ගුත්තිල කාව්‍ය වර්ණනා - වර්ණනා ii

81. පෑ මහිම මහි දි ව හිමි ඔබ1 සස්න පැවි දි ව පිළිවෙත්හි නොලැ දි ව වයිර බැඳ ඔබ කෙරේ වැර දි ව හිමි, ස්වාමිනි; ඔබ සස්න, ඔබගේ ශාසනයෙහි; පැවිදිව, ප්රුව්රනජිත ව: මහාදිව: සෘද්ධි ඇතිව; මහිම පෑ, මහත්ත්වය ප්රඔකාශ කොට2; (ඉක්බිති), පිළිවෙත්හි, ප්ර්තිපත්ති ධර්මයෙහි; නොලැදිව, ශ්රටද්ධා රහිත ව; ඔබ කෙරේ, යුෂ්මතාණන් වහන්සේ කෙරෙහි; වැරදිව, විරොධි ව දෝ හෝ නොහොත් සාවද්යත ව; වයිර බැඳ, ආඝාත බන්ධනය කොට - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. පෑ මිහිම මහිදිව දෙවදත්ත ස්ථවිරයන් මහත් ඍද්ධි ඇතිව මහිමය ප්රයකාශ කළ පරිදි ‘පෙර වයිරෙන් බැඳි’ යනාදි කවෙහි විස්තරාර්ථ වර්ණනයෙහි බලන්න. (44. සං. 1 සං. 2)

සං. 2. ස්වභාවොක්තියි

1. හිමිසඳ - හැම 2. මහිදිව, මහර්ධිමත් ව; මහිමි පැ, මහත්ත්වය ප්රෙකාශ කළා වු ; හිමි, ස්වාමිනි - යයි ද අර්ථ කියත් ගුත්තිල කාව්යව වර්ණවනා 73

82. ‍මොකැදුරු හිමි නි සා ලැබ සිවු දහන්1 සක සා තෙවලා බණ අ සා මෙ ඔබ තම ගුරු නොවෙයි පව සා මොකැදුරු, මොක්ෂාචාර්ය වූ; හිමි නිසා, ස්වාමින් නිශ්ර්ය කොට ගෙණ; සිවුදහන්, චතුර්ධ්යරනයන්: සකසා, මනා සේ; ලැබ, ප්රකතිලාභය කොට, තෙවළා බණ. ත්රිචපිටක ධර්මය; අසා, ශ්ර වණය කොට (ඉක්බිති ව) ; මෙ ඔබ : මේ යුෂ්මතුන් වහන්සේ; තමගුරු ‍නොවෙයි, ආත්මාචාර්ය නො‍ වේ යයි; පවසා, ප්ර්කාශ කොට - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. 39 වෙනි 40 වෙනි කව්වල අර්ථවර්ණනා බලන්න සං. 2. ස්වබාවොක්තියි

83. දෙව්දත් තෙර නිව ට පැමිණියේය යි වනස ට තම කී බස් එවි ට මෙසේ පැවසූ ස‍ඳෙහි මුනිඳු ට නිවට, ලඝු වූ; දෙව්දත් තෙර, දෙවදත්ත ස්ථවිර තෙමේ; වනසට විනාශයට; පැමිණියේ යයි: ප්රා;ප්ත වු‍ෙය් යයි; තම කී, කමන් කථනය කළා වු; බස්, වචනයන්: එවිට, එකල්හි: මෙසේ, උක්තප්රශකාරයෙන්; මුනිඳුට, සර්වඥයන් වහන්සේහට; පැවසූ ස‍,ඳෙහි, ප්රේකාශ කළ කල්හි- මතු සම්බන්ධයි

සං. 1. දෙව්දත්තෙර නිව ට පැමිණියේ යයි වනස ට

38. සං 1.41.සං. 1 බලන්න සං. 2. ස්වබාවොක්තියි දැන් සර්වඥයන්වහන්සේ විසින් දෙශනාරම්භයට පූර්වනිමිත්ත කොට අතික්රා න්ත වස්තුවක්හුගේ උපන්්යාවසය ප්රයතිෂ්ඨාපිත බැව් ගෙන හැර දක්වන්නාහු ‘දැන් මතුද’ යනාදි පද්යගද්වයක් කියත්.

84. දැන් මතුද මෙ නිව ට පළමුත් ගුරුව සිටි ම ට නිකරුන වයිර කො ට පැමිණියේ යයි මහත් වනස ට

1. පසුන් - 2. (සිවුපසුන්, චතුවිපස්සනාවන්) 74 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණ(නා

දැන් මතුද, ඉඳානිං මාත්ර‍යෙක් ද? (මේ වර්තමාන කාලයෙහි පමණක් ද?) (නො වේ මැයි); පළමුත්, පුරුවයෙහි ද; ගුරුව සිටි, ආචාර්ය ව සිටියා වු; මට, අස්මත්හට; නිකරුණ, අකාරණයේ; වයිර කොට, ආඝාත කොට; මෙ නිවට, මේ නිර්බල තෙමේ; මහත් වනසට, මහත් විනාශයට; පැමිණියේ යයි, ප්රාිප්ත වුයේ යයි - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි

85. දෙසුම් රිවි උදය ට මෙතෙපුල් අරුණු රැස්කො ට සුගතිඳු උන් කල ට සෙබෙන් යති‍ඳෙක් සෙමෙන් නැඟිසි ට දෙසුමි රිවි, දෙශනා නමැති සූර්යයාගේ; උදයට උද්ගමනයට; මෙතෙපුල්, මේ වාක්යිය; අරුණුරැස් කොට, අරුණාලෝකය කොට; සුගතිඳු, සුගතෙන්ද්රටයා; උන් කලට, වැඩ උන් කල්හි; සෙබෙන්, සභ‍ා‍ෙයන්; යති‍ඳෙක්, යතින්ද්රලයෙක්; සෙමෙන්, සෞම්යලතායෙන් (සන්සුන් ලිලායෙන්); නැඟි සිටි, සමුත්ථිත ව සිට - මතු සම්බන්ධයි

සං. 1. ප්ර්ථම භාගය රූපකයි. ද්විතිය භාගය ස්වභවොක්තියි. මුළුල්ල සංඍෂ්ටියි. දැන් උපන්යධස්ත ව‍ු අතික්රා න්ත වස්තුව දෙශනා කොට වදාරන සේ මහා සංඝයා විසින් ආරාධිත බැව් දක්වන්නාහු ‘වැඳ මුනිඳු’ යනාදි පද්යොද්වයක් කියත්.

86. වැඳ මුනිඳු සරණ ත මුදුන් මල’සුන් මුදුන ත රතැඳිලි1 සහස්ප ත පුදා සිට පැවසීය මෙ පුවු ත මුනිඳු සරණත, සර්වඥ ශ්රිඅචරණය; වැඳ, ප්රාණාමය කොට; මුදුන්, ස්වමස්තක නමැති; මල සුන් මුදුනත, පුෂ්පසාන මස්තකයෙහි, රතැඳිලි සහස්පත, රක්තාංජලි සහස්රුපත්රලය; පුදාසිට, පුජා කොට සිටි; මෙ පුවත, මෙ වක්ෂ්යහමාණ ප්රසවෘත්තිය; පැවසිය, ප්ර කාශ කළේය.

සං. 1. වැඳ මුනිඳු සරණ ත මුදුන් මල සුන් මුදුන ත (සරණත, වරණාන්තය - මුදුන, මස්තකාන්තයෙහි) මේ දෙතැන්හි දෘශ්ය මාන වු ‘අන්ත’ ශබ්දය තෙම අර්ථ රහිත වූ වාග්දීප්තිය පිණිස වු පද පුරණ ශබ්දයකි. කියන ලදි

1. රත’තුල් - 2; රතැඟිලි-10 2. මෙපවත -9.

ගුත්තිල කාව්ය වර්ණතනා 75

අන්තො (නිත්ථි) සමිපෙ වාවසානෙ පදපුරණෙ (ස්ත්රිව ලිංගයෙහි නුවු ‘අන්ත’ ශබ්දය තෙම සමිපයෙහි ද, අවසානයෙහිද පදපුරණයෙහිද වේ) සං. 2. ප්රයථම පාදය ස්වභාවොක්තියි. සෙසු පාදයෝ රූපකයි සං. 3. ‘පෑ මහිම’ යනාදි කවෙහි සිට මෙතැන් දක්වා පට්පද්යාපත්මක කුලකයයි.

87. දෙව්දතු1 පෙර දව ස කළ දෙය හිමි ඔබට මි ස ‍‍නොඳැනෙනුය2 සමතැ ස එයින් වදහළ මැනිවි තතු ලෙ ස දෙව්දතු, දෙවදත්තයා විසින්; පෙර දවස, පූර්ව කාලයෙහි; කළ දෙය. කරන ලද ක්රිදයාව වනාහි; හිමි, ස්විමිනි; සමතැස, සමන්ත වක්පුස් වු; ඔබට මිස, යුෂ්මතුන් වහන්සේට විනා(අන්යහයන්හට); නොදැනෙනුය, විඥතවනු නො වෙයි; එයින්, එසේ හෙයින්; තතු ලෙස, තත්ව ප්රනකාරයෙන්; වදහළ මැනවි, ප්රයකාශ කළ යෙහෙකි. (ඒ ප්ර්වෘත්තිය යනු අධ්යාරහාර කරගන්න.)

සං. 1. නොදැනෙනුය සමතැස සමන්ත චක්ෂුසින් සමුපෙතනුයි බුදුහු සමතැස් නමි, ඒ ඔවුන්ගේ සමන්ත චක්ෂුස් නම් සර්වඥතාඡානයයි. ඒ ඇසින් ‍ෙනාදක්නා දෑ නැත්. එයින් කීහ - න තස්ස අද්දිටථමිධත්ථි කිඤ්චි අථො අවිඤඥතමජානිතබ්බං සබ්බං අභිඤ්ඤාසි යදත්ථින ඤෙය්යංැ තථාග‍තො තෙන සමන්තචක්ඛු ‘ ඔවුන් විසින් අදෘෂ්ට වු කිසිත් මෙහි‍ නොමැත්තේය; තවද ඔවුන් විසින් අවිඥත වු අඥෙය වු කිසිත් ද නොමැත්තේය; දතයුතු වූ යමක් ඇද්ද ඒ සියල්ල ඔවුහු අබිඥනය කළෝ; එහෙයින් තථාගතයෝ සමන්තචක්ෂුස් වෙත්.’ සං. 2. ස්වභාවොක්තියි. දැන් සර්වඥයන්වහන්සේ විසින් අතික්රායන්ත වස්තු ප්රඇකාශක වූ ධර්ම දෙශනාව ආරම්භ කළ බැව් දක්වන්නාහු ‘මෙලෙසින්’ යනාදි පපද්යේත්රමයක් කියත්.

88. මෙලෙසින් එ යති ස ඳ ආරාදනා කළ ස ඳ තෙකල් දත් මුනි ස ඳ සුදැසි පෙර විසි නැණින් පිරි සි ඳ

1. දෙව්දත් - 2 2. නොදැනේය - 1 76 ගුත්තිල කාව්ය් වර්ණ නා

මෙලෙසින්, යථොක්ත ප්රවකාරයෙන්; එ යති සඳ, ඒ යති චන්ද්ර යා; ආරාදනා කළ සඳ, ආරාධනය කළ කල්හි; තෙකල්දත්, ත්රි,කාලවෙදි වූ(කාලත්රඅයචර්ති ධරමයන් ඥානය කළා වූ); මුනිසඳ, සර්වඥයන් වහන්සේ; සුදැසි, සුෂ්ටුදර්ශි වු; පෙරවිසි නැණින්, පුර්වෙනිවාසානුස්මෘතා ඥානයෙන් පිරිසිඳ, පරිච්ඡේද කොට (අගතෙක් මනා සේ අවලොකනය කොට) - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. තෙකල් දත් මුනිසඳ කාලත්රතය නම් අත්ත, අනාගත, වර්තමාන යන මෙයි. සං. 2. සුදැසි පෙරවිසි නැණින් පිරිසිඳ පූර්වෙනිසානුස්මෘති ඥනය නම් මේ අත්බැවිහ් සිදු වූ දේ මෙන් ම පෙර ආත්ම භාවයන්හිදු සිදු වූ දේ සිතට කැඳවා ගැන්මට උපකාරි වූ ඥානයයි. මෙහි ‘පිරිසිඳ’ යන සකර්මක පූර්වක්රිකයාවට කර්මය ‘හිමපටලෙන්’ යනාදි මීට තුන්වැනි ‍කවෙහි පෙනෙන්නා වූ ‘ඉකුත්වත්’ යනුයි. සං. 3. ස්වබාවොක්තියි.

89. කුරවි1 නද විර ස කර වණෙනදට අපහ ස පසිඳු මුළු ලෝ කු ස විහිදුවා දිය නදන බඹ ‍ගො ස කුරවිනද, කුරවීකනාදය; විරස කර, රස රහිත කොට; වෙණ නදට, වීණා නාදයට; අපහසකර, අපහානස ‍‍කොට; මුළු‍ලෝකුස, සකල ලොක කුක්ෂියෙහි; පසිඳු, ප්රසසිද්ඛ ව ; සිය නදන, ජගන්නන්ද වූ; බඹගොස, බ්රාහ්මහ ‍ඝොෂය; විහිදුවා, නිකුත් කරවා - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. කුරවි නද විරස කුරවීකයෝ නම් කොකිල පක්ෂි විශෙෂයකි. මොවුන්ගේ ස්වරය කෙතරම් මධුර ද කිවහොත් ඔවුන් කුල්නා කල්හි චතුෂ්පාදදිහු මධුමදමුදිතයන් සෙයින් ලලිතාරම්භ කෙරෙත්; ගොචරයෙහි ව්යාාපෘත වූ චතුෂ්පාදයෝ මුඛයෙන් ගත් තණකබල හෙළා පියා සිට ඒ හඞ අසත්; චණ්ඩමෘගයෝ ක්ෂුුද්රච මෘග‍යන් ලුහුබඳනාහු නඟාගත් පා බහා නොතබා සිට අසත්; ක්ෂුචද්රුමෘගයො මරණ භය පියා සිට අසත්; අහසින් යන පක්ෂිහු ද පක්ෂ ප්ර සාරණය කොට සිට‍ අසත්; දියෙහි මත්ස්‍ට යෝ ද කර්ණපටල නො සොල්වා සිට අසත්. කවද එම කුරවී කෙවිලිලෝම යට සඛාවේ සිට නාද පවත්වා මත්තෙහි සාඛාවට නැඟි හිඳ තමන්ගේ ශබ්දයෙහි අනුනාද රසය කත් පුරා විඳිත්. මෙබඳු කුරවි රැවට

1. පුරවි - 4 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණ නා 77

ශතභාගයෙන් හෝ සහස්රියෙන් හෝ වැඩි මධුර ස්වර බුදුන්ට ඇති බැවින් බුදුන්ගේ ඒ ස්වරය තෙම කුරවිකනාද රස රහිත කෙරෙයි හෙවත් අත්ය ර්ථයෙන් පසු කෙරේ මැයි.

සං. 2. විහිදුවා දියනදන බඹ‍ගොස බ්රරහ්මස්වා කිසේය යත්; සෙස්සෝ ජින්නස්වර වෙත් ම ය, හින්න ස්වර වෙත් ම ය. කාකස්වර වෙත් මය, බ්රයහ්මයාගේ ස්වරය වූකලි පිත්තශ්ලෙෂ්මාදින් අපරිරුද්ධ වන බැවින් විශුද්ධ වෙයිව. බුදුහුදු මෙසේ වූ මහා බ්රලහ්මයාගේ ස්වර සදෘශ ස්වර ඇතිවන බැවින් බ්රුහ්මස්වැ නම් වෙත්. සං. 3. ව්යැතිරෙකාලංකාරයයි.

90. හිම පටලෙන්1 වැ සී නොදිසි සිසිබිඹු සදි සී සිටි බවයෙන් වැ සී ඉකුත් වත් මේ ලෙසින් පැව සී හිම පටලන්, තුහින පටලයෙන්; වැසී, සංජන්ත ව; නොදිසි, අදෘශ්යකමාන් වූ; සිසබිඹු සිදිසි, චන්ද්රපබිම්බය සදෘශ ව; වබයෙන්, සංසාරයෙන්; වැසි සිටි, ප්රබතිච්ජන්නව සිටියා වු; ඉකුතිවත්, අතික්රාෙන්ත වස්තුව හෙවත් වෘත්තාන්තය; මේ ලෙසින්, මේ වක්ෂ්ය මාණ ප්ර්කාරයෙන්; පැවසී, ප්රවකාශ කළ සේකි. ‘මෙලෙසින්’ යන්නේන් ආරබ්ධ වූ 88 වෙනි කවෙහි පටන් මෙතැන් දක්වා විශෙෂක යි. සං. 1. උපමාලංකාරයක් ගර්හිත කොට ඇති ස්වභාවොක්තියයි.

කථා ප්ර ස්තාවය සමාප්තයි. මෙසේ සර්වඥයන්වහන්සේ විසින් ආරබ්ධ වූ ධර්මකථොපාඛ්යාතනයෙහි කථානායක වූ ගුත්තිලාචාර්යයන් වර්ණනා කරනු පිණිස දැන් පළමු කොට ඔවුන් නිවාසභූමි වූ වාරාණසි නගරය වර්ණනා කරනුවෝ ‘ඉසුරෙන්’ යනාදි කව් කියත්.

91. ඉසුරෙන් ඉඳුරුපු ර පසුකරන සව්සිරිබ ර බරණැස් නම් පව ර පුරෙක් විය දඹදිවෙහි2 පුවත ර ඉසුරෙන්, ඓශ්වය්ය් නාය කරණ කොට ගෙන; සව්සිරිබර ඉඳුරුපුර පසු කරන සවසිරිබර, සකලශ්රි්න් භරිත වූ; ඉඳුරුපුර, ඉන්ද්රිපුරය (අමරාවති නගරය, )

1. පටලින් - කිසි 2. දඹදිව්හි - 1 78 ගුත්තිල කාව්යක වර්ණනනා

(405-414); පසුකරන, පශ්චාදිභූත කරන්නා වූ; බරණැස් නම්, වාරාණසි නම් වූ; පවර, උතුම් වූ; පුවතර, ප්රචසිද්ධ වූ; ප‍ුරෙක්, නගරයෙක් තෙම; දඹදිවෙහි, ජම්බුද්වි‍පයෙහි; විය, වූයේයි.

සං. 1. බරණැස් නම් පවර වාරාණසි නම් නගරය තෙම වර්තමාන කාලයෙහි ද එම නමින් ම ප්රිකට ව පවති. ඒ නගරය වනාහි ජම්බුද්විදප මධ්යනදෙශයෙහි ගංගා නදියගේ වාමතීරයෙහි පිහිටා තිබේ. සං. 2. උපමාලංකාරයයි.

92. දුසිරි නවතා දෝ පිරිතිරෙන ඉසුරට දෝ ඉඳි කළ මෙන් සො ‍දෝ බැබළි එපුරෙහි පවුර ‍කල ‍දෝ දුසිරි, දුශ්චරිතයන්; නවතා‍දෝ, නිවාරිතකර දො‍ෙහා; (නැතහොත්) පිරිතිරෙන, නගරය පූරිත කොට පරිවාහප්රාවප්ත වූ; ඉසුරට‍දෝ, ඓශ්චර්ය්ය්ි යට (ආවරණ පිණිස) දෝ හෝ; සො‍ඳෝ, මනා සේ; ඉදි කළ මෙන්, නිර්මිත කරන ලද්දාක් මෙන්; එපුරෙහි, ඒ නගරයෙහි; කලදෝ පවුර කලධෞත ප්‍රාකාරය තෙම; බැබළි, භ්රා,ජමාන වී.

