දහම්පියා අටුවා ගැටපදය-පිටපත ii

ක

කක් (22-2) සැකය. කජු (93-8 121284) කැවිලි. (ඛජ්ජක> කජු) කකියන (47-10) පැසෙන - උණුවන. කටමුවා (65-7) ලීයෙන් කළ. කට යහන (133-82) කළහැකි. කටානුසුන්ලෙණෙක් (133-15) +107-13 +285-14) “කටා” යනුව කොටායන්න වෙනුවට යෙදුන කැයි හැගේ. ගල්කටු ආදියෙන් කොටා හෙවත් සාරා යන අර්ථ5ය එයින් ගත හැකිය. “නොසුන්” යනනෙන් නො සිදුනාලද යන අර්ථ ය ගැනේ. ඉබේ සෑදුනු ලෙන් මෙන්ම අමුතුවෙන් සෑදූ ලෙණුත් ඇත්තේය. කටානුසුන් ලෙන්නම්, ඉබේ සෑදුනු ලෙන්ය. කටාම් (17-19) උස් මිටිතැන් - ගැට. කටැත්ක්හු (65-7) දැවයෙන් හෙවත් කාෂ්ටයෙන් කළ ඇතැක්හු. කටුමනි ගයෙන් (181-10) කසය - මතිගාය නමුත් ගැට ගැසූ කසය කටුමතිගාය නමුත්වේ. ගාය යනු ඝාත ශබ්දයෙන් ආයේය. මති යනුව මදු (මද්ද) ශබ්දයෙන් දඋදුනක්දැයි සෙවිය යුතුය. එයින් සෑදුනක් නම් මදු සඞ්ඛ්යාමත කසය යනු අර්ථයය ගතහැකිය 157-13 බලනු. කඬ (4-10) ඊතලය. කඩ (177-82) කැලෑව මෙළ කාඩු ශබ්දයෙන් එන්නට පුලුවන. කඩතරාකන් (66-9) කඩතුරා කොන - කඩ යන්නෙන් වස්ත්රනයත් අතරා යන්නෙන් ආස්තරණයත් යත් යන් නෙත් කොණත් ගැනේ. කඩදොරක් (192-34) කැලෑවට පිවිසෙන දොරටුවක්. කඩය් (179-22) කඩා (කාණේඩත්වාර >කඩය> කඩා) කණ්පහණ් (................) කණු සහ ගල්. කණවකුතු ඇයිබවු (178-8) අන්ධකබව වකුටුබව ආදී භාවයන් (වක්රක> වකුරු> වකුටු> වකුතු) බකළ යනුත් වක්ර. ශබ්දයෙන්ම සෑදේ. කණාවක් (195-3) කාකර්ණමකයක් හෙවත් තුට්ටුවක් (කාකර්ණතක> කකණික> කවණය> කාණය> කණය>කණා) කර්ණකයෙන් (30-18) කණුවෙන්. කථමර්ථ හි (74-11) (කථං අර්වෙහි) කොයි විධියෙන් යන අර්ථ යෙහි. කඳට (17-12) බෙල්ල කන්ධදර> කඳට) කදරියෙහි (21-15) කවුරුන්ගේ දරුවෙක් වන්නෙහිද? (දරුයෙහි> දරියෙහි) කදුලුමොණුයෙහිද (21-20) කඳුලු මුදන් නෙහිද? (මුදණු මුයණු>මොයණු> මොණු) කඳුලුමොස මොණ ඇතියෙහි (54-10) කඳුලු මිශ්ර? මුහුණ ඇත්තෙහි “මොස” යනු මුසු ශබ්දයෙනුත් “මොණ” යනු මුහුණ ශබ්දයෙනුත් සෑදුනුසේ පෙනේ. (මිස්ස> මුසු> මොස) මුඛ ශබ්දය මුහුණ කියා දෙමළ බසයටයි. සිංහල මූණ යන්න එයින් නිපන්නේය (මුඛණ් >මුහුණ> මූණ) කදෝපැණියන් (198-21 + 257-6) කළාමැදිරියන් (ඛජේජාපණක කදෝපණු > කදෝපැණි) කන්වයින (256-29) කොට්ටා. කන්සක් (149-81) කන්සිළ. කන්සිළිපවා (53-27) කන්සක දක්වා (කණ්ඛචූලික> කන්සිළිය කන්සිළි) කනුවට (31-26) කනුපිණිස. කප්න සෙයින් (89-35) කම්පකය වන්නාක්මෙන්. කප්හු (67-1) අදහස් = ප්රානර්ථදනාවෝ. කපියෙත්මෙ (89-30) කම්පාවෙත්මය. කපියන් (89-29) කම්පාවූයේ දැයි කියතොත්. කබලකරු අහරු (156-18) කබලිඞ්කාර ආහාර පිඩු කොට වළදන ආහාර ආහාරයන් අතුරෙන් ප්ර ධාන හෙයින් කන බොන සියලු ආහාරවල‍ටම ඒ නම යෙදුනේය. කබඳු පූවක් (108-15) හාල් පිටි ගිතෙල් උක්සකුරු යනාදියෙන් සාදන බව පෙනේ. නම ඇති වූයේ පිසන භාජනය අනුවය. ආප්පද? කම්කටු (16-5) පඤ්චකාම සම්පත්තිය නැමැති කටු. කම් කටුල් (127-27) දුක්. කම්ගුණ (61-21) කර්මදස්ථාන. කම්ධර සමස් (1-11) සමාන අර්ථ් ඇති විශෙෂණ විශෙෂ්යෙ දෙකක් එකට ගැළපීමෙන් සෑදෙන සමාසය “නිපුලුල්” යනාදිය මෙනි. කම් පථධම් (3-24) පව් සහ පින් කරන අනස්ථාවන්හි ඒවා කරන්නවුන් තුළ ඇතිවන නාම ධර්ම්. කම්භව (252-2) පඤ චකාම සම්පත්තිය පවත්නා සදිව්යෙ ලොකය මනුෂ්ය ලොකය සතර අපාය යන එකොළොස් භවය. කම්වජන් (28-5) කර්මපවාක්ය්ය- ඒ ඒ සඞ්ඝකම් කිරීමේදී කියන වාක්යස විශෙෂ. කම්වරු (223-16) සේවකයෝ (කම්මකාර >කම්කරු>කම්වරු> කම්සනින් (121-25) නියමයෙන්. කටයුතු කිරීම පිණිස කරන සංඥාව කම්සත නම් අන්තලොපයෙන් කමිසන් විය. කම්සුකුරු (47-28) කළකර්මායට සමාන (සරික්ඛ> සුරුකු) කම්සුවාසේ බැලීමෙන් (27-6) කර්ම‍පථයන් තමාට අයත්සේ බැලීමෙන් (සක>සුව>සුවා) කම්සෙවුනජෙනේ .......... පස්කම් සැපත් සෙවනය කරන ජනයා. කමඬායෙන් (250-22) තපස්වී ආදීන් පාවිච්චි කරන කුඩා සෙම්බු විශෙෂය කම ඩා නමි. 153-2 බලනු. කමත්හිනාවෝ (113-25) සේවකයන් ලවා ඒ ඒ කර්මා න්තයන් කරවන නිලධාරිහු කමත්හියුත් කැමියෝ (113-26) කර්මා න්තයෙහි නියුක්ත ප්ර ධාන කාර්මිකයෝ. කමවන (25-15) ක්ෂ්මා කරවන. කමහස්............ කර්ම1ය සමග. කය් (229-18) කා, අනුභවකොට (ඛාදිත්වාය.... කසීය> කයි> කය්) කසිපියොවු (255-25) කාය ප්ර යොග - කයින් කරන කුසල්. කයිවැජැම්ලි (277-11) හැඹීම -ඇඟමැලි කැඩීම (චිජම්ඛත> විජඹන> වැජඹන> වැජැම්නි> වැජැම්ලි) කරඅඹරස් (272-27) තෙල් ආදිය වත්කර තබන ගුහාව (කරඩු> කරඩි) කරනාල්හි (51-28) කරන කල්හි මෙවැනි තැන්වල කහට ලොප් වේ. දෙන කල්හි “දෙනාල්හි” වූයේත් මේ ක්ර මයෙනි. මහ කසුප් යන්න මහසුප් වූයේ ස්වරයත් සමගම කකාරය ලොප් වීමනි. කරනුවී (63-28) කරන තැනැත්තී යනු අර්ථහයි. පුල්ලිඞ්ගයෙහි කරනවූයි සිටී (කරනුවු + ඊ = කරනුවී) කරලුන් (188-12) කරල් ශබ්දය කම්විබත් බුහුබස් ගත්තැනි (කරාල> කරල්) කරවුවර (62-9) බදු (කරවු+වර = කරවුවර) කර සංඛ්යාරත බද්ද යන අර්ථ යත් ගැලපේ. මෙහි අග තිබෙන වරයන්නත් කර ශබ්දයම ප්ර)භවකොට ඇත්තේය. කරවුළුගෙනැ (259-8) හිරකාරයන් වශයෙන් ගෙන (කරමර> කරමුළු> කරවුළු) කරා (30-22) සම්පාර්ථනවාචක කර ශබ්දය කම්විබත් එකබස් ගත් තැනි. කරාට (157-9) කර ශබ්දය සපදත් විබත් ගත් තැති. හස්ථ වාචක කර ශබ්ද කල් යෑමෙන් සම්පාර්ථරයෙහිත් යෙදෙන්නට විය. තවත් කලකට පසුවැ විභක්ත්ය ත්වද සූචක නිපාතයක වෙස් ගත්තේය. කරා, කරාට, කෙරෙන්, කෙරෙහි යන රූප පමණක් දැනට ඉතිරි වී තිබේ. කල්කරුවෝ (129-50) සතුටුවන්නාහු යනු අර්ථෙයි (කාන්ත> කත්> කල්) කල්තනත් (57-26) කාන්තාවූ වීණා තන්ත්රිෙයක්. කලකලයකැයි (24-15) කලබැගෑනියකැයි. කලණවියක (112-19) කල්යාලණ වූ (යහපත්වූ) තැනැත්තියක් වේ. කලතුරුහි (24-24) කාලාන්තරයෙක් - අනෙක් කාලයෙක්හි. කලන්සහඬු (121-26) ක්ලාන්ත ස්වභාවය (කිලන්ත> කලත්) කලත්සිත් (143-20) කැළඹුනාවූ සිත්. කලප්කොට (38-58) කලාපකොට - මිටිකො. කලමවයි (78-16) කළඹවයි (කලම්බවයි> කලම්වයි> කලමවයි.) කලහල් (252-25) කෝලාහල (කලකල> කලහල> කලහල් 104-5) බලනු. කවජි කසු (97-18) යුඞ ඇඳුම - garment 106-1 බලනු. කස්බජනක්..... ලොහ භාජනයක් (කංසු-කසු, කස්) කසගලා (113-5) කැහැපට ගන්වාගෙන. කසලු (185-20) කූඩුව. කසවු (79-6 +83-28)....... බැහැරවූ “කඩවු” යනුත් සුපාඨයි. කසළ සඩුවක් (168-7) කුණු ඉවතලන කූඩයක් 197-19 බලනු. කසිකම් (25-15) ගොවිකම. කසි කිවිසි එව් (80-19) කසින ශබ්දයෙන් හෝ කිඹිසින ශබ්දයක්. කසීණුග්ඝටිම ආකාශයෙහි (244-19) කසිණ නිමිත්ත ඉවත් කළ ආකාශයෙහි “අභිධර්මත චන්රිග්ඝ කාව” 39 පිට බලනු. කහිත් (112-88) කොහිදීවත් නොහොත් කිසිවෙකුටත් දෙවන අර්ථෙය වඩාත් ගැළපෙන බව පෙනේ. කළකැද (272-22) කාඩිකැද -මේ ගැන තව සොයනු. කළකුරුවසි(220-8) පිළිකුල් ඇති කරවයි. කළ රුක්හි (216-21) කොළොම් - කළහ - මහඩෙබර - නිටුල් යන මතභේද කීපයකි. “මේ සමඟ බහාලන ඌවේ පණ්ඩිත පඤ්ඤනන්ද8 ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ ලිපිය සැලකිය යුත්තකි.

“කොළ” නාමය මහඩෙබර රුකට හා නිටුල් රුකට ව්ය වහාරයි. නිටුල් රුක් ඇසතු වර්ගතයට අයත් වෘක්ෂු විශෙෂයක් බැවින් නුග රුක් මෙන් සරසට ගිය අතු වලින් මුල් ඇදී පොළොවට පිවිස ඇතුළත ගුහාමෙන් කුහර සෑදෙන වර්ගැයකි. නිටුල් ගහ මහා වෘක්ෂඇයක් ආශ්ර ය කරගෙණ වැඩි කල් යාමකදී ඒ රුක යටකොට මුල් වලින් වසාගෙණ විනාශ කර ඇතුළත මහත් කුහරයක් සාදයි.,, මහාසමය සූත්රටය සංඥාපනය අමාවතුර 214- 24, + 215- 5, බලනු කළවන්හු (162-27) “කිං ඉමිනා කාළ කණ්ර්නබනා” යනු පාලි පාඨයි. කළවන්හුගෙන්, යී සිටියේ නම මැනවි. කළවා (53-29) කළ උපකාරය. කළ ශබ්දය කම් විබත් එක බස් ගත් තැන යයි සිතේ.

කළසිහු (26-30) ගවරා Bison “ඉස්ස සිඞ්ගමිව විපරිවත්තායො” ජා: අ: vi = 26-32- “ කාළසිංහයන්ගේ හඟ සෙයින් විපරා වෘත්තයහ” ධර්මB ප්ර්දීපිකා 140 පිට “කළසී ගොන් හඟ සෙයින් කුණාල ජාතක ගැටපදය...... “කාළසීහො කාළගාවි සදිසො තිණභ‍ක්ඛොයෙව” මනොරථ පූරණී 499 පිට මේ සියල්ල ගොනුකොට සලකන වි‍ට ගැඟී යන්නේ බයිසන් නමින් හඳුන්වන ගවරා බවය. කළසීහො, වලසෙක් (ජා: අ: ගැ: 332-7) මේ මතය සැලකිය යුත්තක් සේ නොපෙනේ. ඉක්කා වලස්හු ද, වෙසතුරු දා සන්නය 69 පිට ඉස්සා - ඉක්කා -දෙස ද ගැන සලකනු. කලාක් (269-16) කල + අක් කොටස. කළාලෙන් (84-87) පැදුරෙන්. කළිංගරයටජ් (187 - 33) දරකඩටත්.

