අමාවතුර-ගැටපද විවරණය-i
නමවු මුනිසරණ.
1 පරිච්ජේදය.
1.පිටුව
සංස්කරණයකරත් -කරතොත්;අනන්ත -අනන්තයක් -කෙළවරක් නැති; නවගුණ -“ඉතිපි සො භගවා. අරහං” යනාදින් කී අභිත්ත්වාදි ගුණ නවය; කියත්-කියතොත්; නො පිළිවනින් -නො හැකි බැවින්;පැරුම් -බෝසත් කම්; ඒ දානාදි වශයෙන් දශයකි. තුන්ලෙව්හි සැරිසැරූ විෂම පුරුෂයන් -කාම,රූප,අරුප යන ලොකතුනෙහි සඤචාරය කල විෂම වු පුරුසයන්; “සැරිසැරූ” යන්න ‘සැරිසැර”යි සමහර මුද්රිුත පොත්හි පෙණේ. එසේ වුවොත් සැරිසැරිම බුදුන් පිළිබඳ වෙයි. බුදුන් අරූප ලොකයෙහි සැරිසරා සත්වයන් දමනය කල බවක් කිය නො හැකි ය.එහෙයින් ඒ පාඨය සුදුසු නො වේ. පැමිණිවු සේ-පැමිණි වු පරිදි; නො වියත් හුදි ජනන්-අව්යවකත-නො උගත්-සුධිජනයන්; යහපත් ධි -බුද්ධිය-ඇත්තෝ සුධිහුයි. සැබෙවින් -සංකේෂපයෙන්; කොටින්. සාරාසංඛ්යි කප් සුවහස් මතුයෙහි -අසංඛ්යය හතරක් හා කල්ප ශතසහස්ර් (-ලක්ෂ) යකට පෙර; දිවකුරු-දිපංකර;හමු වැ-සම්මුඛ ව නොහොත් ඉදිරියෙහි; පියා -අත්හැර; කුවණින්- කරුණාවෙන්;ගොරබිරම් සසර-ඝොර වු ද භයානක වු ද සංසාරයට; සංසාරය නම් උත්පත්තිපරම්පරාව යි. රක්සන් -රකුසන්;සුගිමොක් -ස්වර්ගිමොක්ෂ; බැඳු -මල දමා වඤ්චා කොට ඇල්ලු; ලොවි
ලොවුතුරා -ලෞකික ලොකොත්තර; ‘ලොවිසැපත්’ නම් දිව්යුමනුෂ්යාකදිසම්පත්තියි. ‘ලොවුතුරා සැපත්’ නම් නිවණයි.අදත්තාදානයෙහි-නුදුන්දෙය ගැණිමෙහි; පරද්රිරශමාගමයෙහි-අන්යනයන්ගේ භාය්ය්මර්‍ාවන් හා එකතු විමෙහි; පිශුනවචනයෙහි-ප්රියයභාවය නසන කේලාම් කිමෙහි.
2. පිටුව.
සංස්කරණය‘සුජාත’ යන්න ‘සුජාතා’ යි විය යුතු. සම්ඵප්‍රලාපයෙහි-නිරන්ථක කඛාවෙහි; සතන්හි -සන්තාන(=චිත්ත) යන්හි; රාගිනි-රාගය නමැති ගින්න. කෝ -කොපය; මිසදිට්භයෙහි-සම්යනග්දෘෂ්ටියෙහි; මිථ්යාර නපස්ති -බොරු-වැරදි- තවුස්කම්හි;කොහොන් පිළිවෙත්හි -කුහකප්රතතිපත්තියෙහි; නැතිගුණ ඇඟවිම කොහොන්පිළිවෙත යි. ලොලතායෙහි-ලොල් බවෙහි; ආසාවෙහි; දුර්වයචස්ති -නපුරු වචනයෙහි; අතිමුළර තායෙහි-ඉතා දොඩමලුබවෙහි; බොහෝ සේ දෙඩීමෙහි; විපක්ෂ සෙවායෙහි-විරුද්ධපක්ෂ ආශ්රදය කිරිමෙහි; විකන්ථනයෙහි -ආත්ම වර්ණ්නාවෙහි; කුටව්යහවහාරයෙහි -හොරවෙළදාමෙහි;ලාභොත්පාදනයෙහි=ලාභඉපදවීමෙහි;ලාභාන්තරායකරණයෙහි=අනුන්ගේ ලාභයන්ට අන්තරාය කිරිමෙහි; බාලතායෙහි=අඥන භාවයෙහි;අසත්සමාගමයෙහි=අසත් පුරුෂයන් ඇසුරු කිරිමෙහි;ධැමිට-ධර්මිෂ්ඨ; නාගුරුළු මුළු=නාග ගරුඩ සමුහයා; වෙරින් =ශරීරයෙන්.
3.පිටුව
සංස්කරණයමවුවටන් පියවටන් ධැම්හි=මවට උපස්ථාන කිරිම,පියාට උපස්ථාන කිරිම යන ධර්මනයෙහි; සැනැහැති=සෙනඟ ඇති; මල්බෑයනුදු=බාලසහොදරයනුත්; උරෙහිදා-උරෙජාත; ‘උර’ යනු ල පැත්ත යි. එහි උපන්නේ ‘උරොජාත’ නම්. මවු පියන් සිය බිළිඳු දුපුතුන් ලපැත්ත මතුවෙහි තබා ගෙණ සුරතල් කරමින් වඩන හෙයින් දරුවනට ‘උරෙජාත’ යන නම යෙදෙනැතැයි සමහරු ියති. එසේ නම් ‘ජාත’ යන්න සදහා අනික් වචනයක් යෙදිය යුතු ය. අතීතයෙහි දි, දැන් මතක නැති වි ගිය, අන්ථයක් මේ ‘උර’ ශබ්දයෙහි තිබුනු බවත්, එය මුල් කරගෙණ මේ වචනය සිද්ද වු බවත් සිතිය හැකිය. ‘උරස්’ ශබ්දයෙහි රුධිරාත්වය ඇත් දැයි සෙවිය යුතුයි. තිබේ නම් ‘ලෙයින් හෝ
ලෙයෙහි උපන්’ යන අර්ථය ‘උරොජාන’ යන්නට කිය හැකිය. සද්ධම්දෙස්නෙන්-සද්ධමර්දෙ ශනාවෙන්;පැණවෙසෙස්-ප්රවඥමිශෙෂ;විසජමින්-විසඳමින්,පිළිතුරු දෙමින්;’දද්දර’ යන්න ‘තිත්තර’යි ශුද්ධ විය යුතු. ත්රි වෙද-සෘච්, යජුස්,සාමන් යන වෙද තුණ,සෝධා-වැරදුනුතැන්ශුද්ද කොට;ප්රදතිපාදනා=පිලියෙල;ඉගැන්විම්;සොම්නස්මහවිල්හි-සන්තෝෂය නමැති මහවිලෙහි;ලෝවැඩ ‘පසස්’ ධාතුව කැමැති වීමෙහි වැටේ. අරා=නැගි,තුස්වමින් -සතුටු කරවමින්;ජන්දරාගයෙහි-ජන්දය -කැමැත්ත නමැති රාගයෙහි; තද ආසාවෙහි; ස්ත්රිස ලීලාව ලොකනයෙහි - ස්ත්රිින්ගේ ලීලාවන්-විලාසයන් -බැලිමෙහි; සංසර්ගු -එක් විම; අනන්තරජන්මයෙහි -ඊලඟ ජාතියෙහි; රජසපු -රාජ්යං සම්පත්ති;පිළිබෙව් -ප්රයතික්ෂේප; නොපිලිගැණිම, පෙහෙවස් -උපොෂිතවාසය; අහර නො වැළඳිම උපොෂිත වාසයයි. පන්සිල් මාත්රියක් -පඤචසිලය පමණක්; අපිස් සතොස් බවට - අල්පේච්ජ සන්තුෂට භාවයට; ආසා තැති බව අපිස්බව යි. ලද දෙයකින් තාපත වීම සතොස්බවයි.
4. පිටුව.
සංස්කරණයනරක -තිරය; තදන්තර්ඨෘ නයෙන් -එය අතුරුදහන් කිරි මෙන්; මරණ මුවපත් හසුන් -මරණ මුඛයට පැමිණි -මරණාසන්ත වු -හංසයන්;පියායෙන් -පියාපත්වලින්; තරවමින් -එතෙර රවමින්; දියෙන් යනුවන් -ජලයෙහි වැටි යන්නන්; ජලදුගියෙන් -ජලය නමැති දුගිම්ස්ථානයෙන්; යන්ට දුප්කර නැත ‘දුගි’ නම්. නරානළැ හුනුවන් -නරකාවාටයන්හි -ඉතා ගැඹුරු බිහිසුණු වළවල වැටුනවුන්; උද්ධරමින් -නඟමින්; සිංහල ධාතුවක් නුවු ‘උද්ධර’ යන්න කෙරෙන් සිංහලප්රතත්ය යයක් වු ‘මින්, යන්න යෙදු පරිදි බලනු. වළබමුව -වඩවා මුඛයට; වෙළඹකගේ මුඛය වැනි ගිනිදලුවක් මුහුදෙහි එක් තැනක තිබේ ලු. ඊට අසු වන ජලය ක්ෂණයකින් දැවි යේ ලු. ‘වළබමුව’ යයි කියනු ලබන්නේ එයයි. වෙණෙදන් -වෙළෙන්දක්,ගිනිසපුව -ගිහිසම්පත. උරසක්මල් -ක්ෂුරචක්ර මාලාවක්; ‘ක්ෂුර, යනු දැළිපිහිය යි. එබඳු මුවාත ඇති චක්රරයන්ගෙන් කළ මාලාව මෙනම් වේ. මිත්ත වින්දජාතකඨකථාවේ ‘උරච්ක්ක’ යයි පෙණෙන්නේ ‘ඛුරචක්ක’ යන්නෙහි විපය්ය් ර්‍ාසයකැයි හැගේ. එහි සඳහන් පරිදි මේ චක්රතය උරෙහි (=ලපැත්තෙහි) නො ව මස්තක
යෙහි රකැවෙන්නකි. තපොවන - තවුස්කමට සුදුසු වනයන්ට; අ‍ධ්යෙන -අශුවි; යමපලුන් -නිරාපල්ලන්; තවතල්-තපොවනයන්ට; කාමපඬකයෙහි-කාමය නමැති ම‍ඬෙහි; පැවිජිතලයෙහි -පැවිද්ද නමැති ගොඩබිමෙහි; කටුමති ගායෙන් -කටුසැමිටියෙන්; කටු සවි කොට සෑදු කසයෙන්; සප්පා -ස්පශර්‍ කරවා,ගස්වා; කඩුසිළින් -කඩුකෙළවරින්;කල් -කාන්ත,මනොඥ; මඩුලු-සමූහයා; ඇතොවුරු-අන්තඃපුරය; බිසෝගෙය; කොටාර- භාන්ඩාගාර;සිගල්බත්-සිවලුන්ට ආහාර; දොරතුරෙහි-නගරවාරය අතර; පුල් -පිපුනු;සරස්-නීලාදි ෂඩ්විධ රශ්මි; ‘සිල් පොපියමින්’ –‘පෙපියුම’ නම් කම්පා කිරිමයි, සෙලවීමයි. සිල් සෙලවුම නුසුදුසු ය. බොසතුන්ගේ සිල් සෙලවුම පොළට පෙරළුමක් වැනි ය. පොළොව පෙරළිම නො කට හැකිය. බෝසතුන්ගේ සිල් පෙපියුම ද එසේ ම නො කට හැක්කි. හුදු ‘සිල් පොපියමින්’ යන්නෙන් ලැබෙන අන්ථය “පොළොව පෙරළන්නාක් සේ” යන උපමාවෙහි බලයෙන් ප්රකතිෂෙධ කරණු ලැබේ. ‘පොපි’ සඳ සෙලවීම, කැසීිම යන අන්,යන්හි වැටේ. එයින් ‘පොපාය’ යන නාමධාතුව සිද්ධ වේ. රුවන්වහරේ -රත්තවර්ෂාහ; දැකෙළසුවහස්හි -ජාති කොටිශත සහස්රපයන්හි; දුර්දාන්ත-නො දැමුනු; දමා දමනය කොට;හික්මවා.
5. පිටුව
සංස්කරණය ලක්ෂණ -ආකාර, වැනි, නමැති; පිරිපසමින් -පරිපාවනය රමින්; මෝරවමින්; සත්කෘතයාභ්යා ස -සකස් කොට අභ්යා්ස (=පුරුදු) කිරිම; නෛරන්තර්ය්ස් න්යාවස -නිරන්තර වශයෙන් (=අතර නැති කොට) පුරුදු කිරිම; මුහුකුරවමින් -මෝරවමින්; දැමි දමනු ඳහා -තමා දාන්ත -හික්මුනු තැනැත්තෙක්-ව අනුන් දමනය කරුණු පිණිස;සවන් ඤණ ගබ් ගන්වා ගෙන -සර්වවඥතා ඥනය (සිය) ගැබෙහි ගන්වා, මෝරවා ගෙන; ගැබ් ගෙණ මෙරූ පසු බිහි වීිම ස්වභාවයකි. සර්වනඥතාඥනය ගැබ් ගැන්වීම නම් එය ලබන්නට ආසන්න වීම යි. විසතුරුඅත්බැවින් -විශ්වන්තර ආත්මභාවයෙන්; සැවැ -චුත වි.
2. පරිච්ජේදය. දෙවුසපු -දිව්ය සම්පත්; පුර්වනනිමිත්ත -යම්කිසිවක් සුදු වීමට පෙරටු ව ඇති වන ලකුණු මෙනම් වේ. මෙහි වු පුර්වනනිමිත්ත නම් බුද්ධකොලහාල ශබ්දය යි. ඒ සම්බන්ධ විස්තර ජාතකඨකථාවෙන්
හෝ පුජාවලියෙන් බලාගත හැකි යි. මුව දී -රැස් ව; ඇඳිලි -අඤ්ජලි;එකතු කල දෙ අතුලල්; පඤ්චමහාවිලොකනාවලො කනය කොට-පස් මහබැලුම් බලා ; බුදු වීමට සුදුසු කාලය, ඉපදිය යුතු වීපය, දෙශය, කුලය, මවගේ ආයු පරිච්ජේදය යන පස බැලිම ‘පස්මහ බැලුම්’ නමි. මැදුම්පියෙසැ -මධ්යඅම ප්රපදෙශයෙහි; මහරජහු ‘පිනිසැ’ යන්න ‘පටිද්ද’ යන්නෙන් බිඳි එයි. ‘පුණුස්’ දයින් සිද්ද වන ‘පිණිසැ’ යන්නක් ද වෙයි. මහාමායා දෙව්රැජානි -මහාමායා දෙවීරාඥියගේ.
සදන -සරහන; සැණ -ක්ෂණ, උත්සව, සවබරණින්; සර්වාභාරණයෙන් ;විසදා -වියදම් ර;පෙහෙ වැ-උපොසථික ව; අටසිල් සමාදන් ව; පරයන -පරදවන; සිරියහන්ගබට-ශ්රීලශයන ගර්භණයට; නිදන කාමරයට; යහනින් ම නඟා ගෙණ -යහන පිටින් ම -යහනත් සමඟ ම -ඔසවා ගෙන; හිමවත් පියෙසට ඇරැ -හිමාලයප්ර දෙශයට ගෙන ගොස්; රක්ගල්- මනඃශිලා පර්ව ත; ‘රක්’ යනු ‘මනාශිලා’ නම් උපධාතු විශෙෂයට නමකි. දේවි -දේවිහු; ‘හු’ යන්න ‘හි’ යන්න වු පරිදි බලනු අනුතත්දහතලට -අනොතත්තදහ නම් තඬාගයට; මිනිස්මල -මිනිස් කිලුටු; “පලඳවා” යන්නෙන් මත්තෙහි ‘එයට නුදුරු තන්හි’ යනාදින් ගර්භපවාක්යුයක් යෙදු පරිදි සලකනු පවියෙක් -පවුයෙක්, පර්ව‍තය්;සරාවලා -ශරත් කාලයෙහි වලාහක; රන්ගලෙක් - ස්වර්ණාපර්වයතයක්; කිලැ -නාද කොට; ‘කුල්’ දයින් සිද්ධ පෙරකිරියපදයි. උත්ර;සල -උත්තරාසාළහ.
