරියො, අරදුවිරි6 උඪායසමුඪාය, උට්හය් සුට්හය්- සියහ මෙ පැවැති වැරැ දිනි යු සේයි. ඤාතිසංසඪො, නෑයන් හා සසට්- ගෙ‍හසිත පෙමයෙන් හැනුණෙයයි සේයි; අජෙඣාහරණීයමත්තං, වැළජිය යුතු මතුවක්; ලුඛොවා, රුළුවක් එව්-හුණුවක් එව් යු සේයි; පණිතොවා, පිණියක් එව්. ලුඛ නම්;- කනාජක ඈයි පණීත, නම්;- චතුමධුර ඈයි. අජඣාසය නම්;- පසයෙහි අදහස්- අපිස් සතොස් බව යූ සේයි. මම තනති, මා පරපුරු. එ මෙ කියුහ. මම පවෙණි යි. උදුමබරවනෙ, දුඹුල් වෙනෙක්හි; යහසසසුවා, දහසක් ගිරවුහු, පරමප්පිචජ සන්තුඪො, ඉතා (අපිස්) සතොස් (වූයේ). ඵල ඇති අන්නන් රුකට නොයන බැවින් පරම්පිච්ඡ නම්. ඒ රින අකුරු පත් ආදීන් යපෙන බැවින් පරමසන්තුඨ නම්. සක්කභවනං තවුතිසැ7 දෙවුනුවර නොහොත් විජයත් පහයි- පඬු ඇඹුල් සල එව්. කමපි, කැපි. ගිරා රාජහු ළෙහි උපන් ගුණෙන් සක්විමන් කිසෙයින්? කපියත් ;- ආශ්ර ය කම්පායෙන් කපියෙත්මය. ආධිපත්යණ මාත්රකයෙන් කපියෙත් මෙ. සහ පොළොව් මෙරගල් අපිස් ගුණයෙන් කපුත් භ්රාමණ සැකැමැටි පිඬු සෙයින් තදාශ්රිිත සක්විමන් කප්නේ ආශ්ර්ය කම්පා නම්. අයො ද්ර ව්යු සන්නිධානයෙහි අයසකාන්ත කප්න සෙයින් ආශ්ර්ය සල නැතිව මැ අපිස් ගුණෙන් සක්විමන් කප්නේයි යන ආධිපත්යප (කම්පා) නම්. ආවජ්ජමානො, අවජනේයි සක්විමන් කප්නාට හේ කවරහෝයි බලනුයේ; තං, ඒ ගිරා රජහු; වීමංසනත්ථංන, අපිස් ගුණෙහි තර නොතර පිරික්සනුවට; ආනුභාවෙන, තෙජින්;
1. නිගම ගැම 2. නිඉස් 3.ගිජු 4. එක් සෙයිම 5. පව වෙයි. 6.අරද්විරි 7. තවුතීසා.
සුකඛාපෙසී, සික්වී; ජිදද්යජවජිදෙදා, සිද් අවසිද්3 වුයේ -උඩින් යටින් හැටි සිද් ඇතිවුයේ යූ සේයි; සද්දං නිචජාරෙනෙතා, හඬ විහිජ් නේයි; මිත්තධම්මගුණං, මිත් ධම් ගුණ-විපත් හමුවූ මිත්රග යන් නොපීමෙහි ගුණය යූසේයි; වරං, කැමැතියෙක්, අමත ඵලං, අමා පිලි-මියුරු පිලිය යන අභිප්රාෙයි. නොහොත් ‘අමත කාලෙ දාතබබං ඵලං’ අමත ඵල නම් - නොමළ කළ දියයුතු ඵලය යු සේයි. හරිතපත්තා, නිල්පත් ඇතියෝ; නෙකඵලා, නො එක් වන් ඵල ඇතියෝ- මෙයින් රුක්නුදු නො එක් වන සේ කියූවෙත් කොළාපෙ, අතු විළයෙවින් හොළවූයෙහි. නව= නිපාතෙ ආගත නයෙන යන සුව ජාතකයෙහි ආ නය ගැන කියත්.
23. නිගම්තිස් තෙරුවන් වත්.
සංස්කරණයදෙවන අප්පමාදවග අටුවා සන්ය නිමි.
වාලුකාය, සාලිය රටහි; තස්ස, ඒ මෙඝිය තෙරුන්; තිහි විතකෙකහි, කම් ඛ්යානපාද විහිංසා යන තුන් විතැකිත්; අන්වා සත්තතාය වළඳනා ලද බැවින්; භූමිවත්ථුක ආරමමණ, කිරියාදි
1.අරමුණ් 2.දඩයෙන් 3. බළාරික7. තවුතීසා
විතතතාය යනුයෙහි භූමි නම්; කාමාවචර ඈයි; වත්ථු නම්; චක්ඛු සොත ඈයි; අරම්මණ නම්; රූප සද්දඈයි කිරිය නම් ඨාන නිසජ්ජ ඈයි. ආදි ගහණින් තුමහ මේ විසිතුරුව ඈයි හඟනේයි. ‘එකං විඤ්ඤාණං යි යොජනු. කිඬසම්බාධෙ, හසින් හසාඬු වියෙහි- සසස් සම්බාධෙ’යි කීසේයි. කිඪඛාදක ගොණං විය, ගොයම් කන ගොනකු සෙයින්; එකසමිං සප්පායාරම්මණෙ, අසුභ අනුසස්ති ඈ එක් සැප අරමුණෙකිහි; විසභාගාරම්මණං, ඉත්ථිමපුරිස ඈ විසභාග අරමුණ1 උසුකාරො, හිවඩු; එකං දණඩකං හීයට නිසි එක් දඬුවක්; කඤ්ජියතෙලෙන, කැඳ මුසු තෙලින්; රුක්ඛාලිකෙ, රුක් අළියෙහි- දඬියෙන් 2 කළ අළියෙහි යයි සේයි; සිප්පං දසෙසත්වාන, හි ඉදිකරන සිප් දක්වය්- ඉදිකළ හී දක්වය් යූ සේයි. නොහොත් ‘සිප්පං’ යී මේ සිජඵල කියනු- සිපින් නිපන් හී දක්වය් සේයි. සක්කාර යම්මානං’ ද්රලව්යාං ශීත පිළිලබ හය් බුහුමන්; ධ්රනතඬ්ගාරඤ්ඤචසෙන, ධුතඬග සමාදන්වැ අරණෙහි වස් විසින්; අපගත ඔළාරික කිලෙසං කත්වාර, කසවූ ඔළාරි3 කෙලෙස් නම් පච්චයගෙධ ගණසංසගග;- ඈයි සඬාසිනෙහෙන, පිළිවුවාහා පිළිවේ දෙසු බුදුන් කෙරෙහි සැදෑනම් ඇති සෙනෙහෙන්- ද්රසවයෙන් යුසේයි; කායික චෙතසික විරියෙන වඬක මණ නිසජ්ජාදි පවත්වන කායික විරිය හා ආවරණිය ධැමින් සිත් සොයන විරියෙන්; සමථවිපස්සනාළකෙ, සමථ විවසුන් අළියෙහි; නිබ්බිසෙවනං, නිපොපි; අවිජ්ජාකඛන්ධංන, මෙහරැස්; තිස්සො විජ්ජා, පුබෙබනිවාස දිබ්බ චක්ඛු ආසාවකඛය යන තෙවිජ; ජඅභිඤ්ඤා, තෙ විජයෙහි මැ ඉඬිවිධ දිබ්බසොත චෙතොපරිය ලා ආ අභිඤ්ඤා: අග්ග දක්ඛිණෙය්යසභාවං, අග දැකිණුබවු. ‘දක්ඛිණං වුච්චති දානං, තං අරහතීති දක්ඛිණෙය්යොා’ යන පදසිඬි. ඔකමොකතො යනුයෙහි මකාර ආගම සේය් දක්වනුවට ‘ඔකඹකතො’ යුහු. පළමුවන ‘ඔක’ ශබ්ද දිය කියයි. දෙවන ‘ඔක’ ශබ්ද ආලය කියයි යනු දක්වන්නට ‘උදක සඬඛාතා ආලයා’ යුහු. පඤච කාමගුණාලයාභිරතං, පස්කම් ගුණනම් ඇති ආලයෙහි ඇලුණේයි; මිරධ්යෙවය්යු සඬඛාතං මාරධෙය්යර නම් ඇති ‘මාරස්ස ධෙය්යංඇ විධෙයන්ති ‘මාරධෙය්යංා’ යනු වේ. පහාතවෙ, යනුයෙහි අත්ථිගර්‍ කියනුවට ‘පහාතුං’ යුහු; ධූරං උසා. දෙවන පක්ෂයෙහි ‘පහාතවෙ’ යන්නෙහි අත්ථිතර්‍ කියන්නට ‘පහාතබ්බං ‘ යුහු.
1.අරමුණ් 2. දඬයෙන් 3. බළාරික
24 මෙඝිය තෙරුන් වත්
සංස්කරණයවිජිතෙ, විජිතයෙහි -ඉසිරු පවත්වන තැන්හිය යූසේයී. පබ්බතපාදෙ, පව් පයෙක්හි; ඝනවායො ගාමො, ගලවස් ගමෙක් - බොහෝ ජන වසන ගැමෙක්ය යූ සේයි; යාව අරහත්තා, රහත්ඵල අවසන්කොටැ; නානග්ගරසෙන, නන් කොටැසි රෙසෙන්; යථාඵාසුකටඨානං, යථා සුව තැවකට වසස වාසටඨානං, වස්විසිය යුතු තැනක්; භවනිස්සරණං හෙවෙන් කසවීමක් - භව සන්හිඳවීමක් එව්; පමාද වාර සිහි වුහුටු පියොව්; අට්ඨමහානිරයා, “සඤ්ජිවො කාළසුතෙතාච- සඬඝාතොවෙව රොරුවො අථාපරො මමහා වීවි - තපනො ච පතපනො”
යන අට මහා නිරුහු; පදානුපදිකං, පියනුපියව; සඨෙන, සළක්හු විසින්- නැති ගුණ ඇති බඳු කොටැ හඟවන්වක්හු විසින් යූ සේයි; නොහොත් සඨෙන සෙළෙන්- ‘සාඨෙය්යෙ න’ යු සේයි. යථාජඣාසයෙනව, යථා අදහසින් මෙ අදහස් තුබු සෙයින්මෙය යූ සේයි. ථෙරුපට්ඨාන කාලෙ, මහලුවන් වටන කල්හි; අඵාසුක භික්ඛුනා, ගෙලඤ්ඤ උපන් මහණක්හු විසින්; රත්තිට්ඨාන දිවාටඨානෙසු, රූ දව හල් හිඳැ මහණුවම් කරන තන්හි; කතිකවතතං, කියවත්;1 චත්තිංසාකාරෙ, කෙස් ඈ දෙතිස් කොටැසිහි; සජ්ඣායං,වාග් පරිචය; ඛයවයං, කියවිය- ඛය නම්- හේ හෙනු. වය නම් එක් පැහැර හෙනු- ඛණික මරණ හා සම්මුති මරණ කීසේය්. පට්ඨපෙම, පැනවමෝ-බලම්හ. යූ සේයි; චත්තිං සාකාරං, දෙතිසාකාර2 කම්ඨන්- විෂයොපවාරයෙන් විෂවීමැ කී සේයි.අතතනි, අත් බැව්හි චතසෙසා පටිසමභිදා , අත්ථන ධම්ම නිරුතති පටිභාන යන සතර පිළිසැඹියා ඤණහු. ලොකික අභිඤ්ඤා, ආසවකඛය ඤණ හැරැ සෙසු ලොවි අභිඤණහු; මග්ගඵලසුඛටතා උට්ඨා‍ය, මඟ සුවහස් ඵල සුවෙන් නැඟී -මගින් නුපන් ඵල සුවෙන් නැඟි එව්. දිබ්බචක්ඛුනා ඔලොකෙත්වාඵ, දිච ඇසින් මහණුන් බලය්, උපධරෙනති,
1. කියවති 2. දෙතිසාර
චෙතොපරියඤණින් පිරික්සන්නී; උපනිස්සයො, උචනිස- අයු හෙවෙහි සුරු විවසුන් මෙ උවනිස නම්; දක්ඛිණොදකං, දැකිණිදිය තෙ අනුගත්ත්වාඔ, එවුන් අනුවැ ගොස්- පසුවැ1 ගමන් කොටින් යූ සේයි; ඔලොකෙය්යා ථ, බල සිහි කරවයු සේයි. එවු යන අභිප්රාසයි. ඛමනීයං සැහිය හැකිද. ඛමිතුං සක්කා යී සේයි. න කිලමිත්ථය, නොකළකුළුවද; සඋත්තරිභඬගං, අවුළු සහිත වුවයි; ඛජ්ජකං, කජු; කිංමං පුචජසි, කවර කරුණෙන් මා පුළුවුස්හි; ‘පරචිත්තජානනකා නාම බහු’ යනු චෙතොපරියඤණලාභි බැවු නොහැඟ වියැටි වැ විවිබෙවු කඑන්නට කියා විප්පකාරං, විපුවර; කිං, කවර කරුණෙන්; ඳුකෙඛන නිග්ගයහති, දිකින් නිගන්නා ලැබෙයි. බහිදධා චිත්තං, චිත්ත දමනයෙන් බැහැර සිතිවිලියෙක් අගුණරාසිං, අයුණු රැස්; සතමං අත්ත භාවං සිය, වන අත් බැව් උත්තරිං මතුයෙහි අත් බැවු. තං පඤහං කථෙත්වාය යි යොජනු- ඇයට පැන කියය් සේයි. තතෙථව යනු පරිනිබ්බාසි යනු හා යොජනු- මාතිකාමාතු විහාරයෙහි මේ පිරිනිවිය යූ සේයි.