කළුදිග කුළුවට් (268 - 3) මේ අථිය දෙන ලද්දේ “දීඝවිපි රට්ඨා” යන්නටය. කළු යන අථිය ගැනීමට තරම් වචනයක් එහි නැත. මැදුම් සගි අටුවාවෙහි කාළ දීඝවාපා නම් රටක තිබුණු වාර විහාරයක් ගැත සඳහන් වන්නේය. මෙහ් එන කළු දිග කුළුව ඒ කාළ දීඝවාපි විය හැකිය. කළුදිග් කුළුබැව් යනු ශුඩ පාඨයසේත් සලකම්හ. (කළු දික්වැව වි. ම. ස. 2 294)

කලුළ්හියැ (95 - 31) තට්ටෙ පෑදුන හිස.

කාකැමැජ් ............. කාය කර්ම යත්

කැන්කොට (38 - 30) කැරැලිකොට

කැපහැරයෙක් (151 - 5) කැපකරුවෙක්

කැපැ කැපැ (19 - 12) කම්පාවෙමින්

කැපිය (49 - 19) සේවකයා (කප්පක > කැපිය)

කැමජිවාහු (58 – 7 + 164 - 25) මෙය වාතයක් සේ සලකතත් එය සත්යස නොවේ. ස්වභාව ධර්මවයා විසින් ළදරුවා බිහි කිරීමට මාතෘවගේ ගර්භා ශයේ මස් පිඩු හැකිලීම නිසා හට ගන්නා වේදනාවය. “විලිරුදාව” යනු ගැමි වහරය.

කැරුණු ............... කරන පද-කර්මයකිරයෙහි තිපත් අතීත කෘදන්තයි

කැවුරු පටුනෙහි (268 - 1) කාවීරපට්ටනයෙහි - සොළීරටෙහි අගනුවර

කැහැට් (46 – 25, කෙවිට) (කට්ඨ > කැහැට > කැහැට්)

කැහැටියටින් (226 - 30) කඳුපාටින් (කාලක > කැලිය > කැලි)

කැළිකහවණුජ් (216 - 15) කලුකහවණුත්

කිජ් (102 – 16) කනදැ (ඛජ්ජ > කජ් > කිජ්)

කි? ග හණ සෙයින් (133 - 29) “බාලදාරකයාහට පන්සිල් කි? ග හණ සෙයින් සම්හවවේයත්” යනු සම්පූර්ණ1 වාක්යි වේ. කි ශබ්දය කිං යන්න වෙනුවට යෙදුනේය. කෙබදු විධියකින් ගැනීමෙන් යනු අථියි.

කිජිලියෙන් (119 - 34) කිසිල්ලෙන්

කිණි ඇටින් (100 - 22) ක්ෂිණිකාර්ථයෙන් (ඛණික > කිණිය > කිණි)

කිතුල්පොතුමුවා (251 - 14) කිතුප් පොතු වලිත් කරන ලද.

කි?දොට (5 - 32) කුමක් නිසා කිදො + ආට (කින්ති > කිදො)

කිඹුල්ගෙරි (238 - 1) දුඹුරු පාට හරක්

කිමින්ගහණ්වනුවට (132 - 5) සුධම්මතෙරුන් ලවා චිත්ත ගැහැවියාගෙන් ක්ෂ්මා ව ගැන්වීම පිණිස කිමින් යන්න ඛමන ශබදයෙනුත්, ගහන්වනු යන්න ගණ්හාපන ශබදයෙනුත් එන්නට පුළුවන.

කිමිපිලියක සෙයින් (203 - 13) දියළිහිණියක සෙයින්. එහෙත් පිලියක යන වචනය සැක සහිතය. විල්ළීණිය යනු ශුඬ පාඨය දැයි සොයනු.

කියවත් (92 - 28) කතිකාවත - ඔවුනොවුන් එකතුව කථාබස් කොට සමාච්ඡන්ද යෙන් නියම කරගනු ලබන නීති (කතිකවත්ත > කියවත > කියවත්)

කියපුහු (174 - 17) උරක් කළහ. කියපූර්ව) “පා” දයින් සිඬ අතීතාඛ්යාඅතයි. (උක්ඛිත්ත > උකිත > කිය) අත් සැත්කියපානම් යන්න සමගත් සමකර බලනු. පුහු යනුව පිය (හුරුම්හි) ධාතුවෙන් නොවැ පා (පෑවෙහි) ධාතුවෙන් සිඬය. පා ධාතුව පිළිබඳ අතිතාඛ්යා්තය පෑ. පෑහ ආදී වශයෙන් මිස පූහ පූහු ආදී වශයෙන් සිටිය හැකිදැයි සොයා බැලිය යුතුය.

කිරණෝදය (25 - 10) සූර්ය් ප බිම්බය පහළ වන්නට ප්රොථමයෙන් සූර්ය්්ය යාගේ ආලෝකය පහළ වීම.

කිරිඳුලැහැබෙක් (62 - 8) කිරිඳිවැල් ලැහැබක් ජිඤ්ජුක යනු පාළි නාමයයි. බූව සහිත කොළ ඇති කිරිඳි වැල් දැනුත් කැලෑවල සුලභය. සමහරු ජිඤ්ජුකලතා යන්නට ඔලිඳ වැල් යන අථියක් දෙති. (279 - 28)

කිරිය (235 - 19) මෙය කරිස ශබදයෙන් මෙන්ම ඛාරි ශබදයෙනුත් ආ හැකිය. කරීස ශබදයෙන් සිව් ආමුණක වප සරියත් ඛාරි ශබදයෙන් අමුණත් කියැවේ. නමුත් මේ පොතේ කරීස ශබදයට අමුණු යන අථියත් යොදා තිබේ. “අඩ්ඨකරීස මත්තං” යන්නට “දෙපය ළ ක්මතැ’යි කීයේ” එහෙයිනි. (222 - 18)

කිරියමය සිත්හි (16 - 18) කුසල් හෝ නොවන සිතත් ක්රි-යා සිතකි. මෙහි කියැවෙන කිරියමය සිත් ඒවා නොවෙති. භවඬ්ග සඬ්ඛ්යා ත ප්රෝකෘති සිත හුරුණු විට අනෙක් සියලු සිත් ක්රිියාමය චිත්තයෝය. අරමුණුගන්නා සිත් යනු අථියි.

කිරියවු (175 - 20) ක්රිසයාවෝය, (කිරියහු > කිරියවු)

කිරිසවුළු (68 - 9) වර්චස් පිරුණු තැනැත්තිය, (කරීස පුණ්ණ > කිරි සපුණු > කිරිසවුණු > කිරිසවුළු) (186 - 31) බලනු.

කිලිබුරන් (96 - 29) මෘත ශරීරයන් (කලෙබර > කිලිබුරු)

කිළිල් (4 – 29 + , 30) ගොබ්බඩ උණ පඳුරු ආදියෙන් මතුවන මොටෙය්යෝ (කලීර > කිලිල > කිලිල්)

කි? සැහැවියහට (111 - 9) කෙබඳු ස්වභාව ඇත්තාහට කි යනුව කථි? ශබදයෙනුත් සැහැවි යනුව සභාව ශබදයෙනුත් ආයේය. කි? ගහණනෙයින් යන්න සමගත් සසඳනු.

කිසුණු (75 - 22) කසින-ධ්යාෙන භාවනාව පිණිස ගනු ලබන මැටි පිඩු ආදිය.

කිසුණු පිරියම් (40 - 12) කසිණයන් සම්බන්ධ යෙන් කළ යුත්තාක් කෘත්යආයෝ

කිසුණු අළු (82 - 7) කසිණාලෝකය

කි? සෙයින් ඇගිය යනු වෙයි ............. කුමක් හෙයින් අග්රා වෙයි ද

කි? සෙනි යත් (5 - 33) කෙසේ දැ යි කිවහොත් කිසෙනි යනු කියේ ශබදය තෙවන විබතට වර නැගුණු තැති “කි” යනුව කථා ශබදයෙන් ආවකි. යත් යනු “ය” කියුමිහි ධාතුවෙන් නිපත් අසම්භාවන ක්රිකයාය.

කිළියැදරුවන් (216 - 20) කුෂ්ටයාගේ දරුවන්

කිළිවින් (288 - 4) කටුකත්වායෙන් යුත්

කුඳුලිය (185 - 21) රසකිඳ

කුබුබුරුකක් (282 - 29) කුඹුක් ගසක්

කුමරු සඨන් (49 – 29 + 119 - 28) කුමාර වේශය (සණ්ඨාණ > සඨන්)

තුමුටුයෙන් (25 - 18) කිමිදුණු හෙයින් (කුමුදු > කුමුටු)

කුරු (17 - 7) කුරා, කඩියාට මඳක් කුඩා කූඹි වෙසෙසක්.

කුලසැති (103 - 58) කුල සන්තන - කුලයට අයත් (සන්තක > සතු > සැති)

කුලදැති (199 - 1) කුලපරපුරෙන් ලැබුණු

කුළිනිජ් (135 - 14) කරුණාවත් (කිළුණු > කුළිණි)

කුලුවෝ ................. කුලුපගයෝ කුලු වු + ඕ = කුලුවෝ (කුලුපග > කුලුවූ)

කුලොවු (171 - 23) (කුලුපග > කුලොවුව > කුලොවු) කුලයට එලඹෙන.

කුවරිතන් (157 - 15) කවර ස්ථානයක් (කවර > කුවරි)

කුළාරගේ (32 - ) කුටාගාර සඬ්ඛාත ගෘහය. කැණිමඬලන් යොදා කූටයක් මෙන් උස්වැ සිටිනා සේ සාදනු ලබන පියස්සක් ඇති ගෘහය කූටාගාරය නමි. මහ නුවර පත්තිරිප්පුවේ පියස්සත් එවැන්නකි. කුළුගෙය යනුත් මෙයටම නමි. කුළාර ශබදයෙන් පමණක් වුවත් කුළාරගේ කියැ වේ. ගේ ශබදය හා සම්බන්ධම කරන ලද්දේ තවත් ගෙවල් විශෙෂ තිබුණු හෙයිනි. (කූටාගාර > කඅළුවර > කුළාර)

කුළීරොව් (178 - 8) කුෂ්ට රෝගය 216 – 20 බලනු.

කුළුවක් (65 - 17) කූටයක්

කුළු (125 - 2) කට දවන ගතිය.

කුළුඵල .................... කටුකඵල

කුළුසටනින් (104 - 66) බොරුනඩුවෙන්

කෙණෙරියෙන් (175 - 34) කෙටේරියෙන් (කුඨාරි > නෙණෙරි)

කෙණෙසි (66 - 25) සැන්දක් (110 – 34 + 217 - 14) (කටච්ඡු > කෙණෙසි)

කෙණෙසි බෑයි (237 - 20) බාල සහොදරයා (කණියස් > කෙණෙසි)

කෙම්විටපහණක් (128 - 35) කෙමින් සහිත ගල්තලාවක්.

කෙමපිටෙක්හි ගල් කෙමක් ඉවුරෙහි කෙම ශබදයාගේ ඉතා පැරැණි “කොමි” යනුයි. එය කන්ද කාඩු ලිපියක දක්නා ලැබේ. (අපේ ශිලා ලේඛන සංග්ර”හය (5 = 234) වළ වාචක “නෙම” ශබදයකුත් පෙළ බසෙහි ඇත්තේය.)

කේයුරනුජ් (157 - 20) බාහුවේ පළදින පැතලි වලලු විශේෂයක් කේයුර (කේයුරනුදු > කේයුරනුජ්)

කෙලෙස් කමුන් (31 - 13) කේලශ කාමයන්

කෙලෙස් පොපි (71 - 8) කේලශ චලනය

කෙලෙස් සියන් (40 - 20) කේලශ නමැති පියසි (ඡදන > සියන > සියන්)

කෙසිවර (127 - 9) පෝයගෙය අරක්ෂාක කිරීම පිණිස එහි යතුර ලැබෙන වාරය, යතුර ලබන්නා විසින් දොරහැර අතුහතුගා පහන් දල්වා එහි අසුන් පැනවිය යුතුය.

කෙහෙඋනා (164 - 19) කොණ්ඩය කඩාගෙන, “කෙහෙඋවා” යනු අප පාඨයි.

කෙළගහනු (50 - 2) කෙළතෙල්ලන්, වාචාලයන්

කෙළෙඹහටවනුවට් (160 - 23) පවුල් වීහ පිණිස, 48 වසක් කොමාර බ්රරහ්මච්යිර්‍ාව ආරක්ෂාුකරමින් තපස් රැකි බමුණන් දෙදෙනකු අතුරෙන් එකකු සිය තපස අනුන්ට විකුණා ගිහි වෙශය ගෙන පවුලක් (කුටුම්ඛයක්) ඝණ්ඨාපනය කරනු පිණිස ගිය බව මෙයින් කියන ලදී. (231 – 10) බලනු

“අටඨ වත්තාරී සං වස්සාති - කොමාර බ්ර හ්මචරියං වරිංසුතෙ, බ්රාවහ්මණ ධම්මික සුත්රනයි “කොළඹ හරනුවට්” යන දූෂිත පිඨය ගෙන ශ්රීබ සුමඬගල ශබද කොෂය දැක්වෙන අථිය අනුචිතය. (168 - 29) බලනු

කෙළඹියා (13 – 6 + 221 - 24) කෙළඹ (සම්පත්තිය) ඇත්යේ කෙළෙඹි.