6 පිටුව.
සංස්කරණයසිව්වේ -යට කි ත්රි වෙදයට අධවින් වෙදය එකතු කල විට චතුවේර්ද ය වේ. ‘උපද්දි, -‘අපදා’ දයින් සිද්ද වර්ත-මානාඛ්යාරත පදයි. ‘ගන්ති, බස්සි,’ යනාදිය ද මෙසේ ම අන්තාක්ෂරය චිත්ව විමෙන් සිද්ද වේ. මෙහි ‘උපද්දි’ යන්න අනාගතාත්වයක් පැවසිමට යෙදින. වර්තඋමාන -අනාගත ආඛ්යාාතපදයන්ගෙන් රූප භෙදයක් නො තිබුනු බවට මෙයත් මේ ලඟ ම තිබෙන ‘වෙයි’ යන්නත් සාදක ය. පිථහු -කොරු; බන්ධනයෙන් මුක්ත වුහ -බැම් මෙන් මිදුනෝ වුහ. සා පිපාසා -බඩගින්න හා දිය බීමෙහි කැමැත්ත; කුල්ති -නාද කරති; මෙහි හා මීට පසු වත් යෙදුනු වර්තදමානාඛ්යාිතපද මීට මුල හා අග ද යෙදුනු අතීතාඛ්යාපතයන් හා
නො ගැළපේ. මෙබඳු තැන ප්ර ක්රදම්භග්නතා දොෂය (=පටන් ගත් ක්රේමය බිදිම නැමැති වැරැද්ද) වෙතැයි ආලංකාරිකයෝ කියති. ෂ්වනි වුහුට්හ -හබ්ද විහිදවුහ. පහන්පැහැ -ප්රුසන්න -පැහැ දිලි-වු ප්රවභාව. ජනවමින් -උපදවමින්; ‘නඟා’ යන්න ‘නැඟි’ යන්න සඳහා යෙඳුනේ ය. ‘නඟා’ යන්න කර්ම්යක් අපෙක්ෂා කරයි. මෙහි කර්මුයක් නො මැතියි. පීහ -අත් හැරියහ. ‘පිය’ දයින් සිද්ද අතීතාඛ්යා තයි. වෙළෙපැ -විටපයෙහි; අතු බෙදි ගිය තැන; ‘පිපි’ යනු ‘පුප්’ දයින් සිද්ධ අතීතාඛ්යාරතයි. සත් සත් බුමු වැ -සපත සපත්භුමක ව, සත්මාල් සත්මාල් ව; දඬු පියුම්-දණ්ඩක පදම; එක පිට එක බැගින් මල් කිපයක් ඇති පියුම් මෙනම් වේ. වට -වැස්සේ ය. වටා -වට කොට; වුහුටු -දමන ලද; මල්ගුලාවක් -මල්පන්දුවක්; පෙලා -තද කර; කලබක් -මිටියක්; එකමාලාමාලිනි-මාලාවන්ගෙන් එක ම මාලාවක් ඇත්තක්; හැම තැන ම මාලාවන්ගෙන් පිරුණක්; තෙවුනා වල් වඅඳුනා -බබලන වාලව්යනජන; ‘වාලව්ය ජන’ නම් පවත් සැලිමට ලන්නා සෙමෙරවලඟ යි. පුෂ්පධුපගන්ධපරි වාසිත -මල්දුම් සුවඳ කවන ලද්දක්; පරමසෞභාග්යාප්රාාප්ත අතිශය සුබග -සුන්දර -භාවයට පැමිණියක්.
ශබ්දොර -කාමරයෙහි දොරකඩ; මහදොර -මන්දිරයෙහි දොරකඩ; නැබමඬුලු -නාභිමණ්ඩලය; පෙකණිය; පලක් බැඳ- පය්ය්ුර්‍ංක බන්ධනය කොට; අරමිණිය ගොතා; හුයක් -නූලක්; යායටි වැ-යන්ට කැමැති ව; (යා+අටී=’යාටි’ හෝ ‘යායටි’)
7. පිටුව.
සංස්කරණයඔවා -දම්වා; ‘ඕ’ දයින් සිද්ද ප්රණයෝජ්යතපූර්වටක්රිකයා යි සිවි ගෙකෙක්හි -දෝලාවෙක්හි; ‘ගෙක්’ යනු ‘ගෙහ’ ශබ්දයෙන් එන්නකි. මේ රූපය ධම්පියාඅටුවාගැටපදයෙහි ද පෙනේ. භකාරස්ථානයෙහි කකාරය උච්චාරණය කිරිම ද්රවවිඩාශ්රපය නිසා වුවැකැයි හැ‍ඟේ. යවුහු -යැවුහ. මෙ බඳු ප්රායෝගයන්ගෙන් හැ‍ඟෙන්නේ සිංහලධාතුන්ගෙන් අතිතාඛ්යාකත ආදිය සිද්ධ වීමෙහි දී ධාතුවෙහි ‘අ, උ, ඔ’ යන වර්ණායන්ට ‘ඇ, ඉ,ඒ’ වර්ණ, ආදේශ විම ගුරුළුගෝමින්ගේ කාලයෙහි බහුල ව නො පැවති
බවයි. පස්වණක්-නීලාදි වර්ණ පසක් ඇති; මියුරුසරයෙන්- මධුර ස්වරයෙන්; දක්නා හා -දකිනු සමඟ ම. ගතැටි -ගන්ට කැමැති; හුයාපි වෙයගබඩක් -උයාපු -තැවු-වේවැලක අග බඩයක්; උපගත විය -පැමිණියේ ය; කර්මතජවාතයෝ චලිත වුහ - කර්ම යෙන් උපන් වාතයෝ චඤ්චල වුහ. ගැබෙහි වසන දරුවාගේ කර්ම බලයෙන් ඇති වන වෘතයන්ගේ ම්පනය නිසා ඒ දරුවා මවුකුසින් බිහි වෙයි. බණපලඟකින් -ධර්මායසනයකින්; විශදැ වැ-පැහැදිලි ව; කසිවතෙක්හි -කසීරට (=බරණැස) වියු වස්ත්රටයෙක්හි; මේ වස්ත්රක විවිමට ගන්නා නූල් පුලුන්කෙඳි තුනකට වඩා ඝන නො වේ. එහෙයින් සියුම් නූල් කැටීමට හා එයින් වස්ත්ර විවිමටත් දක්සයන් දඹදිව සිටි නමුත් දැන් සිටින බවක් අප්රේකට ය. දරගමිණ්රුවනක්-ජාතිරංගමණි රත්නයක්; කැපුම්, ඔප දැමීම ආදි සංස්කාර නැති ව ම බබලන මැණික් දැරඟමිණි යි. සැනැහැවි -ස්නානය කරවි ය. අඳුන් දිවිසමින් -‘අජිත’ නම් වු දිවිසමකින්; මෙහි ‘අඳුන්’ යන්න ‘අජිත’ ශබ්දයෙන් බිඳ ගත්තකි. ‘අජිත’ ශබ්දය වර්මිවාචි ය. “අඳුන් දිවිසමින්” යි පෙරළූයේ පාලියෙහි ‘අජිනප්පවෙර්ණඅ’යි යෙදුනු වචනය යි. එහි තේරුම නම් ‘සම් ඇතිරියකින්’ යනුයි සිංහලයෙහි දි ‘දිවි’ යන්නක් එකතු කරන ලද්දේ බෙහෙවින් ම මෙබඳු අවස්ථාවන්හි දිවිසම් ම ගත් හෙයිනි. දිවිසම් හා දිවි නිස ද දිවි දත් ද ‘දිවිදොස්’ නසතැයි හැඟිමක් බොහෝ මිනිසුන් තුල තිබේ. ‘අඳුන්, සම්’ යන දෙකින් ම කියවෙන්නේ එක ම දෙයකි. මඟුල්මහඇමැතියෝ -මංගල සඳහා යෙඳුනු මහා මාත්යතයෝ; දුහුල් සුඹුළුයෙන් -දුකුලචුම්බටයෙන්; සිහින් පිළියෙන් කල දරණුවෙන්; පැඳුම්දිසා-ප්රා චිනදිශාව; නැ‍ඟෙනහිර දෙස; අනත්අපරියේ ලෝධාහි -අනන්ත වු අපරිච්ජේදයක් -මේ පමණය යි ගණන් -නැති) වු ලොකධාතුන්හි; එක්හෙළි -එකාලොක; පිම්බැ-පිඹි යැ; ‘පිඹි’ යනු ‘පුමු’ දයින් සිද්ද අතීතාඛ්යාණත පද යි.
8. පිටුව
සංස්කරණයමරවැඩි -පායහන්; සෙරෙප්පු; ඇඟි -අග්ර ; සමවත් සම වැඳැ -ධ්යාඩනසමාපත්තින්ට පැමින; යම් කලෙක-කිසි කලෙක්හි; මෙහි ‘යම්’ සද ‘කිසි’ ස‍ඳෙහි අර්ථය දෙයි. නුවු විරි ය -පෙර නො වි ය. කෘදන්තශබ්දයන් කෙරෙන් යෙදෙන විරි’ ‘විරු’ යන ශබ්ද ‘පුර්වෘ’ ශබ්දයාගේ අත්ර්ථිය දෙයි. කෙළුව -කෙළුහ; ක්රීබඩා කරව්. පැන්වු -පණවන ලද; දක්මහ -දකුම්හ. කුමරුපලඳනායෙන් -කුමාරයන්ට නිසි ආභරණයන්ගෙන්; ‘කුමරු’යි ශබ්ද ප්රාකෘතියක් ඇති බව මෙ තැනින් පැහැදිලි වේ. තවුස්පානන් -තාපසපාදයානන්; පුජ්යැ වු තවුසානන්; අත්බැවැආත්මභාවයෙහි; ජාතියෙහි; වැන්දුවැඳි යැ; සෙන්නට -සිනා සෙන්නට; (සෙනු+අට). අරූ තෙලෙහි -අරූප බ්රතහ්මලොකයෙහි; සෙව -සිනා සෙවු; රැහැණි ව-රුෂට ව; අසන්තුෂට ව; පායින් -ප්රාසාධත; ආභරණ හා ගදවිලෙවුන්; ගන්වා -පලඳවා; සිවුදැගඳින් පිරිබඩ කොට -කොකුම්, යොන්පුප්,තුරුක්තෙල්, තවරලහ යන සුවඳ ජාති හතරින් පරිහණ්ඩ (ආලෙප) කොට; ලදපස්මල්-විලඳ පස්වැනි කොට ඇති මල්; සුන් සහල්, අබ, සමන් කැකුළු, හීතණ, විලඳ යන මේ යි. හසුන් -ආසන; අටතුරා සියක් -අටක් අධික සියක්, 108 ක්.