25 අඤ්ඤතර මහණහුවත්
සංස්කරණයඋක්කණඨිත භික්ඛුං, උකැටි මහණක්හු සස්නෙහිරි නැති මහනක්හු යී සේයි; කුලුපගං2 ථෙරං, කුලෙවු තෙර කෙනෙකුන්-තුමා කුලට නිබද්වැ එළබෙන තෙර කෙනෙක්න යූ සේයි. මුච්චනාකාරං මුස්නා කරුණක්; සලාකහත්තං, ලහබත්- ලහයෙහි ලියා දුන් බත යූ සේයි. පක්ඛික හත්තං අඩ අඩ මස් බත්; වස්සාවාසිකං, වස් විසුවනට දෙන සිවුරු; චීවරාදයො පච්චයෙ වස්සාවාසින නොකොට දෙන සිවුරු ඈ පසයන්; සාපතෙය්යංි, සැපත් ‘සපතිතො ආගතං සාපතෙය්යංර, ද්ර ව්ය තුමා පිනින් ලද්දේ ලොක ව්යාෙවහාරයෙන් සපතිහි කෙරෙන් අයයි කියේයි. කම්මන්තං, කසි වණිජ්ජාදි කමත්. බිදම් තෙරුන් පැනයෙහි ඉදං (යනුයෙන්) නාම රූප ව්යායවත්ථා න ඇයි කියනු. දෙවන ‘ඉද’ යනුයෙන් මිච්ඡාදස්සන ඈ කියනු. වෙනයික තෙරුන් පැනයෙහි ‘ඉද’ යී චෙතියඩගණ වත්ත ඈ කියනු. දෙවන ‘ඉද’ යනුයෙන් අනොලොකියඨාන ඔලොකන ඈ කියනු. තුන්වන ‘ඉද’ යනුයෙන් මිගසුකර මංස ඈ කියනු. සතර වනුයෙන් දිවි මංස ඈ කියනු. ඉදංකම්මං, මේ මහණුන්කම්; ඉධ, මේ පැවැජයෙහි1 හත්ථි පසාරණඨානමෙවන පඤ්ඤායති යනුයෙන් පැවැජැ ඉච්ඡා විහාරයට සම්බාධසේ කියා; උදෙදසං, අනුන් කෙරෙන් ගන්නා පෙළ; කිසො, වහළු; ලුඛො, රුළු. ධමනිසන්ථරත ගත්තො, නහර පතුළු සිරුරු ඇතියේයි- නහර වැල් පැනෙන සිරුරු ඇතියේයි සේයි; ආලසියාභිභුතො, නුසී බැවින් මඬනාලදුයේ; පණුඩුරොගාභිභූතො, පඬු රොවින් මඬනා ලදුයේ; අනයඛ්යාිසනං, අවැඩ වැසන්. ‘අනයො සොව ඛ්යපසනං අනයඛ්යයසනං’යන වාක්ය .
1. පසුනු 2. කුලුපකු
26.උක්කණඨිත මහණුවත්.
සංස්කරණයකනිඨා, නඟ;- සඬගරක්ඛිත නාම භාගිනෙය්යොව සඬඝරක්ඛිත(නම්) බෑන; ගාමකාරාමෙ, ගමත් වෙහෙරෙක්හි; වස්සාවාසික සාටකෙ, වස් විසි පිළියුත්; දිවඪානං, දවහල් දවස් ලිය යුතු තැන්. ‘ආගමන භාවං’ යනු පාඨයි. තාල වණඨං, තල්වැට; සඬිවිහාරිකො, සැකැරියෙම්; දුස්සණ්ඨාපයො, දුහැටි විය හැකි; මූලං කරිස්සාමි, වත් උපයනෙම්; චුළයානෙකෙ, සුළු ගැලෙක්හි; වහිස්සාමි, උසුලනෙමි- වඩනෙ මි යූ සේයි; චක්කපාදෙ”, සක්පියෙහි-සක් යන මඟහි යූසේයි; පාතොදලඬියා, කැහැටින්; කිනනුඛො පහටො, කවර කරුණෙන් පහරන ලදිමි හෝ; කිං අගත‍ත්ථල, කවර කරුණෙන් ආව; ආරඬ විරිස්ස, රුකුළු වැර ඇතියහු; අත්තානං, තුමා; වදාපෙතුං නාඝකඛි, කියවනුවට නොසහියිහි; දුරෙහොනතම්පි ආරම්මණං සමපටිජන ජාතිකං දුරජ්වූ අරමුණු සපිණිසත සැහැවි. නොහොත් තෙමේ දුරජ් වූයේ අරමුණු පිණිසන සැහැවි. මක්කට සුත්තමත්තමපි, මකුළු හූ පමණකුජ්; එකතො, එකක්වැ; කණ්ණිකබ්ඬානි, කැන් කොටැ බඳනාලදුහු; 1 සරීර සණ්ඨානං, සිරුරු සඨන්; වණ්ණ හෙදෙ, වනවිහා; චතුමහාභුතගුහා, සියු මහා භූත නම් ඇති- සිත්හු වැසෙන හදවතට නිසි වන බැවින් මහා භූ‍වෝ මෙ ගුහා නම් වුහු.
1. පැවැජ්යෙහි, 2. බදනාලදු
27 සඬඝරක්ඛිත බෑන තෙරුන් වත්
සංස්කරණයගොයුථෙ, ගෙරි මුළහි; අවක්කාර පාතියං, වකාර පාහි;1 භූත්තාවයෙසකං ගත්තං, බුත් ඉතිරි බත්- වකාර පයැ බත් නොඉඳුල් කොට හරතුදු තමනට යපෙන පමණක් ගෙනැ සෙසු හළ බැවින් භුත්තාවසෙසක නම් වෙයි. ජාතක පිළිතං, සයින් අදත්හු; නිමන්තණඨානං,අමතු තැන්; උඨාය සමුඨාය, තැන් ඇතිවැ; සප්පබ්බකාරං වත්ත පටිවත්තං, සැව නියරහි වත් පිළිවත්- වත් කඳහි ආ වත් නොපිරි හෙළය් යි සේයි; බලව සක්කාරෙන, ඉපිණි පසයෙන්; උපකාරකො හොතී, වත් පිළිවෙත් කරන බැවින් සබ්ර ම් සරනට උවහර වේ; උපපබ්බජිතො, ගිහිවි; චිත්තවසිකොහුත්වා , සිත් විසි වැ; කසිභණ්ඩං නගුල් සැජ;3 ලාලා ගලති, කෙළ වැහේ; ඝුරා ඝුරායති, ඝුරු ඝුරු යන හඩ කෙරේ. අනිච්චං එක් වස්තු‍යෙක්හි නොසිටන බැවින් අනිසි; දුක්ඛං, විපුවර පැමිණෙන බැවින් විපරිණාම දුකින් දිකි; ස සසු, හුස්; පටික්කානතකො, පිළිකුතු- මහණ වැ ගිහි බවට පිළි ගියේය යුසේයි; විප්පටිසාරීහුත්වාස, විපිළිසැරි4 ඇතිවැ. ‘විරෑප පටි සරණං විප්පටිසාරො, සො එතස්ස අත්ථි්ති විප්පටිසාරී’. කාළකණ්ණි, කළුවන; සත්ථඇක නිසාදන පාසාණසදිසං, හිස් එක්වන් කර ගහන බැවින් සැත් තිහන පහණක් බඳු; තව ගමන සමයං න ජානෙය්යාවසිති, තා ගිය යුතු කල් නොජන්හි යුහු. කුමට කියව යත්- ‘ඉමසමිං තෙ වාරෙ චිරායිතං’ යුහු. සංසග්ගස්ස අත්ථි කාටල ගතමග, සසග ඇති කලැ ගියම්හ. සංසග්ග නම් කෙලෙස්. ‘සංසජති එකී භවති එතෙ නාති සංසගෙගා’. අගමන ධම්මා, අගමන සභාවා- අගමන පකතික භාවා.අඤ්ඤං ව්යා කරොති, අඤ්ඤ වියාරා- අරහත් පිළිලබ කියයි සේයි. අනවඨිත චිත්තකාලො, නො පිහිටි සිත් ඇති කල්හි සඬම්ම අජානක කාලෙ, බො පැකිධම් නො ජන්නා කල්හි; පුඤ්ඤංච පාපංච පහිණං, නිරනුස්ස සත්තහි කුසල් අකුසල්
1.පැහි 2. පිළිවෙත් 3. සජ 5. විපිළිසාරි 6. ත්වපමෙව ධ:අ:
පීවන බැවින් පිනිජු පවුජු පහන ලද; කුම්භණ්ඩකං විය, කොමොඬු පකක් සෙයින්; ඛල්ලාටසිසෙ, කලුළ් හිසැ; කදම්බ පුපථං විය, කොළොඹ මලක් සෙයින්. බක් මලක් සෙයිනුජු යෙත් මෙ. (අචෙලකො) ආජිවිකො නිගණ්ඨා තාපසො යනුයෙහි( අචෙලක නම්) බහාලු පිළී (ඇතියේයි); ආජිවික නම්; බාහිර..... නිගණ්ඨ නම්:- නිව(ටුයි) තාපය නම්:- වල්කලා හඳනේ. සත්තතිංස බොධිපක්ඛික ධම්මහෙදං, ‘චත්තාරො සතිපඨානා චත්තාරො සම්මපධානා චත්තාරො ඉඬිපාදා පඤ්චිත්රිසත්තයානි පඤ්චබලානි සත්තබොජඣඬගා අරියෝ අඪඬගිකො මගෙගා’ යන මේ සත්තිස් බො පැකි ධම් ප්ර්භෙද ඇති ; උප්ලවන සඬතාය, ඉපිලෙන සැදැහැ ඇති බැවින්; අතිනත චිත්තස්ස, නොහොත් සිත් ඇත්තාහට; ආහත චිතෙතා, පහරනලද සිත් ඇතියේයි. ඛිලජාතො, උපන් සිත් කසළ ඇතියේයි.- උපන් කෙලෙස් කුණු ඇතියේයි. ජාගරන්තසෙස්ව, නොනිඳනුහට මෙ; සඬාදිහි යන තැනජු ආදි ගහණින් විරිය සති සමාධි පඤ්ඤා ගන්නේයි. ජාගර ධ‍මේමහි ජගුරු ධැමින්- සඬාදි ඉඳුරෝ නොනිඳනුවට කරුණු බැවින් ජගුරු ධම් නම් වුහු; අපචඡාවත්තනතො, රූපිනො, සිරුරු ඇතියහු; අතිසම්භාධං ඉතා හැසුඬු; අති නිචකො, ඉතා මිටි; පුරිසා ජානෙය්යංත, උතුම් පිරිමිනිහු; අඩ්ඪනාළිමත්තං, අඩ තැළියක් මතු-මනාක් මතුයයි සේයි; වරක චොරකං වරා සොර; කුණඨකුදදාලකං, කෙටි හුදළුවක්; වස්සාරතත සමයෙ, වහරේ හල්හි; පිලොතිකාය, පියලියෙක්හි; ආවජෙජත්වාව, සිසාරවා; අවජීයති, පරදවන1* (ලැබේ) ඔරකෙඨානෙ, ළමුතැනෙක්හි සත්තරාජභොග්ගා, සත් රජ2 භොග කෙනෙක්; සත් රජක්හු රටය-යූ සේයි. බ්රකහ්මචරියවාසං බඹසර වස්. බඹ විහර එව්.
1. පරදවන ලෙවෙන් සහිත්තාවු 2.සත්රජ නො
28. විත්තහත්ථ් තෙරුන් වත්.
සංස්කරණයආරඬ විපස්සකෙ, රුකුළු වැරැ ඇති විවසුන්, ‘ආරඩ වීරිය විපස්සකො ආරඬ විපස්සකො’යී මධ්ය්පද ලොප් සමස්. සමණ ධම්මං, සමාධි විවසුන්; මහාවාස ගාමං, මහා ජනාවස් ඇති ගමක්; යථා ඵාසුකඨානං, යථා සුව තැනක්- මහණුවම් කරන්නට නිසි තැනක් -යි සේයි; සවාතනාය, සෙට දවස් වියයුතු පනබොජ සඳහය්. කවන්ධාානි,හිස්සුන් කිලිබුරන්; අම නුස්ස සද්දං හෙරව යක් හඬ; ඛිපිතක, කිවිසි; හෙරවාරම්මණානි, බිය
1. පරදවන ලෙවෙත් සහිත්තාවු 2. සත්රජ නො
ජනන අරමුණු; ගණසජඣායං, මුළුවැ හැජෑරුම්; පක්කධුපනං විය, පැසෙන සඳ හඬ විහිදැ පක්සදැ නිසන් වන දූපනක් සෙයින්; ඛයවයං, කිණිමරණ හය් සන්තතිමරණ පිරිගණනඤණ් පඪපෙත්වාෙ, එළවය්; විපස්සනාය ආරධහාවංඤත්වි, විවසුන් රුකුළු බැවු ජැනැ; ඔහාසං එරිත්වාා, අළු පතුරුවා; අබලදුබ්බලඪෙන, නො ඇදිනිය බැවු නම් ඇති තවුකැලු අටින්, චාර අට්ටාලයුත්තං, දොර හා අටලු යුතු- දොරටුයෙන් යුතුයයි- සේයි. නොහොත් ගොපුර සිරිංග පවුරු මුඳුනෙහි සඬග්රාළම තකා කළ අටලුයෙන් යුත්. විථිචතුක්ක සිංඝාටක සමපත්තං, වෙ සි (යු) කු හය් ත්රිටකොණ සන්ධීුන් සහිතවූ. චතුක්ක නම්;- මහවෙහි ලැබේ. සිඝාටක නම්;- කොවෙහි ලැබේ. අන්තරාපනං, අතුරු අවුණු-යූ සේයි; එක තොධාරාදිනා ආයුධෙන, එකත්පසැහි මුවාත් ඇති අවියෙන්; අන්තරාන්තරා සමාපත්තිං, අතුරු අතුරෙහි වන් සමවත්; සඬගාමසියෙ, රණමුයෙහි; බල කොටඨකං, බල කොටු -බල මැඳැ අවි නොහෙන සෙයින් කරන කොටිය යෙත්. සන්තාහෙ, කවජි කසු ඈයි සන්නාහ. ආවුධෙ1 පතිතෙ, අවිගුළු කල්හි එව්- සුන්බුන් කල්හි එව් සේයි; අචෙජය්යා, හිඳී නම්.