සං. 1. දුසිරි නවතාදෝ මේ නගරය අවට භ්රා.ජමාන වූ රජතම ප්රාාකාරය කෙසේ ද යත්; පිටින් නගරයට දුශ්චරිතයන් නො වදිනා පිණිස දෝ ‍හෝ නැතහොත් නගරයෙන් පිටට ඓශ්චර්යය ඉතිරි නො යන පිණිස දෝ හෝ නිර්මිත කරන ලද්දක් මෙන් වි, මෙයින් ප්රාරකාරය රජත කර්මයෙන් අත්යිලංකෘත බව ද නගරය දුශ්චරිතයන්ගෙන් තොර බව හා ඓශ්චර්ය සම්භාරයෙන් පූර්ණ බව ද සන්දර්ශිත කළෝ. සං. 2. සන්දෙහානලංකාරයයි. ඊට මෙහි යෙදෙන්නා වු නිදසුන් මෙ‍සේයි; අස්යාඃය සර්ගසවිධෞ ප්රදජාපතිරභූව්වන්රාෙහි නු කාන්තිප්රටදඃ ශෘංගාරෛකරසඃ ස්වයං නු මදනො මාසෝ නු පුෂ්පාකරඃ වෙදාහ්යාරසජධඃ කථානු විෂයව්යෂවෘත්තතකෞතුබ‍ොල් නිර්මායතුං ප්රඃභවෙනමනොහරමිදං රෑපං පුරාණා මුනිඃ

(මෑගේ මැවිම් කාර්යයයෙහි හෙවත් මෑ මැවිමෙහි දී ප්රාජාවති ‍වූයේ හෙවත් කර්තෘ වූයේ කාන්තිප්ර්දායක වූ චන්ද්රදයා දෝ! නැතහොත් ශෘංගාරය හෙවත් අනුරාගය එක ම රසය කොට ඇත්තා වු කාමදෙව තෙමේ ම දෝ! එද නැතහොත් පුෂ්පයන්ට ආකර වූ මධු නම් මාසයවත් දෝ! එ විනා වෙදයන්ගේ අභ්යායසයෙන් ජඩීකෘත වූ විෂය රසයෙන් තොර වු කුතුහල ඇති මහාබ්රවහ්ම නම් පුරාණ මුනි තෙමේ ‍මනොහාරි වූ මේ රූපය මැවිමට කෙසේ නම් යමර්ථ වන්නේද?)

ගුත්තිල කාව්යම වර්ණේනා 79

93. පිරි සිලිලෙන් පෙනෙ න මහඋර1 මහත් සැපති න එපුර ගිලෙතෙයි2 දැ න බඹා ලූ3 තර වළල්ලක් මෙ න පිරි, පරිඛායෙහි; සිලිලෙන්, සලිලාභ්යමන්තරයෙන්; පෙනෙන, (ප්රමතිබිම්බිත ව) දෘශ්යූමාන වූ; මහඋර, ඒ කලධෞත මහාප්රාලකාරමය තෙම(කෙසේ ද යත්); මහත් සාපතින,මහත් වූ සම්පත්තියෙන්; එපුර, ඒ නගරය; ගිලෙතෙයි. නිමග්න වෙත් දෝ හෝයි; දැන, සංකල්පය කොට (සලකා යයි යූසේයි): බඹා, මහාබ්රමහ්මයා විසින් ; ලූ ප්ර්ක්ෂිප්ත වූ; තර, ස්ථිර වූ; වළල්ලක් මෙන, වලයයක් මෙන් වි, මහාප්රාලකාරය අවට ජලපූර්ණ වූ මහා පරිඛා තොමෝ භ්රාෞජමාන වී

සං. 1. එපුර ගිලෙතෙය දැන මෙහි ‘දැන’ යන්නෙන් නිශ්චිතාවබොධයක් නොව සන්දෙහාර්ථයක් ප්ර කාශ කෙරෙයි. ‘ගිලෙතෙයි’ යන තන්හි තත්සම්බන්ධි වූ කර්තෘ එක වචනයෙහි වුවද ක්රියයාපදය සන්දෙහාර්ථයෙහි බහු වචනයයි. ඡෙක ප්රතයොගයන්හි නොයෙක් තැන සන්දෙහාර්ථයෙහි යෙදුම් මෙසේ ම ය. මේ පොතෙහි ම 145 වෙනි කවෙහි ’උනිමු වෙණ සදතියි - නො දත්තමු ගායනා කෙරෙතියි’යනු ද, 165 වෙනි කවෙහි ‘කිවුය දැන් දැන් එතියි ඉඳුරා’ යනු ද ඊට තවත් නිදරශනයි. හංස ස‍ෙන්ද්දශයෙහි - වු හු ටු හය සෙනඟ කුරරොන් වැද තිද ස කි ලු ටු වෙතී දෝ සැඞකර කර පහ ස දැ මි ටු සතට නොවදින ලෙසටදෝ බැ ස නොපටු‍ වලාකුළු හිඳුවයි ප‍ුර අහ ස

සං. 2. උපමායෙන් සංකිර්ණ වූ පර්යායොක්තාලංකාරයයි. එහි පර්යවසාන නම් නගර‍ය‍ාගේ ඓහ්චර්ය භාරයෙහි මහත්තවයයි. 94. පිරි4 සියපත් රොන ට පුරෙහි වත් සුණු සුවඳ ට හැසිරෙන බමර5 ව ට හෙළූ6 මිණිදැල් වැන්න අරක ට

1. මහවුර - 3 2. ගිලෙතියි; ගිලෙතැයි - 6 3. බහාලූ - 1; බඹහුලු - 8 4. පිපි - බො‍හෝ 5. බමරු - 5. (වට, නගරය හාත්පසැ; හැසිරෙන, සඤ්චරණය කරන්නා වූ; බමරු, භෘංගයෝ(කෙසේ ද යත්) 6. එළුඋ - 6 80 ගුත්තිල කාව්යද වර්ණයනා

පිරි, පරිඛායෙහි (පුෂ්පිත වූ); සියපත්, ශතප්රනයන්ගේ; රොනට, රෙණුව හෙතු කොට ගෙන ද; පුරෙහි, නගරයෙහි(ව්යා්ප්ත වූ); වත්සුණු සුවඳට, මුඛ වාසචූර්ණ සුගන්ධය හෙතු කොට ගෙන ද; හැසිරෙන්; සංචාරය කරන්නා වූ; බමර වට, භෘංග සමූහයෝ (කොසේ ද යත්); අරකට, නගරාක්ෂණය පිණිස: හෙළූ, ප්රගක්ෂිප්ත වු දෝයහෝ නො‍හොත් ප්ර්සාරිත වූ; මිණිදැල් වැන්, කිංකිණි ජාලයන් මෙන් වූහ.

සං. 1. පිරි සියපත් රොනට 482 සං.1.බලන්න සං. 2. හෙළූ මිණිදැල් වැන් අරකට (i) නගරයක් හාත්පසැ කිංකිණි ජාලයන් බහාලු කලැ වොර ප්රාතිපක්ෂාදින්හට නිසොල්මනින් පවුරු උල්ලංඝනය කොට නගර ප්රනවෙශය කළ නො හැකි වන්නේය. දැල තිබිය දි උල්ලංඝනයට තැත් කරන ලද්දේ නම් කිංකිණිකාවන්ගේ චලනයෙන් ශබ්දෙද්ගමය වෙයි. දැල අපහරණය කොට යමහයි අපහරණය පිණිස තැත් කරන ලද්දේ නම් එකල්හිදු කිංකිණිකාවන්ගේ චලනය වී එසේ ම ශබ්දෙද්ගමය වෙයි. මෙසේ කිංකිණි ජාලයන් නගරාරක්ෂණයට මහොපකාරි වන බැව් දතයුතු. (ii) මෙහි ‘මිණිදැල්’ යයි කියු තන්හි ‘මිණි ශබ්දය තෙම සාමාන්යත ව්ය වහාරයෙහි ලක්ෂ්යිමාණ වු ‘මිණිගෙඩි’ යන්නෙහි පැනෙන ‘මිණි’ ශබ්දයයි. ‘මිණිගෙඩි’ යයි කියු තන්හි ‘ගෙඩි’ යනු පදපූරණය පිණිස වේ; ‘කළගෙඩි’ යයි කියු තන්හි මෙනි. 74 වෙනි කවෙහි සංලක්ෂ්යා ද බලන්න. සං. 3. සමුච්චයාලංකාරය, හෙත්වලංකාරය, උපමාලංකාරය යන මොවුන්ගේ සංකීර්ණ වූ පර්යායොක්තාලංකාරයයි. (i) මෙහි අංග වු සමුච්චයාලංකාරය ප්රපථම පාදද්වයෙහි වේ. නිදසුන්; කාපාණපාණිශ්ව භවාන් රණක්ෂිචතෞ සසාධුවාදෘශ්ව සුරාඃ සුරාලයෙ (පින්වත් තෙමේ රණභූමියෙහි ඛඞ්ගහස්ත වුයේය; එකල දෙවියෝ තුමූ දිව්යිලොකයෙහි සාධුකාරයෙන් යුක්ත වුහු.) (ii) හෙත්වලංකාරය ප්රධථම පාදත්රුයෙහි වේ. හේ ස්පෂ්ටයි. (iii) උපමාලංකාරය තෘතිය චතුර්ථ පදියන්හි වේ. සපෂ්ටයි. (iv) පය්ය්පමායොක්තය මුළු පද්යයයෙහි වේ. එහි පය්ය්ලොකවසානය නම් මුළු නගරය ඇතුළත පිටත එක සේ සුවඳින්ඉතිරි පැතිරි පැවතුණේය යනුයි. මෙයින් නගරයෙහි ස්වස්ථතාය දර්ශනය කළහ.

95. මිණිබිම දිසි දිමු ත් පහග ලෙළ දෙන දද යු ත් වැද සිඳු සපුන් ග ත් ගුරුළු දහසෙව් දන නුවන් ග‍ ත් 1. පහ බඳ ලෙළ දෙදෙන් යුත් - 6. (බඳ, බඳනා ලද; ලෙළ, ලොලිත වූ; දෙදෙන්, ධ්වජයන් ගෙන්; යුත්, යුක්ත වූ; පහ, ප්රා සාදයෝ:- පෙ මෙහි සාරත්වයෙක් නො පෙනේ)

ගුත්තිල කාව්ය වර්ණතනා 81

දිමුත්, දීප්තිමත් වු; මිණිබිම, මණිභූමියෙහි; දිසි, (ප්ර තිබිම්බිත ව) දෘශ්යදමාන වූ; පහඅග, ප්රාදසාදග්ර;යන්හි; යුත්, (යෂ්ට්යයග්ර,යෙහි) යොදන ලද; ලෙළ දෙන, ලීලාදානය කරන්නා වු (කම්පිත වූ); දද, ධ්වජයෝ තුමු; සිඳු වැද, සමුද්රර ප්රොවිෂ්ට ව; සපුන් ගත්, සර්පයන් ග්රපහණය කළා වු; ගුරුළු දහසෙව්, ගරුඩ සහග්රැයක් මෙන්; දනනුවන්, ජන නෙත්රගයන්; ගත්, ග්රදහණය කළාහුයි. ප්රා සාදයන් පිහිටි භූමිය ද (ගෘහකෂෙත්ර යයි) මිණිපහණින් ආස්තීර්ණ බැව් මෙයින් සන්දර්ශිත යැ.

සං. 1. මිණිබිම දිසි දිමුත් - පෙ. ධ්වජයන් යොදන ලද්දේ යෂ්ටීන්ගේ අග්රදයෙහි වේ. ගෘහක්ෂෙත්ර් භූමිය මණිමය වෙයි. මාරුතය ප්ර්විෂ්ට ව ධ්වජයන් ප්රිකම්පිත වන කල්හි ඒ මණිමය භූමිය සාගරය මෙන් ද, එහි ප්ර තිබිම්බිත ව පෙනෙන්නා වු ප්රිකම්පිත ධ්වජයෝ සාගරය පතුලෙහිවැද දිව්යම නාගයන් ග්රදහණය කොට පක්ෂචලනය කරන්නා වු ගරුඩයන් මෙන් ද යෂ්ටීහු ගරුඩයන් විසින් ගෘහිත වු නාගයන් ද මෙන් ද පෙනෙත් යනු මෙහි භාවයි. (398 වෙනි කවෙහි විස්තරාර්ථ වර්ණනය ද බලන්න.) සං. 2. මෙහි අවලොකන කර්තෘහුගේ යටිකුරු ව පෙනෙන්නා වු ප්රගතිබ්ම්බයෙහි ශිර්ෂය යම් දෙසකට ද ප්රහතිබිම්බිත වු ආකාශය ද එම දෙසට විය යුතුයි. එහෙයින් මෙහි කි ගරුඩයන්ගේ පක්ෂචලනය නම් මිණිබිමෙහි යටිකුරුව ප්ර තිබිම්බිත වූ ආකාශයෙහි බව දත යුතු. සං. 3. උදාත්තාලංකාරයයි. කීයේ මැනෝ; උදාත්තං වස්තුනඃ සම්පන් මහතාං වොපලක්ෂ ණම් (ප්ර ස්තුත වස්තුවගේ ශ්රි සම්පත් තොමෝ උදාත්ත වේ; එසේ ම මහතුන්ගේ උපලක්ෂණය ද උදාත්ත වේ) මෙහි ප්ර ස්තුත වස්තුව නම් නගරයයි. එහි ප්රාදසාදයන්ගේ ‍‍මෙක්ෂෂත්ර්භූමිය මිණිපහණින් ආස්තිර්ණ හෙයින් සම්පත් සමෘද්ධිය ප්රගතිත වේ. උදාන්තය නම් එමයි.

96. දුල සිසිකිරණ ප ට මිණිකොත් ඇණින් අසු කො ට තුබුයෙව්1 පුර’ලුකො ට රිදී පළ එහි දිලෙයි2 හැම වි ට දුල, ජ්වලිත වූ (බබළන්නා වූ); සිසිකරණපට, චන්ද්රනකාන්ති නමැති පට්ටය (හෙවත් පටසළුව); මිණිකොත් ඇණින්, මිණිශෘංග නමැති ආණියෙන්; අසුකොට, බද්ධ කොට; පුර’ලුකොට, නගරාලෝකය කොට; තුබුයෙව්, ස්ථාපනය කරන ලද්දක් මෙන්; එහි, ඒ වාරාණසි නගරයෙහි; රිදිපළ, රජතමය ඡදනයෝ තුමූ; හැමවිට, සමස්ත කාලයෙහි; දිලෙයි, භ්රා‍ජමාන වෙත්.

1. තුබුළුව් - 1 2. බැබැළි - 1

82 ගුත්තිල කාවය වර්ණැනා

සං. 1. රිදිපළ එහි දිලෙය හැමවිට (i) වාක්යියක්හුගේ උක්ත කර්තෘ වු නාමපදයක් අප්රා ණිකවාචක වී නම් ඒ බහු වචනයෙහි වුව ද ඒ හා සම්බන්ධ වූ ක්රිකයාපදය විකල්පයෙන් එකවචනයෙහි යෙදිම ‍ෙඡකාහිමතයෙකි. එයින් මෙහි ‘රිදිපළ’ යනු බහුවචනයෙහි වී නමුත් ක්රි්යාපදය ‘දිලෙයි’ යයි එකවචනයෙහි යෙදුහු, මේ ග්රචන්ථයෙහිම - ‘එබැවින් තගෙ නිසරු - තෙපුල් කෙලෙසක නොවන්නෙද බොරු. සිදතෙහි ‘ගතකුරුද වේ විස්සෙක් - වහරට යුහූ සියබැ. ‘මුවදෙව්දා කවෙහි ‘සලත දිය වැඩෙනි - කිරිසයුර ගොවිඳුහු උරැ; වතළ කිරි සිසල් බිඳු - වැනි වී තරු නුබ තෙලේ.’ (ii) මෙබඳු තන්හි නාමපදය බහුවචනයෙහි නො වන්නේය. ජාත්යුපෙක්ෂාවෙන් එකවචනයෙහි ම වන්නේය යනු සමහර ආචාර්ය කෙනකුන්ගේ මතය වේ. හෙද ක්රිනයාපදයාගේ එකවචනත්වයට ම කාරණයෙකි. එහෙත් මේ අන්තිම දැක්වු නිදර්ශනද්වයෙන් පූර්වමතය ම ප්ර ශස්තකර බැව් පෙනේ. සං. 2. උපමාලංකාරයෙන් සංකිර්ණ වු උදාත්තාලංකාරයයි.

97. නිල්මිණි රැස් පැති ර නිල්වත සිතඹ පුරඹ ර ගජමද හෙත විසි ර එපුර වහරෙව් දිසි1 හැමව ර නිල්මිණි රැස, නිලමණිරශ්මිය; පැතිර, ප්ර ස්තෘත ව; පුරඹර , නගරාකාශයෙහි ; සිතඹ, ශෙවතාභ්රනයන් (සුදු වලාවන්); නිල්වත, නිලවර්ණ වත් ම; ගජමද, හස්තින්ගේ මදජලය; විසිර, විකිර්ණ ව; හෙත, පතිත වත් ම; එපුර; ඒ නගරයෙහි; හැමවර, සියලු කාලයෙහි; වහරෙව්. වර්ෂාවක් (වස්නා) සේ, දිසි, දෘශ්ය මාන වී. සං. 1. නිල්මිණි රැස් පැතිර - පෙ. මෙයින් ඒ නගරයෙහි ගෘහයන් නිලමණිමය වූ බව ද නගර විථින් නිතර හස්ති සංචාරයෙන් යුක්ත බව ද ප්රහතිත කළෝ. සං. 2. හෙත්වලංකාරයෙන් ද, උපමාලංකාරයන් ද සංකිර්ණ වු උදාත්තාලංකාරයයි. (36. සං. 2); (72. සං.1 0

98. හයකුර රොන් ග සි න්2 ගිජිඳු ගිජිඳුන් වෙසෙ සි න් හළ පොකුර’ඹර සි න් තුරඟ3 සානසෙති එපුර සතො සි න්

1. දිසේ - 1 2. රොන් පසින් - 4 3. තුරගු - 5

ගුත්තිල කාව්ය වර්ණුනා 83

එපුර, ඒ නගරයෙහි; භය, අශ්වයන්ගේ; කුරරොන් ගසින්, කුරරෙණු පර්ෂයෙන්(කුරපහරින් නඟින්නා වූ ධුලි රාශියෙන්); ගිජිඳු, ගජෙන්ද්ර,යෝ ද; ගිජිඳුන්, ගජෙන්ද්රියන් විසින්; හළ, හරනා ලද; පොකුර’ඹරසින්, පුෂ්කර ජලරාශියෙන් (පුෂ්කර යනු සොඞ කෙළවරයි); කුරඟ, අශ්වයෝ ද; වෙසෙසින්, විශෙෂයෙන්, සතොසින්, සන්තොප යුක්ත ව; සැනසෙති, ආශ්වසිත වෙත්. සං. 1. හයකුර රොන් ගසින් - පෙ. ඒ නගරයෙහි අශ්වයන්ගේ කුර රජසින් හස්තීහු සැනසෙත්.හස්තින්ට ප්රිෝය වු පාංශුරජය අශ්වයන්ගෙන් සුලභ වෙයි. මෙයින් අශ්ව සමූහයාගේ බාහුල්යිය හඟවත්. තවද ඒ නගරයෙහි අශ්වයෝ ඇතුන්ගේ පොකුරු ජලයෙන් තෙමි සැනසෙත්. එයින් අශ්වයන්ට ප්රි ය වු ජලසෙකය හස්තින්ගෙන් සුලභ යැ යනු එලිතාර්ථ වේ. මෙයින් හස්ති සමූහයාගේ බාහුල්ය‍ය හඟවත්. සං. 2. (i) මෙහි අශ්වයන් හා හස්තින් හා අතුරහි අන්යෙවන්යශ යන්තර්පහෙතු සංඛ්යාගත වු අර්ථවිනිමය දැක්වු හෙයින් මේ වනාහි පරිවෘතත්යනලංකාරයයි. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහු: පරිවෘත්තිර්විනිම‍යෝ - යො’ර්ථානං ස්යා ත්සමාසමෛ: (සමයන් කරණ කොට ගෙන හෝ අසමයන් කරණ කොට ගෙන හෝ යට අර්ථවිනිමයක් හෙවත් ගනුදෙනුවක් වන්නේ ද ඒ වනාහි පරිවෘත්තිය.) ඊට නිදසුන් මෙසේ දැක්විහු: ලතානාමෙතාසාමුදිතකුසුමානං මරුදයං මතං ලාස්යංක ද්තවාශ්ර්යති හෘශමාමොදමසමම් (මේ මාරුතය තෙම උද්භූත වු කුසුම් ඇති මේ ලතාවන්හට රම්යය වු නෘත්යාය දානය කොට ඔවුන්ගේ සමාන රහිත වු සුගන්ධය අතිශයින් ලබා) (ii) තවද මේ විනිමය මාර්ගයෙන් ම අශ්වයන්ගේ හා හස්තීන්ගේ හා බාහුල්යමයය උපලක්ෂිත කළ හෙයින් මේ වනාහි පර්යොක්තාලංකාර ද වේ. (5. සං. 2; 104 සං. 2) iii) මෙසේ මෙහි සංකීර්ණාලංකාරයි.