9.පිටුව
සංස්කරණය‘‘සිටියේ’ යන්න ‘සිටි ය යි ගත හොත් ‘පැවිජි වුව’ යන්න හා ගැලපේ. ‘සිටිය’ යන්නෙහි අත්ථය ‘සිටියොත්’ යනුයි. කුඬන් -කොණ්ඩඤඤ, බමුණු දරු-තරුන බමුණා; වප්මඟුලෙක්-වැපිරිමේ උත්සවයක්; කෙත්වත් අබියෙසැ -කුඹුර පිහිටි වාස්තුව (=ඉඩම) සමිපයෙහි; ගනසා ඝන වු ශාඛා ඇති; පයෙක්හි-පාදයෙක්හි,ඇතුළුවටනැ -ඇතුළු පෙදෙසෙහි; පලක් අවුළුවා -පය්ය් ර්‍ංක බැඳ, අනාපන්සි -ආනාපාන ස්මෘතිය; ආශ්වාස ප්රදශ්වාසවාතයෙහි සිහිය රඳවා පැවැත්විම; භවා -භාවනා කොට; ‘භව’ යන්න ධාතුවක් සේ ගෙන එයින් පූර්වසක්රිශයා ප්රකත්යිය කොට ‘භවා’ යන්න සිද්ද කරන ලදි. ධෑන - ධ්යෘ නය; පෙළහර -ප්රා තිහාය්ය්ිර්යු, ආශ්චය්ය්්ර්රින යාව වෙලෙවි ව -වහා; නො පියා -නො හැර; සෙය -ජායාව;
පෙරඬසම -පූර්ව අර්ධවමාසයෙහි; පුරපක්ෂයෙහි; පස්පියුමෙන් සැඳුම් ලද -ඇඹුල, උපුල්, ඔුලු,මානෙල්,නෙළුම් යන පඤ්චවිධ පද්මයෙන් සැරසුනු; හිමත්-හේමන්ත; නිසි -සුදුසු; පරයන-පරදවන; සදා -සරසා; බෙරපියෙවි -භෙරිප්රුයොග; අනබෙර ගෑස්විම; රාජාංගණයෙහි-රජ ගෙදොර මිදුලෙහි; දුනුදිය දුනු දණ්ඩෙහි දෙකෙළවර එක් කොට බඳින ලනුව; මේ දුනු දණ්ඩ තමා ලනුව ඇමිණිමට පිරිමින් දහසක් වුව මනි ය. දුනුමුඬාව- දුනු දණ්ඩෙහි යට කෙළවර; අලොළා - අත්පිඩි ගසා; වැටෙන - පවතින; මිණිරසින් -මණිරශ්මින්; අලු -ආලොක කළා; පහා කුස්හි - ප්රාකසාදය ඇතුළෙහි; ගඳැව් ගන්ධර්වා, තූය්ය්නර්වාරදනය; සුරවමියන් -දෙවඟනන්; මත්දලසවිහාසනිරික්ෂණයෙන්; විහාස (මදසිනා) සහිත හොරඇහින් බැලිමෙන්;
10. පිටුව
සංස්කරණයවැදිරූ-ව්යාවධීරූපය; ලෙඩෙකුගේ වෙශය; මඟුල්සලවට -මංගල ශිලාපට්ටයෙහි; රජු හිඳගන්නා ගල්පුවරුවෙහි; මඟුල් කපු -මංගල කලපක; රජුට ඇඳුම් අඳවන්නේ ‘මඟුල් කලු නම් තුරුරැවින් -තය්ය්ජර්නා දයෙන්; නිබ්බුතපද-“නිබ්බුතා නුන සා මාතා” යනාදි ගාථායෙහි “නිබ්පුත” (=නිවුනු) යන වචනය; සුවහස් -ශතසහස්ර්යක්; ලක්සයක්; මුත්හර -මුතුවැල; පහාතල-ප්රාසසාදයෙහි උඩුමහල්තලයට. දිවසරන් -දෙවගනන්; නළුවෝ -නාටිකාවෝ; ‘නළු’ සදෙහි ශුද්ද ස්ත්රී-ලිංගයෙහි ද යෙදෙන බව මෙයින් හැගේ. ගැයුම් -ගී කිම්; පසඟ තරුයෙහි -ආතතාදි පඤ්චාංගික තූය්ය්ෝර්යෙ හි; වැතිර -හාන්සි වි; ‘වතුරු’ දයින් සිද්ද පර්ව‍ක්රි යාපද යි. මාගමුන් -සුත්රි න්; මියෙන් -මුඛයෙන්; ‘කකස්නවුන්’ යන්න ‘කාකච්ජන්තියො’ යන පාලි වචනය සඳහා යෙදුනකි. ‘කාකච්ජන්තියො’ යන්නෙහි අර්ථය නම් “කවුඩුහඬ කරන්නවුන් යනුයි. “නැහැ හඬවන්නවුන් නොහොත් තතනන්නවුන්” යනු ජාතකඅටුවාගැටපදයි. ‘තතන’ දය කෙඳිරි ගෑමෙහි ද, තැටමීමෙහි ද වැටේ. වළකට -විවෘත -ඇරුණු -මුඛ; නො මුවහරහස්පියෙස් -මුවඟ නුවු රහසඟ; දුඟදවා -දුර්ග න්ධවාතය; වටහා -වැටහි; හැඟි; ගෙකක් -ගෙයක්;
හීනගෙහි -තරප්පුව මුදුනෙහි; සන් -ජන්ත; පොබයා-ප්රණබොධ කර; අවධි කරඤගෙන එනු කොට-ගෙන එන්නට ;රමණි -රමණිය; සිත්කලු; කැකුළු -කර්කජශ; තද; අස් -අශ්වයා; මහඟි -නික්මන් -මහාභින්ෂ්ක්රකමණ; නැවත ගිහිගෙට නො එන සේ තපසට යාම. කුල්නට -නාද කරන්නට -නාද කරන්නට; තරවා -එතෙර කරව, ගෙණ යව; අටළොස්හතැ -දහඅටරියනි; ජව -වෙග; ඇක් මෙන -පා තබන; “ඇකුම්” දයින් සිද්ධ කෘදන්තයි. වල -වලහ; අබියෙසට -සමිපයට; විවර කරවා -අරවා; යුවලදොරපුවරි යෙහි - දොරලැලි දෙකෙහි; දොරබියලි -දොර පළු; මිස -හැර; නැති ව;
11. පිටුව
සංස්කරණයවල්පත -වාලධිය; දෙකලවෙසින් -කළවේ දෙකින්; හදවා ගෙන -ආකාර්ෂටනය හෝ තද කොට ගෙන; දසරුවෙහි -උර හිස්හි; වල්හි ගත් -වලග අල්ලා ගත්; ‘වල්හි’ යනු ‘ගත්’ ධාතු ප්ර්යොගය හෙයින් තර්මා න්ථයෙහි ආධාරවිභක්තියි. සක්රුවන් -චක්ර‍රත්නය; සක්විති රජුන්ට ම පහළ වන; රිසි තැනකට යාහැකි, චක්ර ය මෙනෙමි. කොදිව් -කුඩා දිවයින්; නො යා -නො යව; රජ -රාජ්යයය; විතර්කව -කල්පනා; පඤ්චකාමය, ව්යාවපාදය හෙවත් ක්රොාධය, හිංසාව යන මොවුන්ගේ වශයෙන් විතර්කා තුණකි. දනිම් නො යි -(කරණ දෙය) දැන ගන්නෙම් නො වෙම් ද? සිත් හසර -චිත්තසඤ්චාරය, සිත් පැවැත්ම; සේයක් -ජායාවක්; පා -පහ; කුඹල්සකක් -කුමලුන්ගේ -මැටි බඳුන් තනන්නන්ගේ -චක්රප යක්; බල්වා -බලවා; මිණිදඬුවැටපහන් -මිණිමුවා මිටි ඇති පන්දම්; ‘වැට, පහන්, යන දෙසදම ප්රනදීපාන්ථයි. සිංහලයෙහි සමහර තැන මෙසේ එකාන්ර්ථ වත් ශබ්ද දෙකක් යෙදෙන බව පෙණේ. නැඟුහු -එසෙවුහ; දැල්වුහ. මුවවිට -මෝවිට; තුබු -ඉතිරි, අවශෙෂ; ගජඹ -ගන්ධර්ව ; දිවකුසුම් මහමේවැසිදහරින් -දිව්ය පුෂ්ප නමැති මහාමේඝවෘෂ්ටිධාරාවෙන්; ගඳැවු -ගන්ධර්වහ; තුය්ය්නර්වඝමාදන; දිවගඳවියෝ -දිව්ය්ගන්ධර්ව;යෝ; “ගන්ධර්ව යෝ” නම් තූය්ය්ිර්වාවදකයෝ ය. මුහුදුකුසැ -මුහුදු මැද; මහමේගැජුම් -මහාමේඝගජිනා; යුගඳුරුපවියෙහි -යුගන්ධර පර්වයතයෙහි; (පවුයෙහි=පවියෙහි). එකකොලාහල වි ය -(ඒ හඬ) එක සේ පැතිර පැවැත් තේ ය. නැබින් තුබු -නාභියෙන් තැබු; බොස් ගෙඩියෙන් පිහිටවු; සක්නිමෙක්හි -රෝදයක පට්ටමෙක්හි; මුවවිටියෙහි ගෙණ -මෝවිට ගෙන; මෝවිට දිගේ; වටාලා -වට කොට;
වුහුටු -දැමු; අනොම -නොපහන්; ‘අලාමක’ යනු ද ඒ අත්ථයෙහි මැයි, විළුම්සන් -විළුඹින් සංඥ; විළුඹින් ඇනිම; ඉස්බක් (ඉසුබක්) උසහයක්; උසභයක් බඹ තිස්පහකි. රිදිපටක් -රිදි ලෑල්ලක්; දක්වා දී -භාර දි; කෙහෙ -කෙස්; සරුප් -සාරුප්යල, සුදුසු; මුහුලස -කොණ්ඩය; හන් -අඳිනා ලද; මහණපිරිකර -ශ්රයමනයන්ට සුදුසු අටපිරිකර; ඇරැ දක්වා දි -ගෙනවුත් භාර දී; සංවර -දුරු කට යුතු, වෙන් විය යුතු -දෙයින් දුරු වීම සංවරයයි. ඉටා -අධිෂ්ඨාන කොට; සඟළ -යුවල; ගලවා -ගත කොට; නාලා ගිරිහි =නාලාගිරි නම් ඇතා; “හු” විබත පූර්වදඉකාරය නිසා “හි” විය.
උලෙල --කැලඹුනේ; සිහිමැඳුරේ -සිහපඤ්ජරයෙහි; මන්දිරයන් මත හැමදෙස ම බලන්නට හැකි වන සේ කවුළු තබා කල ගෘහාංගය මෙනම් වේ. වන්දොරින් -වැඳුනු -පිවිසුනු වාරයෙන්; තෙවැසිගඳහැල් -තුන් අවුරුද්දක් පැරණි සුවඳ ඇල්; වැපිරිමෙහි පටන් විශෙෂ සංස්කාරයන් යොදා උපදවා ගත් ඇල්වි තුන් අවුරුද්දක් සුවඳ කවා තබා ගත් විට “තෙවැසි ගඳහැල්” නම් වේ.
18 පිටුව
සංස්කරණයඇසැ නො පහළවිරි -පෙර කිසි කලක ඇසෙහි නොවැදුනු, නොදුටු; අතුනු -බඩවැල්; අහරැ පිළිකුල් සංඥ -ආහාරයෙහි පිළිකුල්බව පිළිබඳ හැගිම; මේ බාවනාක්රදමය පිළිබඳ විස්තර විශුධිමාර්ගපයෙන් උගත යුතු. පස්විකා -ප්රවත්ය-වෙක්ෂා කොට; ආහාරයෙහි හා තමාගේ ද යථාස්වභාවයන් ආහාරයෙන් ලැබෙන ප්ර්යෝජනයත් නුවණින් සලකා; සබඳ -මිත්ර්; ඕනට -ඔවුන්ට; පිලිපෙවි යැ -භාර කෙළේ ය. මෙය “පටිච්ජාපෙසි” යන පාලි ආඛ්යා තපදයෙන් බිඳ ගත්තකැයි හැගේ. එසේ නම් මෙහි ධාතුව ලෙස තැකිය යුත්තේ ‘පිලිපෙ’ යන්නයි. (පිළිපෙ+ ඊ=පිළිපෙයි= පිලිපෙමි) මේ අර්ථයෙහි මේ දයින් සිද්ධ අනික් පදයක් දුටු තැනක් මතක නැත්තේ ය. විජිතයට -රාජ්යියට, රටට,පිළිණ -ප්රනතිඥ; පොරොන්දු; අසපුවට -ආශ්රයමපදයට, පන්සලට; සමයෙහි -ආගමෙහි; රුවාරුඅෂ්ටසමවත් -රූපාරූප අෂ්ට සමාපත්ති; ප්රනථමධ්යාිනාදි හතර රූපසමාපත්තියි. ආකාසා නඤ්චායතනාදි හතර අරූපසමාපත්තියි. නිල්දලාහෝතෙර -
නෙරඤ්ජරානදිතීරයෙහි; කෙළපත් -අන්තිමට ම පැ මි ණි, සතපා -සන්තර්පෙණය -පොෂිණය -කොට; පස්මහසිහින -මහා ස්වප්න පස; දනවියෙහි -(දනවුයෙහි) ජනපදයෙහි; දැරි දාරිකාව, සමාන කුලදරුවක්හු -තමාට සමාන -ගැළපෙන -කුලයක තරුන යෙකු; නුගදෙවියා -නුග ගසට අධිගෘහිත වු දේවතාවා; බොල් -බහල, ඝන; එළවු -ලං කළ; නවමු -අළුත්; අඟරු - අගිල්; දව්දුරු -දෙවදාර; කළුවැල් -කව අගිල්; උදා -දල්වා; මෙය “හුද” දයින් සිද්ද පූර්වේක්රිළයාපදයෙකි. ‘හුද’ දය ඉවිමෙහි ප්ර්සිද්ද වුව ද මෙහි ගිනි දැල්විමෙහි යෙදින. දක්ෂිණාවෘන්ත ව -දකණට රැවි; බට -බැස්සාවු.
14 පිටුව
සංස්කරණයලුප් -ලිප; ඔදස් -ඔංස, සාරය; ඔත්හු -දැමුහ. අසිරි -ආශ්චය්ය්-ර්‍, දැස -දැස්ස, දාසිය; පහන් වන -පැහැදුනා වැනිය. දෙවොල -දෙවාලය; දෙවියා වසනතැන; දෙට දු -ජෙළ්ය්ෂ්ඨදුහිතෘ, වැඩි මහලු දු; පයක් -පාත්රෙයක්; නතු නතු වෙමින් -නැමෙමින්; කොතුරුයෙන් -කෙණ්ඩියෙන්; වැසු -වාසින, සුවඳ කැවු; අත එවැ -අතට වක්කර; මනොරථය -බලාපොරොත්තුව; පියා -පරිත්යාෙග කොට; පැදකුණු කොට -ප්රපදක්ෂිනා කොට; පිදිය යුත්තා දෙසට දකුණත සිටින සේ ඔහු හාත්පස යාම ප්රකදක්ෂි ණාව යි. සනහන -නාන; එකුත්පණස් -එකක් අඩු පණස්; හතලිස්නව; හතක් -රියනක්; සළාවැටමෙක්හි -දියසුළි නරනැවුමක; සියෝ -සහිත; ඇගැ-පදනමෙහි පටන් ක්ර-ම යෙන් කුඩා වන සේ සෑදු සතරැස් තොරණවිශෙෂයකි. ‘අග්ඝිකා’ යනු පාලි යි. මිණිකිකිණි දැල් -ඝණ්ටාකිංකිණිජාල; මිණි හා කිකිණි බැඳි දැල්; ‘මිණි’ යන්න (ද්රිවිඩ) ‘මණි’ ශබ්දයෙන් එයි. එය කුඩා ගණ්ටාවට නමකි. ‘කිකිණි’ යනු රසු (ගෙජ්ජි) ගෙඩිය. මැගින් -මාර්ගණයෙන්.
15. පිටුව
සංස්කරණයපුදන -පුදනු; වැසුනු -සුවඳ කැවුනු; ඒකනින්නාද -එක ම නාද ඇති; පුන්පැරුම් -පිරූ පාරමිතා ඇති; මෙහි ‘පැරුම්’ යි කියන ලද්දේ සාමාන්යට කුශලෂර්ම යන්ට යි. සෙත් බමුණා- සොත්ථිය නම් බ්රා හ්මණයා; මෙතම තණකොළ කපා විකුණා ජීවිකාව කළ අයෙකි. රසාතෙලෙහි -පොළොයෙහි යට සත්වැනි කොටසෙහි; මෙය පාතාල විශෙෂයෙකි. නො ඇලළැ-කම්පිත නො වි; අවිජනිත -අත් නොහරින ලද; කෙලෙස් පඳුරු විදහන- කෙලේ නැමැති පඤ්ජරය (=කුඩුව) විධ්වංසනයකරණ (=වනසන); ‘තණඅග්ගි’ යනු ‘ගත්’ ධාතුයෝගයෙහිකර්මා(න්ථයෙහි ආධාරවිභ්තියි දැමි -තමා දාන්ත වි; දැමුව මැනැවින් -අනුන් දමනය කිරිමට මනා (=සුදුසු) ලෙසින්; සිවුරඟවැර -චතුරංඟ (අංඟ සතරක් ඇති) විය්ය්වර්‍; “ශරීරයෙහි 1. සම, 2.ඇට, 3.නහර පමණක් ඉතිරිව 4. ලේ මස් වියළි ගියත් බුදු ව මිස නො නවතිමි” යන විය්ය්වර්ය්යි. ඛවනි -හඬ මිණිතල්වැට -මිණිමුවා තාලවෘන්තය; පවන් සලන පත තල්වැටයි. එය සෑදු ඒ උපකරණයට රූඪ වි ය. දෙතිස් දෙව් කුමරියෝ - මඝමානවකයන් සමඟ පින්කම් කොට දෙව්ලොව අපන් දෙතිස්දෙනාගේ දේවිහු; සුමුඟු -කරඹු; සැණවෙස් -උත්සව වෙධ; කෙහෙල්පෙල -කදලි (කෙහෙල් ගස් හෝ කොඩි) පංක්තිය; ඳුමළොසු -ධුමකටච්ජු; දුම්කබල්; අටමහලා -පුන් කලස, ගදායුධය, චක්රාචයුධය, සිරිවස (උඩැක්කිය), අංකුශය, ද්වජය, සෞවසන්තිකය, හක්ගෙඩිය යන මේ අටයි. විෂය -අයිති දෙශය; මරහුට අයිති දෙශය නම් භවත්රියයි.
