|
== '''උග්ගල් අලුත්නුවර ඉතිහාසය හා භූගෝලීය පරිසරය''' ==
84. තුමුල් දිගු පුළුල් ගල් ටැම් පිහිඑි අගල්වට උරග දරනෙකි මහත් නදිනා ▼ විසල් තල් පොල් පුවක් උක් කෙහෙල් අඹ ද මෙපුර වට නැදුනුයන ලෙසිනා ▼ කමල් විල් පුල් පතැස් පොකුණු ජල පිරි පමණ නැත ලද සුවඳ වැකුනා ▼ මෙකල් කල් නුදුටු නුවර නමින් යුත් මෙපුරවර ඇද්ද මුළු දෙරනා ▼( '''සතර අතට ගලා යන ජල දහරා ගම වට කොට වෙලාගත් උරග දරනක් වැනිය. උස්වූත් දිගට විහිදුනා වූත් පුළුල් ගල්ටැම් වලින් සැදුනාවූ ද අගල් වලින් වටව ඇති මේ බිම අවට ඇති, පතැස් හා පොකුණු වල පිපෙන නෙළුම් ඕලු ආදී පුෂ්පයන්ගෙන් පලාතම සුවඳවත් වෙයි. මින්පෙර නුදුටු නුවර නම් වූ මේ පුරය වැන්නක් දෙරන තුළ තවත් නම් කොයින් ද ? )▼යනුවෙන් භූවිෂමතාව හා ජලවහන රටාව ගැන කන්දකුමාර සිරිතේ විස්තර කෙරෙන '''මෙතෙක් කල් නුදුටු නුවර ''' නම් වූ පුරාණයේ ඉදිකළ ගම් පියස හෙවත් '''අලුත්නුවර '''(උග්ගල් අලුත්නුවර ගම) , ශ්‍රී ලංකාවේ මධ්‍ය කඳුකරය වෙන් කර දක්වන, මූදු මට්ටමේ සිට මීටර් 300 ක් උස සටහන් කෙරෙන රේඛාවේ දකුණු මායිමේ පිහිටියකි. එය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිණිකොණ දෙසට විහිදෙන කඳුරැලිකඳු රැලි බිමක් සහිත සාරවත් භූමි ප්‍රදේශයක් වන මහවලතැන්න සානුවට අයත්වේ. වඩා නිශ්චිතව දක්වනවිට, '''මහවල තැන්න සානුවේ ගිණිකොණට බර ඊසාන දිග සීමාව උග්ගල් අලුත්නුවර දේවාලගමට පිහිටීම දුන් භූගෝලිය ප්‍රදේශයයි. ''' ගමේ නිරපේක්ෂ පිහිටීම උත්තරාක්ෂාංශ6.684210431505406 හා නැගෙනහිර දේශාංශ 80.7469366537781 වශයෙන් දැක්විය හැකිය. ක්‍රි.ව.1712 දී (ශකවර්ෂ 1630 දී) කන්දකුමාර සිරිත රචනා කළ දේවාලයේ පුරාණ කපු මහතකු වූ බාලචන්ද්‍ර බ්‍රාහ්මණයන් උග්ගල් අලුත්නුවර භූගෝලීය පරිසරය විස්තර කළේ ඉහත කවියේ දැක්වෙන ලෙසිනි. එකල ඔහු දුටු භූවිෂමතාවන් හා ජලවහන රටාවන් මැනවින් දැක්වීමට උක්ත කවියෙන් වෑයම් කර ඇත්තේය. කොළඹ සිට බදුල්ල මාර්ගයේ ( A5A4) කිලෝමීටර 151 කණුව අසලින් ඇති තොරණෙන් ඇතුළුව දකුණට හැරී දිවෙන මාර්ගයේ මීටර 500 ක් පමණ එන කෙනෙකුට උග්ගල් අලුත්නුවර කතරගම දේවාලය හා රජමහා විහාරය හමුවේ. දේවාලය ආසන්නයට පැමිණ අවට පරිසරය නිරීක්ෂණය කරන විට තමා පැමිණ සිටින්නේ සතර අතින්ම උස්බිම් වලින් වට වූ වර්ග කිලෝමීට ¼ ක් පමණ විශාල සම භූමි භාගයකට බව හැඟීයයි. එහෙත් වඩා හොඳින් සොයා බලන විට පහත් බිමේ සිටින්නකුට තෙමහලක් සේ පෙනෙන ලෙසින් එම උස්බිමඋස්බිමක් වටා බැමි බඳවා සුරක්ෂිත වන පරිදි දේවාල මළුව සකස් කරවා ඇති බව පෙනෙනු ඇත. තෝරාගත් උස්බිමක් වටා ශක්තිමත් අත්තිවාරමකින් සවිගන්වා වටා බැමි බැඳීමෙන් දේවාල මළුව නිමැවූ බව පුරාණ ලේඛනයේ ද සඳහන් වේ. පරිශ්‍රයේ පූජනීය ස්මාරක පැදකුණු කරමින් ගමන්ගන්නා පෙරහර මග වටා දිග මීටර 560 කි. එය කිලෝමීටර ½ කට වඩා වැඩි දුරකි. සැලසුම් කර නිර්මාණය කර ඇති පරිශ්‍රයේ බටහිර කොටස පෙරහර මග ආසන්නයෙන්ම වන පරිදි හා උතුර දෙස දේවාල ගමේ වෙන් කරගත් පරිශ්‍ර සීමාවට කිට්ටු වන පිණිස ද ඉදිකර ඇති උඩ මළුවේ බැමි මීටර් 42 ක් දිග ද 14 ක් පළල ද වේ. මළුව දළ වශයෙන් ඍජු කෝණාකර එකකි. පහතින්ම ඇති උඩ මළුව සවිගන්වන බැමි නැගෙනහිර පසින් මීටර් 70 ක් ද බටහිර පසින් මීටර් 80 ක් ද උතුරු දෙසින් මීටර් 50 ක් ද දකුණු සීමාව හෙවත් දේවාලයේ ඉදිරිපස මීටර් 40 ක් ද වශයෙන් දිස්වෙයි. මේමෙසේ බැමිවලින් සවි ගැන්වී ඇතිනිර්මිත දේවාල මළුව හැරෙන විට ඉතිරි නිර්මිත භූමි පරිසරය ද නිර්මාණය කර සමභූමිගන්වා ඇති එකකි . වඩා හොඳින් බලන විට එහෙත් එයද ස්වාභාවික නිමැවුමක් නොව සකස් කළ එකක් බව තේරුම් යයි. මේ තොරතුරුමතොරතුරු පහත උපුටා දක්වන කන්දකුමාර සිරිතේ කවි වලද පුරාණ ලේඛනයේද කියවේ. ▼ 82.දිමුත් යාපා එභූපා රජු සෙනග ගනිම්න් වැඩම කරගෙන ▼ තුරුත් සිඳබිඳ ගළුත් උදුරා සතරවීදිය තනා අවටින ▼ මහත් නුගයක් බිඳී ගිනිගෙන අළුගොඩක් විය එදෙවි බලයෙන ▼ සවත් දෙවිඳුගෙ මාලිගාවට ලකුණු මේ යයි බලා නුවණින ▼
83.බින්දවා තුරු මුලුත් උදුරා සතර වීදිය තනා අවටින ▼ ඉන්දවා කප සුබ මොහොත් ගෙන තනා තෙමහල් පාය අවටින ▼ බන්දවා සත ආවැඩුන් දී රන් අවිය එහි වැඩම කරමින ▼ වින්දවා පුද පඩුරු සමගින් ගමත් පුදවා එරජ වැඩි තැන ▼