29.අරජු විවසු මහණු වත්.
සංස්කරණයපූතිගත්ත තිස්ස තෙථරං, පූතිභූත ගාත්රතඇති තිස් තෙරුන්; සායනෙ උරං දත්වා්,බුදු සස්නෙහි ළ දී; යාය පමතතියො, සිද්හතු පමණහු; කළාය මත්තා, මැහැ ඇට පමණහු; කොළමත්තා 2 ඩෙබර පක් පමණහු; ආමල කමත්තා, ඇඹුල් පක් පමණහු; බෙලුව සලාවුක3 මත්තා. බෙල් බෝබොළු පමණහු; පභිජ්ජිංසු, පැසි බුන්හු; අප්පටි ජග්ගියො, නොපිළිජැගිය හැකි; ජාලපුව සදිසං, දැල් පු බඳු- එඩි පූ බඳයි සේයි; පච්චුස කාලෙ, අලුයම් කල්හි; අග්ගිසාලං, ගිනිහල්; උකඛලිං, ඉකළි; තත්තශාවං ආගමය මානො, හුණුවූ කල් බලන්නේ; අම්මණකං, 4 සිවුරු දොනා අවුණු; ඝංසිත්වාත, අතින් ගහ්ය්; තිවත්ථ කායාචං, හන් සිවුරු උස්සියකෙ, හිස් දොර; අපෙත විඤ්ඤණො, මරණින් මතු යෙහි කසවූ විඤ්ඤාණ ඇතියේයි. නිරුපකා‍රෙ හුත්වාු, කිසි උපකාරයකට නෙතිසි වැ; කළිඬගරං විය, දඬු කඩක් සෙයින්. ‘ඉමිස්සා පඨවියා’ යි යොජනු. පකති සයනෙන සයිතාය, පියවී හොනෙන් හෝනිය- හැම කලම හෝනිය යි සේයි; උජක සත්තානෙන, ඉජි වතින්; සුසිරං, බුහුරු ඇතියා; පුතිකං, පුණ්වා;5 ගණ්ඪි ජාතං, උපන් ගැට ඇතියා;
1. ආවිධෙ 2. කොලඪිමත්තා ධ:අ: 3. සලාටු 4. අම්මණං ධ:අ: 5. පුණුවා
ජින්දිිත්වාඇ තතේථව ජඩෙඪනති, සුසිර ඇති බැවු අෑ දත් කලැ එහිමැ පියති; තමපන, හේ වනාහි; මඤුචපටිපාදකං, හැඳ පායි අළු; පාදකඨාලිකං, පාළින්දි;.1 ඵලක පීඨං, පුවරු පිටු; ගයය්හුපගො(නාම), ගෙනෙනට් නිසියෙක් නම්; සාකුණිකො, ලිහිණි වැජියෙක්; ජඬඝඪිනීව, කකුල් ඇටනුජ්; පකධඪිනීච, පියා ඇටනුජ්; රාසිං කත්වාය, බුන් ඇට රැස්කොටැ, නොහොත් ඇටබුන් ලිහිණියන් රැස්කොටැ; රස භොජනෙ පකෙක්, රෙසෙහි බත් පක් කල්හි; අතිහතා ජාතා, මරන ලදහ; රසපිණ්ඩපාතං, රෙසෙහි පක් පිඬාවායි;2 තුමෙහහි දිට්ඨ ධම්මයය, තොප විසින් දක්නාලද දැම්හි- බුදුන් අරහත් ඵලය-යූ සේයි; (එතං), නොඑක් මේ හැම පුතිභාව ඇයි, අඪිහෙද නිස්සනෙදන, අැට බිඳුමෙහි ඵෙලෙන්.
30 පූතිගත්තතිස්ස මහ තෙරුන් වත්.
සංස්කරණයනන්දනගොපාලකං, නන්දඨනම් ගොපලුවක්හු; ගොයුථං, ගෙරි මුළු; අඩෙඪා, සහිරන්; මහඬනො, බොහෝ ද්ර,ව්යඨ ඇතියේ; මහ භොගො, බොහෝ උවාරණ් ඇතියේ. නොහොත් මහඬනො, නිධාන කළ මහත් ධන ඇතියේ. මහාභොගො, වළඳ කරන ලබන මහා සැපත් ඇතියේයි. ‘යථා අත්තනො කුටුම්බං රක්ඛති’ යි යොජනු. කෙණියො ජටිලො, කෙණිය නම් පිරිවැජ්,3 රාජපීළං, රජුන් කෙරෙන් උපජන පැළ-ද්රොව්යක වොළොවයි- සේයි; කුටුම්බං, සැපත්; පඤ්ච ගොරසේ, “ඛීර දධි තක්ක නවනීත සප්පි” යන පස් ගෝ රසයන්; ඤාණපරිපාකං, ඤාණ මී කිරීම්- මඟ ඵල පැමිණෙනුවට නිසි වැ පිරිණම -යූ සේ යි; පරික්කභාවං පිරි පැසුණු බැව්; දානකථාදි යනුයෙහි ‘අදි’ ගහණින් සීලකථා සග්ග කථා කාමනං ආදීනවං ඹකාරං සංකිලෙස නෙකඛම්මා නිසංස, ඈ ගන්නේයි. ලුදද්කො විජඣිත්වාං මාරෙසි, වැද්දෙක් විද මැරි. හෙළටුවායෙහි වෙරියෙක් විද මැරීය යෙත්.උදත් අටුවායෙහි වටක් නිසා වෙර බද්4 මිනිසෙක යෙත්. ‘ඉධාගතත්තා මාරිතො’ යන සබඳ මිත්තදුභී, මිදිබි- මිත්රවයන් නැභියටියැ -යූ සේයි. තථෙව අපරජඣනතං, එසෙයින්මැ වරජනහු- ඛෙත්තාදි විසහි වරජනහුය-යු සේයි. තස්ස, ‘තං’ යනුයෙහි අත්ථි ර්‍ මෙයින් ගනු. සාමි වචන කටයුතුයෙහි උපයොග වචන කෙළෙය-යූ වෙත්. දසසු ගකුසල කම්මපථෙසු, දස අකුසල කම්පෙථෙහි ආ නියායෙන්. ‘ආග තනයෙන්’ යනුවක් ශෙෂ කරනු. මිච්ඡාඨපිත්තතා, නොසේ තබන ලද බැවින්; තස්මා, එ කරුණෙන්- නන්දකගොපාලකයා
1. පාළිදී 2. පිඬවැයි 3. පිරිවජු 4. බත් බදු
භව අතුරෙහි කළ කම් බික්සභූන් විසින් නො පුළුවුස්නා ලද කරුණෙනි- යූ සේයි.
‘සත්ථා රා න කථිතං’ යි නිම වුවජ් හෙළටුවායෙහි උදාන සුත්තනෙතන විත්ථාිරෙත්වා් කථෙ තබ්බං’ යනුවක් කියා ගතයුතු.
31.නන්ද ගොපාලකයා වත්.
සංස්කරණයසොරෙය්යබ නගරෙ යමුඨිතං, සොරෙය්ය නුවර උපනුවා; සුඛයානකෙ, ක්රී‍ඩා රියෙහි; චින්තිතමතෙත්, සිතු කෙණෙහිමැ; පුලිසලිඬගං අත්තරධායි, දුටුධම්වෙනි. පවු කැමින් පිරිම්නි සඨන්1 අතුරුධන්වී. ‘’පුරිස ලිඬගං’ යනුයෙන් මැ පුරිස නිමිත්ත පුරිස කුත්ත පුරිසාකප්පා දී ගන්නේයි. ඉත්ථි ලිඬගං පාතුරහොසි, අවරවිරිවෙන්. පවුකැමින් මාගම් ලිඟු පාළ වී. ‘ඉත්ථිීලිඬගං යනුයෙන් මැ ඉත්ථිර නිමිත්ත ඉත්ථිෙ කුත්ත ඉත්ථාි කප්පාදි ගන්නේයි. තං අජානනෙතා, ලිගු පෙරැළි වූ බැවින් එවුහු නො හඳුනනුයේ; මතකභත්තං, මළවුන් උදෙසා දෙන බත්. ‘යානකං අනුබන්ධිු’ යී යොජනු. ඔකාසං කාරෙසි, තුමා හිඳිනට අවසරයක් කැරවී. 2 ‘ඉත්ථිියො අභූත පුබ්බානාම’ යී යොජනු. පරස්ස දාරෙ යනු කර්ම බහු වචන (අතිචරිත්වාි) - අති පූර්වං චරිති, සෙවනාත්ථිිර්‍ හි - ‘පරස්ස දාරෙ සෙවිත්වා ’ යි යොජනු. කම්මාරකුලේ, තරාල් කු‍ලෙක්හි; පාරදාරියකම්මං, පරදාරයෙහි පැවති අකුසල් කැමින්. ‘පරදා රෙසු භවං පාරදාරියං’ තංච තං කම්මංචාති පාරදිරියකම්මං; විරිජිත්වා්, කස කොටැ; පතිදෙවතා හුත්වා , ස්වාමිහු දෙවි තන්හි තබා; සංවාස මාන්ව ය, සහවාස පැමිණ; පෙතකිච්චං, මළවුන්ට කටයුතු; මහාසක්කාරො, පිණිපස; පටියතෙතා, පිළියෙළ කරනලදු- සපයන ලදුයයි- සේයි; පරිසස්ජිත්වාර, සිපගැන; සඬඛුභිත්වාළ, සැකෙබි- අළලය්- සේයි; කොතූහල ජාතා, උපන් කුහුල් ඇතියවුහු. එකතතුපගතොතු, එකලා බවට ගියේ- එකත් අරමුණට ගිය සිත් ඇතියේ එව්.
32 සොරෙය්යය සිටු පුත් වත්.
සංස්කරණයතුන්වන චිත්තවග අටුවා සන්යු නිමි.
1. පිරිමින් සටන් 2. කැරු
පඨවිකථාපසුතෙ, පොළොව කියහි ඇලුණවුන්; උපාඨාන සාලයං, උවටන් හල්හි- බුදුන් උවටනාට් මහණුන් පිඬු වන හල්හියයි සේයි; සමං, වළගොඩ නැති බැවින් සම; විසමං, වළගොඩ ඇති බැවින් වසම්; කද්දම බහුලං, මඬ බිහිලි- බොහෝ මඬ ඇති යූ සේයි; යක්ඛර බහුලං, හකුරු බිහිලි; කාළමත්තිකං, කළු මැටි ඇකි යා; තමබමතතිකං, තඹ මැටි ඇතියේය; යා එයා, ඒ පොළොවු තොප ගුණ අයුණු කියන පොළො ව යූ සේයි. බාහිර පඨවීනාම, යනු ඉන්රිලයං ය බඬයෙන් බැහැරි බැවින් කියත්; අජඣත්තික පඨවියං නිජිය හැතැයෙහිවූ පෙළෙවූ; ‘ අජඣතෙත්භවා අජඣත්තිකා සාව සා පඨවීචාති අජඣත්තික පඨවී , යනුවේ. විජිනීස්සති, යුහු විජිනීස්සිති, යනුයෙහි අන්ථිතර්‍ පාමින් ‘විජානිස්සති’ යනු ඈ කියුහු. ධම්ම පදං, ධම් කො ටැස්; තරුණ මුකුළානි; ළා කැකුළන්; පාණකවිඬානි, පණුවන් විසින් විජුනාලදුවන්; මිලාතාති, මැලාවන්; ගණ්ඨික ජාතාති, උපන් ගැට ඇතියන් නොහොත් ගැටජාවන්.
33 පන්සියයක් මහණුන් වත්.