16. පිටුව
සංස්කරණයඅණවමින් -නියම කරමින්; එක් එත් එන එන කල්හි; නතු නතු වුහැරුණු හැරුනු; කෙළැ කෙලෙවර; පැලැ පලා ගියා; හුදකලහු -තනි වුවහු; පුටු -පොෂණය කළ; මැඩ පිව මැනැවැයි-මදීනය කළ මැනවැයි; සිමිඳුමින් -සිහි කරමින්; ගල්සෙල් -පර්වයතශෛලයන්; ‘ගල්’ සද පර්ව තවාචි ද වෙයි. වැතිරෙමින් -පැතිරෙමින්; සිවුරුකනකුන් සලන්නට -සිවුරෙහි කොණක් වත් සොලවන්ට; දියවතුරෙහි -ජලෞඝයෙහි; පැතිර ගිය ජලයෙහි; පහණ -ගල්; දුමමින් -දුම් දමමින්; ‘දුම්’ සදින් සිද්ද ‘දුම’ යන නාමධාතුවෙන් මින් ප්ර්ත්ය;ය යි. අඟුරුවැසි -ගියෝ-“අගරුවැසි” යනු නපුංසක ලිංග බහුවචනයයි. පැරණි බොහෝ ග්රින්ථකර්තෘ වරයෝ නපුංසකලිංග ප්ර්ථමාබහුවචනාන්තය හා යෙදෙන අවසානක්රි යාව එකවචනාන්ත කොට යෙදුහ. එසේ වුවත් මේ පොතෙහි කිප පලක ම ඒ රීතිය ඉක්මවු බව පෙණේ. පාලිසංස්කෘතිරිති අනුව නම් මෙය ඉතා නිරවදෘ ය. මෙය ලෙකකයන්ගේ ප්ර්මාදයකින් වුවැකැයි ිතා බොහෝ දුරට පැරණි පිටපත් පරීක්ෂා කෙළෙමු. අප වෙත තිබෙන සියලු පැරණි පිටපත්හි ම එක සේ පෙණේ. 15 වැනි පරිච්ජේදයෙහි සඳහන් ආලවකයුද්ධ යෙහි ද මෙබඳු තැන් පෙණේ. කලල්මඩ, බවා -බිය කොට; ‘බා’ දයින් හෙත්වර්ථි වප්ර්ත්යක හා පුර්වා ක්රිබයා ආප්ර ත්යබය ද වී සිදුද යි. සිවුරඟින් -මාසේ පොහෝ දවස, වනලැහැබ, වලාකුළින් වැසුනු අහස, මධ්ය‍ම රාත්රිවය යන අංග සතරින්; මාරයුද්ධය වුයේ මාසේපොහෝදවසක නො වේ. එහෙත් මරහු විසින් එබදු අන්ධකාරයක් මවන ලදි. හිරිරසින් බුන් -සුය්ය්ෝර්රධශ්මියෙන් බිඳුනු; නොනට -තො නැසුනු, කෝගිනින් -ක්රොනධාග්නියෙන්.
17. පිටුව
සංස්කරණයකිළිල්-කරීර; ගස්බඩ; විහිට -විහිදවිය . දැමි ය. මල් සතක් -පුෂ්පච්ජත්රමයක්; මල් කුඩයක්; කෙළවරට තකා ගත් -අන්තිමට ම -ඊට වඩා බලසම්පන්න අනෙකක් නැති ලෙසට -සිතා ගත්; නො ගැත්තේ ය-නො අයිති ය. කියග -කියව; ‘කියහ’ යන්නෙහි ‘හ’ යන්නට යන්නෙහි ‘හ’ යන්නට ගයන්න වී සිද්ද යි. ‘බලග; කරග,’ යනාදිය ද එසේ යි. දෙස්හු -සාක්ෂිහු; සතසතුමහදන්-සප්තශතක මහාදාන; එක් දෙයින් සත් සිය බැගින් ඇති මහා දානය; පැරම්බිම්හි -පාරමිතාභුමියෙහි; පෙරුම් පුරන කාලයෙහි; නො බණහි -කථා නො කෙරෙහි ද? සිවුරු ගැබින් -සිවුරු ඇතුළෙන්, සමහරු මිට ‘සුවුර පිටතින්’යි අත්ථ කියති. “චිවරගබ්භතො හත්ථං පසාරෙත්වා -සිවුරුගැබින් නෙරැ, අත්පහරයි; දෙ අත් (ජත්) වසා පොරොව්ග බැවින් සිවුරුගැබ්හි සැගවුණු අත් එයින් තෙරස් -පහරයි යුසේයි යන ධම්පියා අටුවා ගැටපද පාඨය ඔහු කෙසේ තෝරන් දැයි නො දනිමු. නෙරැ - බැහැර කොට; ‘නෙර’ ධාතුයි. මහ පොළෝ ........හැඬුව” යන්නෙහි “මහපොළෝ” යන්න ස්ත්රී ලිංගික සේ ගැණිම නිසා “හැඩුව” යන්න යෙදින. නො එසේ නම් “හැඩිය” යි විය යුතුය. පලන -පලා යන; ගොහමින් -ඝෙෂා කරමින්; ‘ගොස්’ සදින්’ සදින් නිපදවාගත් ‘ගොහ’ යන නාම ධාතුවෙන් ‘මින්’ ප්ර ත්ය ය යි. හිරි -හිරු; නො ඉප්සෙනතුරු -නො බසිනතුරු; ‘එප්සෙන’ යන්නෙහි ‘ඒ’ යන්නට ‘ඉ’ යන්න විමෙන් සිද්දයි. මෙහි අන් තැනක ‘එප්සින’ යන්න ද , ධර්ම පියා ගැටපදයෙහි ‘එප්සෙන’ යන්න ද යෙදින. ‘ඔපුස්’ ධාතුයි; ඉකුත් දැ -අතිතජාති; පුවේතිවස් නුවන -පුර්වෙු නිවාසඥනය; පෙර විසු භවයන් දන්නා නුවන: කැමින් -කම්යෙඥනය න්, නිරවසෙස්නෙන් -නිරව ශෙෂයෙන්; ඉතිරි නො කොට; දිවසක් -දිව්ය්චකුස්; දොලොස් අගින් -අවිද්යාො සංස්කාරාදි අංඟ දො ළොසින්, පිළිසබුපා -පටිච්චා මුප්පාදය; වටවිචට විසින් -වට්ට විචට්ට වශයෙන් -“අවිද්යා ව නිසා ාසකාර වෙයි” යනාදි වශයෙන් සැලකීම වට්ටවසයෙන් සැලකීමයි. ‘අවිද්යාච නිරෝධයෙන් සංස්කාර නිරොධය වෙයි’ යනාදීන් සැලීම චිවට්ට වසයෙන් සැලකීමයි. අනුලොම පිලිලොම් විසින් -අනුලොම ප්රයතිලොම වශයෙන්; මුල සිට අගට යාම අනු ලොමය යි. අග සිට මුලට ඊම ප්රෙතිලෝමය යි. සිමිඳුන් -සිහි කරණ කල්හි; සව් -සියලු; පහා -දුරු කර; ‘පහ’ දයින් සිද්ධ පූර්වික්රිියා යි.
18. පිටුව
සංස්කරණයපැළ -බස්නාහිර දිග; ලෙලෙයි=සෙලවෙයි; ලෙලදෙයි. ගඳසැළියක් -සුවඳ පිරූ වාටියක්; -නැළියක්; යපි‍ඬෙක්හි -යකඩ ගුළියක; අධ්ධා= ආපෝදාතු; ජලය; වාසනාලවද්= ස්වල්පමත්රධ වු වාසනාත්; “වාසනා” නම් කාලාන්තරයක් මුළුල්ලෙහි ක්ලෙශ යන් නිසා වු පුරුදුයි. කෙලෙස් සහමුලින් නැසුවත් සමහරුන්ට ඒ පුරුදු ගති නැති නො වී පවති. පිලින්දිවච්ජ තෙරුන්ගේ වසලවාදය මෙනි. මඟනුවණින් කඩා -සොතාපත්ති ආදි මාර්ගෙ චිත්ත හා එක් ව යෙදුනු ඤනයෙන් වනසා;සව්නේ -සර්වගඥෙයය; සියලු දත යුතු දෙය; උදන් -ප්රී;තිවාක්යි, ඇනුහු -පැවැත්වුහ.
8. පරිච්ජේදය. සිවුරා සැකි -චතුරසංඛ්යා; අසංඛ්යු හතරක් හා; දිවිමි --සසර ගමන් කෙළෙමි. උපුරා -උග්ර,ල්ලා; රන්ලිය -ස්වණලතා; වොරොජනා -බබලන; නවයොවුනෙන්-අභිනව තරුන බැවින්; සමවජමින් -(සමපත්තින්ට) පැමිනෙමින්; නොවු බඳැයි -බුදු නුවු වැනි ය යි; යුවල -යුගල, දෙක; ගිනිකඳ දියකද එක විට
නිකුත් වන සේ පෙනුනත් එය නිකුත් වුයේ දෙවරකට ය. ගිනි කඳ පිට කිරිමට තෙජොසිණමාපත්තියට ද, දියකද පිට කිරිමට ආපොකසින සමාපත්තියට ද සමවැද එයින් නැගි ඒ සඳහා අධිෂ්ඨාන කළ යුතුය. බුදුන්ගේ චිත්තශක්තිය අතිශිඝ්රම වන හෙයින් ඒ සියල්ල ඉතා ඉක්මනින් කරන හෙයින් ගිනි හා එ විට නිුත් වන සේ බලන්නන්ට පෙණේ. විරමන් -විහිරමින්, විහ්දුවමින්; හමාමහපෙලහර -යමක, යමක (=දෙක දෙක) බැගින් ගිනිකඳ හා දියකඳ විහිදුවමින් කරණු ලබන හමා ප්රාදතිහාය්ය්ගර්ය ; කුකුස් -සැක; මහබොයින්-මහාබොධියෙන්; ඉසාන -උතුරු නැගෙනහිරි දිශාවන්ට අතර වු දිශාව මෙනම් පසපැ -පඤ්චවර්ණ-; දිස්නා -පෙණෙන; නුවනින් -නෙත්ර යෙන්: චායාව්යාි -වයම; සිමිඳියෝ -සිහි කළහ. ‘සිමිඳ’ ධාතුයි.
19 පිටුව
සංස්කරණයපාසයෙන් -මල පුඩුවෙන්; භාවනාවයෙන් -ස්ත්රිතන් තුළ රාග යෙන් ඇති වන සිනාසිම්, ඉගි මැරිම් ආදි ක්රි යා ‘හාව’ නමි. සිත්හි පවත්නා අදහස් ද, ඒ අදහස් ප්රආකාශ වන ඩහදිය වැටීම, මුහුන වෙනස් විම ආදිය ද ‘භාව’ නමි. නො පෙලඹියැ හි -පෙලඹවිය නො හැකි ව; මුදලිඳු -මුවලින්ද; වඳුල් වැහිවලාකුව; පිරිපත් -පරිපන්ථ, අපද්රඳව; එවැ -දමා; පනයෙන් -පෙන ගොබින්; සොයා=ජදනය කොට, වසා; පිළිමිණිමුවා -පළිඟුවෙන් කළ; සිරුරුකිස -මලමුත්රැ යාම; නාලිය දැහැටි- නාගලතා දන්ත කාෂ්ථ; දෙබෑ-දෙ සහෝදර; නැඹ -බොස්ගෙඩිය; මීපිඬු- මීපැණි ලා සකස් කල අග්ගලා; පය -පාත්රෙය; ඉඳුනිල්මිණිමුවා -ඉන්ද්රඅනීලමණිමය; කිරෙහි ලු විට කිරි ද නිල්වන් නරන තරම් කාන්තිය ඇත්තේ ඉන්ද්රනනීලමනියි. මුඟුවන් -මුංපැහැ ඇති; සෙල්මුවා -ශෛලමය, ගලින් කල; අනුමෙවෙනි කොට -අනුමොදනා කර; කල පින්කම අනු ව සිත සතුටු කරණ බණ දෙසා; ‘එව්හු’ –‘එව්’ යනු ප්රසකෘතියි. ‘එව්’ යන්නට ‘ඕ’ ද වෙයි. නිසිවතක් ඇරවුහු -සුදුසු වස්තුවක් ඉල්ලුහ. දලවුල් -ජාලලක්ෂණයෙන් ඇරවුහු -සුදුසු වස්තුවක් ඉල්වුහ. දලවුල් -ජාලලක්ෂණයෙන් ආකුල -(යුක්ත) -වු; ධර්මලප්රජදිපිකාවෙහි 6 වැනි පිටුව බලනු. බැරි -ක්ලේශයන්ගෙන් බර: පිරුනු; ‘සිතත් බුදුනට’ යන තන්හි ‘බුදුනට’ යන්න අනවශ්යා ය. ආරම්භ යෙහි ද’බුදුන්’ යි යෙනු හෙයිනි.
20. පිටුව
සංස්කරණයඋපුල්වා -උල්පවා, ඔසොවා,අඩදැනි වැ-අඨිජානුක ව; එක් දනක් බිම ඇත හිඳ; බුදු ඇසින් -ඉන්ද්රිවයපරොපරියන්ත ඤාණය හා ආසයානුසය ඤාණය ද යන දෙක බුදු ඇසයි; විනේජනයන්-විනෙය (=හික්මවිය යුතු) ජනයන්; අයජමෙහි -ආයාචනයෙහි, ඉල්ලිමෙහි; ගිවිස -එසේ කරමැයි පොරොන්දු වී; වහල් සේ -උපකාරි බව, පධනින් -කෙලෙස් තවන වීය්ය්ීර්යෙදන්; ඉපැදු - උපදවන -උයන -ලද: කතිකා-ව්ය වස්ථා; කළ යුතු මේ මේ ය යි නියම කර තැබීම; හකුවවා -අකුලා; විහාල ප්රෙදේශයෙක්හි පැතිර සිටි සිත සුලු කොටසට යොමු වන විට හැකිළෙයි. දොවා -සෝදා; ආවුසො වාදයෙනුදු -‘ආවුසො’ (=ඇවැත්නි ඕයි) යන වචනයෙන් ද; වයවහාර -කථා; ධමුසක් පවතුන් සුතත් -ධම්ම ච්ක්කපප්වත්තනසුත්නන්තය; සෙදැගැමි-සකදාගාමි; විසේණියැ -පස්වැනි තිථියෙහි; දැරියෙක් -දරුයෙක්.
20 පිටුව
සංස්කරණයමරවඩි -පාවහන්; අබවස්හි -අභ්ය-වකාශයෙහි; එළිමහන් තැන; සොස්මින් -ශොක කරමින්; පියේ -පියතෙමේ; එහිභික්ඛු භාවයෙන් -‘එව’ මහණ’ යන බාවයෙන් හෝ වචනයෙන්; පෙර අත්බැව්හි අටපිරිකර දුන් පිණැතියන් පැවිද්ද ඉල්ලා පැමිණි කල බුදුහු “එහි’ භි්ඛු” (=එව,මහණ) යනාදින් වදාරති. ඒ වචනය සමග ම ඔහු සැටවස් පිරුණු මහතෙරුන් මෙන් වෙති. එසේ පැවිදි කිරිම එහිභික්ෂුභාවයෙන් පැවිදි කිරිමයි; සත්වැඩ සාහවයි -සත්වාභිවෘද්ධි සිද්ධ කරවයි. නඟා -පිටත් කර; දුලද -මිථ්යාිපබ්ධිය; උයන් පල්ලා -උද්යාවනපාලකයා; නුහුවක්-නහුතයක්; මෙහි ‘නහුත’ ශබ්දයෙන් දස දහස ගැණේ. ගහපතින් -ගොවියන්; සක්ලකුනෙන් -චක්රදලක්සණයෙන්; එකත්පස්හි -එතාදුර වීම, ලං විම යනාදි දොෂයන්ගෙන් වෙන් වු එක් පැත්තක; හිනි -හුන්නේ ය. සෙරෙයි -හැසිරෙයි, ‘සර’ ධාතු යි. ‘කසුබෝ’ යනු ‘කසුබ්’ සදින් සිද්ද යි. තලයක් -තල්ගසක් උසට.