කෙළඹැ හිමිනිය (293 - 3) ධනයට ස්වාමි තැනැත්තිය (සාමනී > හිමිනි)

කෙළකැ (236 - 13) කළයක

කොජු (225 - 17) කෝජවනම් ඇතිරි විශෙෂය (කොජව > කොජු)

කොජුරුහල් (235 - 17) ඇතුන් විසින් උසුලා සිටින සැටි පෙනෙනා සේ කළ ශාලාව රුවුලිසෑයේ ඇත් පවුර ගැනත් සිහිකරනු.

කොට් (236 - 7) කොටුගෙය හෙවත් කොටුගූල

කොටස් අට්න් (4 - 3) කොටස් යන අථියෙන්

කොටැස්බන් (48 - 22) ස්වකීය පංගුව වශයෙන් ලැබුණු බත් තකාටස

කොටිය යෙන් (97 - 12) කොටුව යයි කියත් (කොටුව > කොටිය)

කොදෙක්හි මෙන් ....................... කොජව නම් විල්ලුද ඇතිරියක මෙන්

කොමු (108 - 14) යවාදියෙන් සාදනු ලබන පිට්ටු විශෙෂයක්

කොවොයින්, නොවුවන්, (186 - 3) කොටු, කොවොයි යන දෙ ශබදයම කපොත ශබදයෙන් ආයේය. (කපොත > කොවොයි > කොවු)

කොවෙහි (97 - 8) කුඩා වීථියෙහි

කොස්නා (271 - 11) හස්තිනාදය (කුඤච > කොස > කොස්)

කොළන ලද (24 - 2) අපුල්ලන ලද (264 – 3) සිඛවලඳ (3 - 2) බලනු.

කොළ නුවර (216 - 5) කොලිය නගරය

කොළඹ (95 - 31) කොළොම් (කදම්බ > කොළඹ > කොළොම්)

තොළු (175) මෙහ් පාළි වචනය කොණ්ඩ (කුණ්ඩ) යනුයි. එසේ පාළියට පෙරළන ලද්දේ “කුඩා” යන සිංහල වචනය විය හැකිය. රාජකීය සේවකයන් අතුරෙහි කුඩාවරු නමින් හැද්නෙන්නාහු කුඩාසේවකයෝ ය. මෙහිදීත් ඒ අථිය ගැළපෙන සේ පෙනේ. “සළෙලු” යන අථිය දෙතැයි සමහරු කියති.

කෝ (150 - 4) (කොප > කොටු > කොව් > කෝ) (286 - 9) බලනු.

බඳුහ (38 - 8) සක්ඣයෝ වෙත්.

බිණි-උවසර (163 - 16) ක්ෂුණික සමාධි-උපචාර සමාධි-විදර්ශදනා භාවනාවෙන් ක්ෂලණික සමාධියත්, සමථ භාවනාවෙන් උපවාර සමාධියත් උපදී. විසුඬිමග්ගටීකා 278 බලනු.

ගජවෙක් (159 - 2) උසස් දෙව්යන්ට නෘත්යප දක්වන පහත් දෙවියෝ ගන්ධබථියෝය (ගන්ධ-බ්බ > ගදව > ගජව)

ගඬඹමුල (2 - 17) බුදුහු යමක ප්රාපතිභාර්ය්න පෑ එනම් අඹගසමුල

ගඩුබුවන් (46 – 19 70 - 26) කොටලුවන් (ගද්දහ > ගඩබු > ගඩුබු)

ගණක ඇමතියෝ (226 - 26) ගණන් පරීක්ෂාිකරන මණ්ඩලයේ ඇමතිවරු මහා ලේඛකයෝ යනුත් අථියි. නගර ගණක, දාරුගෙහෙ ගණක, ග්රානමගණක, යනාදියක් සලකනු.

ගණනලද් (156 - 27) ගන්නාලද - ගන්නාලද යී - විය යුතුදැයි සොයනු.

ගඛබැදමෙ (138 - 20) සමූහව

ගදබ ගළහි (21 - 7) ගන්ධසථි සමූහයෙහි (ඝටා - ගළ)

ගඳ පසඟුල් (236 - 84) විදහාගත් අතේ ඇගිලිපස මෙන් පෙනෙන සේ පෙලට අඳනු ලබන චිත්ර විශෙෂය පසඟුල් නමුත්, සුවද කල්ක ආදියෙන් අඳිනු ලබන පසඟුල් ගද පසඟුල් නමුත් වන්නේය.

ගඳ වසින් (79 - 84) ඖෂධාදී මනා සුවඳින් යුත් සුණුයෙන් (වාස - වස) වාස නම් සුවඳ සුණුය.

ගඳළීයැ (185 - 83) ගඳ කිළියෙහි (ගන්ධුකුටි > ගදළී)

ගදැව් පුජ (208 - 4) පුජාවශයෙන් පැවති වීණාවාදනය

ගදොළ දොරටුයෙහි (198 - 12) ගඳකිළි දොරටුයෙහි.

ගදොළ පාමො (79 - 31) ගඳකිළිය ඉදිරියෙහි (පමුඛ > පොමොය)

ගබ්බර (26 - 20) ගර්භගභාරය - කුසේ සිටින දරුවා නිසා ගැබ බරවීම.

ගබ්බොහජ්ඵවැ (127 - 8) ගබ්බෙහෙත් දමා, තෙල් සිඳීමේදී වරින්වර තෙලට දමන බෙහෙත් ගබ්බෙහෙත් නමැති’යි සලකමිහ.

ගබවුටුහන් (77 - 5) කුසෙන් සැහැල්ලුවිම (වුට්ඨාන > වුටුහන > වුටුහන්)

ගම්කරන තැන් (84 - 29) ග්රාැමකර්මියක් කරන ස්ථානය, ගමේ නඩු විසඳීම් ආදිය ග්රාසමකර්මක නමි.

ගම්ලදු (84 - 36) ගමේ ප්රාධාන මුලාදෑනියා

ගම්වරන් (131 - 9) ගම්වරයන්, යම්කිසි සේවයකින් රාජාදීන් සතුටුකොට ඔවුන්ගෙන් ලබන ඉඩම් ගම් කඩවර යනාදිය සමගත් සසදනු.

ගමනීහට (231 - 15) ගමන් යන්නා හට

ගරවිලෙකැයි (164 - 2) ගැරඩියෙකැයි.

ගරහවාස බදන ................... ඝරාවාස සඬඛ්යායත බන්ධ නය (ගෘහ > ගරහ)

ගල්පසැගි (287 - 21) පර්වාත පාර්ශවයෙහි “ගල්වැසුහි” යනු අපපාඨයි.

ගල්වළු (113 - 81) ගල්වල (ආවාට > අවළු > වළු)

ගල්හල් (246 - 28) ගැල් නවත්වන ශාලාව - ගාල

ගලනුයෙහි (89 - 8) ගැල්වීමෙහි

ගවා (210 - 91) ගායනය කරවයි (ගවයි > ගවා)

ගස්තායෙහි (106 - 86) ගස් සමූහයෙහි, තා ප්ර්ත්යවය සමූහාථියෙහිය.

ගසා දුරැර (291 - 82) ගසා දුරුකොට, ගහදොරය, යනු අපපාඨයයි.

ගහළ (143 - 26) (කවවර > කසළ > ගහළ) කුණු

ගළය් (71 - 84) (ඝටෙත්වාර > ගළය > ගඵය් > ගළා-යූ) යනු මුද්රාණ දොෂයි.

ගළවනුවට (46 – 22 + 66 -32) ගිලිහී යෑමට

ගලවස් ගැමෙක් (92 - 6) ඝනාවාස ගමක්-මිනිසුන් බහුලව වසන ගමක් (ඝනාවාස > ගලවස්)

ගාබන්දගතකය් ...................ගාථාබන්ධමනය කතා.

ගැට ජාවන් (100 - 16) හටගත් ගැට ඇතියන්.(ගණ්ඨිකජාත > ගැටජය > ගැයජය් > ගැටජා)

ගැටමසුන් සොරුන් (124 - 10) ගැට කපන සොරු (මොසන > මුසුන්) මොචනක ශබදයෙන් ආ හැතිය.

ගැටවටුවෝ (113 - 29) පාසයෙහි අමුණන නූල් ගැට. (200 - 24) බලනු

ගැඩහුල් (235 - 2) ගැඩවිලා නම් පණු වෙසස

ගැනැ (10 - 7) ගෙන (ගණහිය > ගැනැය > ගැනැ)

ගැබිළි (192 – 20 + 198 - 27) ගර්භිනී (ගබ්හිණි > ගැබිණි > ගැබිළි)

ගැහැවි (36 - 6) මෙබඳු තැන්වල පති මාතා ශබදයෝ වි බවට පැමිණෙති. (77 - 7) බලනු.

ගැළැවී (37 - 27) ගලිතවී, වෙන්වී,

ගැළියක් (193 - 1) කරත්තය, (ගාඩි > ගැළි)

ගිණික(61 – 24) ගිණියක යනු ශුඬ පාඨයසේ පෙනේ. ගණිකාවකගේ යනු අථියි.

ගිණියක් (125 – 20 + 154 - 2) ගණිකාවක්

ගිණී (221 - 11) ගණිකාව-ගණිකා > ගණිය > ගිණිය් > ගිණී.

ගින් (101 - 24) ආකාර වාචක ගි නිපාතය තෙවන විබත් ගත් තැනි (ගති > ගියි > ගිය් > ගී > ගි)

ගිනක් (81 - 12) ගින්නක්

ගියවුහු ............ ගිය තැනැත්තහුගේ

ගියාවුහු ........... ආගතවූහ (ආගතා > අගියා > ගියා)

ගියෙයිජ් (108 - 21) ගියේ නමුත් (ගියෙය්ජු > ගියෙය්ජ්)

ගිරග්ගසමජ්ජ (36 - 15) මේලා විශෙෂයක්.

ගිරිනිල් (111 - 29) කටරොලු.

ගුණියෙන් (165 - 21) ක්ෂීලනවූ හෙයින් (ඛීණ < ඛුණු < ගුණු < ගුණි)

ගුණ්පීසොම්නස් (21 - 31) ක්ෂිෂයවූ ප්රී තාය සහ සන්තෝෂය ඇත්තේ.

ගුණ්වා හුදු (149 - 3) ක්ෂීයවුවාහුද.

ගුරුවරුන්හු (134 - 84) උපාඬ්යාුයන් වහන්සේ ගුරුවත් ශබදය කම් විබත් එකබස් ගත් තැනි.

ගුරුවත (150 - 9) ගුරු උපාඬ්යාඋය-ගුරුවත, යනු මුද්රකණදොෂයි.

ගුහනලද් (65 - 2) ඝෝෂා කරන ලදී

ගුහුකල්හි ඝොෂා කරන කලිහි; (ඝෝසිත > ගුහු)

ගුහෙහි (118 - 20) ගුහායෙහි (ගුහා > ගුහ)

ගුළුවැරැ (164 - 9) හීනවූ වීර්ය්(ුහ (ගලිත > ගුළු)

ගුළුමන් (244 - 1) ගලිත ව මානය.

ගුළුවක්හු (268 - 16) ගිලිහුණු තැනැත්තකු.

ගුල්හක (51 - 35) රහසේ සලාක ගැන්වීම්.

ගෙකක් (46 – 11, 65 - 33) ගෘහයක් (ගෙහ > ගෙක)

ගෙජල (143 - 7) ගෘහ වාසය.

ගෙඩියෙහි (128 - 20) ලී කොටකින් සාදනු ලබන ළණ්ඨාරයක් වෙනුවට පාවිච්චි කරන උපකරඛයෙහි

ගෙවළජ (77 - 6) ගෘහයෙහි පාවිච්චි කරණ උපකරණ.

‍ගෙවය් (156 - 80) ක්ෂිය කොට (ඛෙපෙත්වාු > ගෙවය්)

ගෙසිණි ඝෝෂාව (ඝොසණ > ගෙසිණි) ¬¬¬¬ ගෙහඹුවෝ යැ යන සඤඤ (227 - 7) ගෘහ ස්වාමිනිය යන හැඟීම. ගෙහඹුවෝ යන තැන පෙනෙන හඹු ශපදය අම්බිකා ශබදයෙන් නොවැ ස්වාමි ශබදයෙන් ආවකි. “අපහැඹු මඳක් යෙක්වයි” යනු අමාවතුර 260 පාඨයි. මෙහි හැඹු ශබදයෙන් අදහස් කරන ලද්දේත් ස්වාම්යුත්වවර්ය මැයි ධර්මඟ ප්රාදීපිකායෙහි (95 - 9) බලනු. ගෙහි + අඹු = ගෙහිඹුයි පදවෙන්කරනුත් නුසුදුසුය.

ගෙහිමඹුව (62 - 29) මේ වචනය (ගෙහිමි + අඹුව) කියාත් චෙන්කළ හැකිය. නමුත් ගෙහඹුව’යි වෙනි කරනු එයට වඩා කරුණු සහිතය. අථිය පෙරසේමැයි.

ගෙහූ කල්හි (78 - 20) ඝෝෂා කළ කල්හි (ඝොසිත > ගොසූ > ගෙසූ > ගෙහූ) 167 – 2 බලනු.

ගෙහසිතපෙම ................ තමාගේම දරුයවක්ය යන ප්රේ මය.

ගොජර (124 - 34) හැසිරියැ යුතු සැදැහැවතුන්ගේ ගෙවල් ආදිය (ගෝචර > ගොජර)

ගොජුර සැරුවිල් ............... ගොදුරු පිණිස හැසුරුණු විල්.

ගොජුරු (185 - 10) මේ වචනය ගොරුජු, යි ශුඬ වියැ යුතුසේ පෙනේ. ශරීරය විසිතුරු කළ හැක්කේ ගොදුරුවලින් නොවැ ගෝරොව වලිනි ගෝරොව නම් සිරි යලුයි. (ගොරොව > ගොරොජු > ගොජුරු)

ගොපු ඇට (53 - 28) ඇස්වටය (ගොප්ථක > ගොපු)

ගොපසඳහි .............. ඇස්වටය ළඟ සන්ධි්යෙහි.