සංස්කරණයමරීචි කම්මට්ඨානිකං භික්ඛුං, මිරිඟු පැවති කම්ඨන් ඇති මහණක්හු; මරීචිං දිසවා, මිරිඟු දැක- සුළගින් කප්න රිවි රැස් මෙ මිරිඟු නම යෙත්. රූපගතංචිය, සිරිරු ඇති බඳුව; අයං අත්ත භා වො පි එවරෑපො, මේ අත් වැවුජ් එමෙ බඳු- පිරික්ස නැති බල්නට කිසිවක් බඳුවී වටහයි. පිරික්ස1 ඇතියනට ධම් සුමු මිස කිසිවෙක් නොවෙයි යන අභිප්රාව(යි). චණ්ඩසොතතීරෙ, සැඬ දිය සිළු ඇති හෝ තෙරෙක්හි; අබලඨෙන, බැලනැති ඇටින්; දුබබලඨෙන, දුඹුල් ඇටින්; අනඬනියඨෙන, නො ඇධැනි ඇටින්; තාවකාලිකඪෙන, තවුකැලි ඇටින් අබල නම් උවකුම් නැතිවැ2 බි‍ඳෙනු; දුබ්බල නම් උවක්මෙන් වහා බි‍ඳෙනු: අ(න) ඬනීය නම් දක්කල්හි පැවතුම් නොසහනු; තාවකාලික නම් මඳ කලක්හි පිරිසුණු ගිය්හුපගාවිය, ගැන්මට එළබෙන බඳු. ‘ගහණං ගයහං, තං උපගච්ඡතීති ගය්හුපගා’ ඛතිකඨෙන, කිණිඅටින්; ඉත්තර තර පච්චුපඨානඨෙන, මඳ කලෙක්හි වටහන අටින්; මරීවිධමෙමාති, මිරිඟ හය් සම සභවූ ඇතියයි; පපුපථක සඬඛාතාති යනුයෙහි පපුපථක නම් වටු-හේ කම් කෙලෙස් විවහ විසින් නොඑක් බැවින් පපුපඵක නම් වේ. ‘පපුපඵකානිච තානි සඬ්ඛාතානිච තථා පඤ්ඤතතියාති පපුපඵක සඬ්ඛතානි’ යනුවේ- පපුපඵක යන නම් ලදු වන -යු සේයි. එමෙ කියුහ. තෙභූමකානි වට්ටානි, (යි). හෙළටුවායෙහි ප යනු හැරැ ‘ ජෙත්වාපන මාරස්ස පුපඵකනො’ යී පාඨ ගත්හු. මාරස්ස පුපඵකානීති සබ්බ අකුසලා යි, පුපඵක ශබ්දයෙන් අකුසල් කියුහු. පුපඵ ශබ්දයෙන් පඤ්චකාම ගුණ කොඪාසෙ තණ්හං ජින්දිුත්වා ති - යූ සේයි.
34. පෙණුපම වත්.
සංස්කරණයමහොඝෙන අජෙඣාත්ථතරිත්වාඤ, මමහත් දිය සිළින් වැතිරැ සිප්පුග්ගහණත්ථංස , ‘ධනුර්වෙුද ඈයි සිපු (උ) ගන්නාට්; රජෙජ අභිසිතෙතා, රජයෙහි බිසෙස්නලද්- පිහිටුවනලදැයි-යූ
1. පිරික්සැ 2. උවකම් නැතද
සේයි; සතසහසසුඨානකං, ලක්ෂයක් කහවණූ නැගෙන ‘බන්ධුඅල කුමාරො කපේපනේතා අගමාසි’ යන සබඳ. මජෙඣ අය සලා කං පකඛිපිත්වාම, මෙසේ හොත් නොහොත් නොකැපිය හෙනුයි 1 මැඳැය ලහයි ලි; අසීතිහත්ථං් ආකාසං උල්ලඬ්ඝිත්වාෙ, අසුරියනක් තැන් පමුණුවල වේ පුරා අහසට නැගි; අසිනා කපේපනෙතා අගමාසි, පමණතා තන්හි කෙළින් සිටු හුණු කල බ අසින් කඩමින් ගියේයි නොහොත් අසුරියනක් පමණින් අහසට වේ පුරා නැඟී යන්නේ අසින් කඩමින් ගියේයි. මෙසේ කියත් එක් වෙයින් හැම කලබ සුනුවේ- හැම කලබ එකි එකී සිදි වෙයි.2 නොහොත් අසූරියනක් පෙමෙණි3 අහසට නැඟී බස්නේ අසින් කඩමින් ගියේයි. මෙසේ කියත් එක වෙයින් එක කලබ සුනුවේ. එක් කලබ ගින් සෙද්වේ. ‘අසිනා කපේපනෙතා අගමාසි’ යනුයෙන් හැම කලබ යුත්සේ කී යූ වෙත්. කිණිති සද්දං සුත්වාය , “කිණි” යන හඬ අසා. කිණි යනු ලභායෙහි එකලැ උපන් හඬට් අනුකරණ්. එසෙයින් ලභායෙහි කිණි යන හඬ කුමට? උපන් යත්;- වේ පුරා අසින්4 නොපහළ බැවින් උපන යෙත් වේ කුමට? නොපිරිය යත්- හැම කලබ නිමියා දැනැය් උසා මඳ කළ බැවින් නොපිරිය යෙ ත්. ඤාති සුහජේජසු, නෑයන් හය් සුළවුන් අතුරෙහි-නෑ සුළවුන් අතුරෙහි එව්; පවෙණි රජ්ජං පෙවෙණින් වැළ ජිය යුතු රජය; පච්චුග්ගත්ත්වා , පෙරමඟට ගොස්; නිච්චහත්ත ගිලාන හත්තාදීනි, සියහ දිය යුතු බත් හය් ගිලින්හට දිය යුතුබත් ඇයින්; උපඪහිතු
1. හෙයි, 2. සිදුවෙයි, 3. පෙමණි, 4. ඇසින්
කාමො, බතින් වැටියටි වූයේ; එකං භික්ඛුං එක් ගණජෙටු මහණක්හු- තොප තැන සිටැ බික් සඟ හු නියන මහ ණක්හු -යූ සේයි; වික්ඛිතේතා, විඛෙවු පත්තේයි කිච්චන්තර පසුත වැ සඟහු සත්පන තැන් නො සැලකූහයි සේයි; පපඤ්චමකාසී, පවස් කෙළේයි- සතපනුවට ගමන් ලස් කෙළේයයි- සේයි; පුඤ්ඤවන්තානාම, ඉතිරි පින් ඇත්තහු නම්; කාරණ වාසිකා හොන්ති, කරුණු විසි වෙත් -සිත් තුබු සෙයින් නොගොස් හේ තුබු-සෙයින් යෙති යූ සේයි; ජෙදනමකංසු, සේ සඤ්ඤ නොකොළො; විස්සාසො නත්ථි , විස් වස් නැති බැවින්; නවගි අ‍ඬෙගහි, නව කරුණෙකින්; නාලං උපගත්තුං, එළබෙනුවට් නොයෙදේ; මනාපෙන, රිසියෙන; න පච්චුටෙඨනති, හුනස්නෙන් නො නැඟෙත් දකුත් ඇදුරු ඇතිවැ නො නැඟී පිරික්හි පිරික්හි නැ‍ඟෙති යූ සේයි මතුයෙහි චෙපදැ මෙසේමැ යොජනු. සත්තං, ඇති වත්; පරිගුයහනති ,වළහත් -කිජ් බොජ් ඈය් වත් ඇතද වළ හා නොදෙති යූ සේයි. බහුකම්පි(ථොකං දෙනති), බොහෝ වත් ඇතියෙහි මඳක් දෙත්; පණ්තමපි ලූඛා දෙනති, පිණි වත්හි1 රුළක් දෙත්; හාසන්තස්ස න රඤ්ජයන්ති, බණ කියනුවා කී පමණ නොවිඳිත්; අවිස්සාසියාඪානෙ, විස්වසට නොනිසි තැන්හි; මාරණන්තික වෙදනං මරණ සිමිවහිවූ වෙයින්. ‘මරණනේතභවං මාරණන්තිකං’ පසාධන කප්පකො, පහයින් කපු, අට්ඨමාසෙ, හීමත් ගිමන් අට මස්; වස්සාරතේත, වහරේ කල්හි; ලොණම්බිල සෙවනත්ථාූය, ලුණු රස හය් ඇඹුල් රස සෙ වුනැ සඳහය්-මියුරු පල වැලයෙන් උපජන රොවු වළකනුවට් ලුණු ඇඹුල් රස වළඳනුවට ය යුසේයි. සායපාතං, සවස්හය් රැයිම් මෙ උබ්බාළහා, පෙළනලදුවෝ; ඔහීයි, ඉතිරිවිය2 නැවැතැයි සේයි. ඵාසකං සුව සමොසරිත්වා්, ගොස්; මනුසසින්දංඳ, මිනිස්නට රජහු, සබ්බකාම සමිඬිනං, පිරියුණු වූ හැම සැපත් ඇති යාහු. ‘කමනීයටේඨන කාමා-උපභොග පරිභොග භණ්ඩාති, සබේබච තේ3 කාමාචෙති සබ්බකාමා’. ‘ සමිඬා සබ්බකාම සමීඬා’ යනුවී. ‘තෙ යස්ස සන්ති සා සබ්බකාම සමිඬි’ තං සබ්බකාම සමිඬිතං’යී ගත්තේයිත අස්සමෙ, අසපියෙහි; සානුති5 පස් හය් මුසු පව්වෝ, සුභාසිතානි, සුබැසියො- ධම්මුපසංහිත බස් යයි සේයි; රමයනති, තුස්වත්; සාලිනං
1. බත්හි, 2.සිපෙරි, 3. සබ්බෙ එතෙ, 4. සි දු නි: ධ: අ:
ඔදනං, හැල්බත්; සුචිං, පිරිසුදුවුවහු-මොනොට පිළියෙළ කළවූ යූ සේයි; මංසුපසෙවනං, මස් අවුළෙන් යුතුව (හු). ‘උප සිඤ්චනතිං එතෙනාති උපසෙවනං මංසේහි සමපාදිතං සෙවනං මං සුපසෙවනං’ යනු වෙයි. සාමාක නීවාරා, බොඩ මහු හය් හු රි හැලින් නීපන් බත්හු; අලොණා, ලොණ නැතියවු හු. මෙයින් සර්වය ව්ය ජන රහිත සේ කියු වෙත්. ඡාදයන්ති, රුසි උපයවති නෙහොත් තුස්වති. අසාදුං භූඤේජය්යක යදිවා සාදුං භූඤෙජය්යය යී, යොජනු- ඉදින් මියුරු නොමියුරු වළඳයිජ් නම්1 යූ සේයි. අප්පංච බහුංවා භූඤේජය්යජ මඳ (හෝයි) බොහෝ (හෝයි) වළඳයිජ් නම්; විස්සතෙථා යත්ථජ භුඤෙජය්යං, යම්කැනෙක්හි විසත් වැ වළඳනුජ. ‘තත්ථ(’ යනු වක් ඇර යට ගයැ ‘ඡාදෙන්ති’ යනු හය් යොජය් ‘එතැන්හි ඔහු රිසි උපයවති’ යී යොජනු. කවර කරුණෙනි? යත්- විස්සාස පරමාරසා යි, යූ හු විස්වස් පරම කොටැ ඇතියහු නොරස හු- විස්වසින් මියුරුවනුවෝ නො? යී සේයි. ‘ජාතකං සමොධානෙනේතා ආහ’යී යොජනු. විස්වස් ඇතියන් වසන තැනට්; සාකියානං සන්කිකං, සැහැ රජ්ජුරුවන් අබියෙසට්; කතර සක්කස්ස, කවර සෑ රජ්ජුරුහ. ‘සන්නිපතිත්වාස චිත්තයිංසු’යි යොජනු.පක්ඛුත්තරියො, ඉතිරි නෑ කොටස් ඇතියා නොහොත් ඉතිරි බල2 කොටැස් ඇතියා, රූපග්ගප්පත්තා, රිවින් උතුම් බැව් පැතියැ නොහොත් රිව්හි කෙළවර පැතියැ; චුල්ල පීතු පුත්තස්ස, සිළිපියා පුත්හු; එකතො භූඤ්ජනාකාරං එක්වැ බූ ජුනා ආර තෙමේ බුජු‍මින් හිඳැ දුව කැඳවය් අතින් පිඬක් ගෙනැ යි එක තැටියෙහි බුජනාට් පැය් ඇය බුපුමින් හුන් සඳැ තුමා පුරෙ අතින් ගත් පිඬ තමා මියෙහි3 තබා එක් තැටියෙහි බු ත් ආර දැක්විය යෙත්. නීය්යාරදෙසි , දිනි; අභිසිඞි, බිසෙසි; අය්ය කාය සන්තිකං, මුත්න අබියෙස ට; ථොකං, මඳක්; බධිරධාතුකො, බියුරු සැහැවු ඇතියේයි; අතිවිය වල්ලභා භවිස්සති, ඉතා ප්රි,ය වැනියැ නොහොත් ඉතා විස්වස් ඇතියැ ‘අතිවිය විස්සාසිකා යූ සේයි. නොහොත් ඉතා වර ලබනු වට නුසිය ‘ අතිවිය චරං ලභිතුං අනුච්ඡවිකා’ යූ සේයි.කුලසන්තකං නාමං,කුලසැති නැමෙක්- කුල අයත් වැ වැටෙන නැමෙක යූ සේයි; මාතා මහ කුලතො, මුතුන් කුලෙන් ; භත්ථිිරූපක අස්ස රූපකාදිනි, ඇත් පොතලු ඇස් පොතලු ඇයින්, නිම්මාතාපිතිකා (ති), මාපියන් නැත්තීහි යි4 ‘තත්ථි් මාතා පිතරොඑතිස්සාති නිම්මාතා පිතිකා’ යනුවෙ. සාමිනො, හිමියො; අන්තරං , දැසදුව යන අතුරක් ඝන්ථාමගාරෙ, හැම ජතා මුළු වන සන්ථාොගාරහි; පම්මුසසිත්වා;,
1. වළඳයිත් නම, 2. බැල, 3. මුයෙහි, 4. තැන්තී යි හි
සිහිනොකොටැ; අන්තරං, එකරුණ්; බලකාස්ස, සෙනඟට, මහාකොලාහලං, මහත් කලහලි; ගල ලොහිතං, සුන් ගෙලෙන් බට ලේ, දින්න පරිහාරං, දුන් පෙරහැර- මෙ හෙසුන් තන් හය් සෙනෙවි තත් යූ සේයි. අච්ඡින්දි්ත්වාන, අසිඳැ- හැරැගෙනැ යූ සේයි, දදනෙතහි නාම, දෙත්නවුන් විසින් නම්; අස්ස යනු ක්රි යා පදයි- ‘සියා’ යූ සේයි. මාතුගොත්තං නාම කං කරිස්සති යනු ජාති සොධනුවට ජු කෙලෙසනුවට ජු නො පොහොසත් යන අභිප්රාකයෙන් කියත්. පිතිගොත්තමෙව පමාණං, යනු දෙ ට ජු පොහොසතුජු යන අහිප්රා‍යෙන් කියත්. කඪහාරිකාය , දර ඇරනියකට; (කට්ඨහාරි ජාතකං) එක නිපාතයෙහි කඪහාරි ජා. නවිජායි, නොවැජැයි- දරු නොලද යුසේයි.