22. පිටුව
සංස්කරණයහෙවැ -ශයනය කොට; වැටෙන -පවතින; නුවටක්හු -නිගණ්ඨයක්හු; ඉවසිමෙන් -සෘෂිවෙශයෙන්; සිවුස්ස -චතුරාය්ය්හර්‍ සත්ය-; පස්මනදොළක් -ප්රාචර්ථනා පසක්; (1) රජ වන්නට, (2) සිය රජයට බුදුන් වඩින්නට, (3) බුදුන්ට උවටැන් කරන්නට, (4) බුදුන් ගෙන් බන අසන්නට, (5) බුදු බන අවබෝද කරගන්නට පැතිම යන පසයි. අලුයෙහි-දෙවෙනි දවසෙහි; ගුරුව ගෝමිහු මේ අර්ථයෙහි මේ සද අන්තන්හි ද යෙදුහ. “අලුයෙහි කුමරහු මඟුල් ගී පලතුරින් දුරු වු නිදිමෙදෙන්’ නො පොහුනු -ඉඩ නැති; ඇස් පසුරෙන් -ඇස් නැමැති පහුරෙන්; දෙතිස්වර ලකුණු හා අසු අනුව්යෙඤ්ජන -ධර්මෙප්ර-දිපිකාවෙන් උගත යුතු ‘අනුවයඤ්ජන’ නම් මහා පුරුස ලක්ෂනයන්ට දෙවැනි වු, මහා පුරුෂත්වය ප්රනකට කරන ලක්ෂනයි. බද -ශරිරය; හැසි -ඝන ව, සුන්බුන් -ආහාර නැති; මණෙවු -තරුණ; යසගි -යශො ගිතිකා; කීර්තහතිප්රරකාශක ගීති; යම් කලෙක -කිසි කලෙක; පිලිපැද-පැමිණ; “නො ද දුරු ...........” -සරුප් වෙහෙරක් වු කලි ගමට නොදුරු නො ලා විය යුතු ය. සෙනස්න-සෙනාසනය; විහාරය. නිසි-සුදුසු. කොතුරු-කෙණ්ඩි.
23 පිටුව
සංස්කරණයපහන් -පැහැදි; ඔත -වත් කෙලේ ය. බටැයි -බැස්සේ යයි; උයන් තබා -උයන හැර; සාහමින් -සාදමින්; තබම්හයි -නොකියා තබමුයි; සැනැහැත්තන් -සෙනඟ ඇතියන් ; රජබල -රජ සෙනඟ ඇතියන්; රජබල -රජ සෙනඟ, විස්වස් -විශ්වාස; සබද -මිත්ර්; දිවියෙහි -ජීවිතයෙහි; නියත -එකාන්ත භාවය; අසවල් කල්හි ජීවිතය නැති වෙතැයි නියමයක්; දිවි ඇති විගස -ජිවිතය ඇති කල්හි.
24 පිටුව
සංස්කරණයඉකුත්තේ ය -ඉකුත් ව -පහ ව -ගියේ ය පත්තේ =පැමිණියේ;වනලැව් -වනලැහැබ්; ‘ලැව්’ යනු ‘දාව’ ශබ්දයෙන් ‘ලාච්’ ලැච්-ලැච්’ යන ක්රතමයෙන් ආයේ ය. කුලනුවර -ස්වකිය කුලයට අයත් (කපිලාවස්තු) නගරය; මියුරුසරයෙන් -මධුර ස්වරයෙන්; මිහිරි හඬින්; මුඹ -නුඹ වහන්සේ; හසගණ -හංස සමුහය;මහාරහ පලක් -මහාහි -බොහෝ වටිනා -පය්ය්ධර්‍ංකයක්, පුටුවක්; යුතු කොට -සුදුසු -පිලියෙල -කොට; රසබොජනෙන් -රසවත් බොජනයෙන්; වළදන්නේ -වළඳනු මැනව; ගඳසුන්නෙන්-සුවඳ සුණුවලින්; ප්රනසාද ඉපදවුහු; අගතනතුරු -අග්රො -ප්රනධාන -ස්ථානාන්තරය; වැලතට -සමිපයට.
25. පිටුව
සංස්කරණයවැඩුහු -පැමිණවුහ; සැහැරජහු -ශාක්ය් රජවරු; “බෑනෙ’ යනු “බෑන” සදෙහි ප්ර ථමා විභක්ති එකවචන යි. භගිනියගේ -හොදරියගේ -පුතා (=භාගිතෙය්යව) බෑනෙ යි. ඔස -එසේ නම්; ‘තෙන හි, හන්ද’ යන පාලිවචනයන්ට සමානාර්ථ කොට ගුරුවගෝමිහු මේ වචනය යෙදුහ. මිට පැරණි පොතක මේ වනය නො දක්නා ලදි. ධැන් -ධ්යාින, සතරවන ධ්යා නයට සම වැදුනේ එය ම සෘද්ධියට පාදක වන හෙ යිනි. පියපස් -පාදපාංශු, පයෙහි තැවරුන පස්; අසිර -ආශ්චය්ය්පර්‍; නො දුටුවිරි -පෙර නො දුටු; මහමේ -මහත්වු මෙග; වලාකුළු; පොකුරුවැසි -පුෂ්කර වර්ෂා;, අහසේ පුෂ්කර (=නෙලුම්) පත්රි සේ වළාකුළු නඟා තෙමෙනු කැමැතියන් තෙමා නො කැමැතියන් නො තෙමා වස්නා වැස්ස මෙ නම් වේ. වෙර -ශරීරයෙහි; කිසේ -කෙසේ; පිඬු සුරූහ-පිණ්ඩපාතයෙහි හැසුරුණාහු ද? ‘සුරුහ’ යනු සර දයින් සිද්ධ අතීතාඛ්යාඩත බහුවචනයි. ඉසුරු -ඊශ්වර. ප්ර්ධාන; සපදන්සැරි=ගෙ පිළිවෙළ නො හැර හැසිරිම; මයිඳු -මා දු; මාත්; සපදන්සැරිවත් -ගෙ පිළිවෙල නො හැර පිඬු ඳහා හැසිරිම් වන (=සිරිත).
26 පිටුව
සංස්කරණය‘සෙරේ’ යනු ‘සර’ දයින් සිද්ද වර්ත මානාඛ්යාසත යි. ව්යාරවට -ව්යාසවෘත; යෙදුනෝ; මුඬු වැ -හිසකේ කපා; කහවන් - කාෂාය වස්ත්රය; සිවුරු; මහවේ -මහාවීථිය; ව්යායමප්රිභායෙහි -බඹයක් පමණ අවට විහිදි පවතින කාන්තියෙහි; චොරජනන් -විරාජ මාන වන්නන්; අතුරුවේ -අන්තර් විථිය; විථිය අතරට; වෙලෙවිව -ඉක්මන් ව; ගත්තාවයි -ගත්තාහ යි; සැලකුහයි; වැටුනහ -පැවතුනහ; සෙදගැමි -සකාදාගාමි; සනා -සෙනහ; බුහුමන් -බහුමාන, ගෞරව; හන්හ -ඇන්දාහ; පිබව් -පියු -අත්හැරි -බව; පිච -පිහ; අත්හැරියා ය. පස්වටම් යි-පච්චුපඨානය -පොෂණය -කරම්හයි; හසුන් දුන්කලැ -පනිවුඩ එවු කල්හි;
27 පිටුව
සංස්කරණයරජක්හු දු කියෙහි -රජෙකු විසින් වත් කියන ලද්දෙහි; නො ගිවිස්සි -ප්ර තිඤ නො කළා ය. සතුටු නො වුවා ය. වැටෙනු -පැවතීම; පෙළහරයෙක් -ආශ්චය්ය්්ර්යෙුක්; නො පිරිපැසුනු නුවණැ -නො මේරු නුවණෙහි; තනතුරු මඟුල් -තනතුරු මඟුල් -තනතුර නිමිති කොට කරණ මංගල්යකය; මෙහි තනතුරු නම් යුවරාජ පදවිය යි. මඟුල් වදාරා -මංගලයන්හි වදාළ යුතු බන වදාරා; පය අතැ නඟා තබා -තමන් වහන්සේගේ පාත්රහය (නන්දකුමාරයාගේ) අතෙහි තබා; ‘හිමියා පිත’ යනු “අය්යැ පුත්ත” යන පාලි වචනය සඳහා යෙදුනේ ය. එ යි -එව යි. “එ”’ දයෙහි විධි ක්රිෙයා රූපය යි. කර -බෙල්ල; කවළියෙන් -ජනේලෙන්; නො කැමැති සේ -කැමැති නැති ව සිටිය දි ම; පියේ -පියානන් වහන්සේ; නිධි -නිධාන; දායාද -දැවැද්ද; ‘දාය’ නම් වෙති. එනම් දරුවෝ යි. දායාදයන්ට දිය යුතු දෙය ‘දායාද්ය ’ නම් වේ .දැවැද්ද යි සිංහලයෙහි යෙදෙන්නේ එය යි. මෙහි ‘දායාද’ යි යෙදුනේ ඒ සදහා යි. ගුරුළුගෝමිහු මේ අර්ථයෙහි ‘දායාද’ යි යෙදුනේ ඒ සදහා යි. ගුරුළුගෝමිහු මේ අර්තයෙහි ‘දායජ්’ යන්න ද යෙදුහ. මෙ‍තැන ද එය වුවොත් වඩා සුදුසු යි . එය ‘දායජ්ජ’ යන පාලිවචනයෙන් එයි. ගැති -ගන්නා ලද ; අයත් වු; අරම් -ආරාමයට; සසරවැසි -සංසාරයෙහි වසන්නෙකු; බෝමැඬැහි -බොධිමණ්ඬයෙහි; ප්රිශස්ත වු බොධිවෘක්සමුලයෙහි දි; අරිධන -ආය්ය් ර්ධුන, සද්ධා, සීල හිරි, ඔත්තප්ප, සුත (=බහු ශ්රැනතත්ව), වාග, පඤඤ යන සත යි. මෙය ඇතියන් නො දිළිඳු කරණ හෙයින් ධන නම් වේ. ලොව්තුරා දායාදයෙහි -ලොකොත්තර -ලොකයෙන් එතෙර කරන -දැවැද්දෙහි; අධි වාසනා -ඉවසීම, නො අනුදන් -අනුමත නො කල; වරයක්- ප්රාාර්ථනා කරණු ලබන්න ‘වර’ නමි. මෙහි ‘වරය’ යනුවෙන් නීතියක් -ශික්ෂෝපදෙහයක් යන අර්ථය ලැබේ. අල්ලේ දවස්-අලුයේ දින; එළි වන -දෙවෙනි දවසෙහි; පධන්හි යෝග -ප්රයධාන-කෙලෙස් තවන -විය්ය්දර්යෙනහි යෙදිම; ධම්පියා ගැටපදයෙහි දෙ පලක යෙදුනු ‘පන්ධන්’ යන්නත් මේ ‘පධන්’ යන්නත් සමානාත්ථය යි සමහරු කියති. ඒ ‘පංඣන්’ යන්නෙහි අත්ථය ‘පාදකජඣාත’ යනු යි.
28 පිටුව
සංස්කරණයපසක්-ප්රකත්යජක්ෂ; හළ -අරිණ ලද; විසදා -වියදම් කොට; මසුසුලසින් -මසුරන්වල හුලහින්, මසුරන් කෙලින් අතට සිටින සේ; අතොට -අතුරා; ‘අතුර’ දයින් සිද්ද පුර්වික්රි්යා යි. විකිණි ගෙන -මිල දි ගෙණ; රැවටන් දිවාවටන් -රත්තිඪාන, දිවාඪාන-රාත්රිවයෙහි විසිය යුතු තැන් හා දාවල් විසිය යුතු තැන්; සක්මන් -චඬ්ක්රිමණ; සක්මන් කරණ තැන්; පිරි -පරිඛා; දිය අගල්; ‘බුදුන් කරා යවි’ යන තැන ‘යවි’ යන්නෙහි කර්ම-ය ‘දුතයන්’ යි අද්යා’භාර කරණු. අනුක්රපමයෙන් -පිලිවෙළින්; වෙහෙර මහත් -විහාර පුජොත්සවයන්; දද -ධ්වජ; පුන්පැණ-දිය පිරුණු කල ; දහවලු හා පිළි-දාවලු සහිත වස්ත්රල; දාවලු සහිත බව කිමෙන් වස්ත්රායන්ගේ අළුත් බව දැක්වේ. මේ ‘අභතවර්ථ’ යන පාලිවචනයෙහි පරිවර්නවතය යි. ‘දහවලු’ සද වස්ත්ර වාචි ද, වස්ත්රාෙන්තවාචි ද වේ. මිලඟ ම පෙනෙන ‘දහවලු හන්’ යන තන්හි ඒ සඳ වස්ත්රව වාචි වේ. හන්-ඇන්දා වු; අනත් අපරිසේ අනන්ත අපරිචේජද, අන්තයක් නැති පරිච්ජේදයක් නැති; ධම්සක්පවත්නෙහි -ධම්මධක්කප්පවත්තනයෙහි; දෙශනාවිලාස යෙන් -ධම්ර්දෙකශනා කරණ ආකාර -ලීලා-විශෙෂයන්ගෙන්.
29 පිටුව
සංස්කරණයදුළුලු -ජටිල, ජටාධර තාපසයෝ. ‘ජටා’ නම් හැඩපලු ගෙතුනු කෙශකලාපයයි. එය ඇතියේ ‘ජටිල’ නම්. (ජටා+ඉල). ගැහැවි -ගොවි; අනේ -අනෙක, නොයෙක්. අමාරස වහන-අමෘතරශ්මිය උසුලන හෝ නිකුත් වන; විනේකුමුදුවන -විනෙය ජනයන් නමැති කෞමුද (හෙලුපුල්) වනය; පරසන්තාන්දමන -අන්යතයන්ගේ චිත්තසන්තානයන් දමනය කිරිම.
4. පරිච්ජේදය දහම් අමාවහරේ -ධර්ම ය නමැති අමෘතවර්ෂායව; කිසේ ය යත්? -කෙසේ දැ යි කියතොත්; ‘ය’ යනු ‘ද’ යන්නෙහි අර්ථය දෙයි. ‘යත්’ යනු ‘යා’ දයින් සිද්ද අසම්භාව්යර ක්රි්යා යි. පරිව්රා ජකයන් -බුද්ධශාසනයෙන් පිටත්හි පැවිදි වු තාපසයන්; නුවට දරුවන් -නිගණ්ඨ තරුනයන්; දිගම්බරයන් -දිශාවන් ම වස්ත්රන කොට ඇති තාපසයන්. මොහු වස්ත්ර් නො අඳිති. මිණි කවද-මණිකවට; මැණික් බැඳි සන්නාහ; ගඳැතුන් -ගන්ධ හස්තින්; යම් ඇත්කෙනෙකුන්ගේ ගන්ධය ආඝ්රා්ණය කළ පමණින් විරුද්ධහස්තිහු පලායෙන් නම්, යම් ඇතකුගේ බෙටි සිව්දැගදින් යුක්ත වේ නම්, එබඳු ඇත්තු ගන්ධහස්තිහු යි. රත් පවුල් -රක්තවර්ණ පාංශුකුල චිවර; ‘නියම්ගම්’ යනු බොහෝ ජනයා වසන, වෙළෙදාම් පලවල් සහිත, ස්ථානයි. මල මඬුලු’ මලය මණ්ඩලය; කඳු හෙල් සහිත පෙදෙස් ‘මලය’ නමි. ‘මඬුලු’ යනු සමුහය යි. ගල්වල් -පර්ව ත හා වනයක්; කුමුදුවමින් -ගිල්වමින්; නිගණ්ඨනාතපුත්රප -‘ජන’ නාමයෙන් ප්රුසිද්ධව සිටි ශාස්තෘවරයා; ‘නාත’ යනු ක්ෂත්රිවය වංශයෙකි. ‘ඥත” යි එය සංස්කෘතයෙහි යෙදේ. ඒ ‘නාත’ කුලයෙහි උපන්නෙකු බැවින් මෙතෙමේ නාතපුත්රෘ නම් වේ. කෙලෙස්ගැට තමාට නැතැයි. කියු හෙයින් නිගණ්ඨ තෙමේ; නුවට පිරිස් -නිගන්ඨ පිරිස; සාමිචි-සුවපහසු පිලිවිසිම් ආදි සමිවින -සුන්දර -වවු කථා ආදිය; කියඟ-කියව; ‘කිය’ දයින් විධානයෙහි ‘හ’ ප්ර ත්ය;ය වි ඊට ගකාරය වීමෙන් මෙය සිද්ධ වේ. මේ හ ප්ර’ත්යකය කව්සිළුමිණෙහි 13 වැනි සර්ග්යෙහි 14 වැනි ගීයෙහි “රසක් කරහ යි මෙහෙයා” යන තන්හි ස්වරූපයෙන් ම පෙණේ. ‘කියකො, බලකො’ යනාදි වළුවහාරයෙහි පෙණෙන ‘කො’ යන්න මේ ‘ග’ යන්නෙහි විකෘතියකැයි සිතිය හැකි ය. ‘කියග’ යන්න “ආවුසො” හො’ යන ආමන්ත්රින පදයන් සඳහා යෙඳුනු නිපාතයෙකැයි සිතන්නට ද කරුණු පෙණේ. “ආවුසො ආලවක” (=කියඟ ආලවකය)”හො අස්සජි” (=කියඟ අස්සජිය) යනාදිය ඊට නිදර්ශටනයි.