යනුවෙන් කන්දකුමාර සිරිතේ බාලචන්ද්‍ර බ්‍රාහ්මණයන් විස්තර කරන ගොඩ නැගීමනැගීමේ ව්‍යාපරය පුරාණ පුස්කොල ලේඛනයේ ද විස්තර වන්නේ ද ඊට සමාන ආකාරයෙනි. '''" .........මැදගම දේවාලෙට නුදුරුව මාලිගා ගොඩ වැඩ හිටගෙන දෙවියන් වහන්සේට නුවර කරවඬ '''ගොඩලිතුනක් ''' (උස්බිම්තුනක්)පේකර............ දේවාලෙ සිද්ධ කරවඬ වැඩ අල්වමින් දුනුමිටි පහක උසට මළුව බන්දවමින් දුනුමිටි පහලොහක ඉඩම ගනිමින් සමභූමි කරවා...........පනස්සත් බඹයක් මළුව වට හතරස් පහුර බන්දවා.......දේවාලෙ සතර දෙස වීදි ගෙවල් කරවා සතරමං වාසල්කඩ සතරක් කරවා.........එහි දේවාලෙ ඉදිරිපිට පත්තිනි දේවාලෙ සිද්ධ කරවා............, ''' දැක්වෙන මේ විස්තර ද අනුව නිසැකවම මධ්‍යයේ පැවති උස්බිම සඟවා ඒ මත දේවාලය රජමහාවිහාරය චෛත්‍යය ඇතුළු පූජනීය ගොඩ නැගිලි දර්ශනය වන ලෙස සකස් කර ඇත්තේය. ඒ අනුව පෙරහර මග ඇතුළු පරිශ්‍රය ආවරණය කෙරෙන වර්ග කිලෝමීටර් 1/4 ක් පමණ වූ භූමි දර්ශනය මුළුමනින්ම කෘත්‍රිම එකක් බව නිගමනය කළ හැකිවෙයි. දේවාල පරිශ්‍රයේ සිට සතරවටින්ම උස්බිම් වලින් වට වූ පරිසරයක තමා සිටින ආකාරය නිරීක්ෂකයකුට පසක් වෙයි. උතුර දෙසින් දේවාලයට පසුබිම්වන '''හාගල කුඩා කඳු වැටිය ''' වන අතර නැගෙනහිර හා ඊසාන දෙසින් '''හපුතලේ කඳු පන්තියයි '''. ශ්‍රී පාද කඳු පන්තිය හා දෙතනගල කඳු උතුරෙන් ඇති අතර වඩා නැගෙනහිරට බරව මායිම සදන ර්‍ හෝරට්න් තැන්නේ(Horton plains) ලෝකාන්ත‍යෙන්(Worlds end) ග්ලයිඩර් යානයකින් (Glider)ඉතා පහසුවෙන් උග්ගල් අලුත්නුවරට පැමිණිය හැකි බව 1997 දී විදේශිකයකුට සිදුවූ අකරතැබ්බයකින් ඔප්පුවිය. කුඩාදරුවන් හා දරුවන් වැනි වැඩිහිටියන් ද විනෝදයට හා ත්‍රාසයට පත් කළ එම අවස්ථාව මුලින්ම ප්‍රසිද්දියට පත් වූයේ පාසල් පිට්ටනිය අසලට '''අඟහරු ලෝකයෙන් මිනිසකු ''' ආ බව පවසමින් දුවයන්ට වූ අයගේ මත ප්‍රකාශ වලින්වලිනි. නැගෙනහිර හා ඊසාන දෙසින් මායිම්වන හපුතලේ කඳු පන්තිය හරහා ඇති "හපුතලේ කපොල්ල" දක්වා දිවෙන A4 ප්‍රධාන මාවතේ කඳු මග ඇරඹෙන්නේ ද, පුරාණ කරත්තකරුවාට සිය ගවයන් විඳින දුක දැකීමෙන් ඇතිවන කම්පාව නිසා '''"හපුතලේ කන්ද දැකලා බඩදන්නේ" ''' ද බදුල්ල මාර්ගයේ උග්ගල් අලුත්නුවරට හැරෙන හන්දිය පසු කළ විගසිනි. ▼
▲ 84. තුමුල් දිගු පුළුල් ගල් ටැම් පිහිඑි අගල්වට උරග දරනෙකි මහත් නදිනා
▲ විසල් තල් පොල් පුවක් උක් කෙහෙල් අඹ ද මෙපුර වට නැදුනුයන ලෙසිනා
▲ කමල් විල් පුල් පතැස් පොකුණු ජල පිරි පමණ නැත ලද සුවඳ වැකුනා
▲ මෙකල් කල් නුදුටු නුවර නමින් යුත් මෙපුරවර ඇද්ද මුළු දෙරනා
අනුව ප්රදේශයේ උස මීටර් 400 ත් 500ත් අතර වෙයි. පාරෙන් වයඹ දෙසට උස මීටර් 600ට වඩා වැඩි වන අතර උතුර දෙසට හා ඊසාන දෙට යත්ම භූමිය වඩා උස්වෙමින් මීටර් 600 ,800, 1000, 1200 දක්වා උස්වන සමෝච්ඡ රේඛා මායිම් සටහන් වෙමින් කදුකරය බවට පත්වෙයි. ලෝකාන්තය සහ හෝට්න් තැන්නට ඍජු දුර සැතපුම් හතරකට(කි.මී.21/2) වඩා වැඩි නොවේනොවේ. මේ අනුව උග්ගල් අලුත්නුවර භූමිභාගය නිරිත,බටහිර,වයඹ, උතුර හා නැගෙනහිර දෙසින් කඳුකරය ද ගිණිකොණ හා දකුණු දෙසට බෑවුම්වන ආකාරයෙන් ද පිහිටි සම භූමියකිසානුවකි. දේවාල පරිශ්‍රය පමණක් හුදෙකලාව ගත් විට මීටර් 500 සමෝච්ඡ රේඛාවෙන් හැම පසකින්ම ආවරණය වන බේසමක් වැනිය. එහි යන්තම් හෝ විවරයක් ඇත්තේ ගිණිකොණ දෙසට හැරෙමින් ගලා බසින දෙනගංඔයට සම්බන්ධවන පටු නිම්නයක් නිසා පමණි. හෙල්වැටි ගිණ කොණ දෙසට විහිදෙන ලක්ෂණ වලින් යුතුවන අතර භූමි ප්රදේශයේ උස්බිම් මුදුන් බහුලය. එවැනි එක් උස්බිමක් වටා පරිසරයට වන හානිය අවම වන පරිදි වෙනස්කර දේවාල පරිශ්‍රය ගොඩ නැගීමට තරම් පැරැන්නෝ දූරදර්ශිව කටයුතු කර ඇති බව පසක් කළ හැකිය. ඔවුහු පරිසරයට අත තබා ඇත්තේ ඉතා පරෙස්සමිනි. මේ භූ විෂතාවය මගින් දේශපාලනික රැකවරණය ද ලැබිණි. 1620 දී කොන්ස්තන්තීනුද සා නොරොඤඤා මල්වාන, කරුවිට, සපරපුර, නිවිතිගල, සංවාන සහ බළන්ගොඩ හරහා පැමිණ කණතිරියන්වෙල පිහිටි ශ්‍රීමහා බෝධි ශාඛාව කපා දමා විනාශ කර '''මැද්දේගම් ''' රාජධානිය ගිනිතබා විනාශකරන ආකාරයත් රජපවුල පළවා හැර පවුල් පිටින් මිනිසුන් සමූලඝාතනය කළ ආකාරයත් එතැන්සිට ඉඹුල්පේ දක්වා ගම් බිම් ගිනිතබා විනාශ කරමින් පැමිණි බවත් අලගියවන්න මුකවෙටි විසින් රචිත කෘතියක් යයි සැලකෙන "කුස්තන්තීනු හටන" කාව්‍යයේ විස්තර කෙරෙයි. නොරොඤ්ඤාට උග්ගල් අලුත්නුවර දේවාලය හෝ රජමහාවිහාරය හමුවී නැත්තේ උස්බිම් හා ඒ අවට වසාගත් මැදගම වන්න්තරයත් හේතුවෙනි. ඒ අනුව දේවාලයට ආරක්ෂාව ස්වාභාවික රැකවරණය නිසාම සැලසී ඇති බව පෙනේ. ▼
▲('''සතර අතට ගලා යන ජල දහරා ගම වට කොට වෙලාගත් උරග දරනක් වැනිය. උස්වූත් දිගට විහිදුනා වූත් පුළුල් ගල්ටැම් වලින් සැදුනාවූ ද අගල් වලින් වටව ඇති මේ බිම අවට ඇති, පතැස් හා පොකුණු වල පිපෙන නෙළුම් ඕලු ආදී පුෂ්පයන්ගෙන් පලාතම සුවඳවත් වෙයි. මින්පෙර නුදුටු නුවර නම් වූ මේ පුරය වැන්නක් දෙරන තුළ තවත් නම් කොයින් ද ?