අභිසෙක මඬගල පොක්ඛරණියං, බිසෙස් දා හිස් නහන මුඟුල් පොකුණුහි, සහස්සත්ථාගමං ධනුං, සහස් බර උසුලන බැල ඇති දුනු දහසක් බර දුනු දියෙහි බැඳැ දුනු මිට ගෙනැ ලෑඟු සඳැ නොබිඳෙන දුනු සහත්වා ම නම යෙත්. වාහෙනේතා, පජනේ; උම්මාරෙ, එළියේ; පටිඝාතසද්දං, පහළ හඬ; අනේතාච බහිව, පොකුරුණි පවුරෙන් බැහැරෙන් බැහැරුජ් ඇතුළුජ්; ලොහ ජාලං, ලොහො මුවා ජැල්; පත්ථ,ටං, පහරනා ලද; ආරක්ඛිකි, අරක්හි යුතුවන්. ‘අරක්ඛාය නියුත්තා ආරක්ඛිකෙ.. ලොහොජලං ජින්දිනත්වාක, ලිහිණියන්ට ඔවස් දෙනු සඳහා ලොහො ජැල් සිඳ; යාචනාභිතො පවිඨ ඨානං, නැඹ පවා ගැලුණු තැන්; අසතිසද්දං විය, සෙණ හඬ බඳුහඬක් රථ ධූරෙසු, රිය හිස්හි; අනුබන්ධිංදසු, නුහු බඳහු; එක සේසව රථස්ස, එක් මැ රියක්හු නොහොත් එක් රියක් සේයි. ඉමා රස්මියො, මේ රැහැණුන්; ජියං පො ඨෙසි, දුනු දිය පෙළී. ‘පඤ්චරාජ සන්නාහ බඳ තන්හි- නාභි ස්ථානයෙහි යූ සේයි. රෙ, අළි; රථං ඨපෙත්වාය, රිය සිටු වය්, සබ්බ පුරිමස්ස, හැම දෙනහට පෙරටු සිටියාහු; සංවිධා තබ්බං වැජෑරිය යුතු තා; අනුසාසෙත්වා්, මෙසෙයින වැටෙවයි අනුසැසැ; සොළ සක්ඛත්තුං, සොළොස් යලක්; යමකෙ පුතේත විජායි, නිමුල් දරුවන් සුලුහු; සුරා, බිය නැතියහු; කූටට්ට පරාජිතා කුළු සටනින් පරයනු2 ලදුවෝ; තිරෙත්වාත , නිමවය්; පොරාණක විනිවජයිකා, පොරණ විනිසකරුවෝ. ‘විනිචඡයෙ නියුත්තා
1. සබදු, 2. පරදවනු.
විනිච්ඡයිකා, විනිච්ජයො යෙසං අත්ථින තේ විනිච’ඡයිකා’ පරිභින්දිංකසු, බුන්හු; චිත්තං නිග්ගහෙතුං නාසකඛී, අතත්ථං මෙම චරිස්සතීති’ උපන් අගා සිත් නිගත නොහෙයි;1 ගරහා උප්පජ්ජිස්සතීති, තුමා හා එක් අජරකුලෙහි සිප් ගතුවා තුමා සෙනෙවියා නිකරුණෙහි නැහිය යන හරහා උපජනේයි; පයුත්ත පුරුසෙහි, තුමා මෙ යොජනුලද් පිරිම්නින් විසින්; වත්තිංසාය පුතේතහි සඬි, දෙතිස් පුතුන් හා සමඟ; ආවාසාපෙත්වාි, වස්වා; ඝණ්ඨාපෙත්වාි, මොනවට තබා; උච්ඡඬෙග කත්වාු, හිඟ තබා; හෙදන ධම්මං, බිඳෙන සහවූ ඇති බැවින්; නවිනේතතබ්බං, නොසිතිය යුතු - ශොක නොකොට යුතු යයි සේයි. මහ තෙරහු දෙතිස් පුතුන් හයි සෙනෙවියා හය් ජිවිතින්රි ය ය පිළිබඳින් මල්ලිකාව අනුසැසියෝ හෝ බුන් කෙල් සැළ පිණිස මහතෙරුන් කියති සිතා ‘ උච්ඡඬගතො- පෙ- විනේතස්සාමි භනේත, යුහු. අනුමිත්තං මරණ එනු වට නිමිත් නැතිවැ මැ එනු යැ. අනඤ්ඤාතං නොජන්න ලදුවැ මැ එනුයැ.වත්තිංය සුණ්යා, දෙතිස් ණින්; අත්තනො පුරිමකම්ම ඵලං, තුමන් පෙර කළ කැම්හි ඵල; මනො පදාසො’ චරපුරිසා, වැත්තා දන්නහට් වුහුටු පිරිම්නීහු; වරං අදාසි, කැමැත්තියක් ගන්හයි වර දින්; ඔතාරං නහන ඔවසක්; චිත්තස්සාදං, සිතට සුවග්; පඤ්චරාජ කකුධහණ්ඩාති, ‘ඛග්ගච්ඡත්ත චාමර උණ්හීස පාදුකා’යන පස් රාජ කකුධ භාණ්ඩයන් උපට්ඨානකාරිකං මාතුගාමං, උවඨන් කරු මාගමක- මෙහෙකරනියක -යු සේයි. විභාතාය රත්තියා, රෑ අලු වූ කල්හි; ඤාතිසඬඝස්ස, නෑ මුළට; ඤාතිසඩගහං, නැයන්ට සඬග්රතහ -උවදුරු වැළැක්ම- යූ සේයි; කබරච්ඡායෙ, විරී සේ ඇතියෙහි; සන්දරව්ඡායො, ගන සේ ඇති; උණ්හවෙලායං, හිරු දිලියෙන කල්හි. යට ‘ සායණහ සමයෙ” යනුජ් මෙකල් මෙ ගැන කියුකො ටැ මෙ ගන්නේ ඤාතකානං ජයා නාම සීතලා යනු වෘක්ෂච්ඡායා හය් ශරිරච්ඡායා දෙකට යෙජන සේ ශබ්දච්ඡලයෙන් කියුහු; අභිප්රා ය වනහි ශරීරච්ඡායා. පුබ්බ කම්මං අයු භෙවෙහි කළ පව් කම්; විස පකෙණපන පාපකම්මස්ස, විසලු පව්කම්. අසත්ථන ඝාතකා, සතින් නොහනනුවෝ. සතෙථන හනන්තීති සත්ථාම ඝාතකා, නසත්ථෙඝාතකා, අසත්ථහෂාතකා සික්ඛිතා, අවිකම්හි භික්තාමො; කතහත්ථාඡ, අවිකම්හි කළ අත් ඇතියමෝ; කතුපාසානා, අවිකමින් කුලෙහි මහලුවන් වැටියමෝ; මහිස්සාසා, මහත් දුනුවාවමො; කතසත්තාහා, කරනලද
1.නොහොයි
සන්නාහ ඇතියො- පොරළ කවසු දර ඇතියහයි- යූ සේයි.ඵලකන්තර කණ්ණ ජිද්දන්තරාදීහි, පළතුරු කන් සිදුරු ඇයින් - පළතුරෙන් නික්මෙමින් දෙකන නගත් ඵෙලෙයි කැළල නොදක්වය් මැඳැන් නික්මෙත්. නොහොත් ඵළ පුවරු නොවිදැ වෙර නොහි නික්මෙත්. ඉඬඝ යනු චොදනාත්ළු ර්හි නිපා එකස්සපි ඛයං, එකක් හටඳු වනස් නොහොත් එකක්හු ජු උනුවක්; මාතාමහස්ස, මාපියා- මුත්නාය යූ සේයි.ගහෙතබ්බ ගහණං ගතයුතු ගහණක් - මුස්නට පසක් යූ සේයි. තිණං ඩසිත්වාම අඪංසු, තණ ඩැහැ ගෙනැසිටියවුන් නොමරනු එකල්හි සිරිත් වන බැවින් තණ ඩැහැ සිටියෝ.; නළංගහෙත්වාු, යනුයෙහිදු එතෙක් මැ; නොසාකො නළොති වදනති, කොළ නොවේ හුණ(යයි) යෙත්; ඛීරපායකෙ දාරකෙ, කිරි බොන දරුවනුදු; ලොහිත නදිං ලේ හෝ- හෝවැ වැහෙන ලේයැ- යු සේයි. පාතරාස වෙලාය, පෙරවරු බිජිය යුතු වේලෙහි; සයමෙව මතං සෙය්යො-ති , තුමුහමෙ මෙළෙයි උතුමැයි; අගේග ගණ්ඨිං කත්වා , කෙහෙ ඇගැ ගැට ලය්; පාදඬගුටඨකෙ, හිස්හි1 පිරිවටතුදු2 නොහැරිය හැකි සෙයින් කෙහෙහි බඳහ (ය්) ; විචානාපෙත්වාය, ඉලියැ- කුමුදුවා කුමුදු බැවු; නොදැකැ දැල් ගහා සෙවාය යෙත් දීපාලොකෙන, වැටැල්ලෙන්, වත්ථරත්තරානිපි, වත් අතුරෙන් - අඛණ්ඩ භූමිවත්ථුෙ නම්.නොහොත් ගෙ අතුරෙන; වාලිකා පුළිනේ වැලි මඬහි; කිපිල්ලිකා, සින්නෝ, කරක වස්සං, ගල් වැසි; මනෝරථෙ මත්ථනකං අප්පතේතයෙව, මන දොළ මතු නොපත් සැඳ මැ-ජයපාන නුපු සැඳ මැ -යූසේයි; චතු අපාය සමුදෙද, සතර අවානම් ඇති මුහුදුහි, ‘පුප්පානි පචි නිස්සාමිති සකල පුපුඵාරාමෙ මනං පෙසෙති’ යන සබඳ්; තතො පුප්ඵානි ගහෙත්වාු, ඒ පුෂ්පාරාමයක් පතන්නේ; අඤ්ඤං පතේථතේනා, අනෙක් පුප්ඵාරාමයක් පතන්නේ; අඤ්ඤංචා ගච්ඡං පතේථතේනා, එමැ පුප්ඵාරාමයෙහි එක ගසෙකින් මල් ගෙනැ අනික් ගසක් පතන්නේ එව්; සකල පුප්ඵාරාමෙ, (පුප්ඵරාම) මුළුලුයෙහි. මෙයින් එක්මැ පුප්ඵාරාමයෙහි ගස්තායෙහි3 සිත් ගිය සෙ කියු වෙත්.
35. විඩූඩභයාගේ වත්.
සංස්කරණය1.නිස්හි, 2.පිරිවතුදු, 3. ගස්තායෙනි.