ගොමා .............. ගෞතමයා (ගොයුමා > ගොමා)

ගොරොක් (12 - 13) ගරුක උතුම් යනු අථියි. ගොරකයා යනු උසස් වංශවතුන්ට අදත් ව්යොවහාර කරන කමකි අටුවා චාරීන් වහන්සේට අටුවා ගොරොකුන් වහන්සේ,යි “විනයාථි සමුච්චයෙහි” බොහෝ තැන්වල ව්යකවහාර කරන ලදී.

ගොවලා (175 - 88) ගෝපාලය (ගොවලු + ආ = ගොවලා)

ගොවැනැස් (205 - 15) පරාළ (ගොපානසී > ගොවැනැසි > ගොවැනැස්)

ගොවුදක් (47 - 5) ගවගාලක් (ගෝවජ > ගොවුද)

ගොස්තිජු (122 - 13) ගොසිනුත් (ගොසිතිජු > ගොසින්ජු)

ගෝයූථ (59 - 24) ගවසමූහයා ස්වජාතීය සමූහය යූථය නමි.

ගෝපුර පිරිංග (97 - 4) ගෝපුර මතුයෙහි සාදන අටල්ල (ශෘඬ්ග > සිරිංග)

ඝටඝටය් (216 - 17) ඝට්ටනය කොට (ඝටේටත්වා( > ඝටය > ඝටය්)

ඝටීඔදනය (118 - 16) කළයෙහි බහාලනලද බත. දෙවිත්ගේ ආහාර විශෙෂයකැයි ද කියත්, උදත් අටුවා 139 සු: භො:

ඝන බිඳ (73 - 10) ඝනවූ අවිද්යාලව බිඳ දමා බලත්හොත්.

චන්රාඳ කෘති (287 - 23) සඳට බඳු ආකාර.

චිත්තාතඹක (16 - 9) සිත ආත්ම ‍කොට ඇති.

චෙතසික (279 - 20) සිතේගුණ. අභිධර්ම මාර්ගවය 63 පිට බලනු.

වෙතො වත්ථු්ක (17 - 9) සිත වස්තුකොට ඇති හෙවත් සිතින් ඇත්වන.

ජඟහරුවන් (65 - 84) වරදකරුවන්, හිරකාරයන් (ජගකරු > ජගහරු)

ජඟගෙන ................ හිරකරුවන්කොට බැඳගෙන.

ජඟගෙයි (226 - 28) බන්ධරනාගාරයෙහි හෙවත් හිරගෙයි.

ජඟ යන මගු (241 - 9) පයින් යන මාර්ගාය.

ජඟවිහර (191 - 8) ජඬඝාවිහාරය, දෙපයින් සිටීම සහ සක්මන් කිරීමාදිය.

ජත්හි (14 - 11) කරෙහි (ජත්තු > ජත්)

ජත්හිසින් මෙ (210 - 25) ජතෘහිසින්ම හෙවත් උරහිසින්ම.

ජතුවහ (2 - 28) දත් තැනැත්තහුගේ (ඤාති > ඤතු > ජතු)

ජන්නා දන්නාවූ (ජනුවා > ජන්වා > ජන්නා) ජනු යන්න ජානනක ශබදයෙන් එයි.

ජන්නේ (15 - 32) ජනුයේ > ජන්යේ > ජන්නේ.

ජන්මින් මෙ (283 - 8) දතිමින්ම (ජනිමින් > ජන්මින්)

ජන්න ලැබෙයි ............... දන්නා ලැබෙයි.

ජනන්නට ...................... දිනන්නට (ජනනුවට > ජනන්වට > ජනන්නට)

ජනවියෙහි (43 - 20) ජනපදයෙහි (ජනපද > ජනවය > ජනවිය)

ජනෙයිම් .................. (ජන්නෙම්ද?) දන්නෙක් වෙමි.

ජම් (212 - 32) දුම (ධූම > දුම් > දම් > ජම්)

ජඹපිස් (149 – 1 + 203 - 24) පිස් ‍යන්නෙහි සාමාන්යය අථිය වැදැල්ල යනුයි. එහෙත් මෙහි ඵලාථියෙහි යෙදුනු බව පෙනේ.

ජය (108 - 18) හට ගත්තේය.

ජයී (139 - 7) ජාතිය (ජාති > ජයි)

ජරා දඬු පරයින්වූ කල්හි (288 - 17) ජරාවට පැමිණැ හැරමිටිය පිහිටකොට ඇත් කල්හි “ජරා” යනුව අධික සේ පෙනේ.

ජරා සුළග වෙයින් ............. ජරා නමැති සුළං වේගයෙන්.

ජල් කරඬු (201 - 31) දැල් නමැත් කරඬුව.

ජසරා (33 - 24) පිහිටිවිල්.

ජා (71 - 11) උපන් (ජාත > ජය > ජය් > ජා)

ජා මැවු (223 - 2) කිරිමවු.

ජායේ (71 - 10) ජාතකවූයේ.

ජා වනින් මෙ (165 - 2) උපන් විධි යෙන්ම, “වන” යනුව “වණ්ණ” ශබදයෙන් එයි. “හිටිවනම හිටියේය” යනාදිය සමගත් සසදනු.

ජිවි උවාරණ් (210 – 32 + 217 5) ජීවිත උපකරණ (උපකරණ > උවහරණ > උවාරණ > උවාරණ්) 211 – 20 බලනු.

ජිවිවෙද (77 - 38) ජීවකයාගේ “ඉජ්වූවා” යනු අප පාඨයි.

ජුණ්වා ................ කුණුවූ (ජුණුවා > ජුණ්වා)

ජුදු ළතන්හි ................ විසමස්ථානයෙහි (ජජ්ජර > ජුදුළ)

ජුලුහැනක් (71 - 29) දිලිසෙන ලද්දක් (දිලිසුනක්)

ජුවුජු (258 - 18) අකීකරු (දුබ්බච > දුටුජු > ජුවුජු)

ජුහුන් (148 - 32) වස්ත්ර (දුස්සානි > ජුහුන්)

ජෙජ් (60 - 28) දෙක ද (දෙච්ච > දෙජ් > ජෙජ්)

ජෙනුවට (27 - 10) ජීවත්වීමට “ජෙනුවනුවට” යනුත් පාඨයි.

ජෙනුවා මෙ (59 - 18) ජීවත් වන්නාවූම.

ජෙහියි (12 - 8) ධොවනය කෙළේය.

ජොතිරස් මිණි (67 - 3) කපා ඔප නොදැමුවත් බබළන රස් විහිදෙන මැණික් වෙසෙසක්.

ඤණමුවාබවට් ....................... ඥානය වැසැණු බවට.

ඤන්සරු (249 - 10) බුඬිචරියාව (චර්යා > සැරු)

ඤතන් (216 - 16) නෑයන්.

ඩබරා (224 – 10 – 251 - 8) කට වටේට රෙදි කෑල්ලක් බැඳ වතුර පෙරා ගැනීම‍ට උපකාර වන මුනින් නැමූ කෝප්පයක හැඩය ඇති මුදුනේ හිලක් නහිත උපකරනයක් බුරුම ‍තෙරුන් වහන්සේලා මේ බුදුන් පරිහරඛය කරති. (ධමකරක > ඩබරා)

ඩබරැයි (153 - 2) වතුර කැනින් තැන ගෙනයාමට උපකාරී වූ හසම්බු විශෙෂයක් ඉන්දිියානුවන් අතර අදත් පවතී.

ඩහක් (162 - 12) පළිබොධයක්, බාධාවක්

ඩහවන්නට (164 - 3) දෂ්ට කරවන්නට,

ඩෙබරපක් (97 - 21) මසන් ගෙඩි

ණකොටැ (168 - 16) ණය කොට

ණෙහෙක් (187 - 28) බල්ලෙක් ණහ + එක් = ණෙහෙක් (261 - 31) බලනු.

ණිහි (261 - 21) ලෙහෙලිය (114 - 17) බලනු.

තණඩැහැගෙන (106 - 9) තණ කොළ අල්වා ගෙන - විඩූඩහ යුඬයෙන් ශාක්ය්යන් අන්ත පරාජයට පත් බව පැහැදිලිය. ථන ඩැහැගෙන යන්නෙන් අදහස් කෙළේ අභය දානය ඉල්වා බාම වැතිරී තණ කොළ සප සපා ආයුධ බිම හෙලා සිටිය බවක් යය් සමහරු කියති. එය පුරාණ යුඬවල දී යටත්වීම සඳහා කළ ක්රියයාවක් සේ දක්වති. මේ මතය යොග්යත බව පෙනේ.

තණ්හතෙසින් තසයන් (286 - 2) තෘෂ්ණා නමැති තැති ගැනීමෙන් තැති ගත්තවුන්.

තණකජු (278 - 24) තණ කොළ කද

තණබැළවැ (271 - 23) කුලියට තෘණ ගෙනෙන්නෙක්වැ.

තණ සියන් (13 - 7) තණ කොළ සෙවිලි කළ පියස්ස (ඡදන > සියන > සියන්) (27 - 17) බලනු.

තත්කෘතෘ (6 - 28) ඒ ආරාධකයාගේ කතෘ

තත්යමුත්ථා න (6 - 28) ඒ ආධාරකයාගේ අභිප්රා යට සමුඨාන.

තදභිප්රාථය (6 - 28) ඒ ආධාරකයාගේ අභිප්රා ය.

තදාශ්රරය (6 - 28) ඒ සියල්ල පිළිබඳ ආශ්ර්ය.

තන්නිදාන (6 - 28) ඒ සමුඨානයට නිදාන,

තතනනු (118 - 18) තැතනීම “තත්න” යනු ධානුයි.

තතුරු මැදහත් (46 - 8) තත්රීමජ්ඣත්තතාව,

තදඟ පහන් (තදඬ්ග ප්ර හාණය - කුසලාඬ්ගයකින් අකුසලාඬ්ගයක් දුරුකිරීම.

තදපියෙවු (47 - 33) දැඩි ප්ර්කෘතිය ඇතියෙකි, ඵරුස ගතිගුණ ඇත්තෙක්.

තන්වාවැ (118 9) රෙදි වියන්නෙක්වැ (තන්තවාය > තන්වය > තන්වා)

තණසිළුදෙලෙන් (47 - 12) තණ හුලේ ගින්නෙන්, සිළු වූයේ සුළු යන්න මැ යි. ගිනිහුල පොල්හුල යනාදිය සමගත් සම කර බලනු.

තමහ (178 - 11) තමාගේ යනු අථියි. “හ” යනු සම්බන්ධය විභක්තියයි.

තරන්නට (110 - 4) තරණය කරනු පිණිස (තරනු + වට > තරන් > වට > තරන්නට)

තරාල් කුලයෙක්හි (99 - 23) ස්වර්ණිකාර කු‍ලයෙක, (තුලාධාර > තරහල්- > තරාල්)

තලකුළු (76 - 30) තරාදියෙන් වඤ්වාකිරීම, (තුලාකූට > තලකුළු)

තලගුළා (31 - 25) තලගුළි (ගුළිකා > ගුළා)

තලදඩු (76 - 30) තරාදි දණ්ඩ

තලදැව (253 - 24) තලාද සඬ්ඛ්යා(ත දැව තලාද යනුත් තලා දැව යන්නෙන්ම සැදුනා වියැ හැකිය.

තලසඟලා (131 - 23) තලත්හකුරුත් කිරෙන් අනා ගිතෙලින් බැද සකස් කරන පූප වර්ගලයකැයි මේ පොතේ කියන ලදී. පාළි නාමය තිලංගුළිකා යනුයි. ප්රා කෘත පොත්වල තිලසක්කුලියා’යි පෙනේ. ඒ සියල්ල “ශෂ්කුලිකා යන සංස්කෘත වචනයෙන් ආ හැකිය. එහෙයින් තලවලින් සෑදූ කැවිලි විශෙෂයක් තිසලංගුලිකා ශබදයෙන් අදහස් කරන ලදී.

තවසිරිම් ............... තපස් චරියාව සිරිම් යනු “සර” දය්න්නිපන් භාව ක්රි්යාය.

තවාහි (1 – 4 + 50 - 29) තවමත්, පවා, වනාහි යනා දී අථිවල වැටෙන නිපාතයක්. (තවහි > තවාහි)

තහන් (238 – 14 + 252 -15) නිතර (සතත > තහත්)

තහත් කරන (130 - 25) කථනය කරන, විදිය යනු අථියි. (ථක > තහක්) හෙක ශබදය බෙහෙක්,යී සිටිය සැටියත් සලකනු.

තාක් (132 - 13) සියලු යනු අථියි. (තාවතන > තාවක් > තාක්)

තාදීගුණ් (150 – 35 + 151 - 23) අෂ්ට ලොක ධර්මායෙහි කම්පා නොවන ගුණය.

තාවත් (205 - 2) තාක්

තැජී (286 - 1) තර්ජනය කළේය. (තජේජස් > තැජි)

තැදිගත් (293 - 3) තැතිගත්, බිය වූ යනු අථියි.

තැදිගතුය (132 - 2) තද වූ තැනැත්තේ (ථද්ධ > තැදි)

තැලි (291 - 18) උදලු තලය. (තල > තැලි)

තැව (215 - 17) ‘තව’ යී ශුඬ වියැ යුතුදැ’යි සොයනු, තපස්

තැස, වී කුඩු (ථුස > තැස) දහය්යාවලටත් ථුස නාමය යෙදේ.