උරයෙන් උර පැහැ ර ගැවසී සිටින නිරතු ර දනරැස් පිරි පව ර1 කුවෙර නුවරෙව් සැදුණු එනුව එ කුවෙර නුවරෙව්. කුවෙර නගරය මෙන්; සැඳුණු, සජ්ජිත වූ; එනුවර, ඒ (වාරාණසි) නගරයෙහි - කෙබඳු ගුණයෙන් විශිෂ්ට වු වාරාණසි නගරයෙක් ද කෙබඳු ගුණයෙන් විශ්ෂ්ට වූ කුවෙර නගරයෙක් ද යනු ශෙලෂාලංකාර මුඛයෙන් නිර්දිෂ්ට කළෝ.

1. පතර - 3 84 ගුත්තිල කාව්යශ වර්ණරනා

වාරාණසි පක්ෂයෙහි: උරයෙන් උර, අංශ කූටයෙන් අංශ කූටය (දසරුවෙන් දසරුව): පැහැර, ගට්ටනය කොට; නිරතුර, නිරන්ත‍රයෙන්; ගැවසි සිටින, ආකීර්ණ ව සිටින්නා වූ; දනරැස්, ජනසමුහයා ගෙන්; පිරි, පූර්ණ වු: දෝහෝ නොහොත් - කුවෙර නගර පක්ෂයෙහි; උරයෙන් උර, හෘදයෙන් හෘදය; පැහැර, අපහාරය කොට ( ලොහයෙන් ආකර්ෂණය කොට යයි යූසේයි); නිරතුර, නිරන්තරයෙන්; ගැවසී සිටින, සංකීර්ණව ස්ථිත වූ; පවර, ප්රෙවර වූ; දනරැස්, (නව මහා නිධානාදි) ධනරාශින්; පිරි,පූර්ණ වූ; (කුවෙර නුවරෙව්, කුවෙර නගරය මෙන්; සැදුණු, සජ්ජිත වූ; එනුවර,ඒ නගරයෙහි) - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. කුවෙර නුවරෙව් සැදුණු එනුවර කුවෙර යනු වෛශ්රනවණයාහට නමි. විකෘතාකාර වු ශරිරයක් ඇත්තේනුයි හේ තෙම කුවෙර නම් වේ. මොහට පාදයෝ තුනෙකි; දන්තයෝ අටෙකි; නෙත්ර යන් වුවමනා තන්හි හරිද්රා්වර්ණ වු විහ්නයක් තිබේ. මිශ්ර ව; නම් බ්රානහ්මණ කුමාරයාහට අපත්ය් වු බැවින් වෛශ්රාවණ නම් වූ1 මේ තෙමේ යක්ෂයන්හට රජ වෙයි. කින්නරයන්ට ද අධිපති වෙයි; උතුරු දික්පාල බැවින් වරම් දෙව්රජුන් සතරදෙන අතුරෙන් කෙනෙක් ද වෙයි. ධනසම්පත්තියෙන් මොහුට සම වූවෙක් නොමැත්තේය. එයින් මොහට දිනිසුරු (ධනෙශ්වර) දිනිඳු (ධනෙන්ද්ර ) යනාදි නම ද යෙදෙත්. මොහුගේ ර‍ාජධානිය නම් හිමවතැ කෛලාසයෙහි පිහිටි - පදෙමා ස්ත්රියයාං මහාපදමඃ - ශඞ්ඛො මකරකක්ෂ පෞ මුකුන්ද්න න්දයනීලාශව - ඛර්වොශ්ව නිධයො නව යනුවෙන් කියන් ලද පද්මය, මහාපද්මය, ශංඛය, මකරය, කක්ෂපය, මුකුන්දය, නන්දය(‘කුන්දය’ යනු ද මිට ම නමකි), නිලය, ඛර්වය යන නම මහානිධානයකින් යුක්ත වු අලකා නම් පුරය වේ. සං. 2. ශෙලෂොපමාලංකාරයයි. මෙසේ වාරාණසි නගරය වර්ණනා කොට තදනත්තර ව තන්නගරවාසි දෙශාධිපති වු බ්රේහ්මදත්ත නරශ්රෙටෂ්ඨයාගේ තෙජොබල පරාක්රයමාදි නෛකගුණ කීර්තනය කරන්නාහු ‘මෙම යයි’ යනාදි කව් කියත්

100. මෙම යයි2 රජෙක් න ම් කියවු ලොව තමන් න ම් රජෙක් බඹදත් න ම් විය නොතිබු රුපු රජෙක්3 න ම්

1. විසානා රාජධානියට අධිපති හෙයින් වෙස්සවණ (වෛශ්රතවණ) නම් වි යයි ආටානාටිය සුත්රොයෙහි කියා තිබේ. එහෙත් මේ නිර්වචන වය අනෙයාන්යර විරොධි නො වෙත්. 2. මෙයයි - 1 3. රජුන් - 5

ගුත්තිල කාව්ය වර්ණ නා 85 රජෙක් නම්. රාජයෙක් නම්; මෙම යයි, මේ තෙ‍මේ ම යයි; තමන් නම්, ආත්මිය නාමය; ලොව, ලොකයෙහි; කියවු, කථනය කර වු; (යළිදු) රුපු රජෙක් නම්, ශත්රැල රාජයක්හු නම්; නොතිබු, ශෙෂ නො කළා වු; බඹදත් නම් , බ්රමහ්මදත්තනාමොපලක්ෂිත වූ; රජෙක්, රාජයෙක් තෙම; වීය. වූයේය. (පූර්ව කවෙහි ‘එනුවර’ යනු හා සම්බන්ධයයි - ඒ නගරයෙහි බ්රථහ්මදත්ත නාමොපලක්ෂිත වූ රාජයෙක් තෙම වූයේය යනු පද සම්බන්ධයි.) සං. 1. මෙහි ප්රූථම භාගයෙන් බ්රකහ්මදත්ත රාජයා ලොකයෙහි සියලු රජදරුවන් අතුරෙන් විශිෂ්ට බැව් හංගියෙන් සූචිතය. ද්විතිය භාගයෙන් රාජයාගේ අසදෘශ වීරපරාක්රිමය සූචිතය. ද්විතිය භාගයෙන් රාජයාගේ අසදීශ වීරපරාක්රෙමය සූචිතය. එහෙයින් මෙ වනාහි විර රසාලංකාරයෙන් සංකීර්ණ වු පර්යායොක්තාලංකාරයයි. (5. සං. 2) 101. මෙන් සඳරිවි කිර ණ දිව රෑ1 දිලෙන මෙදෙර ණ ඔහු සොමිගුණ තෙද’ ණ කෙළේ3 මුළු‍ලොවට වැඩ4 අපම ණ මෙදෙරණ, මේ ධරණියෙහි; දිවරෑ, දිවාරාත්රි( දෙක්හි; දිලෙන, දිප්තියෙන් බබළන්නා වූ; සඳරිවි කිරණ මෙන් චන්ද්රර (රශ්මිය හා) සූය්ය්චි රශ්මිය මෙන්; ඔහු ඒ රාජයාගේ; සොමිගුණ, සෞම්ය්ගුණය ද ; තෙද’ණ , තෙජඋපෙත (තේජස් සහිත) ආඥව ද : මුළු‍ලොවට, සකල ලොකයාහට; අපමණ , අප්ර(මාණ වූ; වැඩ, අබිවෘද්ධිය; කෙළේ. සැළැස් වී. සං. 1. ඔහු සොමිගුණ තෙද’ ණ කෙළේ මුළුලොවට වැඉ අපම ණ මෙහි තෙද’ණ සොමිගුණ යන පදද්වය ම අප්රාැණි වාචක බැවින් ඔවුන්ගේ සමුදාර්ථය සම්බන්ධි වු ක්රිණයාපදය ‘කෙළේ’ යිය එකවචනයෙහි යොදන ලදි. සං. 2. මේ වනාහි යථාසංඛ්ය යෙන් ද උපමායෙන් ද සංකිර්ණ වූ ස්වභාවොක්ත්යිලංකාරයයි. මෙහි යථාසංඛ්ය්ය තෙම ප්රයථම තෘතිය පාදයන්හි අනු‍ලොම වශයෙන් ද, ප්රිථමද්විතියය ද්විතියතෘතියය යන පාදද්වයන්හි ප්රනතිලොම වශයෙන් ද ලැබේ, අනුලෝම ප්රඛතිලොම යථාසංඛ්යතයන්ට නිදසුන් මෙසේයි; (රසගඞ්ගාධරෙයෙහි); මිත්රොගහාති මිත්රං;හාති ඉත්යිත්රු මිත්රවශබ්දසත්ය පුංනපුංසකෙ සුහෘත්සුය්ය්ය යොඃ (මිත්රො හාත් මිත්රං්හිති යන මෙහි මිත්රප ශබ්දයාගේ පුංනපුංසක දෙදෙනා සුහෘත් සුය්ය්ත් යන් කෙරෙහි ව‍ැටෙත්)

1. දව රෑ - 1 2. ඔහු සොමිගුණ තෙදි’ණ -11 3. කළේ - 1 4. සැප - 1 86 ගුත්තිල කාව්ය් වර්ණ නා

මෙහි මිත්රොකහාති මිත්රං හාති යයි කරන ලද උද්දෙශයට පුංනපුංසක යයි ඒ පිළිවෙළින් ම අනූද්දෙශය කරන ලදින් අනුලොම යථාසංඛ්ය‍යයි. ඉන්පසු ‍යථොක්ත ශබ්දයන්ගේ අර්ථයන් ක්ර්මය පෙරළ‍ා සුහෘත් සූර්ය යයි අනුද්දෙශ කරන ලදින් ප්රයතිලොම යථාසංඛ්යකයයි.

102. සව් සත කුලුණැ සි න් සව් සත තියුණු නැණැ සි න් නිති දක්නා වි සි න් එරජමය යුතුවුයේ යුගැ සි න් සව් සත, සකල සත්ත්වෘයන්; කුලුණැසින්, කරුණාක්ෂියෙන් ද ; සව් සත, සකල ශාස්ත්රුයන්; තියුණු, තික්ෂණ වූ; නැණැසින්, ඥනාක්ෂියෙන් ද නිති, නිත්යායෙන් (නිරන්තරයෙන්); දක්නා විසින්, දර්ශනය කරන හෙයින්; යුගැසින්, නෙත්රා යුග්මයෙන්; යුතුවුයේ, යුක්ත වූයේ නම්; එරජමය, ඒ රාජයා මැයි. සං. 1. එරජමය යුතුවුයේ යුගැසින් අන්යරයන්හට ද නෙත්රුයෝ විද්යසමාන වූ නම් ඔවුන් විසිනුදු මෙසේ ම දර්ශනය ‍කට යුතුයි. ඔවුන්ගේ වන‍ාහි මෙබඳු දර්ශනයෙක් නොමැති වි, එහෙයින් ඔවුහු නෙත් ‍නොමැත්තො මැයි. නෙත් ඇත්තේ නම් මේ රාජයා මැයි. සං. 2. (i) මෙයින් අන්යන රජුන්ගෙන් අධික වූ ගුණ‍යක් මේ රාජයා කෙරෙහි විද්යොමාන බැව් උපලක්ෂිත හෙයින් මේ වනාහි ව්යරතිරෙකාලංකාර යයි. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ. උපමානාද්ය්දන්ය ස්යෙ - ව්යරතිරෙක: සළුව සඃ (උපමානයෙන් යම් ව්ය තිරෙකයක් අන්යනය හෙවත් උපමෙයහට වේ ද එය එම ම යි හෙවත් ව්යයතිරෙක මැයි). නිදසුන් මෙසේය: අභ්රෑ විලාසමස්පෘහට මදරාගං මෘගෙක්ෂිණම් ඉදනතු නයනචන්දෑවං තව තදගුණභූෂිතම් (මෘගනෙත්රදය තෙම භ්රෑණවිලාස රහිතය, මදරාගයෙන් නො තවරන ලදය. තිගේ මේ නයන යුග්මය වූ කලි එකි ගුණයෙන් අලඞකෘතය) (ii) තවද මෙහි කී වර්ණාධික්යගය අනුමිති ක්රමමයෙන් සූචිත කළ හෙයින් මේ වනාහි අනුමානාලංකාරය ද වේ. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කිහ: අනුමානන්තු විවඡිත්ත්යා - ඥානං සාධ්ය ස්ය: සාධනාත් (සාධනයාගේ හෙතුයෙන් සාධ්යකය විසඳා දැන ගැන්ම අනුමාන නමි). නිදසුන් මෙසේයි: ජානිමහෙ’ස්යා: හෘදි සාරසාක්යාදැන විරාජතෙ’න්තඃ ප්රි්යවකත්රාවන්රඃ අ තතකානතිජාලෛඃ ප්රනඍතෛස් තදඞ්ගෙ ෂ්වාපාණඩුතා කුඩ්මලතික්ෂිරපදෙම

ගුත්තිල කාව්යු වර්ණතනා 87

(මේ කමලලොචනියගේ හෘදයෙහි තත්ප්රිරයයාගේ වක්ර්ුමා නැමැති චන්ද්ර යා බබළන්නේයයි දනිමු. කෙසේ දනිමුද? ඔහු‍ගේ පැතිරුණා වු කාන්තිජාලයන් කරණ කොට ගෙන ඇ‍ගේ අංගයන්හි පාණ්ඩු වර්ණත්වය විය: අක්ෂි පද්මයෙහි මුකුලිතභාවය විය. මෙයින් දනිමු) (iii) තවද මේ පද්යදයෙන් බ්රවහ්මදත්ත ර‍ාජයාහට ලොව අන් රජුන් හා අසාධාරණ වූ කරුණා මහිමය ද සියලු ශාස්ත්ර්යන් හදාළා වු ප්රරඥසම්භාරය ද ඇති බැව් හංගියෙන් කි හෙයින් මේ වනාහි පය්ය්්ර්යොක්තනාලංකාර ද වේ. (5.සං. 2) (iv) මෙසේ මේ පද්ය ය සංකිර්ණාලංකාරයි.

103. ඔහු තෙද දිවසක ර දිලිහෙත විකුම් ගිරිසි ර පෙරසිටි රඟ නොහැ ර සිටිද පරරද’ යස තුසරක ර ඔහුතෙද, ඒ රාජයාගේ තෙජස නැමති; දිවාකරයා(සූර්යයා): විකුම් ගිරිසිර, වික්රදම නැමති (උදය) පර්වත මස්තකයෙහි; දිලිහෙත, භ්රාිජමාන වන කල්හි: පෙරසිටි රඟ, පූර්වස්ථිත ස්වභාවය; නොහර, වර්ජිත නො කොට; පරරද යස තුසරකර - පරරද, ශත්රැයරාජයන්ගේ; යස, යසශ් නැමති; තුසරකර, චන්ද්‍ර තෙමේ; සිටිද, ස්ථිතිය කෙරේද? නො කෙරේ මැයි.

සං. 1. සිටිද පරරද යස තුසරකර සූ‍ෙය්යාිටි ද්ගමනයට පූර්වයෙන් චන්ද්රේ තෙමේ දිප්තිමත් ස්වභාවයෙන් යුක්ත වන්නේය; සූ‍ෙය්යාාද් දය වූ කල්හි ඒ දිප්තිමත් ස්වභාවය වර්ජිත කරන්නේය. එසේ ම ශත්රැයරාජයන්ගේ යශොදිප්තිය කෙතරම් වි නමුත් මේ රාජයාගේ තෙජොලක්ෂණ වූ සූය්ය් යා වික්රදම නමැති උදය පර්වතමස්තකයෙහි බබළන කල්හි එම දීප්තිය වර්ජිත වන්නේ මැයි. වික්ර මය නම් අන්යයයන් මඩනා බලයයි. තෙජස එබඳු බලයෙහි රඳා සිටියි. එබැවින් තෙජස සූය්ය්න යාහට උපමිත වු කල්හි වික්රරමය තෙම උධයාවලයට උපමිති ‍වේ. මෙයින් බ්ර හ්මදත්ත රාජයාහට ප්රමතිපක්ෂ වූ රජුන්ගේ ඓහ්වය්ය්ියි පරිහාණිය මුත් අභිවෘද්ධියක් නම් නො වන බැව් ප්රටතිත කළෝ. සං. 2. රූපකයෙන් සංකීර්ණ වූ හෙත්වලංකාරයයි. හෙත්වලංකාරයෙහි මීට අනුරූප වූ නිදසුන් මෙසේයි: උද්යාපනසහකාරාණාමනුභනනා න මඤ්ජරි දෙයඃ පථිකනාරිණාං සතිලඃ සලිලාඤජලිඃ

1. පරරජ - 4

88 ගුත්තිල කාව්යණ වර්ණානා

(උයන්හි මිහඹ වෘක්ෂයන්ගේ මඤ්ජරි තොමෝ පුෂ්පිත විය. මාර්ගිකයන්ගේ ස්ත්රිූන් හට තල සිහිත වූ දිය දෙහොතක් දිය යුතු.) මෙහි අදහස නම් වසන්ත කාලය පැමිණි කල ස්ත්රිසන්ගේරාගය ඉවසිය නො හැකි තරම් වැඩෙන බවයි. තල සහිත වූ දිය දොහොතක් දෙන්නේ මරණාසන්න වු අයවලුන්ටයි. වසන්ත කාලයට ලකුණ නම් මීහඹ වීක්ෂයන්හි මල් පිපිම වේ.

104. සුරත ඔහු යුදය ට සුරත ලෙළදෙත කගප ට සුරත මිස යුගදි ට සුරත නම් කොද රුපඹුවන්හ ට යුදයට, යුද්ධය කෙරෙහි (ආධාරාර්ථයෙහි සම්ප්රකදාන විභක්තියි 172. සං. 1); සුරත, අතිරක්ත වු (අතිශයින් ඇළුම් ඇත්තා වූ); ඔහු, ඒ රාජයාගේ; සුරත, ශූරහස්තයෙහි; කගපට, බඩ්ගපට්ටය (පට්ටය නම් ලොහ පත්රුයයි); ලෙළ දෙත, ලිලාදානය කරන කල්හි; රුපඹුවන්හට, ශත්රැවවනිතාවන්හට; යුගදිට, නෙත්රු යුග්මයෙහි; සුරත මිස, අතිරක්ත භාවය විනා; සුරත, සුරතයෙක් කොද, කවරේද/

සං. 1. සුරතනම් කොද රුපඹුවන්හට යුදවන් මේ රාජයාගේ ශුරහස්තයෙහි කඩුව ලෙළවනු ලැබුව හොත් ශ්රැන් මවනිතාවන්හට පරිදෙවනයෙන් (හැඞිමෙන්) ජනිතවන්නා වු නෙත්රදයන්ගේ රක්තභාවය විනා තම පුරුෂයන් හා සංසර්ගයක් නම් නො වන්නේ මැයි. එ කවර හෙයින් ද යත් ඛඞ්ගයාගේ ඒ කම්පනය නම් ඒ පුරුෂයන්ගේ සංහාරයට නිමිත්ත බිවිනි. සං. 2. (i) මේ වනාහි ශබ්දාලංකාර වශයෙන් සර්වපාදදිව්ය පෙත යමකයයි. (ii) අර්ථාලංකාර වශයෙන් මෙහි හෙතුවෙන් සංකිර්ණ වූ පය්යා් ද යොක්තාලංකාරය වේ. රාජයාගේ හස්තයෙහි ඛඞ්ගය ලෙළදිම ශත්රැදරාජයන්ගේ සංහාරයට හෙතුවයි (103.සං.2). මඑ ශත්රැ රාජයන්ගේ සංහාරය ව්යහක්ත සේ නො කියා අනුතර්කණයෙන් ගැන්මට තැබු හෙයින් පය්ය්ං වයොක්තයයි (5.සං.2). පය්ය්්කණයොක්තලංකාරයට මෙහි දෙදෙන්නා වූ නිදසුන් මෙසේයි.