පතිපූජිකං නාම, ස්වාමි පුජන බැවින් එනම් ලද්දියක, සරීරං දීපසිඛංවිය නිබ්බායි යනු චූතීන් මතුයෙහි දෙවියන් සිරුරු නොසිටනා බැවින් කියත් වුඬිමන්වාය, විය පැමිණැ; අභිනිප්පතතිං 1 උපැත්; සලාකභත්තං ලභ බත්; පක්ඛික භත්තං, අඩමස් බත්; වස්සාවාසිකානි, වස්වුසුවනට දිය යුතු සිවුරු; අයං මෙ පරිච්චාගො..... සච්චකාරො, සස්වන කිරියැ-තුමා ඇටිකම් නිපයන කිරිය යු සේයි; උඨාය සමුඪාය, උට්හය්2+ සමුට්හය්- අරජ විරිය වැ යී සේයි; පටි ජග්ගති, සම්මජ්ජන පරභණ්ඩ කරන ඈ විසින් පළිජගි3 ඉමානපි, මෙවුනිජු- ලහබත්4 ඇයිනුජු සේයි. එතෙන නියා මෙන, මෙ අසුන්හල් 5 පිළිජගන ඈ ක්රරමයෙන්; ආගච්ඡන්ති අසුන් හලට එන්නීයි; ගච්ඡන්ති , යන්නීයි; එක පද වාරෙ, එකක් එකක් පියවරැහි - පියවරැහි යයි සේයි; ජපඤ්ඤාස කුසල ධමේම යනු ධම සඟුණෙහි සිතුපා ක‍ඬෙහි කම වැජැරි කුසල් චිත්තුදෙදසයෙහි ‘එසේසා හොති වෙදනා හොති’ යන ඈ විසින් නැඟි පරෝ පනැස් කුසල් ධ මූන් ගැනැ කියත්. ඉතිරාපි, යි මල් බිඳන දෙවිදුන් හා බූ න් මලින් සජන දෙවිදුන් ගැනැ කියත්. සුත්තප්පමත්තා නිඳින් පමා වුවහු ‘සුතේතන පමත්තා ‘ යූ සේයි. නොහොත් ‘ සුත්තාවා පමත්තාවා’ නිඳනුවෝද පමාවනුවෝද; සංවෙගො, සංවේ- ඔතපුවන් ඤණ සංවෙග නම්. සංවෙග උපන් ක්රඳම සියරිවින් දැකවියට වැ ‘වස්සසත-පෙ-මුච්චිස්සන්ති’ යුහු. මෙතැන සිටැ හෙළටුවායෙහි සංවේපත් වැ දෙවි පිත් දහසක්දෙවුසරන් පිරිවරය් බුදුන් කරා ගියේය, බුදුහු බණ කියූහ. බණ අසා දෙවි පිත් දිව සරන් හය් සැමැග සොවාන් පෙලෙහි පිහිටි යයි කියා මතුයෙහි බත්සිඟියැ ගමට් ආ මහණුන් පති පූජිකා ව පවත් ජැනැ නිවත් පුඵවුත් සේ කියුහු ‘පෙ- කාලො අහොසි’ යන මෙතෙක් ග්රජන්ථ ‘දෙව පුතේතා තං දිස්වා ත්වංම පාතො පඨාය න දිස්ස සි. කහං ගතාසි’ යන තැන් සිටැ පතිපූජි වැ මිනිස් පියෙහි උපන් තා දවස් හය් කියුසේයි. මේ අටුවායෙහි දෙවුපුත් හට සංවේ6 උපන්සේ දක්වා සංවේ උපත ට කරුණු දැක්වියටිවැ පමාදො නාම අති. වාය අයුතේතාති’ යනු සංවේ මෙසෙයින් උපනැයි දක්වනු වට පුන කියූහු. ධම්මසංවෙගො, ධමුන් නො ක හවුරු සේ හැඟී යත් උපජන සංවේ. තෙනෙව, එකරුණෙන්(මැ)
1. අභිනිබ්බතිං ධ: අ: 2. උට්හ, 3. පිළිදගි, 4. ලාබත්, 5. හසුන්හල්, 6. සංවෙග
ජිවි පුරුතු කරුණෙන් මෙය-යූ සේයි. කන්ද නේත, දිවි සිට් වනුවට පියොව කරනුවන්; පරිදෙවනෙත, දිවි ගළනේ සිතය් වලපිනවුන්; අත්තභාව පටිබඬා‍චෙව, යනුයෙන් නහාපන සම්බාහනාදියට කරුණු “ඉත්ථිල පුරිසාදි” කාමගුණ කීහු. උප කරණ පටිබඬානෘච, යනුයෙන් මඤ්චපීඨාදායට කරුණු “හිරඤ්ඤ සුවණ්ණාදී” කාම ගුණ කියුහු.
36. පතිපූජිකාව වත්
සංස්කරණයසක්ඛරං නාම නිගමො, සක්ඛර නම් නියම්ගම; අසීති කොටි විභවො, අසූකෙළක් ධන ඇතියේයි. බොධනෙය්යරබන්ධරවෙ, විනය යුතු නෑයන්; සො, ඒ කොසිය සිටු; ජාතජඣත්තං, සා අද අත් ඇතියා- සා සතන් ඇතියහු යයි සේයි; ජනපද මනුස්සං නියර වැසි මිනිසක්හු- දර පලා විකුණන මිනිසෙක යෙත්. පිපාසං, පවස්-ලොබ-යූ සේයි; තණ්හං අධිවාසෙනේතා, මසුරු බැලෙන් ලොබ ඉවසනුයේයි; උප්පණ්ඩුප්පණඩුක ජාතො , දාලඬිලි පඬිලි ඇතියේයි- පඬුරු ජය-යූ සේයි; ධමනි සන්ථණත ගතේතා, හැඳ වැළඳගෙන; එවං ගතොපි, මෙබවට ගියේයිජ්; වචනං පරිගිලනේතාවිය, තෙපුල් ගලන්නක්හු මෙන් - කිසිවෙක්හි තණ්හා ඇති වුව ද්රඋව්ය; විය වන බියෙන් විසුරවැ නො කීය හෙන බැවින් තෙපුල් ගලන්නාක්හු වැනිය යුහු. කිං තණ්හා කිමෙක්හි තණ්හාය- ‘කිස්මිං තණ්හා-යූ සේයි; එකරච්ඡා වාසිනං , එක්වේ. වාස ඇති යවුන ට; මහජඣාසය භාවං, බෙවෙක්හි අදහස් ඇති බැවු; කිනේතභි එ‍තේහි, ඔවුන් විසින් තිට කිමෙක්ද- ඔහු කබලු කා තිට කුම්? යන කම් කෙරෙද්දෙැයි- සේයි; ත්වංෙ කිං කරිස්සසි, තෙපි කුමක් කරන්නොහු? තෙපි කබලු කා කුම? යන තණ්හයක් විනොයෙනොහු- යූ සේයි; සකල තණ්ඩුලෙ ඨපෙත්වාක, මුළුලු සැඩොල් තබා; භින්තණ්ඩුලෙ, බුන් සැඬල; උඬන කපල්ලානිච, උදුන් හා ඇතිළියනුත් සුචි ඝටිකං, හිදි හය් අගුළු නොහොත් හිඳි අඟුළු; සෙඪිං දමෙත්වාද´ සිටහු දමා- ඔහු ළෙහි මසුරු කෙළෙස් සන්හිඳවය් යු සේයි; නිබ්බිසෙවනං කත්වාඨ, නිපොපි කො ටැ- මසුරු කෙලෙස් පරියුඨන් පැමිණිය නොදිය-යූ සේයි; ජයමපතීකෙ, අඹු සැමියන්. ‘ඡායාව පතිකාච ජයමපතිකා, තෙ’ සීහ පඤ්ජර වාරෙ, ජැල්1 කවුළු දොරෙහි; මණිරූපකං විය, ඉඳුනිල් පිළිමයක් සෙයින්; කැපිය-යූ සේයි; එව රූපනං එව භයෙන, මෙබඳුවන් මේ බියෙන් - ඉලියනුවන් මෙ බියෙන යූ සේයි; ලොණ සක්ඛරං විය, ලුණූ කැටියක් සෙයින්; ආකාසෙ ඨත්වාජ කිං ලභිස්සසී, අහස සිටැ කුමක්? ලබනෙ හිජ්; අපදෙ පදං දසේසත්වාල චඬකමතේතාපි නෙව ලභිස්සසි, පිය නැති අහස්හි පිය දක්වය් සැක්මෙනු යෙහිජ් නොම ලබනෙහි; අපරාපරං චඬකමි , අනෙක් තැනෙකට සක්මි. ධූපායනේතාපි දුමනුයෙහිජු; එක ධූමො, සමව පතුළ දුම් ඇතියේ; සුඨඨූලගේගා, මොනවට ඇලුණේයි; දබ්බිලණේණන, පූ දෙවි කනින්; නිබ්බිණේණා කුඩ කුඩා කබලු පිසවන පියොව්හි උකැටියේයි කොටියං ගහෙත්වා්, කබලු කෙළවර ගෙනැ පිපාසා උච්ඡිජජි2 කබලුයෙහි තණ්හා සිනි; අත්ථි දින්නං, දුනු ඇති අත්ථිු යිඨං, යාග ආති- දුනුයෙහිජු යාග කෙළෙයිජු ඵල ඇතියයූ සේයි; ‘ දින්නාදීනං’ යන තැන ආදි ගහණින් ‘යිඪ’ ගන්නෙ. ගගනතලෙ චන්දං විය දසෙසසි යනු අහස් හි සඳු යම් සෙයින් පුළේද3 එසෙයින් ම පුළකොට දැක්විය යන අභිප්රාකයෙන් කියු තුම්හාකං රුචියා යති, තුපට රුසි ඇති හොත්; සෙට්ඨි හරියං ගණශාපෙථ, සිටු ගෙරෙණ ලවා ගන්වව; සොපාන සීයං, හිණුහිස්; සොපාන පරියොසානං, හිණු මුල්; භත්තග්ගං, බතග -බත් කිස කරන තැනට; දක්ඛිණොදකං, දැකිණි දිය-දන් පූශායෙහි අත්හි හෙළන දියය-යූ සේයි; යාවදත්ථංක ඛාදි, හම්මන පලගක් කෑයි. සත්තකෙන අතේථ තත්තකං ඛාදි’ යූ සේයි. පරියොසානං කෙළවර; විඝාසාදානං, පෙරටින් හළුවා කනුවනට; පබාගාරටෙඨන, බැහිලයි; අනුමොදනං, කබලු පූ දුනුයෙහි අනුසස්; විකිරී, ඉස්සී; අනුපහච්ච සද්ධං සැදැහැ නොනසා; අනුපහච්ච භො‍ගෙ, සැපත් නොනසා; මුහුතේතන, කෙණෙකින්, සත්ථුැ සම්මුඛං කත්වා , සථරහු හමුකොටැ; කුල දමකෙන, නාම, කුලන් දමනුවන්හු විසින් නම්; අකිලමෙත්වාක, නොකළකිරුවා- සැදැහැ නොනහයි-යූ සේයි; අවිහෙඪෙත්වාි, නො වෙහෙසා; මධුකර ජාති, මියු මැසි දැයෙක්; රජ මිස්සකං, රජස්රොන් හා මුසු රජ; චරිත පච්චයා, සුරු කරණෙන්; පාකිතිකං එව (හොති) , පියවීන් මෙ සිටිනේයි.
1.ජල්, 2. පච්ඡිජ්ජි, ධ:අ: 3. යම්සේ සිත් පුළේද.
අනගාරිය මුනි, ගෙ නැති මහණ; අක්ඛම්බඤජනුපම වසෙන, අක් රික් වජන බජු උවාම් විසින්; වනපටිච්ඡාදනු පමවසෙන, වණ පිළිසෙයන බෙහෙත් උවාම් විසින්; පුත්තමං සූපම වසෙන, කතර තරන්නට කන දරුමස් උවාම් විසින්; අජඣත්තික කම්මඪානං, විසින් පිරිමදුනේ; දිඪ ධම්ම සුඛ විහාරං, දුටු ධම් සුව වැහැර- දිව්ය බ්රමහ්ම සුවවිහරයෙන් එක් තරකය-යූ සේයි; මධුකරණ සරික්ඛතා, මී කිරීමෙන් සුදුසුබවු; කම්මඵල සම්බන්ධංක, කම්ම ඵල සබඳ-කමහි ඵල ඇති බව-යූ සේයි; උභො ඛඤ්ඡා, දෙජෙන් බක්ත්හු; උභො විසම වක්ඛුලා, දෙජෙන් වම රැසියෝ. ‘විසම චක්ඛුකා’ යූ සේයි. උභිත්තං ෂීළිකා ජාතානං, ජා පිළික ඇති දෙදෙනා අතුරෙහි; ඉල්ලිස, ඉල්ලීස සිටුවුහු; ඉල්ලිස ජාතකං , එක නවායෙහි ඉල්ලීස ජා-
37.මසුරු සිටුහු වත්.
සංස්කරණයගහපතානි, ගැහැවි දුවක්; තජේජස්සති තෙජො-බවයි- යූ සේයි; පච්ඡාගබෙහ, පැසුළු ගැබුහි; පටිවිස්සක මනුස්සා නං, යනු කර්මාකත්ව්හි සාමිවචන. ‘ පටිවිස්සක මනුසේස ‘යී සේයි. පුච්ඡිත්වා යනු අඬ්යානහාර කරනු. මෙසෙයින් ගතදූ එක් භිත්තිය ගෙහෙ මනුස්සානං පටිපුච්ඡිත්වාු සන්ථාවරා හට් හිඳන ආසන පැනවිහ යන හෙළටුවා හා සිමියෙයි. නොහොත් ‘ පටිවිස්සක මනුස්සානං’ යනු එක්බිත්තෙන් ‘වුත්තන(යෙන)’යනුවක් අධ්යාකහාර කරනු. මේ දෙසෙයින් නො ගෙන මේ අටුවා තුබු සෙයින් ගත බුදුනට තුමා ගෙහි අසුන් නොපැන්වුවා වේ. පරිචය නැති මිනිස්සු; මග්ග දෙසකෙන,2 මඟ කියන්නක්හු විසින් පඤ්ච පතතිට්ඨිතෙන, දෙදණ දෙඅත් මුඳුන යන පස්පිහිටියෙන්; සන්ධාඟරෙතුං නාසකඛි, සිත් නොගැන්විය නොහේ නොහොත් තමා හැමමිය නොහෙන්නේ; කාලකණ්ණි, කළු අසමන්තාහරිත්වාෙ, නො සමැරැ; මම්මචෙජදක වද්චෙනානි, මැරුමැ සිඳුන බඳු තෙපලුන්; කටචජු භික්ඛා, කෙණෙහි වනැය්.- සිරි නැතිය-යූ සේයි. අඤ්ඤථත්තං ගතං, චිත්තං, අන් බවට ගිය සිත් - ආජිවකයා වජන් අනුසැරැ පුළුවූ සිතැයි- සේයි. විසභාග ජනස්ස, විරුජ් ජනාගේ; අසමන්තාහරිත්වාන, නො-සමැරැ; මම්මචේඡදක වචනානි මැරුමැ සිඳුන බඳු තෙපුලන්; කටචඡු භික්ඛා, කෙණෙහි
1. දෙජින්, 2. දෙසිතෙන,
අහර; උපඡ්ඣාය වත්තං වත් තෙරනට කටයුතු වත්; ආචරියවත්තං, ඇදුරු තෙරනට කටයුතු වත්; ආගන්තුක වත්තං, අමු තුවා ආ මහණනට කටයුතු වත්; ගමික වත්තං ගමන් යන මහණනට කටයුතු වත්; චෙතියඬගණ වත්තං සෑඟණෙහි කටයුතු වත්; උපොසථාගාර වත්තං, පොහොවරැ 1 කටයුතු වත්; භොජනසාලාජනතාඝාරවත්තානි, බොජුන් හල් හා ගිනි හල්හි කටයුතු වත්; භාවනාරාමතාය, භවුනෙහි ඇලුණු බැවුහි- සමාධි විවසුන් කටැවි බැවුහියැ- යු සේයි; කථං භූතස්ස, කිසැහැවිය හට; රත්තින්දි්වා, රෑදෙවෝ; වීතිවත්තනතීති, 2 ඉක්මෙති හෝයි; අභිණහං, රජ්රජ්3 යොගෙ, විවස්නෙහි-
38. මාතික ආජිවිකයා වත්.