කිහි කමක් -කර්මො කීයක්; ‘කිහි’ යන්න ‘කති’ යන්නෙන් භින්නයි. කමැ -(කම්+යැ) කර්මද ය, නිගණ්ඨනාත පුත්තයා ‘කර්ම.’ යන්න සඳහා ‘දණ්ඩ’ යන වචනය වයවහාරය කළ බව මෙහි දක්වන ලදි. මිසැ -හැර;මුස්’ දයෙහි පූර්ව ක්රිලයාරූපයය යි. සමයෙන් -ආගමෙන්; අවිත්තක -සිත් නැති; කායදණ්ඩ වාග් දණ්ඩ දෙක කරිමට සිතෙහි සම්බන්තයක් නැති කොට.
30 පිටුව
සංස්කරණයසිටිවියටි ව -පිහිටුයනු -මත්තෙහි දි වෙනස් නො කරන ලෙස ස්ථිර සේ තබවනු -කැමැති ව; අනෙකෙක් ම ය හෝ -අනෙකක්ම ද? මෙහි ‘හෝ’ නිපාතය ප්ර ශ්නාර්ථයෙහි යෙදින. මහා සාවද්යාව-මහත් දොෂ සහිත; කායදණ්ඩය යෙහි -කායදණ්ඩය යි කියයි ද? ‘යෙහි’ යනු ‘යා -කියුමුහි’ දයින් සිද්ද ආඛ්යා ත
පද යි. කථාවස්තුවැ -කථාවට ආධාර වු ාරණයෙහි; ස්ථරහු -ශාස්තෘ; මෙහි ‘ස්ථරහු’ යන්න විශෙෂණපදයකි. විශෙෂන යන්ගෙන් පර විභක්තීන්ට ලොප් ිරිම සිංහලයෙහි සිරිතක් වුව ද මෙහි විභක්තිය ඉතිරි වි තිබේ. වාදාරොපණයට -වාද නැංවීමට වාද කිරිමට; සිවුසස් -චතුරාය්ය්වර්සැත්යම, ත්රිදවිධකාය දුශ්චරිත -සතුන් මැරිම, හොරකම් කිරිම, පරස්ත්රි‍න් සේවනය කිරිම යන මෙය තුන්වැදැරුම් කායදුශ්චරිතයි. වාග්දුශ්චරිත=බොරු ීම, කේලාම් කීම, පරොස් බස් කිම, නිරර්ථක කථා කීම යන මෙය සතර වැදැරුම් වචනයෙන් වන දුශ්චරිතයි. මනොදුශ්චරිත -අනුන්ගේ දෙය තමන්ට වේවායි පැතිම වැනි අධික ලොභය , ක්රොඅධය, මිථ්යාකදෘෂ්ටිය යන මේ තුන්වැදැරුම් මනොදුශ්චරිතයි. ‘චේතනා’ යනු චිත්තයෙහි හට ගන්නා චෛතසිකයෙකි. සියලු ක්රිතයා කෙරෙන්නේ එයිනි. “චේතනා කර්මකයෝ චේතනාව මුල් කොට ඇත්තාහ’ යනු අර්ත යි. එයින් කියත් -එහෙයින් චෙතනාවන්ට කර්ම ය යි ියත්. අකුසලට පැමින -අකුශල පිලිබඳ කථාවට බැස; අකුශල පක්ෂයෙහි දී. නො වෙහෙසෙයි. චොදනාවන්ට පිළිතුරු දීම පහසු වෙයි. ‘කලිරෙයි’ යනු ‘කිලමති’ යන්නෙහි පරිවර්තරතය යි. පස් අනතුරු කම්හි -පඤ්චානනත්ය්ය්ිර්කසර්මයයෙහි; මවු මැරිම, පියා මැරිම,රහතුන් මැරිම, බුදුන්ගේ කයින් ලේ සෙල්විම, සංඝයා භෙද කිරිම යන පස; මී ළඟ ජාතියෙහහි ම එකාන්තයෙන් තිරයෙහි ඉලදීමට හෙතු වන හෙයින් මේ පස ‘ආනන්තරිය කර්මි’ නම් වේ. ධ්යාමන -අතිශයවිතෛතකාග්රරතාව ධ්යාආන නමි. දියුණු විම අනු ව ධ්යානන සතරකි. සුගිසපු -සුගති සම්පත්තිය; මේ සුගතිය බ්රිහ්මලොකයි. බ්ර හ්මලෝකයන්හි උපදින්නේ ධ්යා න බලයෙනි; මාර්ගධචෙතනා -සොතාපත්ති ආදි මාර්ග්චිත්තයන්හි යෙදෙන චෙතනා චෛතසික; නියමමිසදිට්හ-නියත මිථ්යාෙ දෘෂ්ටිය; මෙලොවක් පරලොවක් කර්මමවිපාකයක් =නැත යනාදි වැරදි හැගිම් නියත මිථ්යා් දෘෂ්ටිය යි.
31 පිටුව
සංස්කරණයමඟ-මාර්ගතය, ක්රැමය; අය අළ -ආදායම ගෙණා; “යම්හ යි” යන්නට ලඟට “කියා” යනු අධ්යාදභාර කරණු ආහි -ආයෙහි;
ලාමක-නීච, පහත්; ආකර්ෂැණ-ඉදිරියට ඇඳිම; පරික්ර්ෂ;න- එහාට මෙහාට ඇදිම හා තල්ලු කිරිම; සම්පරික්ර්ෂරණ -හාත්පසින් ඇදිම හා තල්ලු කිරිම; කථාමාර්ගසයෙන් -කථාව සම්බන්ධ ක්රදමයෙන්; සුරාධුතියෙක් -රා සො‍ඬේ; පරහන-පෙරණ; මටුලු කස්ස-මටුල්ලෙන් කළ කොෂය හෙවත් උරය; මෙහි ‘කසු’ යනු ‘කොස’ ශබ්දයෙන් සිංහලයට එන්නකි. “සුවණ්ණ‍කොසකෙ” යන්නට “රන්කසු”’යි ධම්පියා අටුවා ගැටපදයෙහි (237-33) අර්ථකියන ලදි. දෙවියටියේ -සෝදනු කැමැත්තේ; දෙ කණ-කොන් දෙක; කිබිසිනි කොට-යටිකුරු කර; පහතට හරවා; පිඹැ පියා ද -පිඹි ද; පුන පුනා -නැවත නැවත; අවදුනන -යටිකුරු කොට සෙලවීම; නිර්ධුනන-උඩුකුරු කොට සෙලවීම; නිෂ්වටථොටන -නැවත නැවත මිරිකීම; සණපිළි- හණරෙදි; සණවැහැරි- හණපට්ටා.
32. පිටුව
සංස්කරණයවිලික්සැ -ඉදි; ‘විලිකුස්’ දයින් සිද්ද පූර්වටක්රි යාපද යි. හඹු -කැද; පුවරුවක් -ලෑල්ලක්; අත්ලා -අල්ලා; සන දෙවුන් කෙළි-හණ සේදිම පිළිබඳ ක්රීලඩාව; වාදකෙළියක් -වාදය නමැති ක්රීැඩාවක්, එවැ -බහා; වක්කර; මායාවි -මායා ඇත්තේ; කපට; ආවර්තවනය -හැරවිම; පෙරළිම; සවු වන්නට-ශ්රාේවක වීමට; පිළිණ-ප්ර තිඥ; නොපියා -නො හැර; දර්ශේනසම්පතුදු -සම්පතක් වු දැකීම; මනොහර රූපශොභාව; නෛය්ය්කර්‍ාණ්කකථා-උත්තමභාවයට පමුනුවන කථා, වන්නා හා -වනවිට; වටාලා-පෙරළා, නැවත. “ගිහිගෙයි වසනුවෝ” යනාදිය “අහාරං අජ්ඣා වසනේතාපි වන්දිතබේබායෙව” යන්නෙහි පරිවර්තිනයයි.
33 පිටුව
සංස්කරණයපහන්නෙන් -ප්රරසන්ත වු හෙයින්; ප්ර්සාද -පැහැදිම; කථා යේ හා -කථාවකුත්; කථාතාක් -ඇති තාක් (සියලු) කථා; තෝ රැසෙක -දහය්යා ගොඩෙක; හිඳිවු -ඉඳුවන ලද; සැබැවැ -සත්යකයෙහි; ‘මනස්සක්ත’ -යනු ‘සිතෙහිඇලුනු -බැදුනු යන අන්ථ ඇත්තේ ය. මෙළෙක් -මැරුණු හෙයින්; දිවි -ජීවිතය -පිත්තජවරයෙක් -පිතින් හටගන්නා උණ ලෙඩක්; දෝනේ -සේදිම; පරිෂෙක කරුනු -ඉසීම, තෙමීම; නොරිසියෙයි -රුචිනොවේ. බියවිද් -බොන්ට කැමතින්, වළඳ කටවිද් -පරිභොග- පාවිච්චි -කරන්ට කැමැතින්; ‘කාඩිදිය’ යන්නට අටුවාහි එන්නේ ‘ඔදනකඤ්ජික’ යන වනය යි. එහි අර්තය නම් ‘බතික් පෙරා ගත් කැද’ යනු යි. ‘කාඩිදිය’ වනාහි ඊට වෙනස් වෙ යි. කාඩිදිය මිරිස් හොදි වැනි ද්රිවයකි. චුතිය -චුත වීම; මරණය; පිලිසඳ -ප්ර තිසන්ධිය; ඉපදීම අරන්නට -ගෙණ දෙන්ට; බුන් නෙඳු -බිඳුනේ නමුත්; අරා ම ය-ගෙණ දේ ම ය; සිහිල් පැන් බොන්ට කැමැති වන විට මනො දන්ඩය බිදේ. එහෙත් එයින් චුතිය හා මනස්සක්ත නම් දෙවියන් කෙරෙහි ඉපදීමත් ඇති කෙරේ. කායවාග්දණ්ඩ ආරක්ෂා කල නමුත් එයින් ඒ දෙවියන් කෙරෙහි ප්රයතිසන්ධිය ඇති නො වේ. මරනය හා ඉපදීමත් සිතින් ම වන හෙයිනි.
34. පිටුව
සංස්කරණයඝටිත නො වෙ යි-නො ගැළපෙයි; බණන -කියනු;අයස්පසස්-ආශ්වාස ප්රයශ්වාස; නිරිභ -ක්රිආයා රහිත; නිර්යාො පාර - ව්යාාපාර (=ක්රිකයා) රහිත; එතෙක් ම ය -එසේ ම ය; මහනුවට හුගේ -මහානිගණ්ඨයාගේ; පැනවිසජුන් -පඤ්භවිස්සජ්ජන; ප්රාශ්න විසඳිම; වහන්සේ -ස්වාමිනි; එසේ ද හොත් -එසේ වුවත්; සමාදන් නො ද කරව යි -ප්රා-ණඝාතාදිය කිරිම මැනැවැයි අනුන් ලවා ගැන්විම-සැලකවිම -ද නො කරව යි. පස්කම් ගුන -පඤ්චකාම කොටස්; රූප, ශබ්ධ, ගන්ධ,රස, ස්පර්ර්ශ- යන මොහු පඤ්චකාමයෝ යි. පරණලා -පුරාණ දල, පැරණි කොළ; හකුරු -ගල්කැට; යෙ යි -කිය යි; ඇක්මෙන්නේ -(ඒ සිහිල් දිය ආදිය) පාගන්නේ; අලපසාවද්ය -දොස් අඩු; ව්යාළකරණ -ප්රඤකාශ; ප්ර්ශ්න විසදීම; නො අනුදන් -අනුමත නො කෙළේ ය; නො පිළිගත්තේ ය. ගහනය -ගැවසුනේ ය.
35. පිටුව
සංස්කරණයදැහැව...කීපි; එකවටැ ..එක්වර, එක පාරට; භස්ම -අළු; කායප්රේයොගයෙහි -කායික ක්රිතයාවෙහි; ප්රශතිහාන -වහා වැටහිම, දැහැවිලින් -කොපයෙන්; දැහැවි -කිපුනු; සෘෂීහි -සෘෂීහු; අති විපුල භාවයට...ඉතා මහත් බවට; තවුස් පාන කෙනෙක් -තාපස පාද කෙනෙක්, පුජ්යත වු තපස්මි වරයෙක්; විචිකන ව- විවේකි ව; ජනයාගෙන් වෙන් ව; තවුස්ගණන් පියා -තාපස සමුහයන් හැර; හොතෙරෙහි...ගඟ ඉවුරෙහි; ගණිකාවක් -වෙසඟනක්; මාගමුන් -මාතුගාමයන්, ස්ත්රිින්; ගැළියායෙන්-පිරිමෙන්; මෙය “පිරිම’ යන අර්ථය ඇති “කෙළුමෛ” යන ද්රිවිඩවචනයෙන් ආවකැ යි සිතිය හැකිය. නො පොහො යි- ප්රිමාණවත් නොවෙ යි, ඉඩ තැති වෙයි; නගරසොභිනි -නුවර හොබවන්නි; ඇය විසින් -ඇය නිසා; තනතුරු හරවා ගත -තනතුරු අස්කරවා ගති; තනතුරෙන් ඇය පග කෙළේය. සසඟ -සම්බන්ධය, මිත්ර කම; වහල් -උපකාර; ආලම්බනඵලකයෙහි- එල්බෙන හෝ හාන්සි වන පුවරුවෙහි; වැතිරු -හාන්සි වී; පහණසලවට -පාසාණ සිලාපට්ටයෙහි; ගල්ලෑල්ලෙහි; ‘පහණ’ සල’ යනු එකාර්ථ ය. හිඳගන්නා ලෑල්ල මුල දී ගලින් කරණ ලද හෙයින් ‘සිලාපට්ට’ යන නම් වි ය. පසු ව ගලින් නො කළ ඉඳිනා ලෑලිවලට ද “සිලාපට්ට” යන නම් යෙදෙන්නට වි ය. එහෙයින් ගලින් කළ එක වෙසෙසා වීමට ‘පහණ’ යනු යෙදින. කිලිටැ....කිලිටු ය; පහයින් -ප්රයසාධන; සුවඳ සුණු ආදිය හා ආභරණ; උඩුදැළියෙන් - උඩු රැවුලින්; ලමැඬිය--හෘදය මධ්යළය, ල පැත්ත.
36. පිටුව
සංස්කරණයදොනට -සෝදන්නට; වෙරැ-ශරීරයෙහි; පිඬි-ගුළි; දළමඬුලු -ජටාමණ්ඩලය; පුවහන-දුරු (=පහ) කරණ; ‘පුවහධාතුයි. සඳහන්...සිහි සිරිරැ...ශරීරයෙහි; ඔත්තෙන්-දැමු හෙයින්; පිළිලඳු...ප්රිතිලබ්බ, නැවත ලැබු; කුට ජටිලයෙක්- හොර තවුසෙක්; ධව -බහා දමව. ඔවු -ඔහු; නො පිරික්සා -පරික්ෂා නො කොට; පසල් දනවු- ප්රරත්ය න්ත (පිටිසර) ජනපද; ඇතොවුරනටද් -අන්නඃපුරස්ත්රිාන්ටද්; දොරට්යෙහි-දොරටු වෙහි; පදමධ්ය්යෙහි වු උකාරය බෙහෙවින් ලොප් වේ. බල කාය -සෙතා සමුහය; මෙහෙතැන්වැස්සෝ -මෙහෙ කිරිමෙහි යෙදුනෝ.