ත්වාං් සුන්දැරිනිවහනි ෂ්ඨුරධෛ්යනගර්වත නිර්වාකසනෛකචතුරං සමරෙ නිරික්ය්ඨුර කෙෂාමරික්ෂි්තිහෘතාං නවරාජ්‍වහලක්ෂිූමිඃ ස්වාමිව්රෂතාත්වතමපරිසඛලිතං බහාර

(කාන්තාවර්ගයා‍ගේ ක්රෑරර වූ ධෛය්ය්ක්ෂයෙන් යුත් ගර්වය පහ කිරිමෙහි චතුර වූ තොප යුද්ධයෙහි දැක කවර නම් ශත්රැක මහිපාලයන්ගේ අභිනව රාජ්යමශ්රි තොමෝ ආපත්ති රහිත් ව පතිව්රිතාබාවය රැකි ද?)

ගුත්තිල කාව්ය වර්ණැනා 89

කිසිවක්හු‍ගේ රාජ්ය්ශ්රිි තොමෝ එසේ නො රැකි. ‍තමන් මේ රාජයා‍ෙග් වශභත්වයට පැමිණි හෙයිනි. මෙයින් ශත්රැිරාජයන්ගේ හංගය සන්දර්ශිතයි. (iii) මෙය අප්රමස්තුත ප්රනශංසාවෙහි ද ගත හැකි වේ. කාය්ය්ත් යෙන් නිමිත්ත ගම්ය)මාන හෙයිනි. (iv) එහෙයින් මෙහි අලංකාරය සංකිර්ණයි

105 . යුදෙහි ඔහු කග ලි ය සමඟ රුපුන’ද1 වෙව් ලි ය උන’ඹු සිතු2 විළි ලි ය සමඟ ඔහු යස ලිය ද ‍ලිය ලි ය යුදෙහි, යුද්ධයෙහි ලා; ඔහු, ඒ රාජයාගේ; කග ලිය සමඟ, ඛඞ්ග ලතාව හා සමග; රුපුන් අද, ශත්රෑින්ගේ හෘදය ද; වෙව්ලිය, කම්පිත වී; උන් අඹුසිතු, ඔවුන් වනිතාවන්ගේ ච්තිත් සම්බන්ධි වූ; විළි ලිය සමඟ. ව්රීේඩා ලතාව හා සමග; ඔහු. ඒ රාජයාගේ; යස ලියද, කීර්ති ලතාව ද; ලිය ලිය, වර්ධිත වී.

සං. 1. යුදෙහි ඔහු කගලිය යුද්ධයෙහි දී ඒ රාජයාගේ හස්තයෙහි ඛඞ්ගලතාව වලිත වන කල්හි ඒ දුටු සතුරන්ගේ හෘදය ද ඒ හා සමග ම චලිත වෙයි. එසේ වලිත වු හෘදය ඇති සතුරෝ ඉස් ලූලූ අතින් පලායෙති. එයින් ඔවුන් වනිතාවන්ගේ සිත්හි අනේ අපගේ ස්වාමිපුරුෂයන්ගේ පාලයනය මෙසේ වේදැයි ව්රීඞඩා නැමති ලතාව ලියලයි. ඒ සමග ම මෙ රාජයාගේ පරාක්රපමය පතළ විමෙන් තම කිර්ති නැමත් ලතාව ද ලියලා. එනම් ඔහුගේ කිර්තිය අධිකතර භාවයෙන් ව්යාිප්ත වේ. සං. 2. පූර්වපද්යවයෙන් මේ රාජයාගේ හස්තයෙහි කම්පිත වූ ඛඞ්ගයෙන් ශත්රැ සංහාරය වන බැව් දක්වා එහෙයින් ඒ බඩ්ගයාගේ වලනමාත්රෙය ශත්රෑඛන්ගේ පලායනයට ප්රිමාණ වූ බැව් මේ පද්යනයෙන් ප්රමතිත කළෝ. සම කවෙක්:

ක ර වා පසඟ තුරුගොස රණබිමට බැ ස ත ර වා සිපත ගෙන සහ රුපුරදුන් ය ස ලෙ ළවා ඔවුන් හදවත සමගින් පලි ස මොළවා උන’ඹුවන් සිත සොක ගිනිරැ ස - හංස.

මෙහි වනාහි පුර්වාපරභාගයෝ වෙන වෙන ම සහොක්ත්යටලංකාරයි. පුර්වාපර භාගයන්හි අර්ථ සම්බන්ධය වු ශත්රැනපලායනයෙහි ප්රනතිතිය හෙත්වලංකරයෙන්ලැබේ. තවද මෙහි විවක්ෂිතාර්ථය වු එම ශත්රැ පලායනය

1. රුපුරද - 1 2. සිත් - 1; සිත - 2; සිති (විලි) – 4 90 ගුත්තිල කාව්යය වර්ණ නා

වචනයෙන් නො කියා අනුතර්කණයෙන් ගැනිමට තැබු හෙයින් හේ වනාහි පය්ය්න් යොක්තයි (5.සං.2). එසේ ම අප්රෙස්තුත ප්රාශංසාවෙහි ද ගතහැකි (104. සං. 2. iii.) ඊට මෙහා යෙදෙන්න‍ා වු නිදසුන් මෙසේය. රාජන් රජසුතා න පටඨයත් මාං දෙව්යොෙ’පි තුෂණිං ස්ථිතාඃ කුබෙජ හොජය මාං කුමාරසචිවෛර්නාද්යාෙ’පි කිං ගුජ්යංතෙ ඉත්ථං රාජශ්රචකස්තවාරිභවනේ මුකෙතා’ධව්ගෛඃ පඤ්ජරා - වවිත්රහස්ථාන වලොක්යර ශුන්යනවලහාවෙකෛකමාභාෂතෙ.

(“ රාජකන්යාල තොමෝ මාහට නූගන්වයි, දෙවිහු තුමු තුෂ්ණිම්භූත ව සිටිත් කුදිය! මට කවව; කුමාර යහළුවන් විසින් තව ම භොජනානුභවය කරනු නො ලබන කිමෙක් ද?” මෙසේ පින්වත්රාජය,තොපගේ ශත්රැ්භවනයෙහි හිස් වු උඩුමහල්හි මාර්ගිකයන් විසින් පංජරයෙන් මුදන ලද රාජගිරා තෙමේ චිත්ර කර්මයන්හි ස්ථිතවූවන් බලා එක එක දොඩවා.) මෙහි රාජයා යුද පිණිස නික්මුණු බැව් අසා ශත්රැ‍රාජහවනයෙහි සියල්ලලන්ගේ පලායෑම නැමති නිමිත්ත ගිරවාගේ තනිවිම නැමති ඵලයෙන් සන්දර්ශිතයැ. මෙසේ මේ මුව පද්යනය වනාහි සහොක්තියෙන් ද හෙතුවෙන් ද අප්රැස්තුත ප්රේශංසායෙන්ද සංකිර්ණ වූ පර්යායොක්තාලංකාරයයි.

106. ලෙළ දෙන නන’වි සි ළු රද දුම් කඳින් පිහිකු ළු ඔහු සෙන් ළව’ගර ළු කෙළේ මොළ රුපු නිරිඳු ඉළු හ ළු ලෙළදෙන, ලීලාදානය කරන්නා වූ; නන් අවි, නාන ආයුධ නැමති; සිළු, ශිඛා ඇති; රද, රජස් (ධුලි) නමැති; දුම් කඳින්; ධූම සකන්ධයෙන්; පිහිකුව, ප්රාතිකෘෂට වූ (වැසුනා වූ); රළු , රෞද්රය වූ; ඔහු සෙන්, ඒ රාජයාගේ සෙනා නමැති; ළව’ග, දාවාග්නිය තෙමේ; මොළ, චණ්ඩවූ; රුපු නිරිඳු, ශත්රැා නරෙන්ද්ර් නමැති; ඉළු, වනය; හළු කෙළේ, හස්ම කෙළේයි.

සං. 1. ඔහු සෙන් ළව’ග රළු දාවාග්නිය නම් වානන්තරයෙහි වෘක්ෂ ශාඛාවන් දෙදෙනෙකුන්ගේ සංගට්ටනයෙන් අටගෙන ශීඝ්රා ව පැතිරි ගොස් මුළු වනය ම විනාශ කර ලන්නා වූ රෞද්රු ගින්නයි. ‘දාව’ නම වනයයි. වනයෙහි අටගත් අග්නිය හෙයින් ‘දාවාග්නි’ නම් ‍වේ. ‘දවග’ යයි සියබසන්සිටි කල්හි දකාරයාහට ළකාරාදෙශ විමෙන් ළවග වේ.

සං. 2. මේ පද්යදයෙන් බ්රවහ්මදත්ත නරෙන්ද්ර යා‍ගේ සෙනාවන් අසභ්යද පරාක්ර්මයෙන් යුක්ත වු බැව් ප්ර‍තිත කළෝ. සමස්ත සකල රූපකයෙන් සංකිර්ණ වු පය්ය්ර්සයොක්තාලංකාරයයි. (5.සං.2) ගුත්තිල කාව්ය් වර්ණොනා 91

107. දිමුතු කිතු මුතු හ ර කරැ දිඟු පියන්1 පියවු ර2 දස රජදම් නො හැ ර එරජ රජකරන වර3 එනුව ර දිමුතු, දීප්තිමත් වූ; කිතු මුතු හර, කිර්ති නමැති මුක්තාහාරය; දිගු පියන්; දිහා නමැති ප්රිවයාවන්ගේ; පියවුර, පයොධරයන්හි; යොජිත කොට; දස රජදම්, දශ රාජධර්මය; නො හැර, වර්ජිත නො කොට; එරජ, ඒ රාජයා; එනුවර, ඒ වාරාණසි නගරයෙහි; රජ කරන වර, රාජ්ය ය කරන සමයෙහි - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. දිමුතු කිතු මුතු හ ර කරැ දිඟු පියන් පියවු ර (i) අඟනන්ගේ පයොධරයන්හි මුක්තාහාරයන් පලඳින සිරිතක් පෙරකල පැවති බැව් පෙනේ. ඍතු සංහාරයෙහි; හාරෛඃ සචන්දයනරසෛඃ ස්තනමණ්ඩලානි ශ්රොඃණිතටං සුවිපුලං රශනාකලාපෛඃ පාදම්බුජාන් කලනූපූරශෙඛරෛශ්ව නාය්යඃුජ ප්රශහෘෂටමනසො’ද්යෙ විභූෂයනති (දැන් ‍’මේ ශරත්කාලයෙහි’ පිනාගියා වූ ස්ත්රිභයෝ වනාහි සඳුන් කලල් සහිත වු මුක්තාබාරයන්ගේන් තනමඞුලු ද, මෙඛලාදාමයන්ගේන් අති මහත් වු නිතම්බ දෙශය ද රම්ය් ‍වූ ශ්රෙෂෂ්ඨ නූපූරයන්ගේන් පාදපද්මයන්ද අලඞකෘත කෙරෙත්.) මෙ ද සමකර බලන්න: ස පු ම ල් යොහොඹු ලා බැඳ වරල මනර ඟ පැ හැදු ල් දෙඹ කැකුළු හර කරැ ලා තන’ ග රොනවුල් නාකුසුම් කන ලා කො‍රෙඞාල් ර ඟ ද ව හ ල් උයන්කෙළි කෙළ සලෙලුන් සම ඟ සැළලිහිණි සන්දෙශය පයොධරයන් සවර්ණපට්ට, පට්ටවස්ත්රූ යනාදියෙන් ද බන්ධනය කළ බැව් නොයෙක් තැන දක්නා ලැබේ. පරාපත සන්දේශයෙහි - අ යු රු තිසර තන බැඳ රන් ප ටි න් ප ටි න් මි යු රු තෙපුල් තෙපලන ලිය ක ටි න් ක ටි න් සොඳුරු සලෙලු මුළු දැක එන ව ටි න් පි ටි න් මි තු රු වඩින් මනහර වැලි තොටින් තුටින්

1. ලියන් - 2 2. පියඋර - 11. (පිය. ප්රිකය වූ; උර, උරස්තලයන්හි.) 3. සඳ - 2 92 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණටනා

(ii) දිශා නමැති වනිතාවෝ යටත් පිරිසෙයින් අටදෙනෙකි. ඔවුන් සියල්ලන්ගේ ම පයොධරයන්හි එක ම කීර්තිය නමැති මුක්තාභාරය කෙසේ බහාලන ලද්දේ දැයි ප්රධශ්නයෙක් ඇති වි නම් ඊට උත්තර මෙසේය: ප්රා්චින දිශා නමැති ප්රි යාවගේ පයොධරයන්හි මේ රාජයාගේ කීර්තිය නමැති මුක්තාබාරය විහිත ව බබළයි කි කල්හි එම දිශායෙහි ඔහුගේ කීර්තිය ව්යානප්ත බැව් ප්රිතිත වේ, උත්තර දිශා නමැති කාන්තාවගේ පයොධරයන්හි බබළයි කී කල්හි එම දිශායෙහි ව්යාබප්ත බැව් ද ප්රකතිති වේ. එද තත්ත්වානුරූප වෙයි. මෙසේ එක් එක් දිශා‍වක් ගැන කි කල්හි රූපාලංකාරය තෙම සාරාර්ථ වෙයි. එහෙයින් සමුදායෙන් කි කල්හි ද සාරාර්ථයෙන් යුක්ත වේ මැයි. තව ද මෙහි ‘කිතු මුතුහර, කිර්තිය නමැති මුක්තාභාරයන්’ යයි බහු වචනයෙන් අර්ථ කී මුත් නිවැරදි බැව් පෙ‍නේ, කවර හෙයින් ද යත්, කිසි පඞිවර කෙනෙකුන් විසින් කීර්තිය වස්තු සමූහයකට සම කොට තිබෙන හෙයිනි. කවිචන්ද්ර්හාරතින්ගේ වෘත්තමාලාඛ්යා යෙහි - ශෛලානතායතනාධිනාථ භවතස් සත්කීර්තිමුකතාඵලෛර් භාරං වාරු විකිර්ෂුරුත්තමගුණානාදත්තවාන් පදමගුඃ (ගලපාත විහාරිධිපති ස්වාමිනි! නුඹවහන්සේගේ ශොභන කිර්තිය නමැති මුක්තාපලයන් ගෙන් වැළක් මනාසේ කරනු කැමැත්තා වූ මහා බ්රදහ්ම තෙම උත්තම ගුණයන් හෝ සූත්රකයන් ග්රමහණය කළේ විය.) සං. 2. දිස රජදම් නො හැර දශ රාජධර්මයේ න්ම; දානං සිලං පරිවවාගං - අජ්ජවං මද්දවං තපං අකෙකාධො අවිහිංසා ච - ඛන්ති ච අවිරාධනා

යනුවෙන් කියන ලද දානය, ශිලය, පරිත්යාේගය, ආර්ජවය (ඍජුබාවය), මාර්දමය, (මෘදුභාවය), තපනය, ක්රො,ධ රහිත භාවය, හිංසාවිරත භාවය, ක්ෂා න්තිය, ස්ථිර ධර්ම භාවය, යන මේ දසයයි. මෙයින් ‘දානය’ ‘පරිත්යාවගය’ යන දෙකෙහි විශෙෂය නම් නිතර දුගි මගි යාචකාදීන්ට අන්නපානාදියෙන් කරනු ලබන සංග්රාහය දානය වේ; ලැබිමට සුදුසු වූවන් පැමිණි කල ඔවුන් විෂයෙහි ධන ප්රුතිෂ්ඨාපනය තෙම පරිත්යාේගය වේ. තපනය නම් ඉන්ද්රිුය විජයයි; හිංසා විරත භාවය නම් කරුණු රහිත ව අනුන්හට වධබන්ධනාදිය නො කරවිමයි. සං. 3. මෙහි ප්ර.ථම භාගය සමස්ත රූපකාලංකාරයෙන් සංකිර්ණ වූ පය්ය්ධනායොක්තයි. ද්විතිය භාගය ස්වභාවොක්ත්යවලංකාරයි. මුළු පද්ය යෙහි අලංකාරය සංඍෂ්ටියි. (7.සං.2) මෙසේ වාරාණසි නගරය හා තන්නගර නිවාසි බ්රයහ්මදත්ත නරෙන්ද්රයයා ද වර්ණනය කොට දැන් යථොක්ත නගරාධිවාසි කථානායක වූ බෝධිසත්ත්ව ගුත්තිලාචාර්යයන් සන්නිවෙදනය කරන්නාහු ‘රජකුල’ යනාදි කව් කියත්.

ගුත්තිල කාව්ය් වර්ණහනා 93

108. රජකුල අදර ල ත් විදුමිණි රුවන’කර යු ත් පසිඳු මහ දනම ත් ග‍ඳෙව් කුලයක1 ඉපද2 බෝස ත්3 රජකුල, රාජකුලයෙන්: අදර ලත්, ආදිර ප්ර.තිලාභය කළා වු; විදුමිණි රුවන්, විද්යාය නමැති මණිරත්නයන්ට (මෙහි රත්න යනු මහාර්ඝාර්ථයෙහි වැටේ); අකරයුත්, ආකරයක් වැනි වු; පසිඳු, ප්ර සිද්ධ වු; මහ, මහත් වූ හෙවත් උසස් වූ; දනවත්, ධනාන්විත වූ;ගදෙව් කුලයක, ගන්ධරව කුලයෙක්හි; බෝසත්, බොධිසත්ත්වයන් වහන්සේ. ඉපද, උත්පන්න ව - මතු සම්බන්ධයි. ගන්ධර්ව‍යෝ නම් විණාවාදනාදි සංගිත ශිල්පයෙහි ව්යාගපෘත වු අයයි. සං. 1. මෙහි ද්විතිය පාදය රූපකාලංකාරයෙන් සංකිර්ණ වූ උපමාලංකාරයයි. අවශෙෂ පාදයෝ ස්වභාවොක්තියි. මුළුල්ල සංඍෂ්ටියි.