''')
▲යනුවෙන් භූවිෂමතාව හා ජලවහන රටාව ගැන විස්තර කෙරෙන '''මෙතෙක් කල් නුදුටු නුවර''' නම් වූ පුරාණයේ ඉදිකළ ගම් පියස හෙවත් '''අලුත්නුවර'''(උග්ගල් අලුත්නුවර ගම) , ශ්‍රී ලංකාවේ මධ්‍ය කඳුකරය වෙන් කර දක්වන, මූදු මට්ටමේ සිට මීටර් 300 ක් උස සටහන් කෙරෙන රේඛාවේ දකුණු මායිමේ පිහිටියකි. එය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිණිකොණ දෙසට විහිදෙන කඳුරැලි බිමක් සහිත සාරවත් භූමි ප්‍රදේශයක් වන මහවලතැන්න සානුවට අයත්වේ. වඩා නිශ්චිතව දක්වනවිට, '''මහවල තැන්න සානුවේ ගිණිකොණට බර ඊසාන දිග සීමාව උග්ගල් අලුත්නුවර දේවාලගමට පිහිටීම දුන් භූගෝලිය ප්‍රදේශයයි.''' ගමේ නිරපේක්ෂ පිහිටීම උත්තරාක්ෂාංශ6.684210431505406 හා නැගෙනහිර දේශාංශ 80.7469366537781 වශයෙන් දැක්විය හැකිය. ක්‍රි.ව.1712 දී (ශකවර්ෂ 1630 දී) කන්දකුමාර සිරිත රචනා කළ දේවාලයේ පුරාණ කපු මහතකු වූ බාලචන්ද්‍ර බ්‍රාහ්මණයන් උග්ගල් අලුත්නුවර භූගෝලීය පරිසරය විස්තර කළේ ඉහත කවියේ දැක්වෙන ලෙසිනි. එකල ඔහු දුටු භූවිෂමතාවන් හා ජලවහන රටාවන් මැනවින් දැක්වීමට උක්ත කවියෙන් වෑයම් කර ඇත්තේය. කොළඹ සිට බදුල්ල මාර්ගයේ (A5) කිලෝමීටර 151 කණුව අසලින් දකුණට හැරී මීටර 500 ක් පමණ එන කෙනෙකුට උග්ගල් අලුත්නුවර කතරගම දේවාලය හා රජමහා විහාරය හමුවේ. දේවාලය ආසන්නයට පැමිණ අවට පරිසරය නිරීක්ෂණය කරන විට තමා පැමිණ සිටින්නේ සතර අතින්ම උස්බිම් වලින් වට වූ වර්ග කිලෝමීට ¼ ක් පමණ විශාල සම භූමි භාගයකට බව හැඟීයයි. එහෙත් වඩා හොඳින් සොයා බලන විට පහත් බිමේ සිටින්නකුට තෙමහලක් සේ පෙනෙන ලෙසින් එම උස්බිම වටා බැමි බඳවා සුරක්ෂිත වන පරිදි දේවාල මළුව සකස් කරවා ඇති බව පෙනෙනු ඇත. තෝරාගත් උස්බිමක් වටා ශක්තිමත් අත්තිවාරමකින් සවිගන්වා වටා බැමි බැඳීමෙන් බව පුරාණ ලේඛනයේ ද සඳහන් වේ. පරිශ්‍රයේ පූජනීය ස්මාරක පැදකුණු කරමින් ගමන්ගන්නා පෙරහර මග වටා දිග මීටර 560 කි. එය කිලෝමීටර ½ කට වඩා වැඩි දුරකි. සැලසුම් කර නිර්මාණය කර ඇති පරිශ්‍රයේ බටහිර කොටස පෙරහර මග ආසන්නයෙන්ම වන පරිදි හා උතුර දෙස දේවාල ගමේ වෙන් කරගත් පරිශ්‍ර සීමාවට කිට්ටු වන පිණිස ද ඉදිකර ඇති උඩ මළුවේ බැමි මීටර් 42 ක් දිග ද 14 ක් පළල ද වේ. මළුව දළ වශයෙන් ඍජු කෝණාකර එකකි. පහතින්ම ඇති උඩ මළුව සවිගන්වන බැමි නැගෙනහිර පසින් මීටර් 70 ක් ද බටහිර පසින් මීටර් 80 ක් ද උතුරු දෙසින් මීටර් 50 ක් ද දකුණු සීමාව හෙවත් දේවාලයේ ඉදිරිපස මීටර් 40 ක් ද වශයෙන් දිස්වෙයි. මේ බැමිවලින් සවි ගැන්වී ඇති දේවාල මළුව හැරෙන විට ඉතිරි නිර්මිත භූමි පරිසරය ද සමභූමිගන්වා ඇති එකකි. වඩා හොඳින් බලන විට එහෙත් එයද ස්වාභාවික නිමැවුමක් නොව සකස් කළ එකක් බව තේරුම් යයි. මේ තොරතුරුම පහත උපුටා දක්වන කන්දකුමාර සිරිතේ කවි වලද පුරාණ ලේඛනයේද කියවේ.
▲ 82.දිමුත් යාපා එභූපා රජු සෙනග ගනිම්න් වැඩම කරගෙන
▲ තුරුත් සිඳබිඳ ගළුත් උදුරා සතරවීදිය තනා අවටින
▲ මහත් නුගයක් බිඳී ගිනිගෙන අළුගොඩක් විය එදෙවි බලයෙන
▲ සවත් දෙවිඳුගෙ මාලිගාවට ලකුණු මේ යයි බලා නුවණින
▲ 83.බින්දවා තුරු මුලුත් උදුරා සතර වීදිය තනා අවටින
▲ ඉන්දවා කප සුබ මොහොත් ගෙන තනා තෙමහල් පාය අවටින
▲ බන්දවා සත ආවැඩුන් දී රන් අවිය එහි වැඩම කරමින
▲ වින්දවා පුද පඩුරු සමගින් ගමත් පුදවා එරජ වැඩි තැන
▲යනුවෙන් කන්දකුමාර සිරිතේ බාලචන්ද්‍ර බ්‍රාහ්මණයන් විස්තර කරන ගොඩ නැගීම පුරාණ පුස්කොල ලේඛනයේ ද විස්තර වන්නේ ද ඊට සමාන ආකාරයෙනි.'''" .........මැදගම දේවාලෙට නුදුරුව මාලිගා ගොඩ වැඩ හිටගෙන දෙවියන් වහන්සේට නුවර කරවඬ '''ගොඩලිතුනක්''' (උස්බිම්තුනක්)පේකර............ දේවාලෙ සිද්ධ කරවඬ වැඩ අල්වමින් දුනුමිටි පහක උසට මළුව බන්දවමින් දුනුමිටි පහලොහක ඉඩම ගනිමින් සමභූමි කරවා...........පනස්සත් බඹයක් මළුව වට හතරස් පහුර බන්දවා.......දේවාලෙ සතර දෙස වීදි ගෙවල් කරවා සතරමං වාසල්කඩ සතරක් කරවා.........එහි දේවාලෙ ඉදිරිපිට පත්තිනි දේවාලෙ සිද්ධ කරවා............,''' දැක්වෙන මේ විස්තර ද අනුව නිසැකවම මධ්‍යයේ පැවති උස්බිම සඟවා ඒ මත දේවාලය රජමහාවිහාරය චෛත්‍යය ඇතුළු පූජනීය ගොඩ නැගිලි දර්ශනය වන ලෙස සකස් කර ඇත්තේය. ඒ අනුව පෙරහර මග ඇතුළු පරිශ්‍රය ආවරණය කෙරෙන වර්ග කිලෝමීටර් 1/4 ක් පමණ වූ භූමි දර්ශනය මුළුමනින්ම කෘත්‍රිම එකක් බව නිගමනය කළ හැකිවෙයි. දේවාල පරිශ්‍රයේ සිට සතරවටින්ම උස්බිම් වලින් වට වූ පරිසරයක තමා සිටින ආකාරය නිරීක්ෂකයකුට පසක් වෙයි. උතුර දෙසින් දේවාලයට පසුබිම්වන '''හාගල කුඩා කඳු වැටිය''' වන අතර නැගෙනහිර හා ඊසාන දෙසින් '''හපුතලේ කඳු පන්තියයි'''. ශ්‍රී පාද කඳු පන්තිය හා දෙතනගල කඳු උතුරෙන් ඇති අතර වඩා නැගෙනහිරට බරව මායිම සදන ර්‍ හෝරට්න් තැන්නේ(Horton plains) ලෝකාන්ත‍යෙන්(Worlds end) ග්ලයිඩර් යානයකින් (Glider)ඉතා පහසුවෙන් උග්ගල් අලුත්නුවරට පැමිණිය හැකි බව 1997 දී විදේශිකයකුට සිදුවූ අකරතැබ්බයකින් ඔප්පුවිය. කුඩාදරුවන් හා දරුවන් වැනි වැඩිහිටියන් ද විනෝදයට හා ත්‍රාසයට පත් කළ එම අවස්ථාව මුලින්ම ප්‍රසිද්දියට පත් වූයේ පාසල් පිට්ටනිය අසලට '''අඟහරු ලෝකයෙන් මිනිසකු''' ආ බව පවසමින් දුවයන්ට වූ අයගේ මත ප්‍රකාශ වලින්. නැගෙනහිර හා ඊසාන දෙසින් මායිම්වන හපුතලේ කඳු පන්තිය හරහා ඇති "හපුතලේ කපොල්ල" දක්වා දිවෙන A4 ප්‍රධාන මාවතේ කඳු මග ඇරඹෙන්නේ ද, පුරාණ කරත්තකරුවාට සිය ගවයන් විඳින දුක දැකීමෙන් ඇතිවන කම්පාව නිසා '''"හපුතලේ කන්ද දැකලා බඩදන්නේ"''' ද බදුල්ල මාර්ගයේ උග්ගල් අලුත්නුවරට හැරෙන හන්දිය පසු කළ විගසිනි.