37. පිටුව
සංස්කරණයපින් කෙත් -පුණ්යහකේෂත්ර්; පුන්ය බීජ වු සිවුපසය වැපිරිමට සරු කෙත් වැනි වු; රුවන්හින් -රතන සොපානයක් (=තරප් පුවක්) වැනි වු; ගහට-හිරිහැර; කැසපට -අමුඩය; ගළා-ගාඨ (=තද) කොට; පා -පහ; නො යෙදෙයි -යොග්ය නො වේ. කැමවු -ක්ෂමා කරවු; “කැමවු තැනින් මත්තේ (=පසුව) වරදෙක් නම් නො වේ (ද)” යනු අර්ථය යි. නය -ක්රටම; උපාය. ඉදුහ -සෘද්ධි; බැරිකමෙක්-බැරෑරුම් ක්රි්යාවක්; ‘බැරි’ යනු ‘භාරිය යන්නෙන් එයි. ‘වලඳ’ යනු ‘පරික්ඛාර’ යන පාලිවචනයෙහි පරිවර්තනනය යි. “පරික්ඛාර” නම් පරිභොග කරන උපකරණ යි. සරක් -හරක්, සිවුපාවුන්; යෙමින් ම-ගමන් කරමින් ම; මෙම “ගිය කෙණෙහි ම” යන අර්ථය අපෙක්ෂා කොට යෙදුනකි. ‘ගත මතේතයෙව’ යනු අටුවා යි. ශත්රැෂමථන -සතුරන් පැරදවීම; ජයකදවුරෙහි -ජය ලැබු කඳවුරෙහි; ‘කඳවුර’ නම් සෙනාව නැවතී සිටින තැනයි. සැදි -සැරහු; වරදු -වැරදි කළ; ‘අපරඬ’ යනු පාලියි. වැඩ -අභිවෘධි; කුදුමසු -කුඩාමසුරන්.
38.පිටුව
සංස්කරණයපි තැන් -දැමු තැන; (පියු=පි). රිපුවිජය -සතුරන් පැරද වීම; පව් අනුමෙවීයහ -පව්වලට සතුටු වුහ. ‘අනුමෙවියහ’ යන්න ‘අනුමෝ’ දයින් සිද්ද වේ. ධාරා -මුවාත; සැත් -ශස්ත්රද; ආයුධ; දල -ජවාලා, ගිනිදැල්; කුළාරගේ සා-කූටාගාර වැනි; මුළු පරාල එකට වද්දා කළ මුදුන් ගෙවල් ‘කූටාගාර’ නම් වේ. ඇතුළුමිටැ -මිට ඇතුළෙහි; හතක් -රියනක්; විජිතයෙහි -රාජ්යපයෙහි; පුස්නා -පොෂණය කරණ; වෙණෙඳ දරුවකු -තරුනවෙළෙන්දෙකු; නො සාහ -සහාය -එක් -නො වු. හිමවියෙහි -හිමාලයපර්ව තයෙහි; ජළමහලු-ජටාමණ්ඩල; වල් කල්ධර ව -වල්කල් (=රුක් පතුරු හෝ පට්ටා) දරන්නෝ ව; සෙවුනා -සෙවනය; උපසමසිරි -උපශාන්ත ශොභාව; සන්හිඳුනු ආකාරය; සංවිධාන -පිළියෙල; භික්ෂාභාජන -පිඬු සිඟන භාජන; පාත්ර ; තන් කරවා -සම්පාදනය කරවා.
39. පිටුව
සංස්කරණයසැප -පහසු; ගිවිසැ -ආරාධනාව පිළිගෙණ; මිනිස්සු හා- මිනිස්සුත්; ධැමිට්හ -ධර්මආමිෂ්ඨයභ; පිළිසථර -පටිසන්ථාර; සිත් පිණවන කථා; පරිකථා -විස්තර කථා; බණ කියනු කළහ- ධර්ම;ය දෙශනා කරන්නෙකු කළහ. තවුස් -තාපසතෙමේ; පස්දුසිල්කම්හි -සතුන් මැරිම ආදි පස්වැදෑරුම් දුශ්ශිල කර්මුයෙහි; ආදිනව -දොෂ, වැරදි; පන්සිල්හි -සතුන් මැරිමෙන් වැළකිම ආදි පඤ්චශිලයෙහි; අනුසස් -ආනිසංස; ප්රියෝජන. පණිවා -ප්රාුණඝාත; සතුන් මැරිම; අයිනාදන් -අදින්නාදාන: නො දුන්දෙය ගැණිම; නො ගත -නොකොට; ‘ගත’ යනු ‘ගනි, දයින් සිද්ධ යි. සියලු සකර්මුකධාතුන්හි ‘කර’ ධාතුවෙහි අර්ථය ද තිබේ. මෙහි ‘ගන්’ ධාතුවෙහි ඒ අර්ථය ප්රුධාන කොට ගත. යුතුයි. මිසහසර -කාමමිථ්යා චාරයෙහි: නො සිරිය -නො හැසිරිය; ‘සිරිය,’ යනු ‘සර’ දයින් සිද්ධ යි. මුසවා -මුසාවාද, බොරු. නිරෑහිද් -නරකයෙහිත්; අනේවා -නොයෙක් වර්ෂ්; සුවහස් -ශත්රන සහස්ර ; ලක්ෂ; මිනිස් පියට -මනුෂ්ය පථයට; නුෂ්ය් ජාතියට; නවයොනෙහි -අළුත් තරුණ වයසෙහි; අභුතයෙන් -අසත්යියෙන්; අවඥ -අවමන්; නින්ද; පුයේ -පානය කළේ; සැදෑ - ශ්රටද්ධා; යහුල් -යකඩඋල්; සගන්මි -(මොවුන්ට) සංග්රසහ.කරමි. ඔවිජැ -විද, ඇත; පහර දී; සමහර -හමාර; අවසන්; කේල්පතින් -කෙහෙල්කොළවලින්; බොල් -ඝන; කුබුක් බෙලසුක් -කුඹුක් සෙවෙල්; කුඹුක් සද පිලිබඳ විස්තරය දැන ගණු කැමැතියන් කව්සිළුමිණෙහි 104 වැනි ගීයට අප ලියු විස්තරය බැලියයුතු. කෙළෙහි -කළයෙහි: මලලවයන් -පොර බැදීමෙහි. දක්ෂයන්; සංස්කෘත ‘මලල’ ශබ්දය සිංහලයෙහි දී “මල්ලව” යි ව්ය්වහාර කළ බව මෙයින් අන් තන්හි ද පෙණේ. තෙප් -තෙපි; මුඟුරු -පොලු; වටාපියා -වක්කර හැර; කරැ -බෙල්ලෙහි; කැකුළු -චණ්ඩ
40. පිටුව
සංස්කරණයරජගේ -රාජ ගෘහය; සාසඬක -සැක සහිත; සදොරට-ඇස්, කන්, නැහැය, දිව,කය,සිත යන වාර සයට; මේ මගින් සිතිවිලි වදනා හෙයින් මොහු ‘වාර’ නම් වෙත්. ස අරමුණෙහි -රූප, ශබ්ධ, ගන්ධ, රස, ස්ප්ර ෂ්ටව්යම, ධර්මක යන අරමුණු සයෙහි; සංයම -හික්මිම, අරමුණු ශුභාදිවශයෙන් නො සැලකීම; ‘නිමිත්ත නො ගත යුත්තේ ය’ –‘මේ ස්ත්රිෂයක, මේ පුරුෂයෙක’ යනාදි වශයෙන් හෝ ‘මෙය හොද ය’ නරක ය’ යනාදි වශයෙන් හෝ නො සැලකිය හුතු ය. බන් -බඳනාලඳ; දුඟඳවා -දුගන්ධවාතය; හිස් මුල් වැම්හ යන පමණ -හිසෙහි මොලය වැලිර වැටෙන තරම්; රද -රජහු දෙස: බුමුණු -කථා කළහ; ලුවින් - හැන්දෙන්; යිග් - වී; යායවි - යන්ට කැමති; ප්රචචණ්ඩ - ඉතා චණ්ඩවු; පටන් යන අනුකරණ - ‘පටන්’ යන හඬ; දින - (දවස් කිපයක් අහර නැති වීමෙන්) බැගෑපත්වු; දිවි ගැළවි - ජීවිතයෙන් වෙන් කරවී ය, මැරවීය. පිළිසන් - දිවි ගැළවී - ජීවිතයෙන් වෙන් කරවී ය. මැරවීය. පිළිසන් - පටිච්ඡන්ත, වැසුනේ. යහපත - සුන්දැර ය; පැහැපත - ප්රකභාප්රාිප්ත ය. රූපත - රූපලාවණ්යියට පැමිණියා ය. ජන්මයෙහි - උත්පත්තියෙහි; උපන් කුලය ආදියෙහි; නෙරපියවයි - පහ කර හරුව යි.
41. පිටුව
සංස්කරණයඅතුරුධන් - අන්තධාන; යාමි - යනු කැමති, (යා + අටියාවි හෝ යායවි),තොටසදවා - තොටුපල සරසවා; පරිජනයන් - පිරිවර මිනිසුන්; ‘යානාව’ - යනු ‘යාන’ ශබදය ආකාරාන්ත කොට සිංහලයට ගැණීමෙන් සිද්ධ වු රූපයකි. ‘වටා, ඝොෂා’ යනු ද මෙසේම සිංහලයට පැමිණ ආකාරාන්ත වු ශබ්ද යි. කර්ට’පරවශ වැ - කර්මණයට යටත් ව; කර්ම’ය ුනු ව; සැ‍ඬොල් - රොඩි; සම්ගෙයෙක - සමින් කළ ගෙයෙක්හි; වැද්දටි - වැදෙන්ට - පිවිසෙන්ට - කැමති; නිල් පියල්ලක් - නිල් වන් දිරූ වස්ත්රවයක්; පැසක් - මල්ලක්; වයමින් - නාද කරමින්; යටත් සිතින් - යත් - නීච - වුවෙක්මි යන සිතින්; ජවනිකා - තිර, දෙවිය - සේදුව; ‘කෙහෙයෙහි’ යනු ‘ගන්’ ධාතුයොගයෙහි ආධාර විභක්තියි. සන්න - සංඥා; මේ අත්ථයයෙහි මේ පදය වෙස්සන්තර ජාතකයෙහ් “සී සන්න” යන තන්හි ද යෙදුනේය. පිරිමැද - අතගා; ගෙ අහණයෙහි - ගෙමිදුලෙහි; හොති - ශයනය කෙළේය. ඹබ්දොර - කාමරයෙහි දොරකඩ; දෙ එග්බිති ගෙති - ඊට දක් - බිති - යාව තිබෙන - ගෙවල් දෙකෙහි; ව්යදවස්ථායි - නියමය යි. මස්ස - මසුරම;
42 පිටුව
සංස්කරණයඇල ලද - ඇය ලැබුනොත්; ‘දැරිය’ යනු ‘දරු’ සදෙහි ස්ත්රීබලිංග රූපය වු ‘දැරි’ යන්නෙන් ‘අ’ විබත වීමෙන් සිද්ධ යි. සිව්දු - සිටු දේවිය; අප නො පසස්නා - අප නො කැමති වන; පිළිබෙව් - ප්රුතින්ෂ්ි ප; ගැලහුනහ - ගිලිහී වැටුනහ. නියෙන් - නිය පොතුවලින්; සීමන්ත - හිස මැද කෙස් දෙපසට බෙදා පීරූ විට පෙණෙන රෙකාව; සැඩොල්කෙහෙ බැඳ - චණ්ඩාලයන් ලෙස කොණ්ඩය බැඳ; තුඹුපට - ඊයම් තහඩු (තෝඩු) දෙ අත් කර - අත් දෙකෙහි මැණික් කට්ටු; ‘උඨාහි සාමි’ යන්නෙහි අන්ථි ‘නැ‍ඟෙව, හිමි, යනු යි. වැලි - නැවත; එහෙනම්; කුම් යෙම්ද? - කුමක් කියම් ද? ‘වැටී, හි’ යන පුර්ව්ක්රිනයා පද දෙකම එකාත්ථි- ය. විසින් - නිසා; නටමි - තැසුනෙමි; ගච්ඡාම සාමි - යමු හිමිය; ගච්ඡයෝ - ගස්; වලැ - කැලෑවෙහි;පිටි නුවරට - නුවරින් පිටතට; පැදිදොරතුර - නැගෙනහිර පැත්තෙහි දොරටුව අතර; මෙහි ‘අතුර’ යන්න ‘දිසාව’ යන අන්ථීවයෙහි යෙදින.
43.පිටුව
සංස්කරණයභවඅග් - භවාග්රථය; භවයෙහි කෙළවර; එනම් තෙවසඤ්ඤ තාසඤ්ඤයතන නම් අරූපීබ්රඅහ්මලොකය යි. මන් - මානය; ගුගුළෝ - ඝොෂා කළහ; පැළදොර - බස්නාහිර දොරටුව, සත - කටක් - සතක් අටක්; ජනමභෙද - ජාතිය - කුලය - බිඳීම; කුලදු - උත්තමවංශයක උපන් කුලකාන්තාව; අතවැසියෙම් - ශිෂ්යෝ යෙම්; පා - පාද; අභිෂෙකොදක - අභිෂෙකය සඳහා ගතයුතු දිය; නොපළ කට හැක්ක - ප්රශකට නො කටහැකිය; හුදකලා - තනි; මෙහෙ - වැඩ; වැටෙන්නට - පවතින්නට, ජීවත්වන්ට; උකටලී නො වා - නො කලකිරෙව; සොහොන්පියලි - සොහොන්හි දැමු රෙදි කැබලි; රඳා - පඬු පොවා; කිසුණු පිරියම් - කසිණපරිකම්ම; ඒ පිළිබඳ විස්තර විශුද්ධිමාර්ගලයෙන් දත යුතු. අටමසවත් - ප්රිථමධ්යාුනාදී සතර හා ආකාසානඤ්චායතනාදී සතර දැයි යන අෂිට සමාපත්ති; පස් අභිඥා - ඉදධිවිධ,දිබ්බ සොත, පරචිත්තවිජාතන පුබ්බේනිවාසානුස්සති, දිබ්බචක්ඛු යන විශිෂ්ට ඥාන පස; නිපයා - උපදවා; කලි - වනාහි; වඩන - (අනික් තැනකට) වඩිනු මැනවි; අනාථ කුමට කළවයි - කුමක් නිසා අනාථ කළහුද? වැහැසැ - අඬා; නොසොස - ශෝක නො කරව; ‘සොස්’ ධාතුයි. නො වහස - නොහඬව; ඇවිදැයි - ඇවිදුව යි; මසැමි - මාගේ ස්වාමි; මුවදොසින් - මුඛයෙහි දොෂ යෙන්; පණුරසි - පණ්නරසි; පසළොස්වක්; හදහා - අදහා රැයිම්මෙහි - උදෑසන; ‘රෑ + හිම්’ යනුවෙන් ‘රැයිම්’ යනු සිද්ධවේ - රැයෙකි ඉම (=ශීමාව) නම් උදය යි.