සංස්කරණයඋපඨානා, වට්නාට්; සමාදාන වසෙන උපොසථ කම්මං නාම නත්ථිි (යන්) අබ්රනහ්මචරියා විරති හා විකාලභොජන පියවී මේ ආසේ4 දක්වන්නට කියු සේයැ. උපොසථඬග සමාදාන නැතිසේ කියන්නට නොකියුහු. සොපිතථෙ උපොසථිකො හුත්වාග යනු පියමින් මෙ රක්නා සිල් ඇතිවැ මෙ පොහොයඟ ඉටු සේ දක්වන්නට කියූ. දිඨධම්මො, දුටු සියු සස් ඇතියේයි; අත්ථාඉනත්ථන කුසලො, හිතාහතයෙහි සෙවුයේයි. මහා සවජ්ජං මහත් දොස් ඇත්තේයි; දුයුත්තසුයුත්තකාති, නොකටයුතු කටයුතුවෝ; ගරු කාති, බරහු- (කටයුතු) නොකටයුතු ජනවත් බැරයිසේයි.5 ගිහිනං පරිචරණ ඨානං නාම සාවජ්ජං ගිහි මිනිස්නට රජ ගෙහි සරන තන් නම් සදොස්; පරියාපුණිස්සාමාති වදනති, හදිරම්හයි කියති. උද්දිසථ, උදෙසව- හැදැරිය යුතු බණ කියව-යූ සේයි; ආචාරියං පටිච්ඡාපෙයි, ඇජරා පුනුස්වා -හදාළ තැන් ඇජරට නියදෙ -යූ සේයි; අගන්ධාකපුප්ඵං විය, ගඳ නැති මලක් සෙයින්; වණ්ණ සණ්ඨානාසමපත්තං, පිරිහුන් වන් හා සඨන් ඇතිසේයි; පාරිහද්දක, එරබදු; ගිරිකණ්ණික, ගිරි නිල්;ජයසුමන, බඳුවද; ගන්ධපනං එරති, ගඳ නො පතුරුවා; න සමාවරති, මොනොට නොගනී; සුතගන්ධං;, සුතමුවා ඤණ ගඳ; චාගගන්ධං; තෑගමය දන්ගඳ පටිපතතිගන්ධංම පිළිවෙත් ගඳ; චම්පක, සපු නිලුප්පල, නිල් මහනෙල්.
39.ජත්තපාණි උපාසකයා වත්.
සංස්කරණය1.පොහොවරගෙහි, 2. විතිපතනතීති ධ. අ. 3. රජ රජු 4. ආභිසෙස 5. නොවැරැයි, නොබැරැයි.
අඬගරඪෙ, අඟුරටැ; භද්දීය නගරෙ, (භද්දි නුවරැ) මහා පුඤ්ඤානං මහ පින් ඇතියනට; අමිත භොගා, පමණ නැති සැපත් ඇතියෝ; කාරණා කාරණෙසු, කරුණූ, මෙතෙක් තැනැ යානයෙන් බැසැ යනුවට කරුණු යනුයෙහි නොහොත් කටයුතු නොකටයුතු යෙහි. පත්තිකාව, පාදචාරිවැ (මෙ); චරියාවසෙන, සැර අනුරූ විසින් ; යථාභිරත්තං අභිරති ඇති තා දවස්හි; අඤ්ඤ මඤ්ඤං භගිනිපතිකා අනන්මන බුහුනන් සැමියෝ; චාලෙතුං නයක්කා, සැලිය නොහැකියො- ඇලළිය නොහැකියහ- යූ සේයි; ධනසෙඪිං ධණ හෙයින් සිටු තැන් ලදුවක්හු; පරිවච්ඡංකත්වාව, මඟ නිම ඈයි පිළියෙල1 කොටැ; පරිජනෙ, මෙහෙකරු ජෙනේ නොහොත් පිරිවර ජනෝ; සාකෙත‍නතෙව නාමං අහොසි, සවස්හි ගන්නා ලදුගේ ඇති බැවින් සාකෙත නම් මෙවී; උපධාරෙහි, බල එවරූපාය ජටාය, එබඳු ජෙළෙන්; කිච්චං ප්ර යොජුන්- නොහොත් කටයුතු; පඤ්ච කල්යාසණ සමන්තාගතං, පස් සමන්වියයි-යූ සේයි; කෙස කල්යාවණං කෙහෙන් කලණවියක. ‘කෙසෙන කල්යාතණං- කල්යාිණාය’ යනු වාක්යෙ වේ මංස කල්යාහණාදි පෙදෙ හිදු මෙ(සෙ) යින් අර්ථ ගන්නේ. මොරකලාප සදිසා, මොණොර 2 පිල් කලබ 3 බඳුවෝ, නිවාසන්තං, හත් පිළී කෙළවර, උඬග්ගා, උඩුබලා සිටි අග් ඇතියෝ; දන්තාවරණං ඔට මස්; බිම්බඵල සදිසං, මැටි වැල්4 වැල බඳු සුඵස්සිතං, සුවුණු; සුක්කා, සුදහු; සමා, නැඟි බැවු නැති වැ සොමෝ; අවිවරා, දත් අතුරෙහි විවර නැතියෝ. වජිර පන්තිවිය සොභන්ති යොජනු-විජුරු පෙළක්සේ හොබතී යි සේයි. සමචජිත්තං සඞ්ඛපත්තං විය, සම කොටැ සුන් සක් පතක් සෙයින්; කාළියා, කැළිය; වණ්ණකාදීහි, සම්වන් ඇයින්; ඔදාතාය, හෙළලිය; අඨුත්තරසත බ්රමහ්මණෙ, අටතුරාසියක් බමණන්; විවට නක්ඛත්ත දිවසෙ, පාළව සැණ කෙළෙන දවස්-කහිත් නොදක්වන කුල දුන් කාවත් හටජු නොමුවහ වැ සැණ කෙළන දවසැයි සේයි; අනුසං වච්ජරං, හවුරුදුපතා; මාලාගුණෙන පරික්ඛිපිස්සාමීති, මල් දැමින් පිරිඛෙවු කරම්හයි. සමජැ කුල දරුවන් මල් දැමින් පිරිඛෙවු කළ තැන්හි පටා කුල දුන් ඔවුන් අයත් වනු සිරිත්ලු.
1පිළිවෙළ, 2. මොනර, 3. කළඹ, 4. මැටිවැල්ල
පණ්ණරස සොළස වස්සුදෙදසිකා, පසළොස් සොළොස් හැවිරිදියයි උදෙසන වියෙහි සිටි; අලස ජාතිකා අලසජයි ඇතියි- කුසි සැහැවිය-යූ සේයි. කඤ්ජික මත්තමපි, කැඳ මතුවකුදු. ‘අහං එතාහි බලවතාරා, යනු තුමා පස් ඇතක් හට බැල ඇතිසේ කියයි. කාරණමපන නොජිවිය යුතුවට කරුණු වනාහි; කච්ජං බන්ධි්ත්වාැ, කස ගළ; සණීකං ණිහිය, වාරණ ලිළහාය1 ඇත් ලෙළයෙන්; මිත ගමනෙන, පමණ ගමනින්; නාතිසීඝං, නාති විලම්බ ගමනින්- යූ සේයි; අඬග පච්චඬගානි, හත්ථගපාදාදි අඟ හා අඬගුලි ආදි පච්චඬගයන් විකකිණිය හ ණඩින‍ාම2 විකිණිබඩුවමෝ නම් ‘රථාදීහි; යන තැන’අදි’ ගහණින් සිවිගේ ඈ ගන්නේ; පකතියානකං යොග්ගසකට ඈයි පකතියාන නම් කිකණිකඪානියං -කැණ තැන ඇතියා - කැණක් සුදුස්ස යු සේයි. මහ‍න්තෙ නගරෙ, යනු සත් කෙළක් ජනා වසන පෙමෙණි මහත් බැවින් කියත්; ගෙහගොපක මත්තං, ගේ රක්නා මතු වක්හු, වජිරග්ග තිකඛඤාණා. විදුරු කෙළෙසෙ තියුණු ඤාණ ඇත්තී, කප්පසතසහස්සං පත්ථිපත පත්ථඤනා, අග්ගුපඪයිකා වනුවට කප් සුවහසක් පැතු පැතුන් ඇත්තී. අභීනීහාර සමපත්තා, මුල් පණිධනින් සමන්වි; අස්සබන්ධා දයො, අස් ගොවු ඇයිහු; සංවිදහි, වජාළ; මහාලතාපසාධනං නාම, මෙහෙල පහයින් නම්; නික්ඛසහස්සං, නික් දහසෙක් නිකෙක් නම්- පස් හුනෙක යෙත් මෙ. හරණං යනුයෙහි මෙ අර්ත්ථස යැ පොසනං යනු. චතුමාසං, සතර මස් සමුළුවත් 3 ‘චතුන්නං මාසානං සමාහාරො චතුමාසං’ නිච්චනක්ඛත්තං, විය, සියහ ගෙහු සැණ ඇතිවන් වී; පටියත්තානෙව, පිළියෙළ කරන ලදුවෝ මෙ; කම්මන්තාධිඪායිකා, කමත්හිනාවෝ- බත් බජන ඇයි කමත්හි යුත් කැමියහ, යූ සේයි; දුස්ස කොඪාගාරානි, පිළි කොටාරන්; වටටියො, පිළි වට්ටියන්; සීසෙ පටිමුක්කං, හිසැ ගැන්වූයේයි; ගණ්ඪිකා, ගැටවටුවෝ; පාසකා මලහු; මත්ථේක මජෙඣ, මුඳන් මතුයෙහි; එකාමුද්දිකා , එක් යතුරෙක්; විසු කණ්ණ පිඨිසු, (වෙ) දෙකන් පිටැ දෙ යතුරෙක්; ගළවා‍ටකෙ, ගළනළුයෙහි; විසුජත්තුසු, දෙදත් හිසැ; විසු කප්පරෙසු, දෙ වැළමිටැ විසු කටි ප‍ස්සෙසු, දෙකිළි ඇළයෙහි;දක්ඛිණ පක්ඛේ, දකුණු පියෙහි;පවාලමයං,පබුළුමුයේ; අක්ඛීනි මණිමයානි, ඇස්හු මිණිමුවෝ ‘ගිවාච මණීමයා පිඤ්ඡානිච මණිමයානි’යි යොජනු. පිඤ්ජ නම් පිල්; ජත්තනාලියො, පත් නළහු ජඬඝායො, කකුල්හු, දිබ්බ සඬහීතං,දිව ගඳව්; පඤ්චඬගික, තුරිය ඝොසො, ‘ආත්තංවිත්තං ආත්ත විත්තං ඝනං සුසිරං,
1. ලීලාය 2. භණ්ඩ 3. වියලුවක්.