▲අනුව ප්රදේශයේ උස මීටර් 400 ත් 500ත් අතර වෙයි. පාරෙන් වයඹ දෙසට උස මීටර් 600ට වඩා වැඩි වන අතර උතුර දෙසට හා ඊසාන දෙට යත්ම භූමිය වඩා උස්වෙමින් මීටර් 600 ,800, 1000, 1200 දක්වා උස්වන සමෝච්ඡ රේඛා මායිම් සටහන් වෙමින් කදුකරය බවට පත්වෙයි. ලෝකාන්තය සහ හෝට්න් තැන්නට ඍජු දුර සැතපුම් හතරකට(කි.මී.21/2) වඩා වැඩි නොවේ. මේ අනුව උග්ගල් අලුත්නුවර භූමිභාගය නිරිත,බටහිර,වයඹ, උතුර හා නැගෙනහිර දෙසින් කඳුකරය ද ගිණිකොණ හා දකුණු දෙසට බෑවුම්වන ආකාරයෙන් ද පිහිටි සම භූමියකි. දේවාල පරිශ්‍රය පමණක් හුදෙකලාව ගත් විට මීටර් 500 සමෝච්ඡ රේඛාවෙන් හැම පසකින්ම ආවරණය වන බේසමක් වැනිය. එහි යන්තම් හෝ විවරයක් ඇත්තේ ගිණිකොණ දෙසට හැරෙමින් ගලා බසින දෙනගංඔයට සම්බන්ධවන පටු නිම්නයක් නිසා පමණි. හෙල්වැටි ගිණ කොණ දෙසට විහිදෙන ලක්ෂණ වලින් යුතුවන අතර භූමි ප්රදේශයේ උස්බිම් මුදුන් බහුලය. එවැනි එක් උස්බිමක් වටා පරිසරයට වන හානිය අවම වන පරිදි වෙනස්කර දේවාල පරිශ්‍රය ගොඩ නැගීමට තරම් පැරැන්නෝ දූරදර්ශිව කටයුතු කර ඇති බව පසක් කළ හැකිය. ඔවුහු පරිසරයට අත තබා ඇත්තේ ඉතා පරෙස්සමිනි. මේ භූ විෂතාවය මගින් දේශපාලනික රැකවරණය ද ලැබිණි. 1620 දී කොන්ස්තන්තීනුද සා නොරොඤඤා මල්වාන, කරුවිට, සපරපුර, නිවිතිගල, සංවාන සහ බළන්ගොඩ හරහා පැමිණ කණතිරියන්වෙල පිහිටි ශ්‍රීමහා බෝධි ශාඛාව කපා දමා විනාශ කර '''මැද්දේගම්''' රාජධානිය ගිනිතබා විනාශකරන ආකාරයත් රජපවුල පළවා හැර පවුල් පිටින් මිනිසුන් සමූලඝාතනය කළ ආකාරයත් එතැන්සිට ඉඹුල්පේ දක්වා ගම් බිම් ගිනිතබා විනාශ කරමින් පැමිණි බවත් අලගියවන්න මුකවෙටි විසින් රචිත කෘතියක් යයි සැලකෙන "කුස්තන්තීනු හටන" කාව්‍යයේ විස්තර කෙරෙයි. නොරොඤ්ඤාට උග්ගල් අලුත්නුවර දේවාලය හෝ රජමහාවිහාරය හමුවී නැත්තේ උස්බිම් හා ඒ අවට වසාගත් මැදගම වන්න්තරයත් හේතුවෙනි. ඒ අනුව දේවාලයට ආරක්ෂාව ස්වාභාවික රැකවරණය නිසාම සැලසී ඇති බව පෙනේ.
'''ජලවහන රටාව'''
ප්‍රදේශයට ජලය ලබා දෙමින් පෝෂනයපෝෂණය රන්නේකරන්නේ ප්‍රධාන වශයෙන් '''වළවේ ගංගාවෙන් හා එහි ශාඛා ජාලයෙනි'''. උග්ගල් අලුත්නුවර දේවාලයට ඍජු දුර සැතපුම් 21/2½ ක් පමණ තිබියදී ඊට දකුණෙන් නැගෙන හිරබටහිර දිශාවෙන් ඇතුළු වන වලවේ ගංගාව ගිනිකොණ දෙසටසැතපුම්දෙසට සැතපුම් පහක් පමණ ගලායයි එතැන් සිට උතුරට හැරී ගලා එමින් දිස්වන්නේ උග්ගල් අළුත්නුවර වටා එන උරගයකු සේ දිස් වෙයිය. දේවාලයට නැගෙන හිරින් එහි සිට ඍජු දුර සැතපුම් තුනකදී '''බෙලිහුල්ඔය''' වලවේ ගඟට එක්වේ. එම ස්ථානය '''"ලබුලැස්ස"''' නම් වේ. ඊට පෙර '''වැලිකුඹුර''' ප්‍රදේශයේදී දේවාලයට ඊසාන දෙසින් තදාසන්නයෙන් ගලායන '''දෙනගංඔය''' බෙලිහුල්ඔයට එක්වෙයි. පුරාණයේ '''පෙරහර දිය කැපීම''' සඳහා ලබුලැස්සට අවස්ථා කීපයකම ගොස් ඇති බව පරැන්නෝ සඳහන් කරති. උග්ගල් අලුත්නුවරට නැගෙනහිරෙන් හා දකුණෙන් දෙනගං ඔයට එක්වන තවත් කුඩා ඔයවල් රාශියක් වූ ආකාරය 1940 සංශෝධිත අඟලේ සිතියම පැහදිලිව දක්වයි. අද මේ කුඩා ශාඛවන් අතරින් ඉතිරව ඇත්තේ '''රතවැල් ආර''' වැනි කීපයක් පමණි. '''පිටවල ආර''' අලුත්නුවරට බටහිරෙන් හා දකුණෙන්ම ගලා ගිය කුඩා ශාඛාවක් විය. එය ඉහත්තාව වේල්ක්වේල්ලක් බැද වැවක් සාදා අස්වැද්දීමෙන්සකස් කිරීමෙන් පහළ කොටස් ද සමග අස්වැද්දූ බවක් ද පැරැන්නෝ කියති. මේ කියන වැව පුරාණ ලේඛනයේ දක්වන අන්දරමුල්ලේ වැව බව අනුමාන කළ හැකිය. ඇල මග හා වැවේ සලකුණු 1970 දක්වා තිබුණි. දේවාලයට ආසන්නයේ බටහිරදෙසින් පැමිණි '''ඔයක්''' දේවාලයට ආසන්නවත්ම දකුණ දෙසට හැරී ගලා යමින් දේවාල මළුව මත සිට බැලූ විට පෙනෙන මානයෙන් ගිණි කොණ දෙසට හා ඉන්පසු උතර බලා ඇදෙමින් දෙනගං ඔයට සම්බන්ධව තිබුණ බව 1940 සංශෝධිත හපුතලේ අඟලේ සිතියම බලන විට පැහැදිලිව පෙනෙයි. පුරාණ ඔයක් සේ සැලකෙන එය පසු කාලයේ කුඹුරු බවට අස්වද්දා අත්තේඅති එයයිබව සිතිය හැකිය. දේවාලයට ආසන්නයේ බටහිර දකුණ සහ ගිණිකොණ දෙසින් උතුරට හැරී අද දක්නට හැක්කේ විවිධ රාජකාරි පංගු වෙනුවෙන් වෙන් කර දී ඇති එම කුඹුරු යායයි. බාලචන්ද්‍ර බ්‍රාහ්මණයන් කන්ද කුමාර සිරිත ලියන අවදියේ ඔයඑය ඔයක් වශයෙන්ම තිබුණා විය හැකිය. "තුමුල් දිගුපුළුල් අගල්වට තිබූ උරගදරනක්" සේ මෙහි මුල්ම කවියේ විස්තරවන්නේ ඒ විය හැකිය. මේ අනුමානය නිවැරදි වන්නේ පුරාණයේ නළුවෙල දේවාලගම සම්බන්ධ කළ '''රජමාවත''' යයි හැඳින්වෙන මාර්ගයට යොදා තිබුණ පාලමක සලකුණු පතල් කැනීම් වලදී අනාවරණය වීමෙනි. 