44. පිටුව
සංස්කරණයසෙමින් - සිතා සෙමින්; පිළින් - වස්ත්රියෙන්; ගඳින් තවර ගෙණ - සුගන්ධියෙන් තැවරීම ගෙණ - සුවඳ ගා; සෙල්වියන් - වෙලවිතාන: රෙදි වියන්; ගඳ දමින් - ගන්ධ දාමයෙන්; මල් දමින් - මාලා දාමයෙන්; ලල් දී - රැළි නඟා; සදත් සදත් - සරහන කල්හි ම; සිරි - සුය්ය්්ර්යාි; එප්සින - අස්නංගත විය. මුල දී මේය ‘ඉප්සින’යි යෙදින. ඉද්හයෙන් - ඉද්රඑහයෙන්; සෘද්ධියෙන්; වන අන්තයෙන් - අරණ්ය්යෙහි කෙළවරින්; නැගෙනහිර දිග වනයක් තිබෙන විට චන්දෝදයයෙහි ද ලැබෙන දර්ශිනය සලකා මෙසේ කියන ලදී. මුදුනෙහි ගෙණ - මස්තකය ගෙණ; මුදුනට වන්ට; වැළත් ව සිටියට - ආසන්න ව සිටි තැනැත්තියට; ඔසප්හු - මල්වර ඇත්තී; නැබමඬුලු - පෙකනිය; පිරිමට - පිරි මැද්දේයි. සවර්ණැ ශිවිකාවෙක්හි - රන්දෝලාවෙක්හි; සිවිගේ - දෝලාව; බ්රණහ්මප්රුජාපතිය - බ්රදහ්මයාගේ භාය්ය්ිර්‍ාව; මෙය ‘බ්රමහ්ම ප්රතජාපත්තිය’යි විය යුතු ය. ඉඳුල්ගෙයි - අන්ය‍යන් විසින් පරිභොග කඝ ගෙයි; පියැ - ශුද්ධ කොටැ; මඬුගෙකෙක්හි - මඩුවක; කහවුණක් - කහවණුවක්.
45. පිටුව.
සංස්කරණයඑන්නිය - එන තැනැත්තිය විසින්; කිරිමිල - කිරි සඳහා වුව මනා මුදල්; වැලිමිල - වැලිකෙළිය සඳහා වුව මනා දෙයට අවශ්යු මුදල්; මේ දෙක ම සඳහා පපඤ්චසුදනියෙහි යෙදුනේ “බීරමණිමුලං” යන්න යි. එහි අන්ථීසය නම් ‘කිරිමිල මණිමිල’ යනු යි. මණිමුල’ ය යි කීයේ ආභරණ සඳහා අයශ්යේ මුදල් ය යි සිතමු. අළ - ගෙණෙනලද; නවහම් - නවකර්ම්; බජනෙහි - භාජනයෙහි; සි - සිංහ; පක්හ - පිසුහ. බමුණන් සතරවන දොරටුවෙහි හිඳුවා බත් දෙන බව ජාතකඪකථාවෙහි මිස පපඤ්චසුදනියෙහි නො පෙණේ. “සොළොස් හැවිරිදිකල් පටන්”යන තැන සිට ජාතක අටුවාව අනු ව පරිවනීතය කළ බව පෙණේ. එහෙත් “අසුදහසක් බමුණෝ”යි යෙදුනේ පපඤ්චසුදනිය අනු ව යාමෙනි. මි කඬසකුරෙන් - මී පැණි හා ඛණ්ඩශකිරාවලින් හෝ උක්සකුරු වලින්; මරවඩි - පාවහන්; ලද දඬුවක් - තත්ත්වයය දක්වන ලීලාදණ්ඩක්; සෝලුලීයක්; මේ ‘ලද’ යන්න ලඤ්ඡක, යන්නෙන් එයි. ‘ලඤ්ඡක’ යන්නෙහි අත්ව ය නම්.
ප්රඡකාශ කරණ, දක්වන’ යනු යි. මේ වචනය පපඤ්චසුදනියෙහි, හෝ ජාතකඪකථාවෙහි නො පෙණේ. මේ සඳහා මුද්රිාත ජාතකාත්වීතකථාවෙහි යෙදුනේ “කඤ්චනකදණ්ඩං”යන්න යි. ඒ නම් රන්දඬුවයි. අටදාසන්තයෙහි පෙණෙන්නේ “ලඤ්චක දණ්ඩං” යන්නයි. ‘ලඤ්ඡක’ යන්න ‘ලඤ්ඡක’ යි විමත් එය පසු ව ‘කඤ්චනක’ යි පෙරළීමත් ඉතා පහසු ය. ලඤ්ඡක දණ්ඩසෝලුලිය - රන්මුවා ද විය හැකි ය. මට - බහා තබව; මිහි මී පැණි; ආශ්රුමපදයෛහි - පන්සලෙහි; පවත් - තොරතුරු; දුලද් සැඬසළා කිඹුල් මුවර සියෝ නොතොටට - දුලීබ්ධි නමැති චණ්ඩ (=දරුණු) සුළි, කිඹුල්, මෝර යන මොවුන් සහිත අතීත්වීකයට - නුසුදුසු තොටුපලට; පහුල්සඟළ සිවුරු - පංසුකූල සිවුරු; කසලපිසක්හු - පාංශුපිශාවයෙකු; කසල තැවැරුණු අමනුෂ්යකයෙකු; ‘පිස්සක්හු’යි ඇතැම් පොත්හි පෙණෙන පාඨය යොග්යු නො වේ. ‘පිසාච’ ශබ්දයෙන් එන්නේ ‘පිසස්’ යන්න යි. තොට පියලි - තොටුපලවල තිබෙන රෙදි කැබලි; මේ සඳහා පාලියෙහි යෙදුනේ ‘සඬකාරවොළ’ යන වචනය යි. ඒ නම් කසලගොඩෙහි දැමු රෙදි හන් - ඇඳපු; දක්ෂිේණය - දක්ෂිහණාවට - දන් දීමට සුදුසු;
46. පිටුව.
සංස්කරණයපරමදක්ෂි.ණිය - අතිශය දක්ෂිුණාභි; අති - ආයෙහි ද? යශ සවිය - යශස් ඇත්ත; ‘යශස් ශබ්දය කීර්ති, පරිවාර, සම්පත්ති ආදි අත්ථිණයන්හි වැටේ. යුතු - පිළියෙල; ජන්මවත්හු - උත්තම කුල ඇතියෝ; යපෙන - යැපීමට වුව මනා; දෙ - දෙව; දෙණැ - දෙණියෙහි; පොළොව්රස - පෘථිවීරසය; ශස්ය ඵල - අස්වැන්න; අනුපයෙහි - අනුපයෙහි; ජලබහුලභූමියෙහි; ‘වපුරෙති’ යනු වත්මන්වහරෙහි ‘වපුරති’ යි යෙදේ. “ශස්ය‘ඵල කැමැත්තාහු” යන තැන පටන් මේ වාක්යද ප්රෙදෙශයෙහි ආකුුලතාවක් පෙණේ. ජාතකඪකථාවෙහි මාතඬගජාතකායෙහි (5 – 79) “ථලෙවනිත්තෙච” යනාදි ගාථාාවට ලියු අටුවාව සසඳනු. ඒ පාඨයෙහි සිංහල පරිවතීතය මෙසේ යි:- -ශස්යඳඵල කැමැති වන්නාහු තුන්වැදෑරුම් කෙත්හි බිජු වපුරති. එයින් වැසි බොහෝ කල්හි ගොඩ ශස්ය් සමෘද්ධ වෙ යි. දෙණියෙහි කුණු වෙ යි. ආනුපයෙහි නදී ද
තාඩාල ද ඇසුරු කොට කළ ශස්යර ගංවතුරෙන් යෙයි. වැසි මඳ කල්හි ගොඩ කෙත වැනසෙයි. දෙණියෙහි වනාහි මඳක් සමෘද්ධ වෙයි අනුපභූමියෙහි සමෘද්ධ වේ ම ය. සම වැසි ඇති කයල්හි ගොඩ කෙත මඳක් සමෘද්ධ වෙ යි. තුබු දෙතන්හි සමෘද්ධ වේ ම ය”. හෝ - ඔය; ‘හෝ’ යනු නදීවිශෙෂයකි. වැ වළ විල්වල - වැව් වල ද වළ (= පහත්බිම්)වල ද විල්වල ද, තොද් - තෝත්; සමුඬු - සමෘද්ධ; හමු; බිජු; ජාතිමදමාන - ජාතිය නිසා වන මදය (= මත්වීම) හා ‘මම උසස්මි’ යන මානය, ඇසිවසන් - ආශීවිෂයන්, විිසකුරු සර්පමයන්; සියුමියුරු - චතුමධුර; ගිතෙල්, වෙඬුරු, මී පැණි; උක්සකුරු යන මේ යි. සුගිසපුව - සුගති (=ද්ව්යුලොක) සම්පත්තිය; ගොව්වෝ - ගොපකයෝ, රක්නෝ වෙළෙයි ව - ඉක්මන් ව; මායාකාරයෙක් - ඉන්දෝජාලිකයෙක්; ඇස්බැන්දුම් කාරයෙක්; විද්යා්ධරයෙක් - මන්ත්රවවිද්යාෙබලයෙන් අහසින් යාම් ආදි ආශචය්ය් ර්‍ ක්රියයා කරණ දෙවවිශෙෂයට අයිතියෙක්; හුණපත්තෙන් - උණලීපතුරෙන්; සිපා - ගසා; වරළු - වැයිරි; කර -- බෙල්ල; වීදදුරුගල් -- වජ්ර- (=දියමන්ති) පර්වකත; කැනියටියෙහි -- හාරන්ට ආකැමැත්තෙහි; වහණෙ - වාණේ, ඉතා තද යකඩ මේ ‘වහණෙ’ යන්න සඳහා පාලියෙහි යෙදුනේ ‘අයො’ යන්න ය. එය සාමාන්ය් යකඩ සඳහා යෙදෙන වචනයකි. කැටියෙහි - කන්ට කැමැත්තෙහි.
47. පිටුව
සංස්කරණයවෙයෙක - වීථියක; නො මැකේව යි -- නො මකනු ලැබේවායි; ඉටා -- අධිෂ්ඨාන කොට; කෙණෙහි අහර -- කටච්ඡුභික්ෂා;ව; එක් එක් ගෙයින් හැන්ද බැගින් ලැබෙන ආහාර; ‘කෙණෙහි’ යනු හැන්දට නමකි. බ්රහණු සේ -- කථා කළ පරිදි; නො යෙදේ -- යොග්යට නො වේ. නායක යක් -- ගසත්; යක්ෂනයා; මියෙන් -- මුඛයෙන්; විනි -- වුනේ ය. සිපත් -- ගසත්; පවුල් -- පංසුකූල චීවර දුක් පත් කොට -- දුක් පමුණුවා; තෙවමින් -- බබලමින්; අයදනට -- යාචඥා කරන්නට; රන්මාලා -- රන්තැටි; “හෝ මහපුරිසා අත් රන්කලසයෙහි දිය ගෙණ දොවා”යි සම්බන්ධු කරණු දොම්නස් -- අසන්තොෂයක්; වෙදමදයෙන් -- ත්රිසවෙදය උගතිමි යන මදයෙන් අත්ථව අනත්ථස -- වැඩ අවැඩ, හොඳ නො හෙ‍ඳෙ; ගැලැ -- ගිලිහී; අමාඔස්සක් -- අමෘතෞෂධයක්. සමහරක් -- කොටසක්; තුබුවා -- අඉරි කොටස; දිය නගා පියා -- ජලය පුරවා;
පිස්මින් - පිසදමමින්; අන්න - මෑනියෙනි; විප්ර කාර - විකාර; විපිළිසර - පශවාත්තාපය; දක්ෂිැණාභියෝ = දක්ෂිිණාවට (= දානයට) සුදුස්සෝ; නො දෙයි -- නො දෙව; (දෙහි = දෙයි) කුලුපගයන් -- කුලයට එන්තන්; විශ්වාසීන්; දියසැළැ -- දිය හැළියෙහි; පුහ -- පානය කළහ; නො බමුණු -- අබ්රවහ්මණ; බ්රනහ්මණ නුවුවන්; හුඩු හොයැ -- ඔයෙහි ඉහල ; ලගන -- ඇලුනේ, රැඳුනේ; නස -- නැසෙව, නො පෙණි යව; කලුවණ -- කාලකණ්ණිය; ප්රනතිහත -- පීඩිත;; දුන්නාව -- දුන්නාහ; සාප -- ආක්රො ශ; සිත අසතුටු වන ‘තාගේ හිස පැළේවා’ යනාදි වචන; පාවිට -- පාපිට; පාමුල:
49. පිටුව
සංස්කරණයඔස -- එසේ නම්; වුහුටහ -- විහිදුහ; ගමන් කිරීමට ඉඩ හැරියහ. මන්විසි -- පාවිද්දන් සිතෙහි ගුණධර්මව මිස ජාතියෙන් කම් නැතැ’යි සිතා මානයට වසඟ නො වී; අවජනේ -- කල්පනා කරන්නේ; දමනු - භික්මවනු; අබියෙස්හි-- සමීපයෙහි; විජ්ජාධර - මන්ත්රාුදී විද්යාිවන් දරණ; මේ තාක් ජාතකඨකථා ව අනු ව මේ කථාව. පරිවතීනය කළ ගුරුළුගෝමීහු “මහසන් කෙණෙහි අහර සිඟා ගෙණ” යන තැන පටන් පපඤ්චසුදනිය අනු ව යති. ජාතකඨකථාවෙහි සඳහන් වන්නේ මාතඬගපණ්ඩිතයන් අහර වළඳමින් සිටිස්සී ම රජු විසින් යැවූ මිනිසුන් විසින් පහර දී මැරූ බව යි. විරුවු - උණු කොට දිය කළ; “ලොහොමඩ” යනු ‘ලොහොමල’යි විය යුතු. ‘මලකඩ’ යනු අත්ථිො යි. මුද්රියත පපඤ්චසුදනියෙහි. පෙළෙහි යෙදුනේ “ලොහකිණ්ණ” යන්නයි. ‘කිණ්ණ’ යනු දුරාබීජවාචි ය. එහෙයින් එය මෙහි නො ගැළපේ. අධොලිපියෙහි. දැක්වු ‘කිච්ච’ යන්න ද නො ගැළපේ. පාලිපොතෙහි පෙ‍ෙණන එඒ වචන ‘කණ්ණ, කිට්ට’ යන ලෙසින් ශුද්ධ විය යුතු යි. ඒ දෙක ම මලවාචිය. කලල් - මඩ නැමින් -- නාමයෙන්.
50, 51. පිටු
සංස්කරණයපවත්නා තැන් -- පවතින බව; පාළ -- ප්රයකට; ඕනට -- ඔවුන්ට; දන සමාසන් කරවන දැ ය -- දීමෙහි යොදවන සේක. දුට්ධම් -- දන සමාදන් කරවන දැ ය -- දීමෙහි යොදවන සේක. දුට්ධම් -- දක්නාලද (නිර්වාේණ) ධම්; පත් -- ප්රානප්ත; කන්කරු -- කන් හුරු; කන් නැමීම; ‘ඔහිත සොත’ යනු පාලියි. ‘නැමු (පිහිටවු) කන් ඇති’ යනු එහි අත්ථිස යි. (51) අතුරු - තොරතුරු; ආවර්තිත= පෙරළුනේ; අහිභූත ව - අහිභවනය කරණ ලදු ව; එනු කරාසි = එන්නත් කරවයි; එන්ට ඉඩ දෙව යි; අත වටා ගෙණ -- අත (නිගණ්ඨනාතාතපුත්තයාගේ), දොහො අතින් - දැතින්, තිලි - (තෙලෙහි = තිලිහි = තිලී) අර අසුනෙහි; ඇලැළැ - කම්පිත ව, කරකැවී; තිර ව = තද ව බැඳි; පිළිවුද් - අවබොධ කළ; භද්ර, - යහපත්.