තැස (229 – 5, - 21) කුඩු-කුරුට්ට

තැහැරි (198 - 2) මෙහි පාළි ඡායාව “තසර” යනුයි ශ්රී සුමඬ්ගල ශබද කොෂයෙහි එයට අථි දෙන ලද්දේ නූල් කියාය. තසර ශබදයට එසේ අථි දෙනු සම්පූර්ණ ණයෙන්ම වරදකැයි අපි කිවමු. මහණව සිට සිවුරු හැර ගොස් රෙදි විවීමෙන් ජීවත්වුණු එක්තරා පුරුෂයෙක් තසරයෙන් තසර දණ්ඩ ගලවා සිය බිරියට ගැසීය. එයින් ඈගේ ඇහු කණ විය. (විහඬ්ග අටුවා 206 පිට) එසේම පේසකාර දුහිතෘවගේ කථා යෙහිත් තසරය ගැන සඳහන්ය. එයින් පෙනෙනුයේත් නූල් එතු යම්කිසි උපකැණයක් තසර නමින් හැඳින්වුණු බවය. සංස්කෘතයෙහි එන ත්රතසර ශබදය තසර, ටසර, යන දෙරූපයෙන්ම ප්රායකෘතියෙහි සිටී. තසර ශබදයෙන් පට පණුවන්ගේ නූලුත් ඒ නූල් එතු උපකරණයත් දෙකම කියැවේ.තිහිරි පිළි යන තැන පෙනෙන තිහිරි (තසර) ශබදයෙන් පට පණුවන්ගේ නූල් කියැවෙන බව සැලැකියැ යුතුය. පෙසකාර දුගිතාවගේ කථායෙහි මෙන්ම ඉහත කී ව්හඬ්ග අටුවා ප්රිවෘතියෙහිත් පෙනෙන තුසරය නූල් නොවැ “තඩාව” Shuttle හෙවත් “සැටලය” බව ස්ථරවැ කිය හැකිය.

තින්මිදින් (218-2 3) ථින මිඬයෙන්, චිත්ත චෛතසිකයන්ගෙන් අරමුණු නො ගත හැකි පරිදි නිදි කිරාවැටෙන අවස්ථාව ථින මිඬ නමි. (ථිනමිඬ > තිත්මිද) (218-3 0) බලනු.

තින්............. තොප.

තිඹක් (121 2 7) කුරුණි හතරක්. (තුඹ > තිඹ)

තිඹිරිගෙය (198- 3 0) සූතිකාගාරය, ඉස්සර සූතිකාගාරයන් වැඩිපුර ජනෙල් නොතබා තරමක් අඳුරුව තිබෙන සේ සෑදු හෙයින් මේ නාමය ඇතිවන්නට ඇත. (තිමිර > තිඹිර)

තියවන්නාහි (229 – 2 1) (ජාතක අටුවාහි) තෙවන නිපාතයෙහි, නවා යනුව නිපාත ශබදයෙන් ආයේය. තියනවා යන්නම නකාරචිත්ව(යෙන් තියන්නවා,යී සිටිය බව පෙනේ. කටුනරු යන්න කටුන්නරු, යි සිටිය සැටියත් සලකනු.

තිහිඹරා (289- 1 5) තියඹරා. තිමබරූසක යනු පාළි නාමයි

තිහිරිපිළි (114 - 4) කොශෙය්යයවස්ත්රව. තැහැරි බලනු.

තුටුවක්හු යෙයින් (127 – 2 2) සන්තෝෂ වූවකු සෙයින්

තුන් ඇසක් ඇති අකුරක් (274 – 1 5) පැති තුනකින් යුත් ගල් කැටයක්.

තුන්පරිඤඤයෙන් (148 - 6) ඤාත තීරණ පහාණ යන ඤානයන් ගෙන් බත් ආදී වශයෙන් දැන ගැනීම ඤාත පරිඤඤා නමුත්, ආහාරයෙහි පටිකුකූල සඤඤා වශයෙන් භොජනය පිළිබඳ දැනගැනීම තීරණපරිඤඤා නමුත්, කබළිංකාර ආහාරයෙහි ආශාව දුරුකරන නුවණ පහාණා පරිඤඤා නමුත්, වන්නේය.

තුන්විජයෝ (26 – 4 - 1 6) ත්රිාවිද්යාිවෝ. (විජජා > විජ = විජ + ඕ) විජයෝ අභිඤඤයෝ යන්න සෑදුණු සැටිත් සලකනු

තුනුවන (5 – 1 8) තුනට පැමිණි, (ආපණණක > ආවනක > ආවත > වන)

තුප (66 – 2 7 109 – 2 0) තුප් යනුත් පාඨයි. තොප යනු අථියි. ප්රා>කෘතයෙහි එන තුම තුඵ යන වචනයෙන් සමග ගැළැපියැ හැකිය.

තුමහ මෙ (106 – 1 7) තමා විසින්ම. කතු අරුත්ති සබද විබති.

තුමා මඟුල් කියා (43 – 1 7) තමන් වහන්සේගේ හෙවත් තමන් වහන්සේ විසින් පිළිගන්නා ලද බාලයන් නොසෙවීම, නුවණැත්තන් සෙවීම, පියැදි යුත්තන්ට පිදීම, යනාදි මඟුල් කියා.

තුමේ...........තෙමේ යනු අථියි. (තුම + ඒ = තුමේ) තුම යනුව ආතමන් ශබදයෙනුත් ආ හැකිය. (ආතමන් > ආතුම > තුම)

තුඹ (250 – 1 8) තුඹු යනුත් පාඨයි. ථූප ශබදයෙන් ආ තුඹ යනුව මධ්යප යුගයේ දී අනුනාසිකාගමයකුත් සහිතවැ තුම්බ කියා සිටියේය. තුඹ වූයේ ඒ තුම්බ ශබදයයි.

තුඹස් (127 – 3 4) තුඹැස් (128 - 1) (තුඹත > තුඹස > තුඹස්) ත ප්රතත්යඕය ස්වාර්ථයෙහිය.

තුරි (60 -2 0) ප්රණකට නොමූවහ. දෙමළ තෙරි ශබදයෙන් ආවකැයි හැගේ.

තුරිත (28 – 1 5) ඉක්මන්

තුරුකක් (22 - 2) දුරු කරන ලද සැක ඇති (දුරු > තුරු)

තුල්මස් (33 – 2 4) 231 – 3 ඝනමස් (ථුල > තුල්)

තුළාර (18 – 1 7) 231 – 9 රන්කරුවා (තුලාධාර > තුලහර > තුළාර)

තුළුල් (192 - 1) ඉද්මුණු, මහන්වූ, (තරල > තුළුල්)

තුස්න කථා (223 - 4) සතුට කෙරෙත්.

තුසයෙන් (164 – 2 0) වී කුඩු වලින්

තුසමු (168 – 1 7) මෙය යොදන ලද්දේ කණාජක යන පාළි වචනය වෙනුවට වේ. නිවුඩු හාලේ බත යනු අථියි තුස (තොහො) (මුසු > තුසමුහු > තුසමු > තසමු > තුසමු)

තෙජා (67 – 1 4 + 193 - 5) තරිජනය ‍කෙරෙයි. (‍ෙතජයි > තෙජා)

තෙනා (193 – 5 1) සොරකම් කොට (ථෙනෙත්වාප > තෙනය > තෙනය් > තෙනා)

තෙපුල් මඟ (7 - 7) අත්ව්ත්ථා රගතවැ පුනරුතකසහිතවැ සි හල අටුවාවේ පැවැති වචන ක්රුමය.

තෙපුලිජ් (151 – 1 8) වචනත් (තෙපලුජු > තෙපලජ > තෙපලිජ)

තෙමත්ජු (151 - 2) තෙමීම ද කෙරෙත්. තෙමන්ජු යන තැන ආනතියෙහි තිබෙන ‘ජු’ යනුව ඔමුතෙනනති’පි යන තැන තිබෙන අපි ශබදය වෙනුවට යෙදුනේ ය. නමුත් සිංහලෙහි මෙ වැනි ප්ර’යෝගයෝ ඉතා දුර්ලශභ වෙති.

තෙරි කරනු (138 - 8) තොර කිරීම තෙරුහාගි (147 – 2 3) ථෙරගාථානම් ග්ර න්ථතයෙහි (ථෙරගාථා > තෙරුගා)

තෙවළෙයින් ත්රිනපිටකයෙන් (පිටක > වෙළෙය > වෙ‍ළෙ)

තෙසුවනට (6 - 4) සෙන්නට (සෙස > සෙසු > තෙස්රෙ)

තොමනුවෝ (249 – 8 0, 3 1) සෙතාත්රථ කරනුයේ. (ථෙම > තොම)

තොමුරුන් (262 – 2 1) තෝමර - එක්හුලක් ඇති අනිත ආයුධ විශෙෂය. බයිනේත්තුව Bayonet (268 – 2 4) බලනු

තොලගරහුසෙයින් (66 – 2 1) එනම් යක්ෂයා සෙයින්, තොලගරා ගෙවලයක්ෂයන් අතුරෙත් එකකු සේ සලකනු ලැබේ “ගරා නැටුම” නම් තොයිලයකුත් පිටිසර පළාත් වල දී දැක්ක හැකිය.එය එක්තරා සමාජයකට පමණක් අයිත් කොයිලයක් සේත් සලකති. මාතර පළාතේ නම් ගරායකුම සඳහා ගොරක ගස් දෙකකුත් ගනිති. ඒවා උඩට නැගී නටනු සඳහා ය. ඒ නැට්ටුවන්ගේ සිරුරෙහි වැඩිහරියක් නොවැසී ඇත්තේය. නිරිවස්ත්ර කුඩා ළමයින්ට ‘හෙලුගරවා’ යන ව්යෙවහාරයකුත් මේ රටේ පවතී. සෙනංගර නැමති යකෙකු ගැනත් බුත්සරණ යොගාර්ණාවය යනාදී පොත්වල සදහන් වේ ඒ යකාත් ගෙවල යකෙක් වියැ හැකි ය.

තෙබුමුවට (145 – 1 4) වෘත්ත තුන (152 – 1 8) “අභිධමමාර්ගුය” 289 බලනු.

දඬු දෙණියක් (236 – 2 2) දඬුවෙන් කළ ඔරුවක් (දොණි > දෙණී)

දඬුයෙල්බැමියක් (30 – 1 6) අඬුවෙල්බෑමීයක් යනුත් පාඨයි. වෘක්ෂය ශාඛා ආදියෙහි කලු පෙරහන්කඩක් මෙන් පහතට එල්ලා වැයටන සේ මීබඳිනුත් ඇතැම් මීමැසි විශෙෂයකගේ සිරිති ඔවුහු බඳින මීදඬුයෙල්බෑ මීනමි. මීය දණ්ඩෙකහි එල්වෙන හෙයින් නාමය අත්ව රිථ ය.

දත්...............විශාඛාවගේ මිණිබිරියකගේ නමක්

දත්හිසැ (113- 3 2) උරහිසෙහි (ජතතු > දත්)

දන්කලූවූයේම් (122 - 9) දත්දීමට කැතිවූයෙම්,

දන්කැමියා (218 - 9) දානය පිළිබඳ කටයුතු වල නියුක්තයා

දනුතුජු (50 – 1 2) දනිතත් (දනිතුජ > දන්තුජු)

දන්නයට් (105 – 1 9) දැනගන්නා පිණිස.

දන්මහ (21 – 1 6) දනිමු. මෙහි අගතිබෙන මහ යනුව මහ යන නිපාතයෙන් තිපන්නේ ය. (සම > මහ > මහ)

දන කල (38 – 3 3) කපන කල්හි (දානය > දන)

දම්ගෙඩියට (126 - 9) මස් ලොඹුවට - වරදකරුවන්ගේ හිස් තබා කපන ලී කොටයට ධම්මගණඨි > දම්ගෙඩි)

දමුනුපක් (228 - 2) > උගුරැස්ස ගෙඩි

දමුහුලහු (236 – 2 7) දා ගියබත් තුලු (සිත්ථු > සුළු > හුළු) 229 – 14 බලනු.

දර (106 - 1) දැරීම්

දර ඇරනියකට (104 – 1 8) දර ගෙනෙන තැනැත්තියකට, (හිරිනි > හැරනි > ඇරනි)

දරදැයෙහි (291 - 8) දර සමූහයෙහි, දැයි යනුව සමූහවාචක ජාති ශබදයෙන් ආයේ ය. (ජාති >= දැයි + එහි - දැයෙහි)

දරථ (20 – 3 4) පීඩා

දරමනු (191 – 1 3) ධරමාන - ජීවත්වැ සිටින.

දරුගැල්ලක්හ (252 – 1 4) දර කරත්තකාරයකුගේ

දවහත්තරු Venus (23 – 1 2) ඉරබටු (සිකුරු) තරුව, දිවස්න්තයෙහි පියන හෙයින් දවහත් (දවහ + අත්) නාමය යෙදුනේ යයි ඇතැම්හු කියති. අනෙක් තරුත් දිවසාන්තයෙහිම පායන හෙයින් ඒ අර්ථ–ය සාර්ථකයේ නොපෙනේ. අනෙක් තාරකා වලට වඩා මේ තාරකායෙහි පෙනෙන වෙනස් කම් කම් අධික කාන්තියෙන් යුක්තවීමත් ගමන් කිරීමත් ය. දවහත් යනුව ධාවනත ශබිදයෙන් ආ හැකි හෙයින් ධාවනය හෙවත් ගමන් කිරීම නිමිති කොට නාමය ඇති විණැයි සලකනු වඩාත් කරුණු සහිත ය. තවත් සොයනු (ධාවනත > දහවත් > දහවත්)

දවහ (19 – 2 0) දින පතා

දවි (124 – 3 4) හැනිද (දබ්බි > දවි) (109 – 1 2 + 279 – 2 7) බලනු.

දහකණැ (63 – 2 2) හැඳිවස්ත්රවයේ කොණක

දහරහි (288 – 14) ළදරුවෙහි

දහරිම් (288 – 1 5) ළදරුවෙමි

දහසු මිලි (116 – 1 2) දහසක් වටිනා මිල-මිල ඇතියේ මිලි

දහස් වැට (23 – 2 8) නොයෙක් පහන්

දහසුන්.............. දහස් ශබදය කම් විබත් බුහුබස් ගත්තැනි

දළනා (295 – 2 8) දාඨානාග

දළවලයින් (73 – 2 9) ඇත් දත් වළලු (වලය + ඉන්)

දානිදහුණු (155 – 3 5) ධාතු නිධන් කළ (294 – 2 9) බලනු

දාම් (44 – 2 1) දා ගිය

දාවා මෙ (284 1 9) දෙන්නා ම

දාවාහට (60 - 1) දෙන්නා හට (දායක > දාවා)

දැකිණිදිය (42 – 1 6 + 79 – 1 8 + 93 – 8 + 224 – 2 0) දක්ෂිලණාව දුන් බවට සාක්ය්ාළු කොට අතට වත්කරන ජලය,

දුගැ (151 - 9) පිරිසිදු කොට (ජගෙගත්වා > ජැගැය > ජැගැ)

දැනයිජු (150 - 4) දැනැ ද,

දැමැතිය (178 – 1 1) ධර්ම තායෙන් (ධම්මතාය > දැමැතිය)

දැරුසිරුවුහු (125 – 1 9) දරුසිරු ශබදය කම් ව්බත් එකබස් ගත්තැති (දරුසිරුවහු > දරුසිරුවුහු)

දුල් කරඬු (201 – 3 1) දැල් සඬඛ්යායත කරඬුව

දුල් පූ (97 – 2 4) ආස්මී විසුඩිමාර්ගකසන්න‍ය (260 – 2 9) බලනු.