109. කුමර කෙළි පුරු දු ව ගුරුන් පෙම්කොඳ තරි ඳු ව දිසි පින්පිඞු බ ඳු ව සොඳුරු ගුත්තිල නමින් පසි ඳු ව කුමර කෙළි. කුමාර ක්රිිඩාවන්හි; පුරුදුව, පරිචිත ව; ගුරුන්, මාථෘ පිතෘ දෙදෙනාගේ; පෙම් කොඳ, ප්රෙිම නමැති කුන්දයට (33 වෙනි කවෙහි සංලක්ෂ්යු බලන්න); තරිඳුව, චන්ද්රඍයා බඳු ව; දිසි, දෘශ්යෙමාන වූ(හෙවත් රූපවත් වූ); පින්පිඞු බඳුව පුණ්ය් පිණ්ඩයක් හා සමාන ව: සොඳුරු, සුන්දර ව; ගුත්තිල නමින්, ගුත්තිල යන නාමයෙන්; පසිඳු ව, ප්රුසිද්ධ ව - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. මෙහි ද්විතිය පාදය සම්බන්ධය සමගින් ගත් කල්හි රූපකයෙන් සංකීර්ණ වූ උපමාලංකාරයයි. තෘතිය පාදය අභූතොපමායි. ප්රීථම චතුර්ථ පාදයෝ ස්වභාවොක්තියි. මුළු පද්යෘයෙහි අලංකාරය සංඍෂ්ටියි. (7.සං.2)

110. සුරඟන උව4 වෙත ට අදනා ‍‍සොඳුරු රුසිර ට නරඟ රඟ පසු‍්කො ට පැමිණ සපිරුණු5 සොළොස් වයස ට සුරඟන උව, දිව්යාංොගනාවන් වුවත්; වෙතට, තමා සමිපයට; අදනා, ආකර්ෂණය කරන්නා වූ; සොඳුරු, සුන්දර වූ; රුසිරට, රූපශ්රිරය කරණ කොට ගෙන

1. ගදඹ කුලයෙක් - 1 2. ඉපිද - 6 3. මහසත් - 3 4. වුව - 1 5. සපිරුණ - 3 94 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණංනා

(482. සං.1); නරඟ රඟ. අනංගයාගේ ශොභාව (383. සං.1); පසුකොට, පශ්වාද්භූතකොට; සපිරුණ වූ; සොළොස් වයසට, පොඩශ වයස් කාලයට; පැමිණ, ප්රාසප්ත ව ‍- මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. සුරඟන උව වෙතට 159 වෙනි කවෙහි සංලක්ෂ්ය්ය බලන්න. චතුර්ථපාදය ස්වභාවොක්තියි. මුළු පද්යණයෙහි අලංකාරය සංඍෂටි යි. (7.සං.2)

111. කළ පන්සිළු නොනි සි1 වඩවන සුරඟනන් රි සි2 කරන දන මන් වි සි ඉගෙණ වීණා ගායනා නි සි3 සුරඟනන්, දිව්යාංංගනාවන්ගේ; රිසි, රුචිය; වඩවන, (තම වීණාවාදනයෙහි) වර්ධනය කරවන්නා වු; පන්සිළු, පංචශිඛයා; නොනිසා කළ, (තමන් හා) අසමාන කළා වූ; දන මන්, ජනයන්ගේ චිත්තය; විසිකරන, වශග කරන්නා වූ; වීණාගායනා, වීණාවදනය ; නිසි, යොග්යය වූ පරිද්දෙන්; ඉගෙන, උදේ ග්රවහණය කොට - මතු සම්බන්ධයා. ස’. 1. කළ පන්සිළු නොනි සි වඩවන සුරඟනන් රි සි (i) පංචශිඛයා නම් දිව්යනයන්ගේ ගන්ධර්වයාය. මේ තෙමේ වීණාවාදනයෙහි අතිසමර්ථයෙකි. මොහු ස්වකිය බෙලුවපාණ්ඩු නම් තුන්ගව් පමණ වු විණාව වාදනය කරන කල්හි ඉන් නිෂ්ක්රා්න්ත වන්නා වූ කර්ණරසායන ස්වරයෙන් සියලු දිව්ංවාගනාවේ පරම චිත්තප්රකමොදයට පැමිණ පින පිනා එම ප්ර ණිත රසාස්වාදයෙහි ම අවිච්ඡින්න වු රුචිය වර්ධනය කෙරෙත්. (ii) ‍’‍නොනිසි’ යයි නියු තන්හි ‘නිසි’ යන්නෙන් සමානාර්ථය ගම්ය් වේ. කුසදා කවෙහි: නිසි සිතුරුවන ම න නිල්මිණි යුගය දෙන‍ුව න මැණික්සාමි ය න නම යෙදෙයි මේ ‍ලදට එබැවින

1. නොරසි - 1(පන්සිළු, පංචශිඛයා, නොරසිකළ, විරය කළා වු.) මෙහි පංචශිඛ යන්නෙන් ඔහු‍ගේ වීණාවදාය ම ගතයුතු. 2. වඩවන සුර නරන් රිසි - 6 3. කරන දන මන් වැසි - 2 සරන ගන මන් වැසි - 2 හරන ගන මන් වැසි - 1 හරන ගන මන මැයි - 2 ගුත්තිල කාව්ය් වර්ණවනා 95

(iii) මෙහි ‘කළ පන්සිළු නොනිසි’ යන විශෙෂණයට චතුර්ථ පාදයෙහි පෙනෙන්නා වූ ‘විණාගායනා’ යනු විශෙෂ්යුය බව දත යුතුයි, මුන්වහන්සේ විසින් උද්ගෘහිත වූ වීණාගායනයෙන් පංචශිඛයා මුන්වහන්සේහට නො සමාන කරන ලදි. මේ ගායනය ඔහුගේ ගායනටය උත්තරිතර හෙයිනි.

සං. 2. ප්රෙතිපාලංකාරයෙහි සංඍෂ්ටි ඇති ස්වභාවොක්තියි.(198. සං. 3)

112. බඹදත් නිරිඳු මැ ද1 දක්වා සිල්ප මන න ද ලැබ යසසිරි නොම ද පැමිණ රජ සේවයට හැම2 ස ද

බඹදත් නිරිඳු, බ්ර හ්මදත්ත නරෙන්ද්රියාගේ: මැද, අභිමුඛයෙහි (ඉදිරියෙහි); මනනද, මනොනන්දන වූ; සිල්ප, විණාශිල්පය; දක්වා, දර්ශනය කරවා; නොමද, බොහෝ වූ; රජසේවයට. රාජසෙවක භාවයට; පැමිණ, සම්ප්රා්ප්ත ව ‍- මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. බඹදත් නිරිඳු මැද

‘මැද’ යනු මෙහි අභිමුඛාර්ථයෙහි වැටේ. පූජාවලියෙහි. ‘මා බුදුවන දවස් වසවත් මරහු මැදයේ ‍‍සොඳුර ති මට දොස් කියා. සං. 2. දක්වා සිල්ප මනනද ‘දක්වා’ යන තන්හි ‘දක්’ යන ධාතු තෙමේ විශෙෂාර්ථ වශයෙන් නයනෙන්ද්රිුයයාගේ උපලබ්ධිය භජනය කෙරෙයි; සාමාන්යා ර්ථ වශයෙන් කිසි විටෙක අන්යන ඉන්ද්රිියයන්ගේ උපලබ්ධිය ද භජනය කෙරෙයි. මෙහි ‘දක්වා’ යනු ශ්රෝත ඉන්ද්රිියයෙන් සංඥත කරවා යයි අර්ථය ගෙන හැර ‍දේ. සං. 3. ස්වභාවොක්තියි.

113. දඹදිව් තල නොයෙ ක දුරු කර පිළිඇදුරු සැ ක සිප් සයුරු3 තෙර දැ ක වසන සඳ අඳ දෙමව්පිය රැ ක

දඹදිව්තල, ජම්බුදවිපතලයෙහි; නොයෙක, අනෙක වූ; පිළිඇඳුරු, ප්රිතිපක්ෂාචාය්ය්වි යන්ගේ ; සැක, ශංකාව; දුරුකර, දුරිභුත කොට; සිප් සයුරු. 1. වැඳ - 7 2. ඇම - 3 3. සයුර - 7 96 ගුත්තිල කාව්යා වර්ණිනා

ශිල්ප නමැති සාගර‍යාගේ; තෙර, පරතීරය; දැක, දර්ශනය කොට; අඳ, අන්ධ වූ; දෙමව්පිය, මාතෘ පිතෘ දෙදෙනා; රැක, රක්ෂණය කොට; වසන සඳ, වාසය කරන සමයෙහි - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. දඹදිව්තල නොයෙ ක දුරුකර පිළිඇදුරු සැ ක මෙහි සඳහන් වූ ශංකාව නම් ‘ගුත්තිලාචාය්ය්්ෂ යෝ වීණාශිල්ප වෛශාරද්යනයෙන්අපහට උත්තරිතර වෙත්දැ’ යි ප්රලතිපක්ෂාවාය්ය්ෙන යන් සිත්හි පළමු වෙන් ඇති විය යුතු වු සංශයයි. සං. 2. මෙහි තෘතිය පාදය රූපකයෙන් සංකීර්ණ වු පය්ය්ක්ෂයොක්තාලංකාරයයි. අවශෙෂ පාදයෝ ස්වබාවොක්තියි. මුළුල්ල සංඍෂ්ටාලංකාරයයි. මෙසේ කථා නායකයන් වර්ණනය කොට දැන් අතික්රාෂන්ත වස්තුවට මුලාරම්බ වු කාරණය ගෙන හැර දක්වනු පිණිස ගුත්තිලචාය්ය්අතියන්ගේ නිවාසභූමි වූ වාරාණසි නගරයෙත් උජ්ජයිනි නගරප්රාිප්ත වූ වණිග්ජනයන් විසින් තන්නගරයෙහි ප්රරවර්ත්ය්මාන වූ ක්ෂ්ණ ක්රිරඩාවන් දර්ශනය කළ බැව් දක්වන්නාහු ‘බරණැස්’ යනාදි පද්යතද්වයක් කියත්.

114. බරණැස් නුවර සි ට උදේනී1 නම් නුවර ට පුරා බඩු ගැලි පි ට රැගෙන2 ගිය වෙළඳු වෙළඳාම ට බරණැස් නුවර සිට, වාරාණසි නගරයෙහි සිටලා; උදේනි නම් නුවරට, උජ්ජයිනි (හෙවත් විශාලා) නම් නගරයට; ගැල් පිට බඩුපුරා, ශකටයන්හි භාණ්ඩයන් පූරණය ‍කොට ගෙන; වෙළඳාමට, වණික්කර්මය පිණිස; රැගෙන ගිය, හැරගෙන ගියා වූ; වෙළඳ‍ු, වණික්ජනයෝ තුමු - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. උදේනි නම් නුවරට උජ්ජයිනි නම් නගරය තෙම දඹදිවැ මධ්යමදෙශයෙහි අවන්ති නම් දෙශයෙහි රාජධානිය ව පැවති නගරයයි. මේ නගරය ශිප්රාෙ නම් නදියගේ තිරයෙහි පිටිටා තිබුණේ ය. ජම්බුද්විපයෙහි සප්ත සිද්ධස්ථානයන් අතුරෙන් එකකි. සර්වඥයන් වහන්සේගේ කාලයෙන් අව‍ුරුදු පන්සියයකට පමණ පසු වික්රරමාදිත්යන නම් මහත් වු බල සම්පන්න වු නරශ්රේෂ්ඨයෙක් මෙහි රාජ්යසය කෙළේය. ‘ධන්වන්තරිෂ්ෂපණකා’ මරසිංහශංකු යනාදින් කියන ලද ‘නව රත්න’ යන නමින් ලොකප්රවසිද්ධ වූ මහා පඞිවරයන් ‍නවදෙනෙක් මේ රාජයාගේ සභාව හොබවමින් සිටි බව ආප්ත වචනයෙන් කියනු ලැබේ. ඉනුත් අවුරුදු දහසක‍ට පමණ පසු (එනම් සිංහල රජදරුවන් පොළොන් -

1. උදේනිය - 5 2. රැගෙන - 10 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණුනා 97

නරුවෙහි රා‍ජ්යරය කරන සමයෙහි) සකල ‍කලා කොටිප්රාහප්ත වූ, අතුල බුද්ධියෙන් අතිප්රිසිද්ධ විශාරද වූ, ශ්රි භොජදෙව නම් රාජයෙක් මෙහි රාජ්ය්ය කෙළෙය. මේ රාජයා විසින් කරන ලද සරස්ති කණ්ඨාභරණාදි මාහැගි ග්රලන්ථයෝ අද දක්වා මහා පඞිවරයන්ගේ ආදර සම්මානය භාජන‍යෝ වෙත්. මේ උජ්ජයිනි න‍ුවර දැනට අප පොළොන්නරුව මෙන් ම නටබ‍ුන් වි තිබේ. ඒ පුරාණ නුවරින් සැතැප්මක් පමණ දක්ෂිණ දිශායෙහි උජ්ජයිනි නමින් ප්ර්කට වූ වර්තමාන නගරය පිටිටා තිබේ. සං. 2. ස්වබාවොක්තියි.

115. රන් රසු දැල් ගිගි ළි නන්1 දද පෙළින් වූ හෙ ළි2 එනුවර තුර බැබ ළි දුටහ3 කෙළිනා4 මහත් සැණකෙ ළි

රන් රසු දැල්, ස්වර්ණකිංකිණිකා ජාලයන්ගේ; ගිගිළි, ශිංජායෙන් යුක්ත වූ; නන් දද පෙළින්, අනෙකධ්වජ පංකිත්තිගෙන්; හෙළිවු, ආලොකවත් වූ; බැබළි, භ්රාදජිත වූ; එනුවරතුර, ඒ නගරාභ්යටන්තරයෙහි; කෙළිනා, ක්රි‍ඩනය කරනු ලබන්නා වූ (489 සං. 2); මහත් සැණකෙළි, මහත් වූ ක්ෂේණක්රි්ඩාවන්; දුටහ, දර්ශනය කළාහුයි.

‘දිමුතු කිතු මුතුහර’ යනාදින් ආරබ්ධ වු නවපද්යා ත්මක කුලකය මෙයින් සමාප්තයි. මෙහි ‘දුටහ’ යන ක්රිවයා පදයෙන් වාක්ය් සමාප්තිය වේ. මේ ක්‍රියාපදයට පූර්ව් ‍කවෙහි ‘වෙළඳු’ යනු උක්තකර්තෘයි. ‘වෙළඳු සැණකෙළි දුටහ’ යනු ක්රි්යාකාරක පද සමබන්ධයි.

සං.1. දුටහ කෙළිනා මහත් සැණකෙළි ක්ෂනණය නම් යම්කිසි ප්රි්තිජන වූ කරුණක් නිසා මුළු නගරයක් හෝ මුළු ප්රයදෙශයක් ‍හෝ එක් ව පවත්වන්නා වු උත්සවයකි. ක්ෂරණ ක්රිුඩා නම් ඒ සම්බන්ධි වූ ක්රි‍ඩා‍වෝ වෙත්. මෙසේ ක්ෂකණ ක්රිවඩාවන් දර්ශනය කළ බැව් සංක්ෂෙපයෙන් කියා දැන් එහි විස්තර වර්ණනය කරන්නා හු ‘සදවා’ යනාදි කව් කියත්. සං.2. ස්වබාවොක්තියි.

1. රන් - 9 2. එළි - 10 3. දුටුවු - 5; දුටුහු - 1; දුටුව - 1 4. කෙළනා - 9

98 ගුත්තිල කාව්යක වර්ණටනා

116. ස ද වා සුදුවැලි පිවිතු රු බ ඳ වා රන්දද පියක රු සි ටු වා දොර දොර රඹතු රු ත බ වා පුන්කුඹු විසිතු රු පිවිතුරු, පවිත්රල වූ; සුදුවැලි, ශෙවතාවාලුකා; සදවා, සජ්ජිත කරවා (හෙවත් ඉස්වා): පියකරු, ප්රි;යකර වූ; රන්දද, ස්වර්ණධ්වජයන්; බඳවා, බන්ධනය කරවා; දො දොර, ද්වාරයක් ද්වාරයක් පාසා; රඹතුරු, රම්භාද්රැ්මයන්: සිටුවැ, ප්රදතිසඨාපනය කරවා; විසිතුරු, විචිත්ර වූ පුන්කුඹු, පුර්ණකුම්භයන් තබවා, ස්ථාපනය කරවා - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි.

117. සරා සලෙලු දන ‍සතො සේ1 සුරා පාන කරන සෙ සේ පුරා අවුලු නොයෙක ර සේ2 සරා අවන්හල් සහ සේ සරා, අනුරාගවත් වූ; සලෙලුදන, සල්ලාල ජනයා; දෝහෝ නොහොත් සලෙලු දන, කාමුක ජනයා; සරා, සංවරණය කොට; සතොසේ, සන්තොෂයෙන්; සුරාපාන කරන ලෙසේ, මදිරා පානය කරන පරිද්දේන්; නොයෙකරසේ, නානා රස වූ; අවුලු, ඛාද්යනභොජ්යොූපකරණයෙන්; පුරා, පූරණය කොට; අවන්හල් සහසේ, ආපණශාලා දොහෝ නොහොත් අපානශාල් සහස්ර යන්; සරා. සජ්ජිත කොට - මතු සම්බන්ධයි. ආපණශාලා යන්නෙන් සාමාන්යො වෙළඳ සැල් ද, ආපානශාල් යන්නෙන් සුරාසැල් ද කියවෙත්.

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි

118. උ දා දිනිඳු කර හ ර ණේ වි දා අඳුරු දිසි කි ර‍ ණේ යොදා දෙපස රන් ‍තො ර‍ ණේ ස දා මෙලෙස පුරස දෙ ර ණේ උදා දිනිඳු, උදය දිවාකරයාගේ; කර හරණේ, රශ්මින් සෙයින්; අදුරු විදා, අන්ධකාරය විධ්වංසනය කොට; දිසි, දෘශ්යරමාන වූ; කිරණේ, කාන්ති ඇති; රන් තොරණේ, ස්වර්ණ තොරණයන් ; දෙපස, (විථින්ගේ) උභයපාර්ශ්ව

1. සරාසලෙලු සමඟ තොසේ - 4. (සරා, වනාතාවන්; සලෙලු සමග, කාමක ජනයා හා සමග; තොසේ, සන්තොෂයෙන්- ප) 2. ලෙසේ - 1

ගුත්තිල කාව්යෙ වර්ණණනා 99

යෙහි; යොදා, යොජිත කොට; මෙලෙස, උක්තප්ර්කාරයෙන්; පුර දෙරණේ. පුර ධරණිය (නගර භූමිය); සදා, සජ්ජිත කොට (අලංකෘත කොට යයි යූසේයි) - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. උපමාලංකාරයෙහි සංඍෂ්ටි ඇති ස්වභාවොක්තියි

119. සු ව ඳ සඳුන් කොකුමඟ රා1 පැ හැ ද2 තමන් වෙර තව රා නොමඳ සලෙලු දන එපු රා නි බ ඳ කෙළිත් සතොස පු රා සුවඳ සඳුන්, සුග්ධ වන්දනය ද(සියලු වන්දනයන් ම සුගන්ධ බැවින් මෙහි සුවඳ සඳුන් යන්නෙන් ශ්රේෂ්ඨ වන්දනය ම කිහු); කොකුමඟරා, කුංකුමාංගරාගය ද; තමන් වෙර, තමන්ගේ ශරිරයන්හි; පැහැද, ප්රමසන්න ව; තවරා, වර්ඡිත කොට ගෙන; නොමද, බොහෝ වූ; සලෙලුදන, කාමුක ජනයෝ: එපුරා, ඒ නගරය; සතොස සන්තොෂයෙන්: පුරා, පූරණය කොට; නිබඳ, නිරන්තරයෙන්; කෙළිති, ක්රි ඩනය කෙරෙත්.

සං. 1. ස්වබාවොක්තියි. 120. කියමින් ගී රස මියු රූ තබමින් පදතල අනු රූ බඳිමින් දනමන නුව රූ කෙළිමින් යෙදි3 බැඳ බහු රූ රස මියුරූ, (ශෘංගාරාදි) රසයෙන් මධුර වූ; ගි, ගීතිකාවන්; කියමින්, ගායනාය කෙරෙමින්; අනුරූ, තදනුරූප කොට; පදතල, පාදතලයන්; තබමින්, ස්ථාපනය කෙරෙමින්; දනමන, ජවචිත්තය: බඳිමින්, බන්ධනය කෙරෙමින් (අතිශයින් තුෂ්ටිමත් කෙරෙමින් යයි යූසේයි); බහුරූ, බහුරූපයන් (කොහොලාම මුහුණු ); බැඳ, බන්ධනය කොට ගෙන; නුවරූ, නාගරික‍යෝ තුමු; කෙළිමින්, ක්රි,ඩනය කෙරෙමින්; යෙති, ගමනය කෙරෙත්.