1975 දී අඩි 40 කට ආසන්න දිගකින් යුතු අඟල් 18x18 පමණ වන ලෙස පුරාණයේ හතරැස් කරන ලද '''පුදුම එළවන දැවකඳන්''' දෙකක් පතල් කම්කරුවන්ට අඩි 1814 ක් පමණ ගැඹුරේ දී හමු විය. එයින් එකක් අව් වැසිවලට අනාවරණයව දේවාල වීදියේ දී දිරාපත්වූයෙන් අනෙක දේවාල මාලිගයේ බටහිර පස ආලින්දයේ ප්‍රදර්ශනය පිණිස තැන්පත් කර ඇති බැවින් අදත් දක්නට හැකිය. මෙවැනිම දැව කඳන් තවත් තුනක් පොළව යට අදත් පවතින බව පතල් කරුවෝ සඳහන් කරති. පිටවල ආර ගලා ඇත්තේද දෙනගංඔය දක්වා වෙයි. කරුණාරත්න මොහොට්ටාල නිළමේ පවසන ලෙස වර්තමානයේ දිස්වන '''බදුලු පාර''' තැනීමේදී ('''ඉංග්‍රිසි පාලන අවදිය එඩ්වඩ් බාන්ස් ආණඩු කාර සමය''')පිටවල ආර වෙනත් පසෙකට හරවා යැවීම නිසා වැව විනාශව කුඹුරු ද පාළු වන්ට හේතු වූ බව කියයි. අනෙක් කුඩා ශාඛා බොහොමයක් වැසි කාලයට පමණක් ජලය ගෙන යන '''මළ ආරයන්''' වී ඇති නමුදු 1970 දශකයේ පවා ඒවා නොසිඳී ගැලූ බව මෙම ලේඛකයාගේ මතකයේද පවතී. ඉහත බාල චන්ද්‍රයන් කියන පතැස් පොකුණු අතරින් හල්කඳුරේ තිබූ '''පොකුණ''' දැන් සිඳී ගොසිනි. පුරාණ ලේඛනයේ සඳහන් '''අන්දරගහයට වැව''' තිබූ ස්ථානයයි සැලකෙන ප්රදේශයේ හෙවත් '''අන්දරමුල්ල''' යනුවෙන් අදටත් හැඳින්වෙන ස්ථානයේ තිබූ ජල පොකුණ සිඳී ගොසිනි. 1920 වකවානුවේ එය පෙරහර දියකැපීමේ උත්සවය පවත්වා ඇති බව '''කපු නැටුම් පංගුවේ''' 1960 ගණන්වල කටයුතු කළ කපු පංගුවේ පී.ආර්. අප්පුහාමි මහතාගේ සටහන්වල ඇත. (මෙම පුරාණ විද්වතාගේ දින සටන් ගොනු එම මහත්මාගේ මුණුපුරන් වන දැනට දේවාලයේ කපු නැටුම් තේවාව කරන පී.ආර්.කුලරත්න මහතා සහ ඔහුගේ සොයුරු රට වෙනුවෙන් තම පාදයක් ද පරිත්‍යාග කළ අභීත රණවිරුවකු වන පී.ආර්. සෙනරත් මහතා භාරයේ පවතී.) සමනළ වැව ඉදිකිරීමේදී එහි වැව් තාවුල්ල බවට පත්ව ඇත්තේ දේවාල ඉඩම් වල කොටසකි. එහෙයින් ශ්‍රී ලංකා අඟලේ සිතියම් වල සටහන්ව තිබූ කුඩා ඇල වේලි ස්වාභාවික ජල දහරා අද වැසී ගොසිනි. පුරාණ ලේඛනයේ සඳහන්ව තිබූ සාම්ප්‍රදායික රාජකාරිකරුවන් පදිංචිව සිටි '''කරපේ,වරකාවෙල, පීලිපොත් කිංචිගුණේ, නැදුන්ගමුව, මද්දෙපාලම, පාලම, කරපේ, පීලිපොත, වරකාවෙල''' ආදිය නාමාවශේෂ ගම් පමණි. '''ඉඹුල්පේ පවා නමක් පමණි'''. ඉඹුල්පේ නමින් ඇති ප්‍රා.ලේ.කාර්යාලය හා තැපැල් හල නිසා එම නාමය පමණක් තවත් කාලයක් යනතුරු ඉතිරි වනු ඇත. අනෙක් පුරාණ ගම්මාන ප්‍රදේශ කුඹුරු ආදීයේ නම් පවා ඉදිරි කාලයේ ජනප්‍රවාදයට පමණක් සීමාවන ආකාරයට පරිසරය වෙනස්ව ගොසිනි.
'''පස හා ඛනිජ සම්පත්'''
උග්ගල් අලුත්නුවර ප්‍රදේශය භූ විද්‍යාත්මකවශයෙන් ප්‍රාග් කේම්බ්‍රීය යුගයේ නිර්මිත ප්‍රධාන වශයෙන් ග්‍රැන්‍යුලයිට් පරිදර්ශ පාෂාණ කාන්ඩයට වර්ග කළ හැකිවෙයි. ග්‍රැනයිට් පාෂාණ හා ඝනිභවනය වූ අවශාදිත පාෂාණ පිළිබඳ උදහරණයන් එමටය. පුරාණයේ සිට '''යකඩවානේ කර්මාන්තයට''' ප්‍රසිද්ධ අලුත්නුවරට ආසන්න පිදවිලිගම් සේ ගැනෙන''' හතරබාගෙ, වෙරළුගස්මංකඩවෙරළුගස් මංකඩ හා මහවලතැන්න ''' වැනි ප්‍රදේශවල යපස් නිධි බහුලය. වෙරළුගස්මංකඩ ප්‍හාසහ හතරබාගෙ ප්‍රදේශවල යකඩ උනුකිරීම සඳහාම වෙනුවවෙන්ව සිටි "යමන්" පවුල්වල අය තවම වෙසෙති. පුරාණයේ මෙම ප්‍රදේශවල නිස්සාරණය කරගැනුන යකඩ නිසා ඉතිරි වූ අප ද්‍රව්‍ය සේ සැලකෙන යබොර කොටස් කඳු සේ දිස්වෙමින් අදත් පවතී. ඒ දසුන චිරාත්කාලයක සිට යපස් මගින් යකඩ නිෂ්පාදයකර ඇති බවට දෙස් දෙන්නකි. එසේ පැවති යකඩ නිස්සාරණය කරගත් ස්ථාන හෝ '''හටන්පල''' ප්රදේශයේ තිබුණ එම යකඩ යොදා ගනිමින් නිෂ්පාදනය කළ වානේ සහ වානේ පුරාණ යුද අවිආයුධ, ගල්වඩු ආයුධ හා කෘෂිකාර්මික ආම්පන්න නිපදවීමේ අවස්ථාවන් 18191819 මේ ප්‍රදේශය හරහා ගිය ජෝන් ඩේවිට හමු නොවුනි. එහෙත් ආනන්දකුමාරස්වාමි විද්වතාගේ ගවේශන වලට ඉතා හොඳින් ලක්ව ඇත්තේය. නන්දදේව විජේසේකරයන්ගේද අවධනයට ලක්ව ඇත.(විමසා බලන්න '''ඩේවි දුටු ලංකාව- ජෝන් ඩේවි- එච්.එම්. ඇල්ලෙපොල පරිවර්තනය මෙන්ම මධ්‍යකාලීන සිංහල කලා - ආනන්දකුමාරස්වාමි සහ ලංකාජනතාව -නන්දදේව විජේසේකර''') ප්‍ර‍ේශයේප්‍රදේශයේ වළං කර්මාන්තය හා උළුගඩොල් කර්මාන්තය අදට වඩා සරුවට එකල පැවතිනි. ඒ සඳහා ප්‍රයොජනයට ගත හැකි මැටි බහුලව ලබාගත හැකි ප්‍රදේශයකිප්‍රදේශයක් ද විය. භූ විද්‍යාත්මකව රතු සහ කහ පොඩ්සෝලික පස සහිත ඛාණඩයටඛාණ්ඩයට මේ ප්‍රදේශය ද ගැනෙයි. විවිධ කාර්මික ව්‍යාපාර සඳහා විවිධ ඛනිජ සම්පත් බහලු බවට සාධක එමට ඇති අතර ඒ සඳහා විධිමත් ගවේශන තවම සිදු වී නැතැයි සිතේ. ප්‍රදේශය ආශ්‍රිත විශේෂිතම ඛනිජ සම්පත වන්නේ කොරන්ඩම් වර්ගයේ නිල්, රතු, පුෂපරාග, රත්න පුෂ්පරාග, පද්මරාග හා ගෙවුඩ වැනි මැණික් වර්ගයන් වේ. කොරන්ඩම් යනු දියමන්ති වලට පමණක් දෙවැනි වන දැඩියාවෙන් යුතු ඛනිජයකි. එහෙයින්ම ඒවා දුර්ලභ මෙන්ම ඉතා වටිනා මැණික් වර්ගයකි. 