යන පසඟතුරු ගොස්; හත්‍ථකම්ම මූලං, අත්නම් 1 මිල- පළඳනා කළානට දියයුතු මිලය-යු සේයි. පරිවච්ඡං 2 කත්වා, දුවට දියයුතු තා පිළිවෙළ කොටැ; පට්ටවත්‍ථ කොසෙය්‍ය වත්‍ථ පුරානි, පටපිළි හය් තිහිරිපිළී පිරිණුවන්; වණ්ණ දාසියො, පහයින් ගන්වන දැසුන්; චුල වජස්ස, සුළු ගොවුදෙහි උසභ මත්තෙ ඨානෙ, උසබක් පමණ තන්හි. උසබෙක් නම්; විසි යටෙක්- යටෙක් නම්; සත් රියනක යෙත්. අඤ්ඤ මඤ්ඤං නීසං සෙනතියො,8 අනන්මන ගහටනුවො; “අලං, හඹා සඪිසහස්ස බලව ගාවො’ යන තැනැ තැනැ ‘බලච වච්ඡ’යනු මැනැ කිස්ස නිස්සනෙදන, කවර කම්හු අනුභැවින්, සංවිදහිතං, වජාරන ලදු. ‘අන්තො අග්ගි බ හි නනීහරි තබ්බො’ යන ඈ පෙදෙහි අර්ථ අටුවායෙහි මෙවන බැවින් මේ තැන සිටැ නොකියන ලද. සබ්බ සෙණියො, හැම සේණිකුලන්- සේණිහි නම් ඒ ඒ කම්හි යුත් කුල වැසියෝ; පාටිභොගෙ, ඇපයන්; දොසො උප්පජ්ජති, කිසයෙක් උපන් නම්; සොධෙතබ්බො, විචාර4 කටයුතු; නහාන චුණ්ණ මූලං , යනු එකුලෙහි බැ වහාර ගැන කියු සුණිසාය, ණියන්ගේ; වෙය්යායවච්චකාරා, මෙහෙකරුවෝ; පොථෙත්වාග, පොයය්- තළවය්-යූ සේයි; ඉතො කරොථ , මෙ කරා- මෙයට ගෙනැ එවයි- සේයි යථාසත්ති, ශක්ති අනුරි වින්; යථාබලං, බැලැ අනුරිවින්. ශක්ති නම්:- පොහොසත් බැවැ- බලනම් වත් ඇති බැවැ; සබ්බත්ථස කමෙව, සවැහි5 ගියා කොටැ; ආජඤ්ඤ වළාවාය, හිකුත් වෙළඹක්; ධුරවිහාරෙ අසත් වෙහෙරැ; නග්ගසමණකෙසු, අජෙලු මහණුන් කෙරෙහි; නිරුදකපායාසං හුදු කිරිබත් අරහත්තෙ, යනු තුමා ගත සෙයින් කියා හිරොත්තප්ප විවජ්ජිතා, විළි බිරුන් පියනු ලදුවෝ; සස්සුං 6 හුස් ; ධිති ගර හිත්වාප, ධි යන නින්දා වචනයෙන් ගරහා කොටැ; මහා කාළකණ්ණිං මහකළුවන; අප්පොදක මධුපායාසං හුදු කිරිබත් - මී ඔත් කිරිබත්;අතිච්ඡථ, ඉක්මෙව්- ඉක්ම පස්වව යූ සේයි; පුරාණං ඛාදති, පෙරකළ කැමින් නිවත් බත් වළඳයි ‘අසුචි ඛාදකං නාම කරොති’ යනු ‘පුරාණං ඛාදති’ යන බසැ අර්ථ නොසලකා ‘පුරාණ’ නම් අසුචියයි සිතා. කියා දොසා දොසං වරජ නිවරජ; සොධාපෙථ සොයවු ඉලියවයි සේයි ‘අසුචි ඛාදකොති වදතීති’ යන තැන ‘ඉති’ ශබ්ද වැඩියේයි ‘ආහ’ යනු නික්කඩඪථ’ යනු
1. අත්කම් 2. පරිවච්ඡකං 3. නිඝංසන්තියො ධ:අඥ 4. විචාරා 5. හසව. හැසම් 6. සසුරො ධ:අ: 7. වරජ් නිවරජ්
අනතුරෙහි මැනවි. සඤ්ඤපි අකත්වා , ‘වළවා විජතා’ යන සඤ්ඤ මතුවකුත් නොකොටැ; පටිවිස්සක ගෙ‍හානං, ඉක්බිති ගෙහි වූවානට; යාචිකතං උපකරණං, පිරුළුගත් උවාරණ්; උඪා තබ්බඪානෙ, නැ‍ඟෙන්නට නිසි තන්හි; තෙ පරිවිසිත්වා්, ඔවුන්බොජා; අවෙච්චප්ප සන්තස්ස (කුලස්ස) දැනැ පහන් (කුල අසල් ප්ර සාද ඇති කුපයැ- යූ සේයි, පටිජග්ගිතුං, පටිජග්නාට්1 පුජාසක්කාර පච්චය දානාදිවිසින් පිළි ජග්නට; බහිසාණියං, පිට කඩතුරෙහි; පරකුඩෙඩා, බිහි බිත්හි; පරසෙලෙ, බිහි සෙල්හි; මහජම්බුං, පසළොස් යොජනිවු මහ ජඹුරුක් ‘ඉදං කිර යනු දින්න දානස්ස ඵලං’ යනු හා යොජනු. ‘ජින්දිිත්වාි’ ‘උප්පා‍ට්ටෙත්වාක’ ‘උබ්බත්තේත්වාහ’ ප‍රිච්චජිත්වාවයනුජ් ‘දින්න දානස්ස ඵලං’ යනු හා යොජනු. විනිවට්ටන්තෙ විනිවට්ටන්තෙ’ විනිවටත් විනිවටත්- දෙසත් දෙසත් යීසේයි. නිගමන් කරත්කරත් යී සේයි වේ මෙ. සහස්සනය පතිමණ්ඩිතෙ, නියදභ සින් සදනු ලදුයෙහි. සාණිකණ්ණං සෙණු කත් -කඩතරා, කනැයි සේයී. පරිසම්බාභෙත්තො, පා පිටු හඹනුයේ; පරිචුම්බෙත්තො,2 සුඹුනේයයි සේයි; යත්ථදදින්නං මහප්ඵලං යම් කෙතෙක දුන්නේ මහප්ඵල වේද; ‘තං ඛෙත්තං අජ්ජ පජානාමි’ යි සේයි අත්ථානය, හිතයට වස්; විවටචාරං වළදෙරි; පසන්නාකාරං, පහන් යර- පහනුවන් කටයුතු කිරියය- යූ සේයි. ‘සල්ලහුකං පසාධනං ‘යි යොජනු. ඝනමඪකං යනු ඔහු පලඳනෙහි නමි. බෙළටුවායෙහි ‘ඝන හත මඪක’ යෙත්. අඪවරෙං වස්සික සාටික ධුවයාගු භික්ඛුණිනං නහාපනීයසාටක ආගන්තුක භත්ත ගමික භත්ත ගිලානුපඪාක භත්ත ගිලාන භෙසජ්ජ වසෙන, දරු මුනුඹුරු මී මුනුඹුරු පරපුරු විසින්, වීසං වස්ස තං, වි සි හ වුරුදුවක් අධික කොටැ ඇති වා සියක්; පිටිපණාමෙසි, නැවැතු- ආපසුවට මෙ යොමු කළයි- සේයි; උක්කුටිකො හුත්වා්, උළුලුවැ; නිපති, හිණි; ජණෙසු, සැණ දවස්හි; උස්සවො, සැණ අලඬ්කත පටියත්තා, අලකරින් සදනු ලදුවෝ; නොහොත් සදනු ලදුවැ පිළිවෙළ වුවෝ; ගණ්ඨිකං 3 බන්ධිලත්වාව, ගැට කොට බැඳැ; “ජෙ” යනු දැස්නට ඇමතුන්; පම්මුට්ඨා, නො සිහිකළු; පටිසාමෙති, සඟවා; සොපාණ පසේස, හිණී ඇළයෙහි; පටිච්ඡාදනියෙන, මස් රෙසෙන්; කප්පියං අලභන්තී, කැප මස් නොලබන්නී; අත්තනො ඌරුමංසෙන, තමා කළවේ මසින්; විහාරූපාවචරෙ,
1.පටිපජනාට්. 2. පරිචුම්බන්තො. ධ:අ: 3. භණ්ඩිකං ධ:අ:
වෙහෙරැ උවසරැහි; පසාධෙස්සාමි, පලඳනෙම්; අනාහරණියං, නොහැරිය යුතු; පටිජගගිතුං, රක්නට; කම්මාරෙ, තරාලන්; කාරාපණිකම්පි, කරවන මිලද්. ‘භත්ථෙන ආමඪං’ යනු අතින් ගත් මුසුන් දඬියෙන් ආමඪ වන බැවින් කියත් . අනිවත්තිගමන, අනිවතුත් ගමන්-නො නැවත්ත හැකි ගමන්- යූ සේයි; කතාකත විජානනකං, කළ නොකළ නවාම් ජන්නක්හු; කිඤ්ඡාපි පියායති, කිසි සේ ළකල් කෙරෙත් නම්. තස්සානුභාවෙන තං දිවස මෙව ආගච්ඡන්ති’ යොජනු. අකෙඛා, අක් රික්; හෙඬා භූමියං, යටි මිල්හි; පාසාද කූටං, පහකැණි මඬලෙහි ගන්වන වැණිකිළි; ඝනකොට්ටිම රත්තසුවණේණනෙව, ගනකොට මෙ රත්රනින් මෙ-ඝන කොට තළා සන්නිවෙස කළ රත්රනින් මෙ යූ සේයි. දොර කවුළු ඈයි පැනෙන තාක් දැව වසා රන් කසුකම් කෙළේ යෙති මහටුවායෙහි සට්ඨි උදකඝටගණ්හනකං, යනුයෙන් වැණීකිලි1 පමණ කී සේයි. පාසාදමහං, පහාමහ2 - පහනිමි මඟුලැයි.- සේයි; සහස්සගඝනකං දහස් මිලි; භුම්මත්ථුරණ සධේඛපෙන, බූම තරණ කොටිනැයි-සේයි; පුඤ්ඤභාගං පින් කොටැස්; සොපානපාදධොවන්නතරෙ, පිය ගැට හා පාදෙණි දෙ අතුරෙහි. ‘සොපානංව පාදධොවනංච සොපාන පාද ධොව නානි, තෙසං අන්තරං සොපාන පාද ධොවන්නතරං’ යි බිඳුණේයි. පාදපුඤ්ජනකං කත්වාෙ, පාපිසිනී කොටැ; හෙසජ්ජං “සප්පි මධු” ඈයි බෙහෙද්3 දාන පරිච්චාගෙ, සඟනට දුන් දන්හය් සෙසුවනට දුන් පරිත්යෘ ගයෙහි; ඉත්ථදත්තභාවෙ,මිගම් ඇත් බැවුහි. ‘ඉත්ථිව සඬ්ඛාතො අත්තභාවො ඉත්ථපත්තභාවෙ ඪිතාය4 එවරූපො පරිච්චා ගොනාම නත්ථිග’ යන අටුවා යෙජෙයි. මිච්ඡාදිට්ඨිකස්ස ගෙහෙ සමානායාති ඉදමපන සීහලඪකථාය අභාවකො චිත්තෙතබ්බං වඩඪමානකචඡායාය, වඩනා සේයෙහි-මහ පස්වරුයයි-සේයි. පුබ්බෙ පත්ථියතං, යනු පාසාද කරණයෙන් පූර්වසයෙහි කළ පැතිවිලි ගෙනැ කියත්. දැන් තුමා පැතිවිලි ගෙනැ කියත්. දැන් තුමා පැතිිවිලි දක්වා ‘කදාහං’ ඈපස් ගයින්. සුධාමත්තිකලෙපනං, මැටි හි සුණු ලෙවුන් කොට ඇතියේයි. ‘සුධාච මත්තිකාච සුධාමත්තිතං තස්සලෙපනං එතස්සාති, සුධාමත්තික ලෙපනං මෙයින් පහාය නිමියෙයි. -යු සේයි. විහාරදානං යනු ක්රිමයා වි‍ෙශෂණ. ‘විහාරං දානං කත්වාන’ යී සේයි.නොහොත් අනුක්නිාසික ලොප් කොටැ මෙ ‘සුධාමත්තික ලෙපනං විහාර දානං දස්සාමි’යි- සේයි. මෙහි ‘ඉති’ ශබ්දයක් අඬ්යාකහාර කොටැ
1.කැණි මඬලෙහි 2. මහා මහන් 3. බෙහෙත් 4. ඨත්වාෙ ධ.අ.
‘සඬකප්පො,යනු අනතුරෙන් ‘ඉදානි’ යන්නක් හැරැ ‘කදා දසසාමිති සඬකප්පො ඉදානි මයං පුරිතො’යි අර්ථ කියනු. දැන් තුමා පැතිවිලි නිපන් සේ කියා ‘ සංකප්පො මයහං පුරිතො’යි අනුසාසික යොජාලජ් අත්ථිද කියනු. සොනාසන බණ්ඩං, සෙනසුන් උවාරණ්; සලාකහත්තං, ලාබත්; මංසුප සෙචනං, මසවුළු ඇතියා. ‘උපසිඤ්චන්ති එතෙනාති උප සෙවනං. මංසං උපසෙවනං එතස්සාති මංසුපසෙවනං’ ඛොම, කොමු -වැහැරි1 පිළි, අනුපරියායති, අනවැ පිරි වැටෙයි- වට වටා ඇවිද්දදී -ාස්යි; පිත්තං කුපිතං, බද්2 පිත් ඉතිරියැ; උම්මත්තිකා ජාතා, එසෙයින් උමැති වුව හෝ. නොහොත් ‘පිතතං කුපිතං’ යන්නෙන් පිත්තුම්මත්ත’ කි යු වෙත්. ‘උම්මතතිකා ජාතා’ යන්නෙන් යකඛූම්මත්ත කි යු වෙත්. අත්තනො පනස්ස අජඣාසයො, ඇස තුමාගෙ අදහස්; සායපාතං, සවස් හය් රැයිම් මෙ. ‘සායංච පාතොච සායපාතං’යනුවේ. වල්ලභ භාවං, පිය බැවු-නොහොත් වර ලබනුවට නිසි බැවු; දෙවිස්සරියදීනං අඤ්ඤතරං, දෙවුරජ ආදීන් කෙරෙහි එක්තරාක්. ‘ආදි’ ගහණින් සක්විති ඈයි ගන්නේ. ‘එකතොවණ්ටික මාලාදී භෙදො’ යනුයෙහි එක් දිසාවට තුවටු ලා ගෙතූ මල් එකතො වණ්ටික3 මාලා නම් වේ.’ ආදි’ ගහණින් උභතො(වණ්ටික) මාලාදි ගන්නේයි. මරිතබ්බ භාවතාය ම‍ච්චොති ලඬනාමෙන, හැම සත්නට සාධාරණ හොතු ජු රුළහි මනුෂ්ය ලොකෙ පරියාපන්න සත්හු මෙ ගන්නේයි.