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි. 121. සු ර ඟ න රඟ රඟ හ ළු ‍වෝ දු ටු ද න මන නෙත් වෙ ළු ‍වෝ මනයොන සර4 කුසුම ළු වෝ තැන තැන රඟ දෙති න ළු වෝ

1. කොකුම් හරා - 2 2. පැලඳ -1 3. එති - 1 4. රඟ - 2; රස - 3

100 ගුත්තිල කාව්යු වර්ණ නා

සුරඟන රඟ, දිව්යාංවකලාවන්ගේ නෘත්යෝයෙහි; රඟ, ආකාරය; හළුවෝ, පහ කළා වූ (පරාජික කළා වු යයි යුසේයි); දුටුදන,දර්ශනය කළ ජනයන් ගේ; මනනෙත්, මනොනෙත්ර යන්; වෙළුවෝ, වෙෂ්ටනය කළා වූ (අතිශයින් ප්රි තිමත් කළා වු යයි යුසේයි); මනයොන, අනංගයාගේ; කුසුම්සර, පුෂ්පඛාණයන්; අළුවෝ, එළවු (දර්ශනය කළවුන් සිත්හි කාමචෙතනාවන් ඉපද වූ යයි යූසේයි. 383 සං.1); නළුවෝ, නාටකයෝ; තැන තැන, තන්හි තන්හි; රඟදෙති. නෘත්ය දාන කෙරෙත්. සං 1. පූර්ව තවෙහි බහුරූ බැඳගෙන ක්රි්ඩනය කෙරෙත් යයි කි හෙයින් මෙහි කියන ලද්දේ එසේ බහුරූ බැඳගෙන ස්ත්රි විලාස ගත් නාටකයන්ගේ ප්රකවෘත්තිය බැව් දත යුතු. සං. 2. මෙහි ප්රසථම පාදය සම්බන්ධය සමගින් උපමාලංකාරයි. ද්විතිය තෘතිය පාදයෝ හෙත්වලංකාරයි. චතුර්ථ පාදය ස්වභාවොක්තියි. මුළුල්ල සංසෘෂ්ටියි.

122. රැ ග ත් සුරා පරූ වි ති න් සු ර ත් තඹුරු පෙතිසෙ නෙ ති න් පු ව ත් නොදැන බමන ග ති න් න ටත් ‍අයෙක් සුරා ම තින් රැගත්, හැරගන්නා ලද; සුරා පිරූ, සුරා පූර්ත වූ; විතින්, වෂකයෙන්ද; තඹුරුපෙතිස, තාමරස පත්රනයන් සේ; සුරත්, අතිරක්ත වූ; නෙතින්, නෙත්රඹයෙන් ද: බමණ, භ්රගමමාණ වූ; ගතින්, ශරිරයෙන්ද (යුක්ත ව); අයෙක්,අන්යරතර කෙනෙක් තුමු; පුවත් නොදැන, ප්ර්වෘත්ති ඥානය නො කොට; සුරාමතින්, සුරා මදයෙන්; නටත්, නෘත්ය කෙරත්.

සං. 1. හෙත්වලංකාරයයි. මෙතෙක් තැන් උජ්ජයිනි නගරයෙහි පුරුෂයන් විසින් ප්ර‍වෘත්ත වූ ක්ෂනණ ක්රි ඩාවන් දර්ශිත කොට දැන් ස්ත්රිගන්ගේ උත්සව ක්රිපඩාවන් ද දර්ශනය කරන්නාහ ‘සුවඳ කුසුම්’ යනාදි කව් කියත්.

123. සු ව ඳ කුසුම් වරලසෙ හී පැ ල ඳ කපුරු හර උරෙ හී නොමඳ බරණ ලා සැර හී නි බ ඳ කෙළිති ලියො පුරෙ හී සුවඳ කුසුම්, සුගන්ධ කුසුමයන්, වරලසෙහී, කෙශකලාපයෙහි ද; කපුරු හර, කර්පුරහාරය; උරෙහි, හෘදයෙහි ද; පැලඳ, පිනද්ධ කොට; නොමඳ ‍බොහෝ වූ; බරණ , ආභරණයන්; ලා නිවෙශනය කොට; සැරහි, සජ්ජිත ව; ලියෝ, කාන්තාවෝ තුමු; පුරෙහි, (ඒ) නගරයෙහි; නිබඳ, නිරන්තරයෙහ්; කෙළිති ක්රිතඩනය කෙරෙත්.

ගුත්තිල කාව්යි වර්ණරනා 101

සං. 1. ස්වබාවොක්තියි. 124. ස ල ක වමින් සුරඹ ලෙ සේ නා සැ ක සබා මැද පිවි ‍සේ නොයෙක නළඹ නටති තො සේ එ දැ ක කොනෙක් යෙද්ද කෙ සේ සුරඹ ලෙසේ, දිව්යාංනගනාවන්ගේ විලාසය; සලකවමින්, සංලක්ෂණය කරවමින් (අඳුන්වමින් යයි යූසේයි); නිසැක, ශංකා රහිත ව; සබැමැද, සභා මධයයෙහි; පිවිසේ, ප්ර විෂ්ට ව(හිඳ); නොයෙක නළඹ, අනෙක නාටකාංගනාවේ; තො‍ෙස්, සන්තොෂයෙන්; නටති, නෘත්යි කෙරෙත්: කෙනෙක්, යමිකිසි අයෙක් තුමූ; එදැක, ඒ දර්ශනය කෙට; කෙසේ, කවර ආක‍ාර‍යකින්; යෙද්ද. ගමනය කෙරෙත් ද? (ගමනය කළ හෙත් ද? නො හෙත් මැයි යූසේයි.)

සං. 1. ප්රිථම පාදය සම්බන්ධය සමඟින් උපමාලංකාරයි. ද්විතිය තෘතිය පාදයෝ ස්වභාවොක්තියි. චතුර්ථපාදය හෙත්වලංකාරයි. මුළුල්ල සංඍෂ්ටියි.

125. කෙලි මින් තැන තැන ල න් දු දෙනමෙන් කන අම බි න් දු කි ය මි න් සොඳ ගී සි න් දු ඇ සු ව න් සිත දුක් සි න් දු ලන්දු, කාන්තාවෝ; තැන තැන, තන්හි තන්හි; කෙළිමින්, ක්රි;ඩනය කෙරෙමින්; කන, කර්ණයට; අම බින්දු දෙන මෙන්, අමෘත වින්දුන් හෙළන්නාක් ‍ෙමන්; සොඳ, සුන්දර වූ; ගී සින්දු, නානාවිධ ගීතිකාවන්; කියමන්, ගායනය කෙරෙමින්; ඇසුවන් සිත, ශ්ර්වණය කළාවුන්ගේ චිත්තයෙහි; දුක්, දුඃඛය; සිනදු, ජින්න කරවුහ.

සං. 1. ස්වබාවොක්තියෙහි ද උපමායෙහි ද සංඍෂ්ටි ඇති හෙත්වලංකාරයයි.

126. ප සු ක ර රුසිරෙන් සුර ඹා ගොසකර රන්මිණි සල ඹා එ නු ව ර කෙළි රඟ පුර ඹා බ ඹ සර සිත1 වත් කල ඹා රුසිරෙන්, රූපශ්රි න්; සුරඹා, දිව්යාංකගනාවන්; පසුකර, පශ්චාද් ත කොට (පරදවා යයි යූසේයි); රන්මිණි සලඹා, ස්වර්ණමණි මංජිරයන්; ගොසකර,

1. සිතු - 1 102 ගුත්තිල කාව්යූ වර්ණනනා

සුෂ්ට කරවා (රැව් දෙවා); එනුවර, ඒ නගරයෙහි; පුරඹා, පුරස්ත්රි න්; කෙළි රඟ, ක්රිටඩනය කළාවු ආකාරය තෙම; බඹසර සිතවත්, බ්රංහ්මචාරින්ගේ විත්තය වුවත්; කලඹා, ‍ෙක්ෂාකහවත් කෙරේ (චංචල කෙරේ මැයි).

සං. 1. උපමායෙහි ද ස්වභාවොක්තියෙහි ද සංඍෂ්ටි අති හෙත්වලංකාරයයි. මෙසේ උජ්ජයිනි නගරයෙහි ස්ත්රි න් විසින් ද ප්ර්වෘත්ත වූ ක්රිරඩාවන් සන්දර්ශිත කොට දැන් ක්ෂජණ වර්ණනාවසානය කරනු පිණිස සත්රි පුරුෂ දෙපක්ෂයා ගේ ක්රි.ඩාවන් සමුදාය කොට දක්වන්නාහු ‘පැහැර’ යනාදි පද්ය ත්රකයක් කියත්,

127. පැහැර රඟන සුරන් ර ඟා එ පු ර සියුල ද‍න ස ර ඟා නි ත ර කෙළිත් සිත සේ ර ඟා ක ව ර කලෙක වෙද එ ර ඟා රඟන, නෘත්ය කරන්නා වූ; සුරන්, දෙවයන්ගේ; රඟා, ආකාරය; පැහැර, විලුම්පනය කොට (දෙවියන්ගේ නෘත්යත හා සමාකාර නෘත්ය් ඇති ව යයි යූ සේයි); එපුර, ඒ නගරයෙහි; සරහා, උල්ලාස සහිත වූ2 (තුටුපහටු සිත් ඇත් තා වූ); සියලු දන, සකල ජනයෝ; සිතසේ, හෘදයංගම ව; නිතර, නිරන්තරයෙන්; රඟා, නෘත්යිමණ්ඩලයන්හි; කෙළිති, ක්රිහඩනය කෙරෙත්; එරඟා, තදාකාර වුවක්; කවර කලෙක, කවර කාලයෙකිහි; වෙද, (නැවත) වන්නේද?

සං. 1. ප්ර ථම පාදත්රලය උපමාලංකාරයි. චතුර්ථපාදය පය්‍්?ිතරයොක්තයි. විචක්ෂිත වු අර්ථය එනම් ක්රි ඩනයෙහි උත්කෘෂ්ටභාවය විවෘත ලෙස නො කියා හංගියෙන් සූචිත කළ හෙයිනි(5. සං. 2) මුළුල්ල සංඍෂ්ටියි.

128. අ සු ර න් ජයගෙන සිත සේ සු ර සෙන් කෙළි සැණකෙළි සේ රි සි න න් වෙස්ගෙන සෙ‍ාඳ සේ සතොසි න් සැණකෙළිති මේ සේ සිතසේ, සිත් වු පරිද්දේන්; අස‍ුරන් ජයගෙන, අසුරයන් දිනා; සුරසෙන්, දිව්ය සෙනාවන්; කෙළි, ක්රි‍ඩනය කළා වු: සැණකෙළි සේ, ක්ෂාණ ක්රි්ඩාවන් මෙන්; රිසි රුවි වූ; නන් වෙස්, නානා වෙශයන්; සොඳසේ, මනා සේ; ගෙන ග්රාහණය කොට; මෙසේ උක්තප්රවකාරයෙන්; සතොසින්, සන්තොෂයෙන්; සැණකෙලිති, ක්ෂිණ ක්රීේඩා කෙරෙත් (එපුර ජනයෝ යයි අධ්යානහෘත කරන්න).

සං. 1. උපමාලංකාරයයි. 1. සමගා - 10 2. සරහා, ශරිර සජ්ජිත කොට - ගැටපදය

ගුත්තිල කාව්යණ වර්ණිනා 103

129. පුර වා තුරු රැවින්1 අහ ස කරවා ගී නැටුම් වෙසෙ ස අර වා සතසිත දෙම්න ස පුර වා සින් කෙළිත3 සෙලෙ ස තුරු රැවින්, ප්රීසති ඝොෂයෙන් දෝ‍හෝ නොහොත් තුර්යරාවයෙන්; අහස, ආකාශ (කුක්ෂි) ය; පුරවා, පුර්ණ කරවා; වෙසෙස, විශිෂ්ට වූ: ගී නැටුම්, ගීත නෘථ්යරයන්; කරවා, ප්රවවෘත්ත කොට; සත සිත, සත්තවයන්ගේ චිත්තයෙහි; දෙම්නස, දෞර්මනස්යරය (මලානික භාවය); අරවා, අපාකෘත කරවා; මෙලෙස, උක්තප්රවකාරයෙන්; පුරවාසින්, නගරවාසින්; කෙළිත, ක්රිෘඩනය කරන කල්හි - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. හෙත්වලංකාරයයි.

උජ්ජයින් නගරයෙහි ප්රහවර්ත්යිමාන වු‍ ක්‍ෂණ ක්රිසඩාවන් දැක සන්තුෂ්ට වු වණිග් ජනයන් තමන් විසින් ද ක්ෂතණ ක්රිනඩා ප්ර වර්තනයෙහි කෘතාහිලාෂයෙන් විණාගායනය පිණිස ගන්ධර්වයෙන් තමන් වෙත කැඳවනු ලැබේව යි එකකු ප්රෙරරණය කළ බැව් කියන්නාහු ‘සුරපුර මෙන්’ යනාදි විශෙෂකය කියත්.

130. සුරපුර මෙන් බැබ ළි එපුරෙහි සව්සිරින් දි ළි නුවරුන් නොවි මැ ළි වෙළඳු දැක ඒ කෙළින සැණකෙ ළි

සං. 1. උපමාවෙන් සංඍෂ්ට වූ ස්වබාවොක්ත්යිලංකාරයයි.

131. රිසි රිසි දෙසැර ගෙ න නොයෙක්4 ලෙස සැරසි ගෙ න නුවරුන් එක්ව ගෙ න තුමුද සැණකෙළියට පටන් ගෙ න රිසි රිසි දෙය, රුචි වූ රුචි වූ දෙය; ඇරගෙන, ග්රිහණය කොට; නොයෙක් ලෙස, අනෙකප්රෙකාරයෙන්; සැරසිගෙන, ප්රරසාධිත ව; නුවරුන්. නාගරිකයන් හා; එක්වගෙන, එක් භූත ව (එක් වි); තුමුද, ආත්මයා ද; සැණකෙළියට, ක්ෂලණ ක්රිගඩනය පිණිස; පටන් ගෙන, ආරම්භය කොට - මතු සම්බන්ධයි.

1. තුනුරුවින් - 5; තුනුරැස්න් - 5 2. ඇසැස - 8; යසස - 1; විලස - 1 3. කෙළිති - හැම 4. නොයෙක - 5 104 ගුත්තිල කාව්ය් වර්ණමනා

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි.

132. තමන් මන්1 තුටුකො ට විණා ගායනාව ට ඇදුරකු තම වෙත ට ගෙනෙන ලෙස පැවසූය එකකු ට2 තමන් මන්, තමන්ගේ චිත්තයන්; තුටුකොට, තුෂ්ට කොට; වීණාගායනාවට, විණාවාදනය පිණිස;ඇදුරකු , ශිල්පියකු; තම වෙතට, තමන් කරා; ගෙනෙන ලෙස, ආනයනය කරනු පිණිස; එකකුට,එක් පුරුෂයකුහට; පැවසූය, විධාන කළාහුය.

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි දැන් කථායෙහි ප්ර.තිනායකයා සන්නිවෙදනය කරන්නාහු යවන ලද දූතයා විසින් මුෂිල නම් ගන්ධර්වයා කැඳවා ගෙන ආ බැව් දක්වන්නේ ‘එතෙම’ යනාදි පද්යනද්වයක් කියත්.

133. එතෙම තම නුව රා පිසඳුව වසන ඉඳු රා වෙණ වයන මියු රා නමින් මූසිල ගදඹ ඇදු රා එතෙම, ඒ පුරුෂ තෙම; තම නුවරා, ස්වකිය නගරයෙහි; ඉඳුරා, අත්යවර්ථයෙන්; පසිඳුව, ප්ර සිද්ධ ව; වසන, වාසය කරන්නා වු; මියුරා, මධු කොට; වෙණවයන, වීණාවාදනය කරන්නා වු; නමින්, නාමයෙන්; මූසිල, මුෂිල නම් වූ; ගදඹ ඇදුරා, ගන්ධර්වාචාර්යයා - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. ස්වබාවොක්තියි

134. දැක ඔහු උන් වෙත ට කැඳවා’වුත් පළමුකො ට මිල දී සතුටු‍කො ට යෙදි විණා ගායනාව ට දැක, දර්ශනය කොට; ඔහු, ඒ මුෂිලයා; උන් වෙතට, ඔවුන් සමිපයට; කැඳවා අවුත්, ආහ්වානය කොට ගෙනවුත්; පලමුකොට, ප්රිථම කොට; මිල දි, මූල්යා දානය කොට, සතුටු කොට, සන්තුෂ්ට කොට; වීණාගායනාවට, විණාවාදනය පිණිස; යෙදි, යොජිත කෙළේයි. සං. 1. ස්වබාවොක්තියි

1. ‍මන - 2 2. එකෙකුට - 2 ගුත්තිල කාව්යට වර්ණොනා 105

දැන් ඒ මුෂිල නම් ගන්ධර්වයා ධන ලාභයෙහි ලුබ්ධ වුවහු ස්වකිය වීණා වාදන සාමාර්ථ්යෂය ප්රයකර්ෂයෙන් දක්වනු පිණිස ආරම්භය කළ බැව් කියන්නාහු ‘එකල’ යනාදි කව් කියත්.

135. එකල ඒ ගද ඹා දක්වා සිල්ප නොත ඹා වෙළඳ මන1 පොල ඹා ගනිමි යන සිතිනි දන නොත බා එකළ, තත්සමයෙහි; ඒ ගදඹා, ඒ ගන්ධර්වයා; නොතබා, ශෙෂ නො කොට; සිල්ප දක්වා, ශිල්පය දර්ශිත කොට; වෙළඳ මන, වණිග්ජනයන්ගේ චිත්තය; ‍‍ෙපාලඹා, ප්රදලුබ්ධ කොට; නොතබා, ශෙෂ නො කොට; දන ගනිමි යන, (ඔවුන්ගේ) ධනය ග්රදහණය කෙරෙමැයි ‍යන; සිතිනි, චිත්තයෙන් - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. දක්වා සිල්ප ‍‍ෙනාතබා මෙහි ‘දක්වා’ යන පූර්වක්රි‍යා තොමෝ ‘දන ගනිමි’ යන තන්හි අපර ක්රිනයාව හා සම්බන්ධයි. මේ පූර්වක්රිූයාවෙන් ශිල්ප දැක් වු බවත් නොව වණිග් ජනයන් සතුටු කොට ඔවුන්ගේ ධනය ගනිමැ යි කියා ද එසේ ඔවුන් සතුටු කරනු පිණිස අශෙෂයෙන් මාගේ ශිල්පය දර්ශනය කෙරෙමැ යි කියා ද මුෂිලයා අරමුණු කරගත් බැව් කීහු. සං. 2. ස්වභාවොක්තියි දැන් ප්ර.ථම කොට දෘඪසජ්ජනයෙන් වීණාව සජ්ජිත කොට ගායනය කළ බැව් හා ඉන් වූ ඵල ද ‘ඉඳිමියි’ යනාදි පද්ය ත්රබයෙන් කියත්.

136. ඉඳිමියි නො වී ණ ය2 දක්වා සිල්ප වී ණ ය සමඟ උඵ වී ණ ය රැගෙන දැඩි කොට සදැ වී ණ ය වීණයසිල්ප, වීණාශිල්පය; දක්වා, දර්ශනය කරවා (හෙවත් දර්ශනය කරවිම හෙතු ‍කොට); ණය නොවි, ඍණවත් නො ව; ඉඳිමියි, කල් යවමියි (සනිටුහන් කොට ගෙන); උපවීණය සමඟ, වීණාදණ්ඩ සමගින්; වීණය, වීණාව; දැඩිකොට, දෘඪ වු සේ; සදා, සම්පාදති කොට; රැගෙන, ග්රයහණය කොට - මතු සම්බන්ධයි.

1. දැන - 3 2. සිත කර පිවිණය -5. (“සිත, චිත්තය; පවිණයකර, ප්රගවිණ කොට.” ප්රටවිණ නම් “සමර්ථ” යනුයි. මෙ පාඨන්තරයෙහි ගතයුතු අර්ථයක් නො පෙනේ. මෙය හා අන්ය පදයන්ගේ සංසංදනයක් ද‍ නොමැත්තේය. තව ද මේ ප‍ාඨය පූවර්‍ කවෙහි “ගිනිමි යන සිතිනි” යනු හැ මනා සේ ‍‍ පෙනා ගැළපෙයි; අනතුරු කවියි හා ගැලපිය නො හැකි ද වෙයි)

106 ගුත්තිල කාව්යඨ වර්ණළනා

සං. 1. ශබ්දාලංකාර වශයෙන් සර්වපාදන්තව්යනපෙත යමකයයි. අර්ථා ලංකාරවශයෙන් ස්වභාවොක්තියි.