1970 වසර ලබන්නට ආසන්නයේ මැණික් සම්පත බහුල වශයෙන් අනාවරණය විය. මුලදීම මැණික් බහුලව ලැබෙන්නට වූයේ දේවාලයට බටහිර දකුණ ගිනිකොණ දෙසින් උතුර බලා විහිද යන කුඹුරු යායේය. කලින් විස්තර කළ පරිදි ප්රදේශයේ ජලවහන රටාවේ මෑත අතීතයේ එය ප්‍රදේශය වටා ගලා බැස ගිය ඔයකි. අඩි 14-18 දක්වා පොළව යට මැණික් සහිත ඉල්ලමේ මධ්‍යකාලීන යුගයේ නිෂ්පාදිත මැටිභාණ්ඩ "ගිර" (nut crackers) යකඩ පෙට්ටගම්, විදින ලද මැණික් වර්ග ද නොයෙක් පුරාවස්තු අනාවරණය වූ බව පතල් කරුවවෝ පවසති. ලේඛකයාට ද එවැනි දෑ දක්නට ලැබුණත් පෙන්විය හැකි වස්තුවකට දැනට ඇත්තේ දේවාලයේ බටහිර ආලින්දයේ තැන්පත් කර ඇති අතිවිශාල ශාඛයකින් සකස් කරන ලද දැවමුවා පාලම් කඳ පමණි. "රංගනාථමුල්ල" හෙවත් අද ව්‍යවහාර වන පරිදි "සංගනාතමුල්ල" යනුවෙන් හැඳින්වෙන කුඹුරේ මැණික් පතලයක යට කී පරිදි දිරාපත්ව යමින් තිබූ යකඩ පෙට්ටගම හා ගිරය ද හමුවී ඇති බව පැවසේ. මෙසේ හමු වූ දේ අතර රන් ආභරණ හා විශාල ප්‍රමාණයේ රත්රන් කැබලි ද එකල මැණික් සමගම විකුණා දැමූ බව ගැමියෝ පවසති. කුඹුරු යායේ හමුවූ මැණික් බොහෝ විට කැරට් 300 හෝ 400 ඉක්මවා යනතරම් විශාල ඒවා වූ අතර ඇතැම්විට කැරට් 1000-2000 අතරට වැටෙන රත්නපුෂ්පරාග ගනයේ පුෂ්පරාග ද වූ බව පැවසේ. ගැමියන් පතල්වල හවුල්කරුවන් ද වූ බැවින් ගෙවල් දොරවල් අලුතෙන් ඉදි කරමින් සුඛොපභෝගී ජීවිතයකට හිමි කම් ලැබූ නමුත් එතරම් සීඝ්‍රයෙන් අධ්‍යාපන‍යෙන් ලද ශික්ෂණයක් නොලැබූ හෙයින් ඇතැම්විට අධ්‍යාත්ම පරිහානියක ලකුණු ද දක්නට ලැබිණි. එහි ප්‍රතිඵලක් වශයෙන් පිටතින් පැමිණි ව්‍යාපාරිකයන්ට ගැමියන් රවටා ගැනීමේ හැකියාව ලැබුණ බවක් බොහෝ ගැමියන්ගේ අදහසයි. 1985 "බෝගහකඹුර" ට ඉහළින් වූ තලාවේ අැවිද ගවයන් සොයා ගිය තරුණයක් දෙදෙනකුට අහන්බෙන් පෑදුනු මැණික් තොගයක් නිසා දැඩි උද්‍යෝගයකින් ඇලලී ගිය කැළඹිල්ලක් ප්රදේශයේ දක්නට ලැබිණි. අඩි 25x25x25 පමණ කොරන්ඩම් ගණයේ නිල්මැණික් පමණක් තිබුණු ඒ කොටස ගැමියන් හැඳින්වූයේ නිධානය වශයෙනි. ලංකාවේ එවැනි ආකාරකින් මැණික් ලැබුණ බවට තොරතුරක් නොමැත. ලැබුණ මැණික් ගමටම පැමිණි ව්‍යාපාරිකයන් විසින් මිලදී ගත් අතර එයින් ලබාගත් මුදල් භාවිත වූයේ පරිභොජනයට පමණක්ම දැයි සිතෙන තරමට ලැබූ දියුණුවක් නොවූ බව පෙනේ. මෙලෙස මැණික් සහ ඒ ආශ්‍රිත ඛනිජවර්ග හැරෙනවිට සමනළවැව ඉදි වීමට පෙර රත්රන් ගරාගැනීමේ හැකියාව ප්‍රදේශයෙන් ගලායන වළවේ ගංගාවතුළින් ලැබුණි. මැණික් සෙවීම සඳහා ගඟ ඇදීම වශයෙන් හඳුන්වන ක්‍රමයක්ද වෙයි. මෙසේ ගඟ ඇදීමේ දී "මාලාව" යනුවෙන් හැඳින්වෙන ඉල්ලමට යටින් ඇති මෘදු පාෂාණ කොටසේ රත්රන් ලැබීම ගැමියන්ට පෑදුන අතිරේක වාසියකි. සමහර දිනෙක මැණික් නොලැබුණ ද සෑම දිනකම රත්රන් ලැබෙමින් පැවතුනි. සාමාන්‍යයෙන් එක් අයකුට දිනකට එකල රුපියල් 300 කට මිල කළ හැකි රත්රන් ප්‍රමාණයක් පහසුවෙන් ලබා ගැනීමට හැකියාව තිබුණු බව පැවසේ. රත්රන් ගැරීම නතරවූයේ සමනළවැව ඉදි කර පිරවීමෙන් අනතුරුවය. මෙයින් අනාවරණය වන්නේ මේ ප්‍රදේශය රත්රන් වැනි වටිනා ඛනිජ වර්ගයන්ගෙන් ද පොහොසත් බිමක් වශයෙනි. යකඩ වානේ පමණක් නොව පුරාණයේ සිටම මැටිකර්මාන්තය ද ප්රදේශයේ ප්‍රධාන රැකියාවකි. මහා පෙරහර උත්සවයේ දේවාලයේ මළුවේ පැවැත්වෙන පෙරහර මුල් දින පහ මැටිකර්මාන්ත ශිල්පීන් පෙරමුණු කරගෙන දේවාල මාලිගය පැදකුණු කරමින් ගමන්ගනී. මේ දින පහ පෙරහර පෙරමුණේ ගමන්ගන්නේ පොල්මල් පිටතට පෙනෙන පරිදි රුවාගත් සුදුපිරුවටවලින් වසන ලද පුන්කලස් දෙකක් දෑතින් ගත් ප්‍රවේනි රාජකාරියක් ඉටු කරන මැටිකර්මාන්ත ශිල්පීන් දෙදෙනෙකි. එය හැඳින්වෙන්නේ ද "කුඹල් පෙරහර" වශයෙනි. උළුගඩොල් හා මැටි කර්මාන්තයට ගැලපෙන පස මිණිරන් හා තලාතුමිණිරන්ද(talc) මේ ප්රදේශයේ ලබාගත හැකිය. අනාරවරනය නොවූ සහ තවමත් අනාවරණය වෙමින් පවතින වටිනා විවිධ ඛනිජවර්ග බහුල බව ලැබෙන තොරතුරු අනුව නිගමනය කළ හැකිය.
විවිධ කාර්මික ව්‍යාපාර සඳහා විවිධ ඛනිජ සම්පත් බහලු බවට සාධක එමට ඇති අතර ඒ සඳහා විධිමත් ගවේශන තවම සිදු වී නැතැයි සිතේ. ප්‍රදේශය ආශ්‍රිත විශේෂිතම ඛනිජ සම්පත වන්නේ කොරන්ඩම් වර්ගයේ නිල්, රතු, පුෂපරාග, රත්න පුෂ්පරාග, පද්මරාග හා ගෙවුඩ වැනි මැණික් වර්ගයන් වේ. කොරන්ඩම් යනු දියමන්ති වලට පමණක් දෙවැනි වන දැඩියාවෙන් යුතු ඛනිජයකි. එහෙයින් දුර්ලභ මෙන්ම ඉතා වටිනා මැණික් වර්ගයකි. 1970 ලබන්නට ආසන්නයේ බහුල වශයෙන් මැණික් සම්පත අනාවරණය විය. මුලදීම මැණික් බහුලව ලැබෙන්නට වූයේ දේවාලයට බටහිර දකුණ ගිනිකොණ දෙසින් උතුර බලා විහිද යන කුඹුරු යායේය. කලින් විස්තර කළ පරිදි ප්රදේශයේ ජලවහන රටාවේ මෑත අතීතයේ එය ප්‍රදේශය වටා ගලා බැස ගිය ඔයකි. අඩඅ 14-18 දක්වා පොළව යට මැණික් සහිත ඉල්ලමේ මධ්‍යකාලීන යුගයේ නිෂ්පාදිත මැටිභාණ්ඩ "ගිර" (nut crackers)යකඩ පෙට්ටගම් විදින ලද මැණික් වර්ග ද නොයෙක් පුරාවස්තු අනාවරණය වූ බව පතල් කරුවවෝ පවසති. ලේඛකයාට ද එවැනි දෑ දක්නට ලැබුණත් පෙන්විය හැකි වස්තුවකට දැනට ඇත්තේ දේවාලයේ බටහිර ආලින්දයේ තැන්පත් කර ඇති අතිවිශාල ශාඛයකින් සකස් කරන ලද දැවමුවා පාලම් කඳ පමණි. "රංගනාථමුල්ල" හෙවත් "සංගනාතමුල්ල" යනුවෙන් හැඳින්වෙන කුඹුරේ මැණික් පතලයක යට කී පරිදි දිරාපත්ව යමින් තිබූ යකඩ පෙට්ටගම හා ගිරය ද හමුවී ඇති බව පැවසේ.