දුවුන්නියක් (31 – 2 1) දවන සත්රිායක් (දැව නුවී > දැවැන්වී > දැවැන්නී)

දැවියෙහි පණ සෙයින් (279 – 2 7) හැන්දෙහි නයිපෙණය මෙන්, හැන්දෙහි බොකු ගැහුණු හරිය පෙණය නම් (දබ්බි > දව් > දැවි)

දුස්විය (226 – 3 0) දසුවූ යන්න ඉතිරිලිගුගත්විට දැස්වී කියාත් එයම කම් විබත් එකබස් ගත්විට දැස්වියැ කියාත් සිටී.

දැහැවියෙක් (62 – 3 0) කෝපය පළකරන්නෙක් තර්ජිනය කරන්නෙක්.

දැවහණුන් (289 – 3 3) ජෙතිපාසාණ නම් මැණික්. උත්පත්තියෙන්ම. බබළන මැණික්. (ජාතිපාසාණ > දැයිවහණ > දැවහණ)

දැකියැ (48 – 2 4) දකින්ට

දිග්ගියිරජහු (29 - 4) දීඝීති රජහු ගේ (දිඝීති > දිග්ගියි > දික්ගියි)

දින්දන (84 – 3 5) ගොයම් කැපීම

දිමිත්තන් විසින් (202 – 2 9) දිමියන් විසින් (දිමිතියන් > දිමිනිතන්)

දිමී (212 - 24) දුම් ඇත්කළේ ය. (දුමී > දිමී)

දියකෙරෙමි....................දායද කෙරෙමි. හිමිකාරයෙකු කෙරෙමි. (දාය > දිය) තුඨිදායං යනාදිය සමගත් සමකර බලනු.

දියන් (30 - 8) දිය ශබදය කම් විබත් බුහුබස් ගත් තැනි.

දියපැයි (67 - 84) ජලපාත්ර්යෙහි (දකපාති > දියපැයි)

දියවර දීය (250 – 2 8) දිය ඉස

දියවළු (143 – 2 1) දියවළ (ආවාට > අවළු > වළු)

දියසිළු (100 – 2 4) ජලශ්රොයත > ස (ශ්රො>ත > සිළ) ගලා යන ජලපහර

දිවන දීපනය කරන (දීපන > දිවන)

දිවපන්නක් (86 - 3) දිව්යොලෝකයෙහි ඇතැයි සිතන මද්ය(පාන විශෙෂයක් (පාන > පනු = පනුවක් > පන්වක් > පන්නක්)

දිව පිවින් (48 – 2 6) දිව්යසමය කැවුමෙන්, (පිව + ඉන් = පිවින්) පූප > පිව

දිවයින (231 – 1 6) ඡීපය දීපායතන ශබදයෙන් ආ හැකිය. මුගයින හමුයන මුලටියන යටියන යනාදිය සමගත් සසඳනු.

දිවියෙන්................. ජීවිතය කෙළවර කොට

දිවාඨන් (139 – 2 8) දිවාටඨාන - දිවාඨන්.

දිවානකට් (190 – 2 8) දිවයිනකට (දිවයන > දිවාන)

දුටු විසැඹි (28 – 7 + 132 – 2 5) දැකීමෙන් මිත්රුවූ (විශ්ර මහ > විස්සමහ > විසැඹි)

දුටුවෙනී (99 – 1 2) “දුටුධම්වෙති” යනු ශුඬ පාඨයසේ සළකමිහ. ඉහාත්මයෙහි විඳිය යුතු යනු අථියි.

දුණුරියෙන් (272 – 2 3) දිරාගිය රථයෙන් (ජීණණ > ජුණු > දුණු)

දුතිරිය (252 - 7) තරණය කළ කනහැකි. (දුත්තරිතුං > දුතිරිය)

දුදුළෙහි (264 - 5) දුර්ගයෙහි, ගමන් කළ නොහැකි ස්ථානයෙහි

දුම්ගැන්නිය (72 – 1 1) දුහුන් ගැන්නිය, යී ශුඬ වියැ යුතු ද? තෙම්පරාදුකරන්නියගේ (ධුපන > දුවුන් > දුහුන්)

දුනින් (70 – 8 1) දුන්නෙන් (දුනු + ඉන් = දුනින්)

දුනුවාවන් (50 – 1 7) ධනුර්ධරයෝ (ධනුග්ගාහ > දුනුවා)

දුබෙද් දුමුක් හෝ දුමෙක් වියයුතුදැයි සොයනු. (දුම්මඬකු > දුමුකු > දුමුක්) දුම්මුඛ ශබිදයෙනුත් ආ හැකිය. (172 – 2 4)

දුමනුයෙහිජු (109 – 10) දුමනුයෙයිජු’යි ශුඬවියැ යුතුදැ’යි සොයනු.දුම්විහිදු වන්නේද යනු අථියි.

දුයිජ් (24 – 1 6) අකීකරු (දුබ්බව > දුයුජ් > දුයිජ්)

දුයිග්රහ (79 2 0) දූතයා, දුයි ශබදය කතුවිබත්ගත්තැති (දූත > දුයි)

දුවෝ (207 – 1 2) වවුලෝ (දුවු + ඕ = දුවෝ) (ජතුකා > දුවු)

දුහෙව්රහ (46 – 1 1) නපුරුකොට සොයන ලද (ඡාදිත > සෙවු)

දුහැටිවියැහැකි (94 – 1 8) ‍නොපිහිටුවියැහැකි (දුස්සණඨාපය > දුහැටිවිය)

දෙඇල්මන් (153 – 3 0) ඇලීම් දෙක පින් පව් දෙක. (ඇලුමන් > ඇල්මන්)

දෙකිළි ඇළයෙහි (113 – 3 3) උකුළ දෙපැත්තෙහි (කටී > කිළි)

දෙකෙළෙන් (120 - 6) දෙකෙළවරින්

දෙගොනක්හු විසින් (188 – 1 2) ගොන් දෙදෙනකු කරණකොට - ගෙන.

දෙජනමෙජ් (288 – 1 5) දෙදෙනාමත්, මේ, ජ්, යනුව උහොපි යන තැන රන අපි යන්න වෙනුවට යෙදුනේය.

දෙ‍ජෙන් (110 – 1 0) දෙදෙනා (ද්වෙජනා > දෙජෙන > දෙජෙන්)

දෙදරුමහු (200 – 2 9) දරුවන් දෙදෙනකු ඇති මවුවරු (මාහු > මහු)

දෙන.................. ජිවත්වන දෙ (ජීවත්වීමෙහි) ධාතුයි.

දෙජත් (213 – 3 4) තෙමඩුලු වැසීමේදී දෙ‍දණ ගැණෙන බැවින් දෙජණ් යන්නට වඩා මේ පායය මැනවැයි සිතේ. දෙජත් යන්නනෙන් දෙ උරය (ජත්රැද දෙක) ගැනේ. විමසත්වා. පාරුපනවාදය හැප්පෙන තැනකි. අමාවතුරු පිටපොත 334 බලනු.

දෙදෙහැත්මෙ (262 - 2 3) දෙකම ආයුධයෝය. මෙහි දෙදෙයන් නෙත් කුන්ත තෝමර දෙක ගන්නා ලදී. (සැත්මෙ > හැත්මෙ)

දෙනහ............ දෙන්නාහ යනු වර්තමාන ව්ය්වහාරයි

දෙනාල්හි................ දෙනකල්හි (දෙන + කල්හි = දෙනාල්හි)

දෙනුවා.................. දෙන්නාගේ, (දෙනුවහ > දෙනුවා) නොහොත් දෙනුවා යනු කම්විබති.

දෙපෝවරෙක්හි................. දෙසතියක යනු අථියි. පොහොවර යනු සතියට නමකි.

දෙබැව්නම්.................සත්යද බව හා අසත්ය බව යන දෙහාවය නම්.

දෙමසවාවො (191 - 6) මස්කා යනුම මස්වාවූයේ යයි ද එයින් කෑදැත්තාත් දිය බල්ලාත් කියැවෙතැයිද ශ්රී1 සුමංගල ශබද කෝෂයෙහි කියන ලදී. මසවා යන්නෙහි පාළි නාමය උද්දා යනුයි. දියබළලා Otter සිඛවලඳවිනිස 80 – 2 0 බලනු. සමහරු වලසා යයි යෙති. හේ නො මැනවි.

දෙවයිජු (213 – 1 6) දෙවායතනද (දෙවායතන > දෙවයින > දෙවයින්) මූගයින් (මූග්ගායතන) සලයින් (සළායතන) යනාදිය සමගත් සසඳනු.

දෙතල අතරෙහි (47 - 9) දෙතල්ල අතරෙහි, (දෙතලු > දෙවලු)

දාවාහෙලතදිය (42 – 1 8) දායකයා විසින් හෙලන දිය යනු අථියි.

දෙවැටෙකින් (41 – 1 1) දෙවාරයකින් (වාර > වැට)

දෙවි (109 - 12) හැන්ද (දබ්බි > දෙවි)

දෙවියුම් (168 – 5 4) දෙවුදුවක්වෙමි.

දෙවුනලබනුයේමෙ (130 - ) දොහනය කරනු ලබන්නේම.

දෙවුලා (122 – 3 1) වර්ෂා ව.

දෙවුසුරුකු (274 7) දෙවියන්ට සමාන (සරික්ඛ > සුරුකු)

දෙවෙන් දහවල් (121 – 3 1) දෙවෙනි දවල්, මධ්ය>හ්නයෙහි

දෙසේනිජ් දෙආකාරයෙන්ම (සේතිජු > සේනිජ්) සේනි, යි සිටියේ “සෙයිනි” යන්නමැයි. (සෙයිනි > සේනි)

දොරගම්හි (26 – 1 9) වාරගාමයෙහි, ඉස්සර නුවරක් ඇතුළු නුවර පිටි නුවර වශයෙන් දෙපරිදිවිය. ඇතුළු නුවර ප්රාෝකාරයකින් වට කරන ලදී ඇතුළු නුවරට පිවිසෙන සිව් දොරටුව ළඟ තිබුණු ගම් දොරගම් නමින් හඳුන්වන ලදහ.

දොරබා (235 - 25) උළුවස්ස (ද්වාරබාහ > දොරබා)

දොස්සිරීහි (67 – 28 + 200 - 10) දේවෂචරිතයාගේ (චරිත > සිරිය > සිරී)

දොහා අත් (126 – 7 + 157 - 12) අත් දෙක

වහංවයයමවත්...සමාන රාගය ඇත් ස්ත්රී පුරුෂ දෙදෙනෙකුගේ මෛථූන සමාප්තතිය

ධම්ඹජවූ පැන (231 – 3 9) විදර්ශුනා ඥානය-විදර්ශයනාව ඥානයෙහි ඹජාවවන බැවින් මෙසේ කියන ලදී 81 – 1 6 බලනු

ධම්කැමින් (28 - 11) ධර්මානුකූලව කරන ලද උකේඛපනීය කර්ම්යෙන්

ධම්කියා (30 – 2 0) ධර්මධකථා (කථා > කියා)

ධම්ඝොසුවා (288 – 2 9) ධර්මඝොෂක භික්ෂු වගේ (ඝොසුවහ > ඝොසුවා)

ධම්සරනව් (258 - 30) ධර්මයෙහි හැසැරෙන්තියක්, ධම්සරනුවූ යන්න ඉතිරිලිඟු ගත් විට ධම්සරනුවී, යි සිටී.

ධම්සමැතුණු ධර්ම පිළිබඳ සම්මන්ත්ර.ණය හෙවත් සාකච්ඡාව (සම්මන්තණ > සමැතුණු)

ධම්සුරුයේ (43 - 10) ධර්මයෙහි හැසුරුණු තැනැත්තා.

ධුමළොසු (129 - 10) දුම්දෙනු සඳහා සාදනු ලබන කිණිස්සක් වැනි උපකරණය (ධුමකටච්ජු > දුමකළසු > දුමළසු > දුමළොසු) අමාවතුර (26 - 25) බලනු කහකසුබ්, මහසුබ් වූ හැටිත් සලකනු.

නකත්පළුවැ (235 - 3) නැකැත් කියන්නෙක්වැ (පාඨක > පළු)

නකත්යෝ (58 – 2 6) නක්ඛත්තයෝගය.

නජන (291 – 2 6) නිධානය (තිධාන - තිජන - නජන)

නටදනොපිරිහිනක්කියටිවැ (61 – 27) විනාශවුවත් එය පිරිහීමට හේතුවක් නොවන බව කියනු කැමැති වැ යනු අථියි. පරණකුල්ල විනාශ වුවත් එයින් පිරිහීමක් ඇත් නොවේ.