137. මින් මුන් ම නා යා කෙරෙමි ‍ ‍ෙත‍ාස ම නා යා සිතින් ස ම නා යා කෙළෙද වීණා ගා ය නා යා මින්, මේ කරණ කොට ගෙන; මුන්, මොවුන්ගේ; මනායි, චිත්තය; මනායා, ම‍නොඥ සේ; තොසකෙරෙමි, තුෂ්ටිමත් කෙරෙමැයි (යන); සිතින්, චිත්තයෙන්; සමනායා, සමන්වා හෙවත් නිශ්චය කොට, විණාගායනායා, වීණාගායනය; කෙළෙද, කෙළේ වී නමුතු - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. ශබ්දාලංකාර වශයෙන් පාදන්තව්ය පෙත යමකයයි. අර්ථාලංකාර වශයෙන් ස්වභාවොක්තියි.

138. බසකින් නොද න් නා කියන පුවතට පෙ න් නා නොසතුට‍ුව ඉ න් නා දනන් මෙන් උන් බලා ඉ න් නා නොදන්නා, අඥාත වූ; බසකින්, භාෂාවකින්; පෙන්නා කියන, ප්රනකාශ කොට කියන්නා වූ; පුවතට, ප්රිවෘත්තිය ට; නොසතුටුව, සන්තුෂ්ට නො ව; ඉන්නා, උපවෙශනය කරන්නා වු; දනන් මෙන්, ජනයන් මෙන්; ඉන්නා, නිපණ්ණ වූ (හිඳින්නා වු); උන්, ඒ වණිග්ජනයන්; බලා අවලොකනය කොට - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. උපමායෙන් සංඍෂ්ට වූ ස්වභාවොක්ත්ය්ලංකාරයයි. දැන් දෘඪ නුවු ලිහිල් නුවු මධ්යඍම සජ්ජන‍යෙන් වීණාව සජ්ජිත කොට වාදනය කළ බැව් දක්වන්නාහු ‘දැන් මින්’ යනාදි පද්ය ද්වයක් කියත්.

139. දැන් මින් මේ වෙළ ඳ1 දනෝ වෙත්වයි2 මනන ද කරන3 මෙන් වෙන න ඳ මැදුම් සැදුමෙන් සදා එමස ඳ

1. දැන් මෙයින් මේ වෙළඳ - 4 2. වෙත්මැයි ‍- 1 3. කරන ඒ වෙණනද - 5.(ඒ නදකරන. ඒ වාදනය කරන්නා වූ; වෙණ විණාව මැදුම් යැදුමෙන් සදා යයි සන්ධානය කරන්න) කරන් වෙන වෙනනද - 5 ගුත්තිල කාව්යද වර්ණරනා 107

දැන්, ‍‍ෙම් වාරයෙහි; මින්, මේ කරණ කොට ගෙන; මේ වෙළඳදනෝ, මේ වණිග්ජනයෝ; මනනද වෙත්වයි. මනොනන්ද (සතුටු සිත් ඇති) වෙත් වයි (සිතා); වෙනනද, අන්යඒ රාගාන්විත නිදයක්; කරන මෙන්, කරනු පිණිස; එමසඳ, එකල්හි; මැදුම් සැඳුමෙන්, මධ්යවම සජ්ජිකරණයෙන්; සඳා, (වීණාව) සජ්ජිත කොට - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. ස්වාභාවොක්තියි 140. සැරයට ළං නොව න ලිහිණියකු අත්1 පසුරෙ න ගිනිමියි2 තැත් කර න එකකු3 මෙන් ගායනා කෙරෙමි න4 සැරයට, ඛාණයට(හියට); ළං නොවන, සමිප නො වන්නා වු; ලිහිණියකු, පක්ෂියකු; අත්පසුරෙන, හස්තප්රනසාරයෙන් (අත දිගුකිරිමෙන්); ගනිමියි, ග්රඳහණය කෙරෙමියි (සනිටුහන් කොට)‍; තැත් කරන, උත්සාහ කරන්නා වූ; එකකු මෙන්, පුරුෂයක්හු මෙන්; ගායනා කෙරෙමින, (වීණා) වාදනය කොට - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. එකකු මෙන් ගායනා කෙරෙමින මෙහි ‘කෙරෙමින’ යනු පූර්වක්රි යාර්ථයෙහි වූ මිශ්රව ක්රිියාවයි. මිශ්රු ක්රිරයාවන් පුර්වක්රිුයාර්ථයෙහි අභිමත සේ යෙදිය හැකි වේ. නිදසුන්, මේ කවෙහි ම:

සු ව ඳි න් බිම පිරිබඩගෙන මොනව ට ස ද මි න් සිහසුන මුතුසේසත් ය ට ත බ මි න් දෙපසෙහි දිලිරන් මිණිව ට ඉ සි මි න් අසෙනිය මල් විසිතුරු කො ට

වෙසෙසින් දුටු දුටු සත සිත පා දා මෙලෙසින් මනහර එමඩුව සුස දා

සං. 2. උපමාලංකාරයයි. මෙසේ ප්ර.ථම කොට දෘඪසජ්ජනයෙන් ද ඉන්පසු මධ්යතම සජ්ජනයෙන් ද විණාවාදනය කොට එයින් වණිග්ජනයන් සන්තුෂ්ට නවුයෙන් ඔවුන්ගේ තුෂ්ටිප්රිභවයෙහි ප්රොාත්සාහි වූ මූෂිලයා දැන් ශිථිල සජ්ජනයෙන් වීණාව සජ්ජිත කොට මධුර ගිතිකා හා සමග වාදනය කළ බැව් දක්වන්නාහු ‘එද’ සා’ යනාදි පද්යනත්රසයක් කියත්. 1. අත - 3 2. ගනිමි - 1; ගිනිමැයි - 2 3. එකෙකු - 1 4. කරමින - 8. 108 ගුත්තිල කාව්යා වර්ණණනා

141. එද’සා1 තුටු නොව න2 එවෙළඳ දනන්ගේ ම න තුටුකරවන සිති න ලිහිල් සැදුමෙන් වෙණ සඳාගෙ න එද; ඒ විණාවාදනය ද; අසා, ශ්රාවණය කොට; තුටු නොවන, තුෂ්ට නො වන්නා වූ; එවෙළඳදනන්ගේ, ඒ වණිග්ජනයන්ගේ; මන, චිත්තය: තුටු කරවන, තුෂ්ට කරවන්නා වු; සිතින, චිත්තයෙන් (තුෂ්ටිකරණාභාලාෂයෙන්); ලිහිල් සැදුමෙන්, ශිථිල සජ්ජනයෙන් (තන්ත්රිනන් ලිහිල් කොට සැරසී මෙන්); වෙණ, වීණාව; සදාගෙන, සජ්ජිත කොට ගෙන - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි

142. වෙසෙසින් නියමකො ට දුන්නත් ඉසුරු මුළුර ට තුට‍ු නොවන එකකු ට3 ගමක් දෙන මෙන් සතුටු පඞුර ට වෙසෙසින්, වි‍ශෙෂයෙන්; නියමකොට, නිශ්චිත කොට; ඉසුරු, ඓශ්චර්ය සහිත වූ; මුළු රට, සකල රාෂ්ට්ර ය; දුන්නාත්, (තුමුහට) ප්රිදානය කළ නමුත්, තුටු නොවන,සන්තුෂ්ට නො වන්නා වූ; එකකුට, ජනයකුහට; සතුටු පඩුරට, සන්තුෂ්ටිප්රානහෘතය පිණිස; ගමක්, ග්රාුමයක්; දෙන මෙන්:ප්රටදානය කරන්නාක් මෙන් - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. මේ පද්යයය හා මී ළඟ පද්ය,යෙහි ප්ර ථම භාගය ද එක්කොට ගත් කල්හි විරොධයෙන් සංකීර්ණ වූ උපමාලංකාරයයි.

143. මියුරස ගී සම ඟ කර ගායනා මනර ඟ එවිටද උන් එර ඟ බලා නොසතුටු සිතින් උන්ර ඟ මියුරස, මධුරස වූ; ගී සමඟ, ගීතිකා හා සමග; මනරඟ, මනොරංජක වූ (මනස්කාන්ත වූ යයි යූසේ යි); ගායනා, (වීණා ) වාදනය; කර, ප්රොවෘත්ති කොට; එවිටද, එකල්හි ද; උන්. ඒ වණිග්ජනයන්; එරඟ, ඒ සභයෙහි; නොසතුටු සිතින්, අසන්තුෂ්ට වු චිත්තයෙන්; උරන්ඟ, උපවිෂ්ට වූ ආකාරය; බලා, අවලොකනය‍ කොට - මතු සම්බන්ධයි.

1. එඅසා - 2; එය’සා - 2 2. එසඳ තුටු නොමවන - 8 3. එකෙකුට - 1

ගුත්තිල කාව්යට වර්ණධනා 109

සං. 1. මෙහි ප්රයථමභාගය පූර්ව කවියත් හා සමඟ ගත් කල්හි විරොධයෙන් සංකිර්ණ වූ උපමාලංකාරයයි. ද්විතිය භාගය ස්වභ‍ාවොක්තියි, මුළුල්ල සංඍෂ්ටියි. මෙසේ මුෂිලයාගෙ සාමර්ථ්යප සාකළ්යභය දක්වමින් ත්රි,විධ වීණා වාදනයක් ම කෙට වණිග්ජනයන් එක සේ උදාසින වුයෙන් දැන් මඳක් රුෂ්ට වූ ඒ මුෂිලයා ඔවුන්ගේ උදාසිනත්වයෙහි හෙතු විචාළ බැව් දක්වන්නාහු ‍’‍නොමිහිරිද’ යනාදි පද්යනයක් කියත්.

144. නොමිහිරිද මේ වෙ ණ ඇසුවද1 මින් වැඩි වෙ ණ නැත‍ෙහානැත නුව ණ කියව නොසතුටුවන්ට කාර ණ මේ වෙණ, මේ වීණාවාදනය; නොමිහිරිද, අමධුරද? මින් වැඩි,මෙයින් අධික (රසාන්විත) වූ; වෙණ, වීණාවාදනයක්; ඇසුවුද, ශ්‍රවණය කළාහු ද? නැත‍හොත්, එසේ නොවත් නම්; නුවණ නැත, (තොපහට) තත්ත්වඥනය නොමැත්තේය; නොසතුටුවන්ට,අසන්තුෂ්ට වීමට; කාරණ, හෙතුන්; කියව, ප්රැකාශ කරව් (යයි කියේය.) ‘එකල ඒ ගදඹා’ යනාදින් ආරබ්ධ වු දශපද්යිත්මක කුලකය මෙයින් සමාප්තයි. සං. 1. කියව නොසතුටුවන්ට කාරණ මෙහි ‘කියව’ යනු විධික්රිකයි බහුවචනයි. මේ ආචාර්යන් විසින් විධික්රිතයා බහුවචනය නොයෙක් තැන වර්තමාන ව්යයවහාරයෙහි එකවචනාර්ථ මාත්රබයයි සංලක්ෂය වූ ‘ව’ ප්රෙත්යාය රූපයෙන් යොදා තිබේ. ඊට නිදසුන් වශයෙන් 164 වෙන් කවෙහි ‘ආමි ‍‍ෙකාද ඒ හිමි කියව මට’ යනු ද167 වෙනි කවෙහි ‘නො වසව තෙපි මවෙත’ යනු ද 503 වෙනි කවෙහි.

තිරව එසග සිරිසැප ලැබතොත් ස ති නි කරව කුසල් නිතරම පිරිසිදු සි ති නි යනු ද බලන්න. සං. 2. ස්වභාවොක්තියි ඉක්බිති මුෂිලයාගේ ප්ර ශ්න විචාරණයෙන් ගුත්තිලාචාර්යන්ගේ වර්ණ කථනය සම්භූත වූ බැව් දක්වන්නාහු ‘ඇදුර’ යනාදි කව් කීහ.

145. ඇදුර තුට‍ු නොවෙ ති යි2 නොසිත් අප සිප් නොද ති යි උනිමු වෙණ සද ති යි නොදත්තමු ගායනා කෙරෙ ති යි3

1. ඇසුවද - 7; ඇසුවාද - 3; ඇසවද මිට වැඩිවෙණ -1 2. “ති” (හෙළි) සතර පෙළෙහි ම - 7 3. තරතියි - 6 110 ගුත්තිල කාව්යන වර්ණළනා

ඇදුර, ආචාය්ය්හ ය; තුටුනොවෙතියි, (මොවුහු) තුෂ්ට නො වෙත් යයි ද; සිප් නොදතියි, ශිල්ප නො දත්තාහු යයි ද; අප, අස්මතුන් (සඳහා); නොසිත, චින්තනය නො කරව; වෙණ සදතියි, (භවත්හු) වීණාව සජ්ජිත කෙරෙති යි (සිතා); උනිමු, උපවිෂ්ට වීමු; ගායනා කෙරෙතියි, වාදනය කෙරෙත් යයි; නොදත්තමු, ඥානය නො කළෙමු.

සං. 1. උනිමු වෙණ සඳ ති යි නොදත්තමු ගායනා කෙරෙ ති යි මෙහි ‘සදති’ ‘කෙරෙති’ යන ක්රි්යා පදයෝ සන්දෙහාර්ථයෙහි බහු වචන වෙත්. (93. සං.1)

සං. 2. ස්වබාවොක්තියි. 146. කීසඳ එ වෙළ ද න් අපහස ලෙසට මෙව ද න් නොමකර සිත න ද න් කියා1 එ ඇදුරු2 යළිත්3 මෙව ද න් එ වෙළඳන්, ඒ වණිග්ජනයන්; සිත, (ඔහුගේ) චිත්තය; නදන් නොමකර, සන්තුෂ්ට නො කරම; අපහස ලෙසට, අපහාස වශයෙන්; මෙවදන්, මේ වචනයන්; කීසඳ, කථනය කළ කල්හි; එ ඇදුරු, ඒ (මුෂිල නම්) ආචාය්ය්ය තෙමේ; යළිත්, නැවත ද; මෙවදන්, මෙ වචනයන් කියා, කථනය කෙරේ.

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි. 147. නින්දා බස් කිය න වෙළඳුනි වෙණ වැයිමෙ න මට වැඩිතරම් ව න4 එකකු දුටුවා ඇද්ද වෙන තැ න නින්දා බස්, අපහාස වචනයන්; කියන, කථනය කරන්නා වූ; වෙළඳුනි, වණිග්ජනයිනි; වෙණවැයීමෙන, වීණාවාදනයෙන්; මට, අස්මත්හට; වැඩි තරම්වන, වෘද්ධතර වූ; එකකු, ශිල්පියකු; වෙන තැන, අන්ය, ස්ථානයෙක්හි; දුටුවා ඇද්ද, දර්ශනය කළ භාවයෙක් ඇද්ද?

සං. 1. එකකු දුටුවා ඇද්ද වෙන තැන මෙහි ‘දුටුවා’ යනු අතීත‍ාර්ථයෙහි භාවක්රිපයා පදයෙකි. හෙතෙම ‘ඇද්ද’ යන ක්රි යාර්ථයෙහි වූ නිපාතපදයට කර්තෘ වෙයි. එකකු, ශිල්පියකු; දුටුවා. 1. කීය - 5 2. එයදු‍රු - 3 3. ඒ ඇදුරු යළි - 3 4. වෙන - 3 ගුත්තිල කාව්යර වණර්නා 111

දර්ශනය කළ නියායෙක්; ඇද්ද, ඇත්තේද? ‘ඇද්ද’ යනු ‘ඇත් ද’ යයි වියයුතු තන්හි පරරූප සන්ධියෙන් වූ සිද්ධියය. මේ සන්ධිතෙම සිද්ධාන්ත සංග්රදහයෙහි නො දක්වන ලදි. සං. 2. ස්වභා‍වොක්තියි. 148. වෙළ‍ඳො ඔහුගෙ බ ස අසමින් තමන් බරණැ ස දන්නා සිප් වෙස ස වණති ගුත්තිල ඇදුරු මෙ ලෙ ස වෙළ‍ඳො, වණිග්ජනයෝ තුමූ; ඔහුගේ බස, ඒ මූෂිලයාගේ වචනය; අසමින්, ශ්ර‍වණය කොට; තමන් බරණැස, ස්වකීය වාරාණසියෙහි (නිවාසි වූ); වෙසෙස, විශෙෂයෙන්; සිප්දන්නා, ශ්ල්පඥ වූ; දෝහෝ නොහොත් - සිප් වෙසෙස, ශිල්ප විශෙෂයන්; දන්නා, විඥ වූ; දෝහෝ නොහොත් - දන්නා, ආශ්රිගත වූ; සිප්වෙසෙස, ශිල්ප විශෙෂ ඇති; ගුත්තිල ඇදුරු, ගුත්තිල නම් ආචාය්ය්ත යා; මේ ලෙස, මේ වෘක්ෂ්යයමාණ ප්රතකාරයෙන්; වණති. වර්ණනා කෙරෙත්.

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි මෙසේ ගුත්තිලාචාය්ය්් යන්ගේ නාමය සභායෙහි සම්භූත වූ පරිදි දක්වා දැන් ඔවුන්ගේ වර්ණකිර්තනය කළ පරිදි දක්වන්නාහු ‘වෙන වෙණැදුරකු’ යනාදි කව් කියත්. 149. වෙන වෙණැ’දුරකු බ ල1 නෑසීද තෝ මූසි ල බරණැස් පුර මෙක ල වෙසේ2 ගදඹෙක්3 නමන් ගුත්ති ල මූසිල, (එම්බා) මූෂිලය: වෙන වෙණැදුරකු, අන්ය. වීණාචාය්ය්ාචායක්හුගේ; බල, සාමර්ථ්යාය; තෝ, යුෂමත් තෙමේ; නොඇසිද, ශ්රයවණය නො කළෙහිද?; මෙකල, මේ කාලයෙහි; බරණැස්පුර, වාරාණසී නගරයෙහි; ගුත්තිල නමින්, ගුත්තිල යන නාමයෙන් (ප්රකකට වූ); ගදඹෙක්, ගන්ධර්වයෙක් තෙම; වෙසේ, වාසය කෙරේ.

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි. 150. කියනු කිම මහි මා එ ඇදුරු4 ගදඹ උතු මා අව පන්සිළු ත මා තමා අතවැසි කරනු නිය මා

1. බොල - 1 2. වෙසෙයි - 4 3. ඇදුරෙක් - 1 4. එයදුරු - 1 112 ගුත්තිල කාව්යද වර්ණබනා

එ, යථොක්ත වූ; ඇදුරු, ආචාය්ය් වූ; ගදඹ උතුමා, ගන්ධර්වොත්තමයාගේ; මහිමා. මහත්ත්වය; කියනු කිම, කථනය කරනු ම කවරේද? පන්සිළු තමා, පංචශිඛයා වුව ද; අව, පැමිණියහොත්; තමා, ආත්මයා‍ගේ; අතවැසි කරනු, අන්තෙවාසීකරණය; නියමා, නියත යි. පංචශිකයා (111. සං. 1) ආවේ නමුදු ඒ ආචාය්ය්ස යන් විසින් ඔහු තමන්ගේ අතවැසියකු කිරිම් නියත වේ. සං. 1. ව්යයතිරෙකයෙන් සංකීර්ණ වූ අර්ථාපත්ත්යයලංකාරයයි (191. සං.1) ව්යයතිරෙකයට මෙහි යෙදෙන්නා වූ නිදසුන් මෙසේයි: නිත්යොාදිතප්ර තාපෙන - ත්රිූයාමාමීලිතප්රාභඃ හාස්වතානෙත භූපෙන - භාස්වානෙෂ විනිර්ජිතඃ (රාත්රිර භාගයෙහි අන්තර්භිතවන්නා වූ ප්රිභා ඇති මේ සූය්ය් ්ැ තෙමේ හැම කල්හි උදිත ප්ර්තාපයෙන් යුක්ත ව බබළන්නා වූ මේ මහිපාලයා විසින් දිනන ලදි).