මෙසේ හමු වූ රන් ආභරණ හා විශාල ප්‍රමාණයේ රත්රන් කැබලි ද එකල මැණික් සමගම විකුණා දැමූ බව ගැමියෝ පවසති. කුඹුරු යායේ හමුවූ මැණික් බොහෝ විට කැරට් 300 හෝ 400 ඉක්මවා යනතරම් විශාල ඒවා බහුල වූ අතර ඇතැම්විට කැරට් 1000-2000 අතරට වැටෙන රත්නපුෂ්පරාගගනයේ පුෂ්පරාග ද වූ බව පැවසේ. ගැමියන් පතල්වල හවුල්කරුවන් ද වූ බැවින් ගෙවල් දොරවල් අලුතෙන් ඉදි කරමින් සුඛොපභෝගී ජීවිතයකට හිමි කම් ලැබූ නමුත් එතරම් සීඝ්‍රයෙන් අධ්‍යාපන‍යෙන් ලද ශික්ෂණයක් නොලැබූ හෙයින් ඇතැම්විට අධ්‍යාතම පරිහානියක ලකුණු ද දක්නට ලැබිණි. එහි ප්‍රතිඵලක් වශයෙන් පිටතින් පැමිණි ව්‍යාපාරිකයන්ට ගැමියන් රවටා ගැනීමේ හැකියාව ලැබුණ බවක් බොහෝ ගැමියන්ගේ අදහසයි. 1985 "බෝගහකඹුර" ට ඉහළින් වූ තලාවේ ගිය තරුණයක් දෙදෙනකුට '''අහන්බෙන් පෑදුනු මැණික්''' තොගයක් නිසා දැඩි උද්‍යෝගයකින් ඇලලී ගිය කැළඹිල්ලක් ප්රදේශයේ දක්නට ලැබිණි.අඩි 25x25x25 පමණ කොරන්ඩම් ගණයේ නිල්මැණික් පමණක් තිබුණු ඒ කොටස ගැමියන් හැඳින් වූයේ '''නිධානය''' වශයෙනි. ලංකාවේ එවැනි ආකාරකින් මැණික් ලැබුණ බවට තොරතුරක් නොමැත. ලැබුණ මැණික් ගමටම පැමිණි ව්‍යාපාරික්යන් විස්න් මිලදී ගත් අතර එයින් ලබාගත් මුදල් භාවිත වුෆය් පරිභොජනයට පමණක්ම දැයි සිතෙන තරමට ලැබූ දියුණුවක් නොවූ බව පෙනේ. මෙලෙස මැණික් සහ ඒ ආශ්‍රිත ඛනිජවර්ග හැරෙනවිට '''සමනළවැව''' ඉදි වීමට පෙර රත්රන් ගරාගැනීමේ හැකියාව ප්‍රදේශයෙන් ගලායන වළවේ ගංගාවතුළින් ලැබුණි. මැණික සෙවීම සඳහා ගඟ ඇදීම නම් ක්‍රමයක්ද වෙයි. මෙසේ ගඟ ඇදීමේ දී '''"මාලාව"''' යනුවෙන් හැඳින්වෙන ඉල්ලමට යටින් ඇති මෘදු පාෂාණ කොටසේ '''රත්රන් ලැබීම''' ගැමියන්ට පෑදුන අතිරේක වාසියකි. සමහර දිනෙක මැණික් නොලැබුණ ද''' සෑම දිනකම රත්රන් ලැබෙමින් පැවතුනි'''. සාමාන්‍යයෙන් එක් අයකුට දිනකට රුපියල් 300 කට මිල කළ හැකි රත්රන් ප්‍රමාණයක් පහසුවෙන් ලබා ගැනීමට හැකියාව එකල තිබුණු බව පැවසේ. රත්රන් ගැරීම නතරවූයේ සමනළවැව ඉදි කර පිරවීමෙන් අනතුරුවය. මෙයින් අනාවරණය වන්නේ මේ ප්‍රදේශය රත්රන් වැනි වටිනා ඛනිජවර්ගයන්ගෙන් ද පොහොසත් බිමක් වශයෙනි. යකඩ වානේ පමණක් නොව පුරාණයේ සිටම මැටිකර්මාන්තය ද ප්රදේශයේ ප්‍රධාන රැකියාකි. මහා පෙරහර උත්සවයේ දේවාලයේ මළුවේ පැවැත්වෙන පෙරහර මුල් දින පහ මැටිකර්මාන්ත ශිල්පීන් පෙරමුණු කරගෙන දේවාල මාලිගය පැදකුණු කරම්න් ගමන්ගනී. මේ දින පහ පෙරහර පෙරමුණේ ගමන්ගන්නේ පොල්මල් පිටතට පෙනෙන පරිදි රුවාගත් සුදුපිරුවටවලින් වසන ලද පුන්කලස් දෙකක් දෑතින් ගත් ප්‍රවේනි රාජකාරියක් ඉටු කරන මැටිකර්මාන්ත ශිල්පීන් දෙදෙනෙකි. එය හැඳින්වෙන්නේ ද '''"කුඹල් පෙරහර"''' වශයෙනි. උළුගඩොල් හා මැටි කර්මාන්තයට ගැලපෙන පස මිණිරන් හා තලාතුමිණිරන්(talc) ද මේ ප්රදේශයේ ලබාගත හැකිය. අනාරවරනය නොවූ සහ තවමත් අනාවරණය වෙමින් පවතින වටිනා විවිධ ඛනිජවර්ග බහුල බව ලැබෙන තොරතුරු අනුව නිගමනය කළ හැකිය.
'''දේශගුණය'''
21 සියවස මුල මේ පියසේ වෙසෙන අයට දේශගුණය සමහර විටෙක තරමක් වියලි, විශ්වාසය තැබීම අපහසු කාලගුණ රටාවක් සහිත බවක් දැනේ. එසේ වී ඇත්තේ සමනළ වැව හා එය ඉදිකිරීමේ දී ඇති වූ පරිසර විනාශය බව පැරැන්නන්ගේ අදහස වෙයි. පුරාණයේ වඩා ස්ථාවර වූ කාලගුණරටාවක් සහිත දේශගුණයක් පැවති බව පැරැන්නෝ නිතර කියති.වප්(ඔක්තෝබර්) සිට දුරුත්ත(ජනවාරි)දක්වා මෙහි ප්‍රධාන වැසි කාලයයි. සැප්තැම්බර් මැදදී පමණ ඇරඹෙන සංවහන වැසි(දෙගොඩ දෙවාරමේ වැසි) ඊසාන දිග මෝසම නිසා නොවැම්බර් මාසය මැද වන විට '''පැල්බැඳගෙන වැටෙන හද්දාවැහි''' බවට පත්වෙයි. "හද්දා වැහි → හත්දා වැහි" යනුවෙන් විග්‍රහ කර දිනහතක් පුරා නොකඩවා වැටෙන වැස්සක් පැවති බව පෙන්වියපැරැන්නන් හැකිදක්වන අතරවැහි වචනාර්ථයගැන අනුවඊසාන දදිග පැරැන්නන්ගේමෝසම් මතය ද වන්නේ එයමවැසි බව පෙනේ. දෙසැම්බර් මාසය පුරාවටම වැසි වැටෙන අතර ජනවාරි(දුරුතු) මැද කිට්ටු වන විට වැසි අඩුව යමින් උදය කාලය බොහෝ විට ඝන මීදුමින් වැසෙන පරිසරයක් පෙ.වඋදාවෙයි. 9.00 පමණ දක්වා වෙයි. ඒ වැසි නවතින ලකුණ ද වෙයි. පෙබරවාරි(නවම්) මාසය උදෑසන මීදුම් සහිත වියලි කාලයකි. මෙය උඳුවප් මහ දුරුත්තයයි ගමේ ඇත්තෝ කියති. උඳුවප් මහා දුරුත්ත එනතුරු ගම්ග‍ෙම් බිම්වල වැවෙන හතු වර්ග ආහාරයට ගැනීමේ ආශාවෙන් බොහෝ අය වෙති. මහ කන්නයේ අස්වනු නෙලන කාලය ළං වෙයි. අලුත්සහල් මංගල්‍යය පැවත ඇත්තේද මේ කාලයේය. හුණුවෙල පේරස් ඇල ආසන්නයේ කඹුරුකුඹුරු යායක හා නළුවෙල මුත්තෙට්ටුවක මුල් අස්වැන්න අදත් දේවාලයේ අලුත්සහල මංගල්‍යය සඳහා වෙන්වන බව කියවේ. මාර්තු අග විට සංවහන වැසි කාලයයි. එය ප්රදේශයේ හැඳින්වෙන්නේ '''බක්පටාරය''' ලෙසිනි. වචනාර්ථය අනුව එහි වැසි සමග ශබ්දයක්ද පවතින බව හැඟවේ. අප්‍රෙල් හෙවත් බක් මාසය උදයකාලයේ වහීද කියන්න බැරි තරමට පායා තිබී හවස 1.00ත් 2.00 ත් අතර '''දෙගොඩදෙවාරමේ'''අතරදෙගොඩදෙවාරමේ වැස්ස අකුණු ද සමග කඩා හැලෙන්නට වෙයි. සංවහන වැස්ස මේ ඇත්තන් හඳුන්වන්නෙ දෙගොඩ දේවාරමේ වැස්ස යනුවෙනි. එම වැසි සහිත කාලගුණය වෙසක් මස අවසන් වනතුරුවන විට ක්‍රමයෙන් අඩුවෙමින් යන එකකි. වෙසක් මස සමගම සුළඟද ඇරඹේ. ඒ නිසා විහාරයේ පොල්තෙල් පහන් දල්වන්නේ අමාරැවෙනිඅමාරුවෙනි. වෙසක් කූඩු සෑදුවද සුළඟනිසා ඒවා තුළ ඉටිපන්දම් ස්ථාවරව නොපැවතීම කුඩාදරුවන් හඬවන්නකි. පොසොන් මස වන විට නිරිත දිග මෝසමින් හමා එන සුළඟ සමග එන්නේ හරස් අතට වැටෙන වැස්සකි. කඳුම්වාවපොහොන වහිනවා යනුවෙන් ගමේ ඇත්තෝ කියති. නැගෙනහිරෙන් ඉර එළය වැටෙද්දී බටහිරෙන් පොහොන වැටේ. එය අවුවයි වැස්සයි දෙකම එක් ව ප්‍රදේශයට ලැබේ. කඳුමුවාව බැවින් එය කෙසේවත් බලවත් වැස්සක් නොවේ. ජුලි (ඇහැල මහ) වනතුරු මෙසේ සුළං සමග මද වැසි පතිතවෙයි. '''"බස්නාහිර වැස්ස විස්වාස කරන්න පුළුවන් එකක් නෙවෙයි."''' මේ ගමේ ඇත්තන් මේ අවදියේ කාලගුණය විස්ත කරන ආකාරයයි. ජුලි මැද වන විට මේ වැසි අවසන් වීම සමග වැසිරහිත වියලි කාලගුණය දක්නට ලැබෙයි. ''' ඇහලමහ නිකින්නේ ඉඩෝරය''' වශයෙන් ගැමියෝ හඳුන්වති. ප්‍රදේශය ප්රදේශයේ හමායන වියලි සුළංධාරා ද දේවාලගමේ මේ කාලයේ සුළභය. දරුවන් විසින් සකස් කරන ලද "හූබට බඳින ලද සුළංපෙති" හේන් යාය වලවල් පාළු කරන සතුන් බියගැන්වීමට බඳින්නේ ද මෙකලය. දවස පුරා සුළංපෙති කරකැවෙන නාදය දසත පැතිරෙයි. වරින්වර උස්ව නැගෙන එය වගාහානිවගා හානි කරන සතුන් පළවාහරින උපක්‍රමයකි. එය '''"සුළංහොල්මනක්"''' යනුවෙන් වැඩිහිටියෝවැඩිහිටියෝ හඳුන්වති. '''යල්''' කන්නය බැවින් වී අස්වැන්නට වඩා මෙකල දක්නට ලැබුණේ '''හේන් අස්වැන්නය'''. ඇසල මාසය හෙවත් ජුලි මාසයේ අමාවක දිනයට පසු දිනය (අවඅමාමාසයේ පෑවිය දිනය) මහ පෙරහර කරන බවට දෙවියන්ට පොරොන්දුවෙමින් දේවාලයේ කප්සිටුවීම කෙරේ. කලට වැසි වස්වා සශ්‍රීකත්වය ලබා දෙන ලෙස දෙවියන් කන්නලව් කිරීමද මේ සමග වෙයි. උෂ්ණත්වය 1819 මාර්තු මස පැමිණි ඩේවගේඩේවිගේ මානයේ සටහන්ව ඇත්තේ ද සෙන්ටිග්‍රේඩ් අංශක 26 ක් වශයෙන් බවක් සටහන්ව ඇත. ප්රදේශයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය සෙන්ටිග්‍රේඩ් 24 ත් 25ත් අතර අගයක දැක්වේ. වියලිකාලයේ සුළං හමායන බැවින් අවුරශ්මිය බහල වුවද උෂ්ණත්වය නොනගී. ජනවාරි පෙබරවාරි ශීත කාලයය සේ ප්රදේශයේ හැඳින්වෙමින් '''උඳුවප්මහ දුරුත්තේ හීතල''' ව්‍යවහාර කරතත් ගෙවල් තුළ හෝ එළමහනේ මිනිසාට දරාගත නොහැකි මට්ටමක උෂ්ණත්වය පහළ යාමක් හෝ ඉහළ යාමක් කිසිවිටක වාර්තාවී නැත. මේ තොරතුරු හා දත්ත අනුව ප්රදේශයේ දේශගුණය දිවයිනේ තෙත් සහ වියලි කලාපයන් අතරට වැටෙන ක්‍රාන්තීය කලාපයකිකලාපයක් සේ නිගමනය කළ හැකිය. එමෙන්ම එය කඳුකර දේශගුණයකි. '''ස්වාභාවික ආපදා''' පිළිබඳ වාර්තාවක් හමු නොවූ අතර පැරැන්නන්ගේ සාකච්ඡාවල දී ද දැනගත නොහැකිය. මේ පිළිබඳ දැනට 75 විය ඉක්මැවූ පුරාණ තොරතුරු පිළිබඳ සංවේදී තාවයෙන් යුතු හා දැනඋගත්කම්වලින් යුතු අය කිසි‍වෙක් තමා ඇසූ දුටු කලෙක එවැනි ස්වාභාවික ආපදාවක් නොවූ බව සඳහන් කරති. භූගෝලීය තත්ත්ව නිසා නිසා ලංකාවේ මෑතදී ඇති වූ ස්වාභාවික ආපදා කිසිවකට උග්ගල් අලුත්නුවර ගොදුරු නොවූ බව ලේඛකයාගේද සහතිකය වෙයි. එක් පැරැන්නකුසාමවිනිසුරු ඒ.ජී. අල්විස් ලේකම් මහතා මේ ස්වභාවය ගැන කියනුයේ "පෙරැස් ඇලෙන් මෙගොඩ උග්ගල් අලුත්නුවර ප්රදේශයේ නැගෙන හිර සීමාව වූ පඹහින්න දක්වාද, උතුරු සීමාව ලෙස ගත හැකි බොල්තුඹය ප්‍රදේශය හා මොරහැල දෙසින් ඇති රදළ නින්දගම් ප්‍රදේශ වලින් මෙපිට හා දකුණේ සහ නැගෙන හිරෙන් ගලා බසින වලවේ ගංගා සීමාව දක්වාද කිසිවිටෙක ස්වාභාවික විපත් ඇති නොවේ. කතරගම දෙවියන්ගේ ආරක්ෂාව හැම විටම පවතී" යනුවෙන් පවසයියනුවෙනි. ගංවතුර ගලා යටවීමට තරම් භූවිෂමතාවේ අනුබලයක් නොමැති අතර නායයාමට ගොදුරු විය හැකි අන්දමේ බෑවුම් හා කඳු ගම්මානය ආසන්නයේ නැත. එහෙත් ගම් ප්‍රදේශයට පුරාණපුරාණයේ සතුරු අවදි වල දී රැකවරණ සැපයූ විශාල කඳු නොවීනොවූවත් ඇතිපවතින ස්වාභාවික උස්බිම්, නැගෙනහිර හා බටහිර දෙපසින්ම ඇත. මේ නිසාම 1620 පමණ කොන්ස්තන්තීනු ද සා බළන්ගොඩ ගමින් පැමිණ මැද්දේගම් රාජධානිය ගිනි තබා ඉඹුල්පේ දක්වා පැමිණ ඇති බව '''කුස්තන්තීනු හටන කාව්‍යයේ''' ඇතත් මේ ප්‍ර දේශයප්‍රදේශය හමුවූ බවට සාක්ෂියක් නොලැබේ. ඔහු තමාට හමුවන සෑම ගමක්ම, මල්වානේ සිට මැද්දෙගම් රාජධනියරාජධානිය හා එය පසුකර දෙනගම් ඔය දිගේ පැමිණෙන විට හමුවන සෑ ගමක්මසෑගමක්ම සිද්ධස්ථානයක්ම විනාශ කර ගිනිතබා දමන ලද්දෙක් බව එම හටන් කාව්‍යය පැහැදිලි කරයි. උස්බිම් හා වනාන්තරයෙන් වැසී තිබුණු උග්ගල් අලුත්නුවර ඔහටඔහුට හමුව නැති බව පැහැදිලි කරණකි. තද සුළඟකින් වියහැකි ආපදා ද වැලකී යාමට ද එයම හේතුවකි. වැස්ස අඩු නොවන බැවින් ජලහිඟයක් නිසා ඇතිවන නියංසායක් පිළිබඳ බියක් ද කිසිකලෙක තිබූ බවට ද වාර්තා නොමැත. තද වැහි මාසවල දී (නොවැම්බර් දේසැම්බර් මාස)සිදුවන අකරතැබ්බය වී ඇත්තේ රැකියාව සඳහා යාමට ඇති අපහසුවය. ආහාර සංරක්ෂණ උපාය මාර්ග වශයෙන් වැලිකොස් ඇට වැලි අටු කොස් වැනි දෑ පිළියෙල කර ගැනීම පිළිබඳ සාම්ප්‍රදායික සුරුබුහුටි කම් අදත් පෙදෙස් වැසියන් සතුය.
'''ස්වාභාවික වෘක්ෂලතා'''
| 