නටසේයටැ (13 - 10) නටසේ ශබදය සපදන් විබත් ගත්තැනි. (නටසේ + අට = නටසේයට)

නදනුවහු (202 – 2 2) නාදකරන්නහු

නත්ඩිහය්වරත්හු (284 - 1) නඩිවර යන දෙශබදයෙන්ම හමින් ඇඹරූ මදු විශේෂයක් කියයි. නඬි සංඛ්යාමත වරත්ර

නන්ඛිණි (15 - 14) (නානාඛණික > නන්ඛිණ්)

නඳරා (287 - 27) නන්දිාරාගය. තෘෂණව

නම්කයින් (140 - 1) චිත්තචෛතසික ධර්ම සමූහයෙන්

නම්දිවු (5 – 27 + 57 – 2 6) නම් දිවැ නම්දිට යනුත් පාඨත්තරයි. නම්දී යනුව උදාමහයාගේ පුලියන් කුලම් ලිපියෙහිත් යෙදී ඇත්තේය. අපේ ශිලාලෙඛන සංග්රෂහය බලනු. එහිදී එයින් ගතයුතු අථිය නාමදානයකොට යනුයි. මේ නම් දී යනුව තාමධෙය්යැ ශබදයෙන් ආ හැකිය. නාම ධෙය්යියන්නට අත්ථිසාලිනියේ දී අථී කියන ලද්දදේ නාමඨපනං කියාය ඒ අනුව සලකන විට නම්දිවූ යන්නට තබන ලද නම් ඇත් වූ යන අථිය යෝග්යයසේ පෙනේ. ලක්දිවු යන්න සමගත් ඒ අථිය ගැළපිය හැකිය. එයින් නාමධෙය්ය්වූ ලක්දිව යන අථි තැනට යෝග්යය හෙයිනි.

නයිනට් (249 - 3 5) නාගයන්ට හෙවත් නාගයන් පිණිස.

නරඅසහහු (206 - 6) නරොත්මයා (පාළි ආසහ) ශබදය මෙහිදී උත්තමාථිය දෙයි.

නවසත් අවස්හු (148 - 28) නවසත්තාවාසයෝ. වීථී මධුව 95 පිට බලනු.

නවතුන් හි ගමන් විසින් (49 - 13) නැවතීම් සහ යෑම් වශයෙන් (නිවත්තන > නවතන > නවතුන්)

නවාතැන් (287 – 2 1) (නිවාසස්ථාන > නවාතැන්) නවා’යි ආයේ තිවාස ශබදයෙනි

නහම් (27 – 1 1) ප්රතතිශෙධාර්ථයෙහි නිපාතයි. තහම්පහර (නො ගසව්) යනු නිදසුනි. තහමක් යනුත් මේ අථියෙහිම වැටේ.

නහමනුවහට (53 – 3 0) සොයන්නාහට (නිසාමනක > නහමනු)

නහඹු ..................... තරුණාර්ථවත් මේ ශබදයෙහි තිෂ්පත්තියය නොවැටහේ නවමු ශබදය එසේ සිටියේ දැයි සොයනු.

නහයිඑමි (4 – 1 5) නසයි හෝ

නගියක්හු (128 14) කරණැවෑමියක්හු. (නාපිත > නවිය > නහිය)

නළනෙමි (14 - 5) වඤවාකරන්නෙමි.

නඵනුවට (283 - 6) වඤවාකරනු පිණිස.

නළා (125 – 2 6) වඤවාකොට

නළුකළවීරී (292 - 6) පූර්ථයයෙහි නෘත්යැ කළ

නළුවරන් (68 – 2 1,) නාටක ස්ත්රී න්

නළුවාරෙහි (39 – 2 1,) ඇතිවුර-රාණිවාසල මෙහෙණවර පොහොවර යනාදිය සමගත් සසදනු.

නළුසමජ් (86 – 3 9,) නාටක සංඛ්යා ත සමජ්ජය සර්කස් එකකමෙන් නොයෙකු නෘත්යජයන් එකතැනක දැක්වීම සමජ්ජනමි. අශොක ලිපිවල සමාජ නමිනුත් එයම අදහස් කරන ලදී.

නවාකෙළැ (32 – 26,) නවකයන්ගේ කෙළවර නවා, නා යන දෙරූපයම නවකාර්ථයෙහි යෙදූබව පෙනේ නවා යන්නම නා,යිද සිටින්නට පුළුවන.

නාවෝ........................නායකයෝ (නායක > න > නය් > නා)

නවවට ලෙළෙවින් (13 - 21) අලුත වැසිවැස්ස පොළොවෙන්

නා මනම් (8 - 6) හොඳනරක-මනා නොමනා දෙ ශබදය එකතු වීමෙන් සිදුවූයේ පෙනේ. නාමතාකම් යනුව තාමනම් යී සිටියහැකිය. පදසිඩිය අවුල් සහිතය. “මනාමනා” යන්නම නමනා විය යනුත් මතයි.

නැතක්................. අප්ර)මාණ (නොතාක් > නැකත්)

නැති පැන ඇතියේය (188 - 7) ප්ර ඥනැත්තේ යනු අථියි. ප්රූඥවගේ අභාවය නැති පැනනමි. ඒ ප්ර8ඥාවගේ අභාවය ඇත්තේ යමෙක් හටද හේ නැති පැන ඇත්තා නමි.

නැතියුම් (226 - 1) නැතිවූ තැනැත්තියෙක්මි. මෙහ “උ” ප්රපත්යාය ස්ත්රීප අථි යෙහිත් “ම්” යනුව අස්මදථියෙහිත් යෙදුණු සේ පෙනේ.

නැදැවිය’ටි (150 - 2) නාදකරවනු කැමති (නැදැවිය ආටි + නැදැවියැටි)

නැඳෑය (34 - 24) නැන්දාගේ-තිසය මිතය යනාදිය සමගත් සසදනු. පුල්ලිඩග්ග ශබදයෙන් ‍කෙරෙන් පරවැ සම්බන්ධා-ථියෙහි “හ” ප්රනත්යසයත් ස්ත්රී් ලිංගික ශබදයෙන් කෙරෙන් “ය” ප්රබත්යධයත් වේ. 21 – 1 බලනු.

නැමි (142 - 9) නාමය වේ

නැමෙක් (103 - 84) නමක්

නැඹ (104 – 24 + 141 - 28) බොස්ගෙඩිය

නැරළු (108 – 1 5) පොල් (නාලි‍කෙර > නැරළු)

නැවියා (81 - 5) කපුවා - බාබර් (නාපිත > නැවිය > නැවියා)

නැසිණී (31 – 2 3) සැඟවුණ තැනැත්තිය

නැහැනුවූ (234 - 10) නසන්නාවූ - (නහනුවූ > නැහැනුවූ)

නැළවීම් (68 - 6) පෙළඹවීම්

නික් (113 – 20 + 222 - 27) කහවනුවෙන් අටෙන් පංගුව (153 - 20) බලනු

නික්තවුන් (248 - 7) තිකුත්වූවන්

නිගමන් කරත් කරත් (115 - 9) අවසාන කරන කල්හිම. විස්ර ඩි මග්ගටීකා 220 බලනු

නිගහළ බැවින් (143 – 2 6) නො කිළිටිබැවින් (කවවර > කසළ ගහළ)

නිගෙනැ (137 - 20) නිග්රොකොට

නිජිය හැතැයෙහිවූ පෙළෙවූ 100 – 10, නියකජක්ධකත්තනියෙහිවූ පොළොව යනු අථියි. නිජිය හැකැයෙහිවූ පෙළෙවූ යනුත් පාඨයි. (නිජකජක්ධ‍ත්ත > නිජියහැත)

නිජක්ඩාැන (222 - 2) බැලීම් අථියෙහිත් යෙදේ. මෙහිදී තැවීම් අථිය සුදුසුය.

නිත්තෝ................නික්මූණහ. (නිකුත් + ඕ = නික්තෝ > නිතිතෝ)

නිඨායටපත්තේයි .............. නිෂ්ටාවට පැමිණියේය. (නිට්ඨාවට > නිඨායට)

නින්හි .................... (නිංහ් + හි) පහත් ස්ථානයෙහි (තිත්න > තින්)

නිපජති (293 – 1 0) සමෘඬවෙයි. (නිප්ථජ්ජති > නිපජති)

නිබඳදැමී (246 25) නිත්ය ස්වභාව

නිබැඳැ (76 – 2 0,) > පැරැත්තකොට

නිබිදඋපයා (35 – 34,) > කලකිරීම් උපදවා (උප්පාදෙත්වා් > උපයය උපාය් > උපයා)

නිම් (144 - 23) තිමිවලල්ල-රථයේ යකඩ පට්ටම ගසන්නේ නිම් වලල්ලෙහිය

නිම (76 – 2 0 + 80 – 3 5 + 112 – 12 + 161 – 8 + 232 - 15) මඟවියදම - මාර්ගොකපකරණ

නිමන්බව (149 - 20) නිවුණුබව - සංසිදුනුබව (තිම්මාන > තිමන)

නිමන කරනු ලැබේ ................ (49 - 19) මාතය නොකරනු ලැබේ.

නිමිත්තගගාහ (32 - 35) ස්ත්රීා පුරුෂයන්ගේ ස්වරූපය සහ ඔවුන්ගේ අවයව සුහවශයෙන් සිතීම.

නිමියා දැනැය් (101 - 30) අවසානවූ බව දැනැ

නිමුඩුබත් (272 - 1) කුඩු සහිත නිවුඩුහාලේ බත්.

නියනුය (12 - 33) පමුණුවන්නේය 71 – 5, 6 බලනු.

නියරක් (22 – 8 2) ආකිරයක් (නීහාර > නිහර > නියර)

නියන (102 - 2) හසුරුවන, පාලනය කරන,

නියං වැසි (164 – 2 6) අකල්වැසි (නිදාඝ > නියඟ > නියා)

නියදසින් (115 – 1 0) ක්රරම දහසින්.

නියමු (250 - 4) නියම කරන ලද (නියමිත > නියමිය > නියමුය > නියමු.) 255 – 11 බලනු.

නියුණු (53 8) පහත් (නිහීණ > නිහණු > නියුණු)

නියූවේ (26 - 25) ගෙනයන ලද්දාවේ (නීත > නියු > නියූ)

නියොදු (133 - 36) දුන්නේය 111 – 27 බලනු.

නිර්දිෂ්ට විෂය පඤචමි ............. දක්වන ලද ක්රිදයාව විෂයකොට ඇති පඤචමිය,

නිරුත්පිළිසැඹි (76 – 17 + 271 - 14) නිරුක්තිය සම්බන්ධයෙන් පවත්නා විශිෂ්ට නුවණ.

නිරුතති (7 – 2 3) නිර්වචන වශයෙන් වාක්යවයක් - කොටස් කොට දැක්වීම.

නිලදොර (27 - 17) ගාමද්වාරයෙහි - මේ නිල ශබදය “නිලයම්” ශබදයෙන් ආ හැකිය.

නිලමැසි (154 - 16) මෙහි “නිල” ශබදය ග්රාමම වාචක වේ.

නිලයනෙනි (145 – 2 1) වාසස්ථානයෙන්.

නිළුඹු (228 - 21) නෙලුමී

නිවජ්ධැම් (124 - 27) නිරව්යන ධර්මව.

නිවන් (38 – 5 + 53 – 18 + 107 - 27) ඇත්වන (නබ්බත්න > නිවන්)

නිවැසූවෝ (40 - 1) නිවාසනය කළාහු. හැනැදාහු. (නිවාසිත > නිවැසිය > නිවැසුය > නිවැසූ)

නිවැහූ (255 - 10) සැනසූහ.

නිෂ්යූන්ද(යෙන් (86 – 12, 13, 15, + 266 27) අප්ර>ධානවූ අවශෙෂයෙන් (73 – 28, 36) බලනු.

නිසිතා (41 - 17) සුදුසු (44 – 24 + 103 32) බලනු (අනුච්ඡවික > අනුසි > නුසි > නිසි)

නිසිරිබෝලව් (64 - 19) එකාන්තයෙන් කාළකණ්ණි වූම්හ. ලව් යන්න වත ශබදයෙනුත්, නිසිරියන්න නිශ්රී1ක ශබදයෙනුත් ආයේය. නිසිරිවමෝ, යි සිටියේනම් මැනවැයි සිතේ.

නිස්හිටි (205 - 16) නිස්වාසය. නිස්වස් හෝ නිස’යි සිටියේනම් මැනවැයි සිතේ.

නිසන්වන (96 - 32) නිශ්ශබිදවන (නිඃ ස්වර්න > නිසන්)

නිසහ (206 - 6) සියලු ගවයන්ට වඩා ශ්රෙ ෂ්ටවූත් බර ඉසිලීමෙහි සමථිවූත් ගවයා.

නිසරසිටි (259 - 26) ආශ්ර ය කොට සිටි (නිශ්රීය > නිසරි)

නීකුඹුහු (43 – 81, + 289 - 22) තිධිකුම්භීහු (නිධි > නිහි > නී)

නීහරණාදී විසින් (28 -, 15) බැහැර කිරීම් ආදී වශයෙන්

නූතන් (26 – 22 , 279 - 26) (අනොතත්ත > අනුතත් > නුතත්)

නුපුසැඳමැ (106 - 26) නොබිව් කල්හිම (පීත > පිය > පුසු > පුය් > පූ)

නුහුය (36 – 5 +) (නහුත > නුහුත > නුහුය > නුහු) අමාවතුර 36 – 27 බලනු.

නුහුබද් (14 – 9 + 65 - 26) ලුහුබැන්දේය. (අනුහුබද් > නුහුබද්)

නුහුස්වයි (274 - 8) නොඔසොවා, උසස් නොකොට යනු අථියි. මෙහි පාළිපාඨය අනුස්සාදෙත්වාන යනුයි. එය මුද්රිොත දම්පියා අටුවායෙහි නොපෙනේ. එහි පෙනෙන්නේ අනොසාදෙත්වාව අනුස්සාදෙත්වා. යන දෙපාඨයම එකතැන තිබුණුබව ගැටපදයෙන් පෙනේ. ඒ ප්රුයෝගයම තැනටත් ගැළපේ. අනොසාදෙත්වාට යන්නට අථියදෙන ලද්දේ නොඔහවස් කියාය. පහත් නොකොට හෙවත් නින්දාෙ නොකොට යනු එයින් ගතැයුතු අථියවේ. එවිට අනොසාදෙත්වාෙ අනුස්සාදෙත්වා යන පාඨ දෙකට පහතුන් නොකොට උසසුත් නොකොට යන අථිය ගත හැකිය. (අනුස්සාදෙත්වාා > අනුහුසුවයි > නුහුසුවයි > නුහුස්වයි) ඔවහස් යන්නත් බලනු.

නෙඛම් අහිරී (136 - 16) නෛෂ්ක්රාම්ය යෙහි ඇලීම (අභිරති > අභිරැයි > අභිරී)

නෙම්හයි (88 - 10) පමුණුවම්හයි.

නෙරැ (271 - 25) බැහැර කොට (නීහරිත්වා > නෙරැය > නෙරැය් > නෙරැ)

නෙළ (263 - 29) ඉවත් කරගත් නෙළ යන්න “නීහරිත” ශබදයෙන් ආ හැකිය.

නෙළනු (137 - 5) නෙලීම (223 - 18)

නෙළහු (271 - 5) බැහැර කළහු

නෙය්යාඅර්ථ (251 - 28) අමුතුවෙන් එල්වා කියැයුතු අථිය නෙය්යාආර්ථ නම්, “මතරංපිතරංහනත්වා ” යන තැන පෙනෙන මාතු පිතු යන දෙශබදයෙන් ප්රහසිඬ මවු පියන් නොවැ තෘෂණාවත් අසම්මානයත් දෙක එළවා කියැයුතු හෙයින් ඒ මාතු පිතු දෙශ ශබදය නෙය්යාතර්ථයෙන් යුක්තය. ධාතු පුඤජනයට ස්ත්රීෙ පුරුෂාදී නම් යෙදෙන්නේත් නෙය්යාෙථි වශයෙනි.

නෛමිතතික (3 - 5) යම්කිසි හේතුවකින් ලැබෙන ඵලය-ගසේ සෙවන යන තැන ගස නිමිත්තත් සෙවන නෛමිතිකත් වන්නාක් මෙනි.

නෛරුකතිකවිධි 5-24, වර්ණණාගම, වර්ණණ විපර්යාරුෂ ස, වර්ණණ විකාර, වණණනාශ, ධාත්ව4ත්වා තිශය යෝගය යන පස. ගො + ඉන්රඃාස යන්න වර්ණ,ණාගමයෙන් ගවෙන්රඃක කියාද හිංස යන්න වර්ණණ විපයර්යා්සයෙන් (අකුරු පෙර පසු වීමෙන්) සිංහ කියාද ෂෂ්දශ යන්න වර්ණනාශයෙන් පෘෂොදර කියා ද සිටී.

නොඅරවය් ...................... ආරොපනය නොකොට, (ආරොපෙත්වාද > අරවය > අරවය්)

නොඇක්තාහ (190 - 13) නොමැඩුහ. නොපෑගූහ (අක්කනන්ත > ඇකුත්)

නොඇදිනිය බැවු (97 - 2) බොහෝ කලක් නොපත්නා බව (අඬනීය > ඇදිනිය)

නොඉටුවජ් ........... අධිට්ඨාන නොකළත් (ඉටුවද් > ඉටුවද > ඉටුවජ්)

නොඋකුම්වා (82 - 16) නොඉක්මවා

නොගුළුවහට (119 - 5) නොග්ළිහුණු තැනැත්තාට. (ගළිත > ගළිය > ගුළිය > ගුළුය > ගුළු)

නොජැඟිකමට (265 – 1 9) නොජගිකමට, යනුත් පාඨයි. මවු පියන් පොෂණය නොකිරීම් සඬඛ්යා.ත කර්ම–යට, (ජග්ගිත > ජැගිය > ජැඟි)

නොජමහණ් තෙපුල් තෙප්ලුව (131 – 2 7) ශ්රටමණයන් විසින් කියයුතු තෙපුලුත් නොකීයෙහිය. ‘තොජ’ යන තැන ‘ජ’ කාරය සමුච්චයාර්ථයෙහිය. නොදගිහි ‍තෙපුල් තෙප්ලුව යනු එයින් සමුච්චය කෙරෙයි.

නොජිවිය යුතුවට (113 - 4) දුවන්නට යුතු නැති බවට

නොජිවියහ ............... ජීවයක් නැත්තාහ.

නොතමා කුළෙහි (132 - 12) තමාගේ නොවන (අනුන්ගේ) කුලයෙහි

නොතැදිගත් (293 - 2) නොතැතිගත් (තන්දින > තැදි > තැති)

නොදක්වය් (106 - 4) නොදක්වා

නොදන්නි (50 – 3 5) (නොදතිති > නොදත්ති)

නොනට්වුහුමෙ (73 – 3 3) නොනටූවූවාහුමය. (නොනටුවහු > නොනටුවුහු > නොනට්වුහු)

නොතිලනු (231 – 3 0) නිල්පාට තණකොළ තිබෙන තැනකින් ඒවා ඉවත්කොට පිරිසිදු කිරීමත්, එසේ පිරිසිදු කළ ස්ථානයත් නොතිලනු ශබදයෙන් අදහස් කරනු ලැබේ.

නොපක්මි (153 – 1 6) නොපැසවන ලද මීපැණි හෙවත් අලුත්ම මීපැණි

නොපට්වය් (138 - 6) නොසංසිඳුවා, යටපත් නොකොට, නොහික්මවා, නොසලකා. (පඨ ලෙත්වා > පටවය > පට්වය්) 136 – 3 බලනු.

නොසපුණුත්වැ (131 – 1 9) “නොපසපුණුත්වැ” යනුත් පාඨයි.නොපිළිගන්නෙක්වැ යනු අත්වුයි. (සමඟුණන්ත > සපුණත්)

නොපවුජුවත්වා (44 – 1 1) පැවිදි නොකෙරෙත්වා

නොපායවීනු යන (26 - 7) ප්රණකෘතිය හෙවත් ස්වභාව නොවේ යන මෙහි අන්තනුකාරය වැඩිසේ පෙනේ. තවත් සොයනු.

නොපිරිවැටියහෙයි (66 - 8) පරිවර්තසනය නොකළ හැකි වෙයි. හොඳින් අකුරු කියවනු සඳහා සුදුසු පරිදි මුඛය ක්රි්යා කරවීම මෙහි කියූ පරිවර්තරනය නමි.

නොපිළිජැඟිය හැකි (97 - 24) මෙහි පටිග්ගනය නම් පිළියම් කිරීම සහ සාත්තු කිරීම වේ.

නොපිසිනෙන් (106 - 84) නොපායසෙයින්, යනුත් පාඨයි. නොවැසුනෙන් යන අථිය සුදුසුසේ පෙනේ. (වි. ම. ස. 2 - 379)

නොපාළිකොසනු .............. ප්රමතික්ෂෙප නොකිරීම. (පටිකෙකාසන > පිළිකොසනු)

නොපුහුන් බැවින් (74 – 3) ප්රයහීණ නොවූ බැවින් (පහීණ > පුහුන්)

නොපුහුනුයෙයි .......... පොහොසත් නොවූයේය. ‘නොපොහොනු’ කියාත් සිටිය හැකිය.

නොපුසුනම් පොෂණය නොකරව් නම්.

නොබිමියැම (66 – 2 2) ආවෙස නොවැම (අභිමුඤචිත්වාක > අබිමිසැ > බිමිසැ)

නොබුනුමෙ (191 - 27) නොබිඳුනේමය.

නොහැවූපදමතු (7 – 8 1) ප්රේකට නොවූ අර්ථඤ ඇති පද පමණක්.

කොමඬනෙජු (173 - 11) මර්දපනය නොකරන්නේද

නොමැලයී .................. නොමැළවුණු තැනැත්තිය.

නොමැසියහට් (171 - 18) නොඉවසීම් සඬඛ්යාරත අමර්ෂ්ය නැත්තාහට (සං. අමර්ෂි පා. අමස්ස සිං. ඇමැසි > මැසි)

නොමිසිසිඛ ඇනියේයි (119 - 19) නොමිදුණු හික්මීම ඇත්තේය. (මුඤවිත > මුසුය > මිසිය > මිසි)

නොමිස්සහෙයි (62 - 22) නොමිදිය හැකිසේ. (මුඤවිතුං > මිසිය > මිස්ය > මිස්ස)

නොමිසියේ නම් .................. නොමිදුනේ නම් වේ. නැසීයේ යනු අප පාඨයි.

නොයෙජෙය් (73 - 12) නොයෙදී.

නොහෙයිනැයි ................... නොහැකිදැයි යනු අර්ථියි. (නොහෙහිනැයි > නොහෙයිනැයි) මේ “නැ” යනුව ප්ර.ශ්නිර්ථයයෙහි යෙදෙන “නු” යන්න මැයි. “හෙහි” යනුව හෙ (හැකිවීමෙහි) දයින්නිපන්නේය.

නොඑප්යෙනහිරුහීමෙ (35 - 10) ඉර නොබැස්ස කල්හිම. (නොයෙප් සෙන යනුත් පාඨයි.) එප්සෙන යන්න කොයින් ආවක්දැයි නොදැනේ. එබීහෙන යන්නම එසේ සෑදුනේදැයි සොයා බලනු. පහත්වැ වැටෙන යනු අර්ථේයි. (එබීහෙන > එබ්හෙන එප්සෙන) සංපජ්ජන ශබදයෙන් ආයේ නම් වැඩීම්එසවීම් යන අර්ථ්යන්හි වැටේ.

නොරඹුරු (197 - 22) රහස්, අවකාශ ස්ථානය අඹුර නමුත් අනවකාශ හෙවත් නොරහස් ස්ථානය නොරඹුර නමුත් වන්නේය. (අම්බර > අඹුරු)

නොරැඳුනායෙන් (32 - 27) “නොරැඳුනායෙන්” යනු ශුඬ පාඨය දැයි සොයනු. පඬුනොගසන ලද හෙයින්.

නොවත්නා බැවින් (18 - 35) නොපවත්නා බැවින් (වත්තන > වත්නා)

නොවජනවුහට (10 - 30) නොපැමිණෙන්නාහට (නොවජනහුහට > නොවජනවුහට) වජ (ගමන්හි) ධාතුයි.

නොවැජැයි (104 - 14) නොවැදුවාය. (නවිජායි > නොවැජැයි)

නොවිකා (291 - 19) නොවිකා යනු අප පාඨයක්දැයි සොයනු. නොවිකුණා, යනු අර්ථවයි. විකා යනුව වික්කයිත්වා0 යන්නෙනුත් ආ හැකිය.

නොබුත් පසයෙන්වන දුක් පිළිසෙය් සුව (250 – 2 6) අනුභව නොකිරීම නිසා ඇතවන දුක් වසන සැපය. මේ වාක්යවය දක්වන ලද්දේ මත්තාසුඛය (පමණින් යුත් සුව) තෝරනු සඳහාය. ආහාරානුභවයෙන් ලැබියැ හැක්කේ ආහාර නොගැනීමෙන් ඇති වන දුක. වසන, හෙවත් යටපත් කරන සැපය පමණකි. ඊට වඩා උසස් නිවන් සැප ආදී සැපයක් නොලැබියැ කුඩා සැපයකි.

නොයියහිණිමි ................ නොඉය හැකි වීමි. (නොඉය > නොයිය)

නොසත්හු (261 - 32) ශාන්තවූවෝ නොවෙත්.

නොසමජහය් (58 - 18) සමාන ජාති නැතියන් සමග. (“නොසජයි” යනු මුද්රෝණ දෝෂයි.)

නොසමජැපිතෙක් (62 - 13) සමාන ජාති නැති පුතෙක් හෙවත් අවජාත පුතෙක්.

කනායමවිවා (15 - 3) අසමාන විපාක. (විපාක > විවහ > විවා)

නොරහස් (156 - 84) වහා. (නචිරස්සං > නොසරස්)

නොසහනු (100 - 29) සිඬ නොකිරීම. (සාධන > සාහනු > සහනු)

නොයහියිහි (94 - 24) නොහැකි විහිද, (නාසකඛි > නොසහි)

නොසැමුණු බැවින් .................... සමාන නොවූ බැවින්.

නොසියමනා (290 - 9) අසතුටු සිත් ඇති (සකමන > සියමනා)

නොසිලියනුය (33 - 21) චඤවල නොවන්නේය. (චලිත > සිලිය)

නොසෙයින් (201 - 6) නපුරු කොට (ක්රි.යා විශෙෂණ) ක්රහමානුකූල නොවනසේ.

නොහටනුයෙහි (233 - 2) නොවැඩෙන කල්හි, හට (පා. සණ්ඨා ධාතුයි.)

නොනැහැක්වීමුදු (211 - 18) විනාශ නොකරවීමද, නස යනු ධාතුයි.

නොහියදී (231 – 1 9) වැටෙන්නට ඉඩ නොදී. හෙ (පතිත වීමෙහි) ධාතුයි.

නොහික්තව (177 - 21) නොහික්මුණු තැනැත්ත, (නසික්ඛිතක > නොගික්තව) මේ වකාරය ආමන්ත්රුණාර්ථ1යෙහි යෙදෙන්නටත් පුළුවන.

නොහික්කිය (157 - 37) නොහික්මුණුතැනැත්තිය, (නොහික්තිය > නොහික්කිය)

නොහියදිවන (158 - 5) හිතය හෙවත් අභිවෘඬිය නොදක්වන (හිත > හිය) දිවන යනුව දීපන සදින් ආයේය.

නොහුණජ් (60 – 2 5) ක්ෂයය නොවුවත්, නොගුණජ් යනුත් පාඨයි. ඒ පාඨය වඩාත් ගැළපෙන බැව් පෙනේ. “ඛීණ” ශබදයෙන් ලෙහෙසියෙන් ආහැකි හෙයිනි.

නොහොළ (127 - 84) නොවියලුණු. හොළ යනුව කොළාප ශබදයෙන් ආහැකිය. (කොළාප > කොළොව් > කොළ > හොළ) කොළාප යන්නට මැදුම් සඟි අටුවාහි අර්ථ දී තිබෙන්නේ ජින්නහසනහ කියාය. තෙතමන සිදීගිය හෙවත් වියැලුණු යනු එහි අර්ථොයි. 285 – 5 බලනු.