151. අමර’ඟනන් රුව ට මාහැඟි අමා රසය ට එ ඇදුරු1 වෙණ නද ට මෙ‍ෙලාව කවරෙක් නොවනන්නෙද තු ට අමර’ඟනන්. දිව්යාංන’ගනාවන්ගේ; රුවට, රූපශ්රිෙයට ද; මාහැඟි, මහාර්ඝවූ; අමා රසයට, අමෘත රසයට ද; එ ඇදුරු, ඒ ආචාය්ය් සයාගේ; වෙණ නදට, වීණා නාදයට ද; මොලොව, මේ ලොකයෙහි; කවරෙක්, කතම නම් ජනයෙක් තෙමේ; තුට නොවන්නෙද, තුෂ්ට නො වන්නේ ද? සං. 1. අමරඟනන් රුවට මෙහි ‘රුවට’ යනාදි තන්හි කරණාර්ථයෙහි සම්ප්රවදාන විභක්ති වේ (482. සං.1.) සං. 2. හෙතුයෙන් සංකිර්ණ වු සමුච්චයාලංකාරයයි. සමුච්චයාලංකාරයෙහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ; යුගපත් පදාර්ථනාමන්වය: සමුච්චය: (එකවිට පදාර්ථයන්ගේ අනුව පැවැත්ම සමුච්චයයි). ඊට නිදසුන් මෙසේ දැක්වුහු; ශරීරං ඥනජනනං - රොගො විෂ්ණුස්මෘතිප්රනදඃ විපද්වෛරාග්ය ජනනි - ත්රරයං සුඛකරං සතාම් (ඥානය උපදවන්නා වූ ශරීරය ද විෂ්ණුස්මණය කරවන්නා වූ රොගය ද, ලොකය කෙරෙහි කලකිරිම උඵදවන්නා වූ විපත්තිය ද යන මේ තුන සත්ත්වයන්හට සැප දායකයි)

152. නැත රිවි රැස් පහ ස නොපිපෙන තඹුරු වන ලෙ ස ඔහු වෙණ නදින් මි ස අනික් නදකින් අපි නොවෙමු තො ස

1. එයදුරු - 1 ගුත්තිල කාව්යු වර්ණපනා 113

රිවි රැස් පහස, සූය්ය්ත් රශ්මි ස්පර්ශය; නැත, නොමැති කල්හි; නොප‍ිපෙන, පුෂ්පිත නො වන්නා වූ; තඹුරු වන ලෙස, තාමරස වනය මෙන්; ඔහු වෙණ නදින් මිස, ඒ ආචාය්ය් ය්යාගේ වීණා නාදයෙන් විනා; අනික් නදකින්, අන්යන (වීණා) නාදයකින්; අපි, අස්මත්හු; තොස නොවෙමු, තුෂ්ට නො වම්හ. සං. 1. උපාමයෙන් සංකිර්ණ වූ විනොකත්යතලංක‍ාරයයි. විනොක්තියට නිදසුන් මේසේ දැක්වුහු; විනා ජලදකාලෙන - චන්ද්රොණ නිස්තන්ද්ක‍රතාං ගතඃ විනා ග්රීාෂෙමාෂ්මණා මඤ්ජු - ර්වයනරාජිරජායත (වර්ෂා කාලයෙන් තොර ව චන්ද්ර් තෙමේ නිර්මල භාවයට පැමිණියේය; ග්රි ෂ්ම කාලයෙහි ඌෂ්මයෙන් තොර ව වන පංක්ති තොමෝ මනොරම විය). 153. ඇසුව1 මඟපල ල ද එ සුව මිස මිස දිටු වෙ ද ඇසුව ඔහු වෙණ න ද ප සුව කවරෙක් අසා වෙන න ද මඟපල, මාර්ගඵලයන් සම්බන්ධිත වූ; ඇසුව, ආදි සුඛය (සෝවාන් සුඛයයි); ලද, ලත් තැනැත්තේ; එ සුව මිස, ඒ සුඛයාගේ විනා‍; මිස, මිථ්යා්වක්හුගේ; දිටු වෙද, දෘෂ්ටික වන්නේ ද? (නො වන්නේ මැයි); (එමෙන් ම) - ඔහු වෙණ නද, ඔහුගේ වීණා වාදනය; ඇසුව, ශ්රිවණය කළ හොත්; පසුව, පශ්චාත් කාලයෙහි; කවරේක්, කතම නම් ජනයෙක් තෙමේ; වෙන නද, අන්ය( (වීණා) නාදයක්; අසා, ශ්රේවණය කෙරේ ද? කිසිවෙක් නො කෙරේ මැයි. සං. 1. ඇසුව මඟ පල ල ද එ සුව මිස මිස දිටු වෙ ද මොක්ෂපුරය දෙසට ගමනය කරන්නා වූ ශ්රිද්ධාසම්පන්න පුඟුල්හු විසින් සෝවාන්, සකෘදාගාමි. අනාගාමි, අර්හත් යන සතර මාර්ගයන්හි පිළිවෙළින් ගමනය කෙරෙමන් එක් එක් මාර්ගයෙහි තත් තත් ඵලය ද අනුභව කොට අන්තිමයෙහි දි නිරවශෙෂ අජරාමර නිර්වාණ සුඛසම්පත්ති ප්රා ප්ති වශයෙන් මොක්ෂපුරයට පැමිණි යුතු. මෙසේ මාර්ගඵලාන්වෙෂණයෙහි එක් එක් මාර්ග ප්රාමප්තිය සුඛයෙකි. ඒ ඒ මාර්ගයෙහි ඵලානුභවය සුඛයෙකි. එහෙයින් මේ සුඛ‍යෝ මාර්ගඵල සම්බන්ධිහු ‍ෙවත්. මෙයින් සෝවාන් මාර්ගයට පැමිණිමේ සුඛය පළමුකොට විඳිනු ලබන සුකය හෙයින් ඒ වනාහි මාර්ග ඵලයන් සම්බන්ධි වූ ආදි සුඛය වේ. මේ ආදි සුඛය ලත් තැනැත්තේ එම සුඛයාගේ දර්ශනයෙහි ම ගමන් කරනු වීනා මිථ්යාුවක්හුගේ දර්ශක නො වන්නේයි. වදාළේ මැනෝ අංගුත්තර නිකාය අට්ඨාන පාළියෙහි: අට්ඨානමෙතං භික්ඛවෙ අනවකාසෝ යං දිට්ඨිසම්පනේනා පුගගලො කඤ්චි සංඛාරාං නිච්චතො උපගවේඡය්යි - පෙ - සුඛතො උපගවෙඡය්යඒ - පෙ - ‍අත්ත‍තො උපගඡෙඡය්යා, නෙතං ඨානං විජ්ජති.

1. අසුව - 6

114 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණානා

(භික්ෂුනි, මේ වානාහි අස්ථානයි, අනවකාශයි, යම්හෙයකින් මාර්ගදෘෂ්ටි සම්පන්න වු පුද්ගල තෙමේ යම් සංස්ක‍ාර ධර්මයක් නිත්ය වශයෙන් ග්ර-හණය කෙරේද, සුඛ වශයෙන් ග්රතහණය කෙරේ ද ආත්ම වශයෙන් ග්රනහණය කෙරේ ද, එබඳු ස්ථානයක් නො පවත්නේයි). මෙහි මාර්ග දෘෂ්ටි සම්පන්න වූ පුද්ගලයාගෙන් සෝවාන් මාර්ග ප්රා ප්ත වූ අය්ය්පවයශ්රා්වක තෙමේ දර්ශිතය, සංස්කාර ධර්මයන්ගෙන් සංසාරයෙහි සත්තවයා‍ගේ සැරිසරණයට ආධාර ව පවත්නා වූ ජාති ජරා මරණාදින්ට හෙතු වූ ධර්මයෝ දර්ශිතය. මේ ධර්මයෝ අන්ත්ය ය, දුඃඛය, අනාත්මයයි දර්ශනය සම්යකග් දෘෂ්ටිය වේ. එයින් විපරිත වු දර්ශනය තෙම ශාස්වතොච්ඡෙදාදි වශයෙන් වු සිව්සැටක් මිථ්යාාදෘෂ්ටියි. සං. 2. දෘෂ්ටාන්තාලංකාරයයි (15. සං.3.) ද්විතිය පාදයෙහි අනුප්රා සයෙන් ද සංකිර්ණයි.

154. දුටුවන් වි සි යා කරනෙව් උරු වි සී යා ඔහු වෙණ ර සී ය‍ා 1 කෙරෙයි ඇසුවන් සිත් වි සී යා උරුවිසීයා, උර්වශිය; දුටුවන්, (තමා) දර්ශනය කළාවුන්; විසීයා කරනෙව්, වශභ කරන්නාක් මෙන්; රසීයා, රසවත් වූ; ඔහු වෙණ, ඒ ගුත්තිලාචාය්ය්තියයාගේ වීණානාදය තෙම; ඇසුවන්, (හේ) ශවණය කළවුන්ගේ; සිත්, චිත්තය; විසීයා කෙරෙයි. වශිකෘත කෙරේ.

සං. 1. දුටුවන් විසීයා කරනෙව් උරු විසියා ‘උර්වශි’ නම් එක්තරා අප්සරාවකි. අප්සරාවෝ නම් ගන්ධර්ව නම් දිව්යග නිකායෙහි වනිතාවෝ වෙත්. මේ ගන්ධර්වයෝ තුමු ශක්රවයා ආදිකොට ඇති දෙවියන් සේ උතුම් වූ පංක්තියක් නො ව ඔවුන්ට මෙහෙකරු වු ගායක වර්ගයකි. අප්සරාවෝ ද එසේම ශක්රතයාහට මෙහෙකරු වු වනිතා පංක්තියකි. ඔහුන්ගේ රූපලාවණ්යමය අප්රිමෙය වේ. ඒ දුටු පමණින් කවරකුගේ සිත්හි වුවත් අනුරාගය උපදි, යම් තපස්වියකුගේ ශිලභෙදය සත්දෙවිඳුහට අභිමත වි නම් හෙතෙම අප්සරාවකු ප්රෙතරණය කොට ඒ ශිලභෙදය සිදු කරවයි. මේ ආදි කරුණු නිසා අප්සරාවන්ට ‘දිව්ය ගණිකා’ යයි ද කියත්. මෙබඳු අප්සරාවන් අතුරෙන් උර්වශි තොමෝ පරම රූප සෞන්දර්යයෙන් හෙබියා වූ කාන්තාවකි. සං. 2. ශබ්දංකාර වශයෙන් පාදන්තව්යයපෙත යමකයයි. අර්ථාලංකාර වශයෙන් උපමාල කාරයයි. 1. ඔහු වෙණ විසියා - 6

ගුත්තිල කාව්යෙ වර්ණානා 115

155. දු ම න මුල් ඉදු රූ ලව න ලොබ ලිය පඳු රූ එවෙණ නද මියු රූ ස ව න නොකරන කෙනෙක් කවු රූ දුමන, දෞර්මනස්යමය; මුල් ඉදුරූ, මූලොද්ධරණය කළා වූ; ලොබ ලි, ලොභ නැමති ලතාව; පඳුරූ ලවන, ගුල්මීභුත කරවන්නා වූ; මියුරු, මධුර වූ; එ වෙණනද, ඒ වීණානාදය; සමන නොකරන කෙනෙක්, ශ්රරවණය නො කරන්නා වූ තැනැත්තෙක් නම්: කවුරූ, කවරේ ද? සං. 1. සර්වදාදද්යුනුප්රා සයෙන් සංකිර්ණ වු හෙතවලංකාරයයි.

156. ‍ගොදුරු ලොබ දුරු ක ර ඔහු නිවෙස වට තුරුසි ර නොපැහැර පියපත ර සියොත්හුද ඉඳ අසති වෙණස ර ගොදුරු ලොබ, ගොචර ‍ලොභය; දුරුකර, දූරිභූත කොට; ඔහු නිවෙස වට, ඔහු‍ගේ නිවාසය හාත්පසැ; තුරුසිර, වෘක්ෂශෙර්ෂයන්හි; පියපතර, පක්ෂ පත්රරයන්; නොපැහැර, ප්රයහරණය නො කොට; ඉඳ, නිෂණ්ණ ව; සියොත්හු ද, පක්ෂිහු ද; වෙණසර, (ඔහු‍ෙග්) වීණාස්වරය; අසති, ශ්රවවණය කෙරෙත්.

සං. 1. අතිශයොක්ත්යැලංකාරයයි. ඊට නිදසුන් මෙසේ දැක්වුහු; ගිරං සමාකණ්යිතුං යදියාං සදාරසඥෛරනුබාවනායිම් සම්හතෙ නිත්යවමනන්යකවෙතා නහසවදාතමංහරිවංශනෙතා (යම් කෙනෙකුන්ගේ වනාහි රස දන්නවුන් විසින් හැමකල් අනුභව කට යුතු ව වචනය ඇසිමට නාරජ‍ තෙමේ අන්යව සිතක් නොමැත්තේ ම සතුටු වන්නේ ද එබඳු වු)

157. ගිජිඳුන් තිමද ග ළ වෙණනද අසා ඔහු ක ළ නොසොල්වත කන්ත ළ තමන් මනදොළ පුරති බිඟුර ළ ගළ, ගලිත වූ: තිමද, ත්රිතමද ඇති(හෙවත් ස්ථානත්රොයකින් ගලිත වූ මද ඇති); ගිජිඳුන්, ගජෙන්ද්ර:යන්; ඔහු කළ, ඒ ආචාය්ය්ෙවතයා විසින් කරන ලද; වෙණනද,

1. අසා නොසිටින කෙනෙක් කවුරු - 4 අසා නොසතුටුවනො කවුරු - 1 2. සවන නොවකන කෙනෙක් කවුරු - 1 (මෙද සැලකිය යුතුවු පාඨයකි).

116 ගුත්තිල කාව්යෙ වර්ණගනා

වීණානාදය; අසා, ශ්රරවණය කොට; කන්, (සව) කර්ණයන්; කළ, තාලයෙහි (මක්ෂිකාදින් නාරාකරණය පිණිස කරන්නා වූ ප්ර භාරණයෙහි); නොසොල්වත, චංචල කො කරත් ම; බිඟුරළ, ශෘංග සමූහය තෙමේ; තමන් මනදොළ, ආත්මිය මනොදෞහෘදය; පුරති, (මදපාන වශයෙන්) පූරණය කෙරෙත්. සං. 1. ගිජිඳුන් තිමද ගළ හස්තින්ගේ මදය ගිලිහෙන්නා වූ ස්ථානත්ර ය නම් කපොලතල යුග්මය කුම්හතලය යන මොහු යි. මදයුත් හස්තිහු වනාහි නිතර මහත් චංචල භාවයකින් පවත්නො වෙත්. ඔවුන්ගේ මදසුගන්ධය අසා ‘රොන්’ පිණිස එන්නා වු ශෘංගාදින් පරිහරණය පිණිස නිතර කර්ණතාලය ද කෙරෙත්. එබඳු හස්තිහු පවා ගුත්තිලාචාය්ය්රි යන්ගේ වීණා වාදනය ශ්රරවණය කරන කල්හි ඔවුන්ගේ මේ ගුණ වර්ජිත කොට නිශ්චල වූහයි කිමන් වීණානාදයෙහි මාධුය්ය් කල ධ්වනිත කළෝ. සං. 2. තමන් මනදොළ පුරති බිඟුරළ මෙහි ක්රිහයාකාරක පදසම්බන්ධය ගැන 79 වෙනි කවෙහි ද්විතිය සංලක්ෂ්යණය බලන්න. සං. 3. අතිශයොක්ත්යගලංකාරයයි (156.සං.1) මෙසේ වර්ණිත වූ මහබොසතාණන් වහන්සේගේ ශිල්ප වෛශාරද්යවය ශ්රිවණය කළා වූ මුෂිලයා වණිග්ජනයන් හා සමග වාරාණසි ගොස් බෝසතාණන් වෙත පැමිණි බව ද උන්වහන්සේහට අන්තෙවාසික ව හිඳ ශිල්පොද්ග්රරහණය කළ බව ද ප්රයකාශ කරන්නාහු ‘බෝසත’ යනාදි කව් කියත්.

158. ‍බෝසතු ගුණ නි සා අන් ඇදුරන්ට වෙහෙ සා වෙළඳුන් කි බ සා අසා මූසිල ගදඹ පව සා බෝසතු ගුණ, බොධිසත්ත්වයන්ගේ ගුණය; නිසා, ආශ්රරය කොට; අන් ඇදුරන්ට, අන්යාතචාය්ය් ාණයන්හට; වෙහෙසා, විහෙඨනය කොට; වෙළඳුන්, වණිග්ජනයන්; කී, කථනය කළා වූ; බසා, වචනය (166 සං.1 0; අසා, ශ්රගවණය කොට; මූෂිල ගදඹ, මූෂිල ගන්ධර්ව තෙමේ; පවසා, (මෙසේ) ප්ර කාශ කෙරේ. සං. 1. ස්වභාවොක්තියි

159. එසේ උවහොත්1 හි මි ඔහුට මම අතවැසි වෙ මි මෙමිල ආපසු දෙ මි මමත් ඔබ2 යනකල සමඟ යෙ මි3

1. වුවහොත් - ද(2) 2. තොප - 2 3. යමි - 2 ගුත්තිල කාව්යත වර්ණමනා 117

හිමි, ස්වාමිනි; එසේ උවහොත්, උක්තප්රශකාර වී නම්; මම, අස්මත් තෙම; ඔහුට, ඒ ගුත්තිලාචාය්ය්ණනායාහට; අතවැසි වෙමි, අන්තෙවාසික වන්නෙමි; මෙමිල, මේ මුල්ය,ය; ආපසු, පරිවර්තනය කොට; දෙමි, දානය කෙරෙම්; ඔබ, යුෂ්මතුන්; යන කල, ගමනය කරන කල්හි; මමත්, අස්මත් තෙමේ ද; සමඟ, සංගත ව; යෙමි, ගමනය කරන්නෙමි.

සං.1. එසේ උව හොත් හිමි

මෙහි ‘උවහොත්’ යන්නෙහි ‘උව’ යනු ‘වුව’ යයි කිවමනා තන්හි ‘වු’ කාරයාගේ ව්යං ජන ලොපයෙන් සිද්ධ වූ විකල්ප පදරූපයයි. ‘වදන’ යන්නෙන් හින්න ව සිටි ‘වුවන්’ යන්නෙන් විකල්පයෙන් සිද්ධ වූ ‘උවන’ යන ශබ්දරූපය මෙනි. ආදිස්ථ වු ‘වු’ කාරයා කිසිතැනෙක විකල්පයෙන් ‘වු’ කාර භාවයට පැමිණෙනු මාගධි ව්යූකරණයෙහි ද පෙනේ, වුත්ත - උත්ත, වුසිත - උසිත යිනදා තන්හි මෙනි. සංස්කෘත ‘වෙෂ්ටන’ යන්නෙන් හින්න වූ ‘වොටුනු’ යන ශබ්දරූපය විකල්පයෙන් ‘ඔටුනු’ වූයේත් මෙබඳු ව්යංෙජන ‍ලොපයකිනි.

සං. 2. ස්වභාවොක්තියි.

160. කියමින් මේ ලෙස ට වෙළඳුන් සමඟ සහතු ට ‍ගොස් බරණැස් පුර ට පිවිස මහබෝසතුන් ගේ ගෙ ට මේ ලෙසට, යථොක්ත ප්ර කාරයෙන්; කියමින්, කථනය කොට; සහතුට, සන්තුෂ්ට වූ (සසම්මති වූ යයි යූසේයි) ; වෙළඳුන් සමඟ, වණිග්ජනයන් හා එක් ව; බරණැස් පුරට, වාරාණසි නගරයට; ගොස්, ගමනය කොට; මහබෝසතුන්ගේ, මහාබෝධිසත්තවයන්ගේ; ගෙට, ගෘහටය; පිවිස, ප්රනවිෂ්ට ව - මතු සම්බනධයි.

සං. 1. ස්වභාවොක්තියි.